College 3

Socialistisch realisme, Stalinism,

Volga, Volga

Overzicht van dit college Historische achtergronden

Genres in de jaren ’30: films over opbouw

van het land, musicals en historische films Sergej Eisenstein in de jaren ’30:

Alexander Nevsky

Musicals van Aleksandrov en Pyrjev

1924-1928: opkomst van de Russische laagdrempelige film Goskino → Sovkino

Dagelijkse leiding is in handen van Il’ja Trajnin

Zet in op distributie en vertoon van buitenlandse hits, en het maken van Russische populaire films → marktaandeel Russische films neemt snel toe.

Trajnin gesteund door volkscommissaris van onderwijs Anatolij Loenatsjarskij.

Il’ja Trajnin (1887-1949)

Anatolij Loenatsjarskij (1875-1933)

Nieuwe releases in de Sovjetunie 1921-1933 Jaar Buitenlands Sovjet Totaal 1921 3 12 15 1922 63 16 79 1923 278 28 306 1924 366 74 442 1925 347 90 437 1926 128 105 233 1927 72 141 213 1928 62 148 210 1929 43 146 189 1930 5 103 108 1931 0 90 90 1932 0 35 35 Denise Youngblood, Movies for the Masses (Cambridge: Cambridge UP, 1992), p. 20.

Jakov Protazanov (1881-1945) Teruggehaald naar de SU in 1923.

Balans tussen entertainment en politieke correctheid?

Aelita (1924), verfilming van Aleksej’s Tolstoj’s gelijknamige novelle over proletarische opstand op Mars (5.20)

Aelita: combinatie van melodrama en science fiction (kostuum- en decorontwerp: Aleksandra Ekster)

Still uit Aelita

Boris Barnet’s comedies over de NEP The House on Trubnaia

Square (1928)

Politiek correct: steekt de draak met de NEP-bourgeoisie

Verschillen tussen stad en platteland

Komische elementen: boerenheldin Parasha haalt toneelvoorstelling en realiteit door elkaar

Boris Barnet (1902-1965)

Jaren ‘30: historische context

1929-33 Eerste vijfjarenplan en Culturele Revolutie

1932-34 Collectivisatie van de landbouw

1934-38 Zuiveringen van het Centraal Comité CP, showprocessen en terreur

1935 eerste metrotraject in Moskou in gebruik genomen

1935 Stalin: “Het leven is beter geworden, kameraden.”

New Moscow (Aleksandr Medvedkin, 1938)

Paleis van de Sovjets (nooit gebouwd)

Omslag in de filmindustrie Partijcongres voor Filmzaken (Maart 1928)

A.I. Krinitskij (voorzitter afdeling propaganda van het Centraal Commité): “film bereikt de massa’s niet”. Pleit voor films die “begrijpelijk zijn voor miljoenen kijkers” (tegen de Avantgarde)

Kritiek op populaire films (“knieval voor de bourgeoissmaak”)

Sovkino → Sojoezkino met aan het hoofd Boris Sjoemjatskij

Boris Sjoemjatskij

1886-1938

Omslag in de filmindustrie Hoeders van Avantgardistische (“fomalistische”) kunst onschadelijk gemaakt: Loenatsjarskij uit functie ontheven, Trotskij verbannen (1929)

Vernietiging bestaande filmindustrie; opbouw nationale (zelfvoorzienende) filmindustrie: “Hollywood aan de Krim”

Opkomst geluidsfilm: striktere censuur op filmscenario’s

Leon Trotsky (1879-1940)

Artistieke en technologische ontwikkelingen

Introductie geluidsfilm (1929-1934), maar moeizaam. Ambitieuze productieplannen worden nauwelijks gerealiseerd. Vanaf 1934 eerste films met synchroon geluid.

1932 stichting nationale Schrijversbond (→Componistenbond, Architectenbond etc.). Nationale bond voor cinematografen pas in 1957, maar filmproductie was al grotendeels gecentraliseerd (Sojuzkino)

1932-34: verplichtstelling van socialistisch realisme als artistieke methode

Isaak Brodskij “Lenin in het Smolnyj in 1917” (1930)

Definitie het van socialistisch realisme

“Het socialistisch realisme

verlangt van de schrijver een waarheidsgetrouwe, historisch concrete uitbeelding van de werkelijkheid in haar revolutionaire ontwikkeling. Daarbij dienen de waarheidsgetrouwheid en historische concreetheid van de artistieke uitbeelding met de opgave van de ideologische hervorming en opvoeding der arbeiders in de geest van het socialisme te worden verbonden.”

(Uit: Emmanuel Waegemans, Geschiedenis van

de Russische literatuur)

Aleksandr Samochvalov “S.M. Kirov neemt een parade van sporters af” (1935)

Belangrijkste kenmerken socialistisch realisme Realisme (maar geïdealiseerd). Hans Günther spreekt van “hyperrealisme” (het realisme voorbij) Gevolg: werkelijkheid wordt niet getoond zoals ze is, maar zoals ze zou moeten zijn → sterk utopische uitbeelding van het “dagelijks leven” in de Sovjetunie in o.a. musicals Katerina Clark (The Soviet Novel): socialistisch-realisme wordt gekenmerkt door “modale schizofrenie” (realistisch en utopisch tegelijk) Positieve held(in). Zwakkere personages kunnen zich ontwikkelen.

Vera Muchina “Arbeider en kolchozearbeidster”

Genres in de film van de jaren ‘30

Films over arbeiders, boeren en

bouwprojecten (New Moscow)

Historische films (met name over uitzonderlijke historische persoonlijkheden)

Musicals (“muzikale comedies”)

De Russische historische film “The Russian historical film, be it pre-1991 or subsequent, is not only about representing the past or visualising it as a means of entertainment or instruction. Rather it is there to legitimise the present, to explain past events in the light of present-day realities and so point to the future. Thus, there is in Russian cinema a constant effort to reinvent history.” David Gillespie, Russian Cinema (Harlow: Pearson Education Limited, 2003).

Ivan de Verschrikkelijke (Nikolaj Tsjerkasov)

Tsjapájev (1934) – de doorbraak Kaskraker en klassieker van het socialistisch realisme (beantwoordde aan Sjoemjatskij’s ideaal van “films voor miljoenen”)

Gebaseerd op memoires van Dmitri Foermanov over de Burgeroorlog

Tsjapajev – man van het volk; Foermanov intellectueel en vaderfiguur (fungeert als mentor voor impulsieve Tsjapajev)

Tsjapajev legt strategie met aardappels uit (8:43)

http://www.youtube.com/watch?v=agMcrpDgHNk (Chernyi voron)

Tsjapajev (G. Vasil’ev, S. Vasil’ev, 1934)

De historische film van de jaren ‘30 “Biopics” van Russische

helden en vernieuwers

Nadruk op leidersrol en uitzonderlijke capaciteiten (het individu, niet de massa, bepaalt de koers van de geschiedenis)

Bedoeld ter legitimering van Stalins koers (→ Ivan the Terrible van Sergej Eisenstein)

Suvorov (Pudovkin, 1940)

Peter the First (Petrov, Bartenev, 1937-38)

Eisenstein in de jaren ‘30 Gaat naar Hollywood om geluidfilms te leren maken en in Mexico te werken (1928-32). Vergezeld van Grigorij Aleksandrov (rechterhand tijdens montagefilms).

Que viva Mexico! (gefinancierd door Upton Sinclair, maar onvoltooid gebleven)

Terug naar Moscow in 1932. Repressief klimaat i.v.m. jaren ’20 (begin van Stalins persoonlijkheidscultus)

Eisenstein benaderd om musical te maken, maar hij weigert. Opdracht gaat naar Grigorii Alexandrov

Aleksandrov als officier op de Potemkin

Eisenstein in de jaren ‘30

Moeizame verhouding met Boris Sjoemjatskij (Sojoezkino)

De Bezjin weide (1937) voltooid, maar vernietigd in in opdracht van Sjoemjatskij

Sjoemjatskij gearresteerd en geëxcuteerd (1938)

Eerherstel voor Eisenstein dankzij Alexander Nevsky (1938)

Alexander Nevskij (1938) http://cinema.mosfilm.ru/films/film/1930-1939/aleksandr-nevskiy/

Gebaseerd op het leven van vorst Aleksandr Nevskij (1220-1263) van Novgorod

Novgorod niet onder het “Tartaarse juk” (1240-1380)

Weinig betrouwbare informatie over het leven van Aleksandr Nevskij (Heiligenleven, kronieken)

Voornamelijk bekend van overwinning op de Duitse (Lijflandse) ridders (“Slag op het ijs van het Peipusmeer, April 5, 1242)

Verkozen tot “grootste Rus aller tijden” in 2009

Aleksandr Nevksij (Nikolaj Tsjerkasov)

Sovjetmusicals 1 Grigorij Aleksandrov (1903-1983) Jolly Fellows (Veselye rebjata, 1934)

The Circus (Tsirk, 1936)

Volga Volga (Volga Volga, 1938)

Radiant Path (Svetlyj put’, 1940)

Alexandrov - The Circus (1936)

Musical over Amerikaanse Marion Dixon die met haar negroïde zoontje een goed onderkomen vindt in de SU en haar grote liefde vindt in de circusartiest Martynov.

Film viert de etnische diversiteit van de Sovjetbevolking (“de vriendschap der volkeren”)

Aleksandrovs vaste medewerkers: echtgenote Orlova, componist Dunaevskij en tekstschrijver Lebedev-Kumatsj)

Dunaevskij’s methode: variaties op centraal liedje dat de potentie heeft een eigen leven te gaan leiden.

Bijvoorbeeld “Uitgestrekt is mijn geliefde land” («Широка страна моя родная» → het officieuze volkslied van de Sovjetunie) http://cinema.mosfilm.ru/films/film/1930-1939/tsirk/ (1.25:8)

Isaak Dunaevksij (1900-1955)

Vasilij Lebedev-Kumatsj (1898-1949)

Ljoebov’ Orlova (1902-1975)

Sovjetmusicals 2 Ivan Pyr’ev (1901-1968) Meester van de kolchoze-musical (“Tractorbestuuders”, 1939; “De kozakken van de Kuban”, 1950)

Na destalinisatie vooral verfilmingen van Dostoevskij Voorzitter Nationale Bond van Cinematografen (1957-65).

Ivan Pyr’ev

Marina Ladynina

Tractorbestuurders (Pyrjev,1939)

De mars van de tanksoldaten [4:29] (1938) Mars van de tanksoldaten (1938) Krachtig is het pantser, snel zijn onze tanks, En onze mensen zijn vervuld van moed. De Sovjet-tanksoldaten staan in ‘t gelid - Zonen van hun grootse vaderland. Refrein Met bulder’nde vlammen, met blinkend staal Zullen de machines aan de campagne beginnen, Zodra Stalin ons de strijd instuurt, En de eerste maarschalk ons aanvoert in de strijd. We zullen het werk van de fabrieken en van de

kolchozegronden Verdedigen, en ons land beschermen Met de stootkracht en de vuursnelheid Van de geschutskoepels. Laat de vijand die op de loer ligt zich realiseren Dat wij alert zijn, we verliezen hem niet uit het oog. Wij verlangen geen duimbreed vreemde grond, Maar van onze eigen grond staan we ook geen centimeter af. Wanneer de onverbet’lijke vijand bij ons probeert binnen te

dringen, Dan zal hij in de pan worden gehakt, Dan zetten de (tank-)bestuurders zich in beweging In de bossen, op de heuvels en op het water. http://www.youtube.com/watch?v=tBAal5Qsf14

Марш танкистов (1938) Броня крепка, и танки наши быстры, И наши люди мужеством полны. В строю стоят советские танкисты – Своей великой Родины сыны. Refrein: Гремя огнем, сверкая блеском стали, Пойдут машины в яростный поход, Когда нас в бой пошлет товарищ Сталин, И первый маршал в бой нас поведет. Заводов труд и труд колхозных пашен, Мы защитим, страну свою храня, Ударной силой орудийных башен И быстротой, и натиском огня. Пусть помнит враг, укрывшийся в засаде, Мы начеку, мы за врагом следим. Чужой земли мы не хотим не пяди, Но и своей вершка не отдадим. А если к нам полезет враг матерый, Он будет бит повсюду и везде. Тогда нажмут водители стартеры И по лесам, по сопкам, по воде.

Aleksandrov – Volga, Volga (1938) Verhaal rond twee gezelschappen van provinciale amateurmuzikanten, op weg naar talentenjacht in Moskou

Haat-liefdeverhouding tussen Doenja en Aljosja (“volkscultuur” vs. “elitaire cultuur” = Schulbert [sic!])

Volkscultuur wint uiteindelijk; triomf Doenja in Moskou

Doenja en Aljosja

Fragmenten getoond tijdens dit college

Aelita (Jakov Protazanov, 1924)

New Moscow (Aleksandr Medvedkin, 1938)

Chapaev (Vasil’ ev brothers, 1934)

The Circus (Grigorii Alexandrov, 1936)

Tractor Drivers (Pyr’ ev, 1939)

Hoofdfilm: Volga, Volga (Grigorii Aleksandrov, 1938)