(BESCHIKBARE) BEDRIJVENTERREINENZUID-HOLLAND,

PER JANUARI 2016

Belangrijkste bevindingen

I. Resultaten enquête bedrijventerreinen

Hard aanbod en uitgifte

Samenvattend is het eerste beeld van het ( harde) aanbod per januari 2016 en uitgifte 2015 vergeleken met vorige jaren als volgt:

Aanbod 2016 992 ha, waarvan 578 ha terstond uitgeefbaarAanbod 2015 1.024 ha, waarvan 501 ha terstond uitgeefbaarAanbod 2014 1.029 ha, waarvan 480 ha terstond uitgeefbaarAanbod 2013 983 ha, waarvan 440 ha terstond uitgeefbaarAanbod 2012 892 ha, waarvan 406 ha terstond uitgeefbaar

Uitgifte 2015 47 haUitgifte 2014 41 haUitgifte 2013 42 haUitgifte 2012 34 haUitgifte 2011 34 ha

In bovengenoemde cijfers is geen rekening gehouden met de ontwikkelingen in het Rotterdams zeehavengebied.

Zacht aanbod

In de (bovenstaande) aanbodcijfers is niet het zachte aanbod opgenomen, ofwel de nog resterende mogelijkheden die per 1 januari 2016 in de provinciale Visie Ruimte en Mobiliteit 2012 (Programma Ruimte, tabel PS, juli 2014 en herzieningen) zijn gereserveerd maar nog niet in een (ontwerp)bestemmingsplan zijn opgenomen.

Daaronder vallen bijv. de in 2014 door de Raad van State vernietigde bestemmingsplannen Gorinchem Noord (37 ha netto), Drechthoek II (8 ha) en Steekterpoort II (15 ha netto). Eind 2015 werd het bestemmingsplan voor het bedrijventerrein Ambachtsezoom vernietigd. (15 ha).Sommige Zuidplaslocaties zijn inmiddels als hard ontwerp of vastgesteld bestemmingsplan opgenomen, maar Knibbelweg-Oost (ontwerp juli 2015) is nog als zacht aanbod opgenomen, gelet op lopend onderzoek naar de behoefte. Aan de definitieve bedrijvenbestemming wordt gewerkt.Nog niet tot zacht aanbod opgenomen is de ca. 20 ha die bij de herstructurering van het Suikerunieterrein naar verwachting zullen ontstaan.

Het totale zachte aanbod betreft nog 36 locaties met ca. 688 ha netto (incl. 80 ha Natuur- en Businesspark Rotterdam1). Per voorjaar 2016 is inmiddels ca. 160 ha in een viertal (voor)ontwerpplannen opgenomen (Honderdland fase 2, Groote Haar, Knibbelweg-oost en Dordtse Kil IV). De zachte terreinen zijn opgenomen in bijlage 2.

Herstructurering1 B&W Rotterdam heeft op 6 juli 2010 besloten deze ontwikkeling door te schuiven tot na 2030.

De herstructureringsplannen beslaan ca. 889 ha bruto, waarvan 312 ha in de planfase en 395 ha in uitvoering. Daarnaast zijn er nog een aantal herstructureringsplannen in de initiëringsfase (182 ha).

In de periode 2006 tot en met 2015 is in totaal ca. 1.678 ha bruto (1.287 ha netto) geherstructureerd bedrijventerrein opgeleverd. Dat areaal is indicatief en omvat ook de projecten waarvoor geen UHB-subsidie is aangevraagd/toegekend Het gaat om ca. 17% van het totale oppervlak bedrijventerrein dat momenteel in gebruik is. In totaal gaat het om 75 projecten. De gemiddelde omvang bedraagt 22 ha bruto per project. Per jaar werd er gemiddeld genomen 168 ha bruto herstructurering opgeleverd, 1,6% van de in gebruik zijnde bruto voorraad bedrijventerreinen.

II. Inhoud, voortraject, wijze van totstandkoming

Deze inventarisatie is tot stand gekomen op basis van gegevens vanuit Infodesk en enkele hulpbestanden in excel. Het gaat om bedrijventerreinen van minimaal 1 ha bruto omvang voor zover in een (ontwerp-vigerend) bestemmingsplan opgenomen. De verslaglegging is excl. de zeehaventerreinen in Rotterdam2.De enquêteresultaten zijn telefonisch en per email verstrekt door alle gemeenten in Zuid-Holland en een aantal grotere particuliere eigenaren of door hen ingeschakelde bedrijfsmakelaars. De enquêtegegevens worden tevens verzameld ten behoeve van de landelijke enquête IBIS3, vanaf 2014 onder supervisie van het IPO.

III. Aanbod januari 2016

In tabel 1 is per REO-gebied het totale aanbod nader verbijzonderd naar al dan niet terstond uitgeefbaar. Tabel. 1 Totaal areaal bedrijventerreinen en aanbod per Regionaal Economisch

Overleg (REO)-gebied, per 1 januari 2016.

2 Begin februari 2016 heeft het Havenbedrijf Rotterdam de openbare versie van haar Ruimtebalans over 2015 aan de provincie

geleverd. Uit de Ruimtebalans over 2016 blijkt ondermeer dat het exploitatiegebied 5.902 ha netto (land)oppervlakte beslaat

(excl. 2e fase van de Maasvlakte 2, excl. beheergebied zeehaven Dordrecht. Daarvan is per januari 2016 5.068 ha reeds

uitgegeven / verhuurd. Op de Rechtermaasoever ligt 104 ha verhuurd , waarvan 61 ha verhuurd op het Rotterdamse zeeterrein

Rechtermaasoever en 42 ha op Zevenmanshaven en Vulcaanhaven-Oost, te Vlaardingen. De terreinen in Vlaardingen zijn al

separaat bij Vlaardingen opgenomen. In feite dus een dubbeltelling. Ook het Distributiecentrum Albrandswaard in beheer bij het

Havenbedrijf is een dubbeltelling.

De Tweede Maasvlakte heeft na voltooiing 1.013 ha verhuurbaar terrein. Tijdens de eerste fase wordt 680 hectare verhuurbaar

terrein gerealiseerd. Per 1 januari 2012 zijn de eerste terreinen met in totaal 167 ha verhuurd. In 2012 heeft APMT daar een

aanvullend 17,6 ha aangehuurd. In 2015 nog eens 7,6 ha. De SIF group vestigde zich in 2015 op een perceel van 30 ha op de

Maasvlakte. De tweede fase wordt ontwikkeld als de markt daar aanleiding toe geeft.

In 2015 werden onder meer de contracten met ECT Home Terminal (56 ha) en Shtandart TT (55 ha) beëindigd. Het vrij

beschikbare aanbod bij het Havenbedrijf is per saldo toegenomen van 447 ha per januari 2015 naar tot 505 ha per januari 2016.

In de jaarlijkse provinciale rapportages bedrijventerreinen wordt alleen over het zeehavengebied in haar totaliteit gerapporteerd.

Voor de diverse (deel)exploitatiegebieden zijn wel netto oppervlakten gepubliceerd, maar in de loop der jaren zijn die gebieden

niet consistent gebleven, maar weer verder samengevoegd (Botlek-Vondelingenplaat, Maasvlakte 1981 en Maasvlakte 2 fase

1).3 Integraal Bedrijventerreinen Informatie Systeem.

aan bruto netto in ge- totaal ter- nietREO-gebied tal in ha in ha bruik aanbod stond w.v. ter- w.v.

ter. in ha gem./ stond gem./

schap schapREO HOLLAND RIJNLAND 109 1.731 1.299 1.202 96 65 35 31 9Regio HAAGLANDEN 106 2.121 1.596 1.405 191 125 65 66 50REO MIDDEN-HOLLAND 76 1.009 773 672 101 57 25 44 3Regio ROTTERDAM 137 3.255 2.407 2.002 407 189 125 219 157

REO ZUID-HOLLAND ZUID 158 2.843 2.311 2.115 196 142 91 55 42

TOTAAL ZUID-HOLLAND 586 10.959 8.386 7.396 992 578 340 415 261Groene Hart 136 1.884 1.434 1.286 148 78 57 54 12MRDH Metropoolregio 243 5.376 4.003 3.407 596 311 189 285 208TOTAAL ZUID-HOLLAND 2015 587 11.016 8.395 7.370 1.024 501 308 523 243TOTAAL ZUID-HOLLAND 2014 568 11.016 8.401 7.372 1.029 480 282 548 325TOTAAL ZUID-HOLLAND 2013 557 10.847 8.268 7.284 983 440 261 543 335TOTAAL ZUID-HOLLAND 2012 552 10.667 8.130 7.238 892 406 239 481 325

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2011 556 10.557 8.059 7.200 859 382 251 478 301

Op 1 januari 2016 was in Zuid-Holland 993 ha bedrijventerrein beschikbaar voor uitgifte. Ten opzichte van de 1.024 ha per januari 2015 is het totale aanbod van bedrijventerreinen iets afgenomen. Deze geringe afname is de resultante van o.a.:

afname door uitgifte in 2015;(tijdelijke?) afvoering van Ambachtsezoom, Hendrik-Ido-Ambacht, nadat de Raad van State dit vastgestelde plannen heeft vernietigd;

Van het totale aanbod is 578 ha terstond uitgeefbaar. Ten opzichte van het totale netto areaal bedrijventerrein is 7 % terstond uitgeefbaar. Niet-terstond uitgeefbaar is 415 ha (5% van het totale netto areaal).

Van de 147 terreinen met aanbod (zie tabel 7) is gemiddeld genomen 71% reeds uitgegeven, in gebruik.

Van het uitgeefbare areaal in Zuid-Holland ligt 15% in het Groene Hart, hetgeen wat minder is dan het totale aandeel in gebruik zijnd areaal van 17%.

Van het totale aanbod van 993 ha is 601 ha in handen van gemeenten of bedrijvenschappen (61%) . De rest is in particuliere handen en worden door deze partijen veelal zelf ontwikkeld. Bijgaand de 12

gemeenten/bedrijvenschappen met minimaal 10 ha aanbod. In die gemeenten ligt overigens ook nog een fors concurrerend aanbod bij particuliere eigenaren.

Tabel 2 Gemeenten/bedrijvenschappen die 10 ha of meer direct en indirect uitgeefbare bedrijventerreinen bezitten.

Gemeente totaal w.v. w.v.aanbod gem./ parti- Direct uitgeefbaar

in ha schap culier Gemeente, B.-schap

1 Ridderkerk 120 113 7 432 Lansingerland 146 106 40 453 Dordrecht 60 42 17 324 Midden-Delfland 39 39 0 155 Zoetermeer 32 30 3 216 Goeree-Overflakkee 28 26 2 197 Alphen aan den Rijn 30 25 5 258 Rotterdam 43 23 20 199 Binnenmaas 36 22 14 1010 Pijnacker-Nootdorp 24 22 3 13

11 Zuidplas 38 18 21 18

12 Delft 57 13 45 13

654 478 176 271

Bedrijventerreinen buiten bestaand stedelijke gebied (BSD)In het Programma Ruimte van de VRM zijn in tabel 2 zachte plannen/ reserveringen voor bedrijventerreinen opgenomen (vanaf 3 ha), waarvan de provincie vindt dat dit zgn. zachte aanbod gegarandeerd moet zijn voor de periode 2021-2030. Van deze terreinen is inmiddels 113 ha netto in 8 vastgestelde bestemmingsplannen opgenomen en worden daardoor in deze enquête meegerekend. Ze zijn echter nog niet allemaal onherroepelijk (zie bijv. Kickersbloem III).

Tabel 3. Voortgang planologisch ontwikkeling zachte bedrijventerreinlocaties VRM

oppervlakte terrein in hectare Fase be-

GemeenteNaam terrein

bruto netto totaal stemmings- datum

besluit Naam bestemmingsplan

in ha in ha aanbod plan

in ha

Nieuwkoop Schoterhoek uitbreiding 10,0 6,6 6,6 vst 1-22-2015 Schoterhoek II

Teylingen Oosthoutlaan 6,0 3,1 3,1 vst 12-12-2013Bedrijventerrein Oosthoutlaan

Krimpenerwaard Uitbreiding Lekkerkerk-Oost 2,6 2,0 2,0 vst 5-27-2014(Uitbreiding) Bedrijventerrein Lekkerkerk

Krimpenerwaard Nieuwe Wetering Kruiswijk 3,4 3,4 3,4 vst 30-9-2014 De Nieuwe Wetering II

Waddinxveen Businesspark Vredenburgh 10,0 7,0 7,0 vst 7-9-2014 Glasparel +

Waddinxveen Logistiek Park A12 Glasparel+ 45,0 34,0 34,0 vst 7-9-2014 Glasparel +

Hellevoetsluis Kickersbloem 3 fase 1-2-3 76 52,0 52,0 vst 16-09-2015 Kickersbloem 3

Binnenmaas Reedijk uitbreiding 8,0 4,9 4,9 vst 3-13-2014 Bedrijventerrein Reedijk

161,0 113,0 113,0

Bedrijventerreinen in de anticipatieregio’sIn 2013 is het anticipatieprogramma Bevolkingsdaling gestart in de provincie Zuid-Holland. In het anticipatieprogramma Bevolkingsdaling verkent de provincie met de anticipeergemeente in regionaal verband de gezamenlijke opgaven. De inzet is om ook bij minder groei of krimp deze gebieden perspectief te geven. Hierbij komen een aantal onderwerpen aan de orde waaronder de Herijking en heroriëntatie van bestaande bedrijventerreinen. De afname van het arbeidspotentieel en de regionale economische dynamiek vragen om een bestendiging

van het huidige areaal bedrijventerrein. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar de aanwezige bedrijvigheid en mogelijkheden voor agrarisch ontwikkelingspotentieel. In de zgn. Anticipeergebieden van Zuid-Holland bevindt zich 25% van het bedrijventerreinareaal. Er is nog 218 ha beschikbaar in (ontwerp-onherroepelijke) bestemmingsplannen voor uitgifte.

Tabel 4. Aanbod bedrijventerreinen in de anticipeergebieden Zuid-Holland

gebruik/ totaal Uitgiftebruto netto uitge- aanbod 2006-

Anticipeerregio in ha in ha geven 2015Goeree-Overflakkee 266 211 183 28 16,6

Voorne Putten 357 253 192 61 13,6

Hoeksche Waard 503 404 354 50 17,8

Krimpenerwaard 213 169 159 10 22,0

Alblasserwaard/Vijfheerenlanden 716 571 543 28 50,9

Rijnstreek 662 466 425 41 25,6

Zuid-Holland Anticipeer 2.716 2.074 1.855 218 146,8

Aandeel in Zuid-Holland (excl. Zeehavens R’dam 25% 25% 25% 22% 26%

III.2 Ontwikkeling prijs per m2 bedrijventerrein

Indicatief karakter prijsontwikkeling

De verkoopprijs is berekend over het totale aanbod, voor zover gepubliceerd en/of (vertrouwelijk) bekend. Bij het daadwerkelijk direct uitgeefbaar worden, wat soms jaren kan duren, zullen de prijzen weer aangepast zijn. Van ca. 81 % van het totale aanbod per januari 2016 is de verkoopprijs bekend. Vorig jaar was dat voor 69% van het aanbod. De gemiddeld gevraagde verkoopprijs van een m2 bedrijventerrein bedraagt per januari 2016 254 euro per m2. De indruk bestaat dat op de meeste terreinen de prijs per januari 2016 gelijk is gebleven aan die van januari 2012-2015. Doordat op een aantal terreinen de maximale vraagprijs is afgelaagd, daalde de gemiddelde prijs met 3 procent ten opzichte van 2015 (261 euro per vierkante meter).

Prijsontwikkeling per REO-gebied

Uit tabel 5 blijkt dat de al jaren bestaande variatie in de vraagprijs per REO-gebied. Bedrijventerreinen in plangebied Haaglanden en met name het Westland, zijn het duurst, die in REO-gebied Zuid relatief het goedkoopst in Zuid-Holland. In plangebied Zuid zijn goedkoopste terreinen te vinden op Goeree-Overflakkee. Over de afgelopen 36 jaar is de gemiddelde verkoopprijs van bedrijventerreinen in Zuid-Holland ruim verviervoudig. In 1980 bedroeg dat namelijk nog ca. 61 euro/m2.

Tabel 5.

Gemiddeld gevraagde verkoopprijs per m2 bedrijventerrein, per REO-gebied, per januari 2016.

REO-gebied 1976 1980 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Holland-Rijnland € 48 € 68 € 288 € 289 € 294 € 264 € 274 € 262 €255

Haaglanden € 68 € 110 € 337 € 336 € 341 € 332 € 328 € 344 €321

Midden-Holland € 64 € 94 € 256 € 239 € 237 € 232 € 234 € 205 €205

Regio Rotterdam € 41 € 56 € 254 € 262 € 267 € 267 € 267 € 274 €261

Zuid-Holland Zuid € 32 € 45 € 182 € 194 € 198 € 200 € 201 € 217 €192

ZUID-HOLLAND € 43 € 61 € 261 € 259 € 263 € 260 € 261 € 261 €254

IV Uitgifte 2015

In 2015 werd 48 ha bedrijventerrein uitgegeven, 7 ha meer dan in 2014 (gecorrigeerd) en 16 ha meer dan in 2012 waarin de uitgifte op een historisch dieptepunt lag (33 ha). De grootste uitgiften in 2015 waren die voor het distributiecentrum van Lidl in Waddinxveen (13 ha) de herontwikkeling van 6 ha voor de vestiging van Jiffy International en de herontwikkeling van ca. 5 ha van het veilingcomplex van Greenery Barendrecht door WDP. Of er sprake is van enig herstel naar hogere uitgifteniveau ’s blijft moeilijk te zeggen.

In de navolgende tabel 6 wordt per REO gebied het aantal uitgegeven ha bedrijventerrein gedurende de laatste 5 jaar weergegeven.

Start bouw Yes 2 op Technopolis, Delft.

Tabel 6. Per REO-gebied het aantal ha uitgegeven bedrijventerrein in de periode 2011-2015.

5 jaars REO-gebied 2011 2012 2013 2014 2015 gemiddeldeREO HOLLAND-RIJNLAND 4 2 3 4 6 4REO HAAGLANDEN 9 6 8 9 6 8REO MIDDEN-HOLLAND 3 9 11 6 20 10REO STADSREGIO ROTTERDAM 11 4 12 9 7 9REO ZUID-HOLLAND ZUID 7 12 7 12 10 10TOTAAL ZUID-HOLLAND 34 33 41 41 47 39

Hierboven is de uitgifte aan Bauhaus gecorrigeerd: 5 ha in 2016 i.p.v. 2014.

De conjunctuurgevoeligheid blijkt onder meer uit navolgende grafiek waarin de uitgifte perjaar (1975-2015) wordt afgezet tegen de jaarlijkse procentuele volumemutaties in het BrutoBinnenlands Product (basisprijzen) van de provincie.

Bron: provincie Zuid-Holland, CBS

In tabel 7 is het totale aanbod bedrijventerrein gerelateerd aan het totaal aantal ha netto bedrijventerrein in ontwerp-vigerende bestemmingsplannen. Daarmee ontstaat een soort leegstandpercentage van bedrijventerrein. Geconstateerd kan worden dat het aantal ha beschikbaar voor uitgifte de laatste 7 jaar enigszins schommelt tussen de 11 en 12%.

De vraag/aanbodratio is een indicator van de dynamiek op de bedrijventerreinenmarkt. Het drukt het aantal uitgegeven ha uit als percentage van het aantal ha dat begin dat jaar terstond uitgeefbaar (op de markt) was. De laatste 5 jaar blijkt dat ca. 8-10 procent van het terstond uitgeefbare aanbod in dat jaar ook werd uitgegeven.

Tabel 7. Ontwikkeling “leegstandpercentage” bedrijventerreinen 2006-2016 en de vraag/direct aanbod ratio (excl. zeehavens Rotterdam)

1 jan. Totaal ha Totaal w.v."leegstandspercentage" Uitgifte Ha

Vraag/ terstond

JAAR Netto AANBOD TerstondNiet- Terstond bedrijventerreinen in: Uitgifte

aanbod ratio

2006 pm. 1.282 520 762 2006 96 18%2007 7.607 1.193 442 748 15,7% 2007 109 25%2008 7.784 1.001 437 564 12,9% 2008 73 17%2009 7.924 864 339 525 10,9% 2009 37 11%2010 7.985 850 357 493 10,6% 2010 63 18%2011 8.059 859 382 478 10,7% 2011 34 9%2012 8.130 892 406 481 11,0% 2012 33 8%2013 8.268 983 440 543 11,9% 2013 42 10%2014 8.401 1.029 480 548 12,2% 2014 41 9%2015 8.413 1.024 501 523 12,2% 2015 47 10%

2016 8.386 993 578 415 11,8% 2016

In tabel 8 zijn een aantal kengetallen over de gerealiseerde vraag- en aanbodzijde van de bedrijventerreinenmarkt gedurende de afgelopen jaren bijeen gezet. Daaruit blijkt onder meer dat over de afgelopen periode 2007-2016 gemiddeld op minder dan eenderde van de terreinen met aanbod (31%) ook daadwerkelijk grond werd uitgegeven. In 2015 was dat in 22% van de terreinen het geval.

Tabel. 8 Aantallen aanbieders en vragers bedrijventerrein 2007-2016.

Aanbodzijde

Jan Jan. Jan. Jan. Jan. Jan. Jan. Jan. Jan. Jan.

2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007

Aantal gemeenten in Zuid-Holland 60 60 65 66 72 72 74 76 77 77

Aantal gemeenten met beschikbare terreinen 51 53 54 51 55 52 46 52 48 56

Aantal terreinen met aanbod 147 150 146 131 130 126 122 125 126 144

Vraagzijde2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006

Terreinen met uitgifte 33 44 35 28 45 36 34 47 57 55Hectares verkocht 47 41 41 32 34 64 37 71 109 98

Schatting aantal verkochte kavels 45 66 54 80 76 64 60 126 145 156

V. HERSTRUCTURERING

V.1. Op leeftijd

Van het begin 2016 totaal in gebruik zijnd / uitgegeven areaal bedrijventerrein van 7.396 ha is ca. 3.795 ha de afgelopen 40 jaar uitgegeven (51%). De rest, en daarmee veelal ook de bedrijfsbebouwing is van oudere datum.

V.2. Herstructurering naar planfase

Voor IBIS 2016 is een overzicht opgesteld van die bedrijventerreinen welke in een bepaalde planfase van herstructurering zijn en naar het (overwegend) type herstructurering. Het gaat om een indicatieve benadering.4 Het overzicht betreft in eerste instantie de actualisatie door de provincie van het overzicht per januari 2015, welke aangevuld is met informatie uit gemeentelijke voortgangsrapportages over reeds door de provincie toegekende herstructureringsubsidies en telefonische navrage. In een aantal gevallen heeft dat ertoe geleid projecten niet langer als herstructurering te beschouwen, wegens gebrek aan voortgang en/of omdat de herstructurering zodanig gewijzigd werd dat die niet meer overeenkomt met de initieel gehonoreerde UHB subsidieaanvrage.

De herstructureringsplannen beslaan ca. 889 ha bruto, waarvan 312 ha in de planfase en 395 ha in uitvoering. Daarnaast zijn er nog een aantal herstructureringsplannen in de initiëringsfase (182 ha).

4 -omdat er op een terrein meerdere types herstructurering kunnen lopen. Op de Binckhorst is bijvoorbeeld sprake van

transformatie, maar ook van revitalisering en herprofilering (inmiddels wel enkel op privaat initiatief).

-omdat elk type herstructurering weer in andere planfase kan verkeren.

-Omdat prille herstructureringsplannen ook nog kunnen worden omgezet in (tijdelijk) geïntensiveerd groot onderhoud en

derhalve worden afgevoerd.

-omdat er verschillende tijdhorizonten worden gebruikt. Welke ha van een langlopend herstructureringsproject worden wel en

welke nog niet opgenomen in een jaarrapportage. Zicht op planvorming en uitvoering is soms ver weg als het gaat om (delen

van) locaties die in gemeentelijke structuurplannen, -visies als verouderd zijn benoemd en dienen te worden gerevitaliseerd

en/of getransformeerd), maar bijv. na 2015 of na 2020.

Per 2016 werden enkele nieuwe herstructureringsprojecten opgevoerd, met name in Zuid-Holland Zuid. Het betreft onder meer Louter Bloemen in het zeehavengebied Dordrecht, Vinkenwaard-zuid in Alblasserdam en een deel van Nijverwaard, Sliedrecht. Per 2015 waren er in dat afgelopen jaar drie nieuwe herstructureringsprojecten opgevoerd, Het gaat om Overhoeken in de gemeente Albrandswaard, Dekkershoek in Den Haag en Develpoort in Zwijndrecht.

In uitvoering is momenteel 44% van het te herstructureren areaal. Het betreft onder meer (delen van) Oosteind (Papendrecht), Rijnhaven (Alphen aan den Rijn), Barendrecht-oost en Broekvelden (Bodegraven-Reeuwijk)

Tabel 9. Aantal bruto (project5)ha bedrijventerrein in herstructurering verdeeld naar type planfase, januari 2016.

planfase Initiatief Planvorming Uitvoering TotaalTotaal 2016 182 312 395 889Totaal 2015 176 389 502 1.067Totaal 2014 196 549 704 1.449Totaal 2013 510 591 849 1.950Totaal 2012 605 613 896 2.114Totaal 2011 747 669 1070 2.486Totaal 2010 955 987 891 2.832Totaal 2009 951 1.300 1.029 3.280Totaal 2008 765 1.632 696 3.093Totaal 2007 737 1.666 791 3.193Totaal 2016 20% 35% 44% 100%Totaal 2015 17% 36% 47% 100%Totaal 2014 13% 38% 49% 100%Totaal 2013 26% 30% 44% 100%Totaal 2012 29% 29% 42% 100%Totaal 2011 30% 27% 43% 100%Totaal 2010 33% 34% 33% 100%

In deze opsomming zijn niet de herstructureringsprojecten opgenomen in het Rotterdamse zeehavengebied. Daar gaat het om herstructurering delen van

Waalhaven-Zuid; Uitvoeringsfase-Zuidwest (25 ha bruto)-Zuidoost (24 ha bruto).

Waalhaven-nat:

-RDM-Oost (in uitvoering)-RDM-West (fase 1 opgeleverd)

-Heysehaven (opgeleverd)Totaal 37 ha

-Sluisjesdijk- (56 ha bruto) in uitvoering

5 Projectha betreft geheel of gedeelte van terrein in herstructurering.

-Pier 2 (25 ha bruto), in uitvoering-Reconstructie Waalhaven Oostzijde: opgeleverd zomer 2014.

V.3. Type herstructurering In tabel 10 is het per REO-gebied een indicatie opgenomen van het type herstructurering6. Het merendeel van het aantal ha in herstructurering ondergaat een revitalisering (61%). Bij 21% van het areaal is sprake van herprofilering. Van bedrijventerreinen die een face lift krijgen is nauwelijks sprake (2%) Tenslotte is van 15% van de terreinen in herstructurering sprake van transformatie naar een andere bestemming, veelal wonen. Opgemerkt moet worden dat die transformatieplannen de laatste sterk jaren zijn teruggeschroefd. Veel afspraken zijn opgezegd of zullen (veel) later (organisch) in uitvoering worden genomen.

Tabel 10. Per REO-gebied aantal project ha bruto te herstructureren en te transformeren bedrijventerrein, januari 2016.

ha bruto Opp. Bruto Opp. Bruto Opp. Bruto ha brutoREO-gebied herstruc- ha Facelift ha (zware) ha herpro- ha bruto herstruc-

turering+ revitali- filering trans- turering

transform sering FormatieREO HOLLAND- RIJNLAND 217 0 137 20 61 157

REGIO HAAGLANDEN83 4 62

8 10 73

REO MIDDEN-HOLLAND 51 0 51 0 0 51REGIO ROTTERDAM 312 11 164 104 34 279

REO ZUID-HOLLAND ZUID 333 10 229 90 4 330

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2016 996 24 643 222 108 889

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2015 1.205 21 793 254 137 1.067

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2014 1.601 0 987 462 152 1.449

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2013 2.117 47 1.336 568 167 1.950

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2012 2.296 79 1.420 615 182 2.114

TOTAAL ZUID-HOLLAND 2011 2.726 214 1.661 610 240 2.832

Som verschillen agv afrondingen, excl. herstructurering Waalhavengebied

V.4. Opgeleverde herstructureringsprojecten

Algemeen

6 Bij herstructurering van bedrijventerreinen wordt doorgaans een viertal typen onderscheiden:

Facelift: een opknapbeurt bij fysieke veroudering (zijnde geen reguliere onderhoudsbeurt. Revitalisering: een integrale verbetering van het terrein met behoud van bestaande economische

functies. Naar aanleiding van rapport Noordanus onderscheidt IBIS 2009 ook zware revitalisering; op delen van terreinenis sprake van verwerving van gronden waarna deze bouwrijp worden gemaakt. Bodemsanering, sloop van opstallen en de aanleg/herinrichting van (nieuwe) infrastructuur maken veelal onderdeel uit van dit proces.

Herprofilering: wijziging van de bestaande economische functies, bijvoorbeeld van industrie naar dienstverlening.

Transformatie: het bedrijventerrein wijzigt in een niet-werk functie, bijvoorbeeld in een woonwijk. Daarmee wordt het onttrokken aan de voorraad bedrijventerreinen. Daarmee wordt uiteindelijk ook voldaan aan duurzaam ruimtegebruik, want de nieuwe woonwijk hoeft dan geen schaarse groene ruimte of natuur in te nemen.

De registratie van oplevering van bedrijventerreinen is niet op een eenduidige wijze vastgelegd. Vanuit de UHB-subsidieprocedures kan bijv. een ander tijdstip van oplevering (financiële afrekening subsidie) ontstaan dan in de praktijk, zeker als er naast het provinciaal gesubsidieerde project nog parallelle herstructureringsingrepen lopen. Voorts richt de UHB-registratie zich op netto projectha, terwijl de projectenmonitor van Infodesk alleen bruto projectha kan opnemen.Ook is er niet altijd een eenduidige registratie mogelijk van de oplevering in ha. Een nieuwe ontsluitingstunnel, -brug naar een bedrijventerrein heeft zijn voordelen voor (grote delen van) het terrein, maar beslaat zelf in fysieke zin maar een enkele ha. Ook kunnen op een aanvankelijk opgeleverd geherstructureerd terrein (gemeten in totaal aantal ha), later alsnog nieuwe projecten (met een deel van die eerder opgeleverde ha) worden geëntameerd.

Opgeleverd 2006-2015In de bijlage is een overzicht opgenomen van opgeleverde herstructureringsprojecten in de periode 2006 tot en met 2015. Het is indicatief en omvat ook de projecten waarvoor geen UHB-subsidie is aangevraagd/toegekend. In totaal gaat het om ca. 1.678 ha bruto (1.298 ha netto) dat is opgeleverd. Het gaat om ca. 17% van het totale oppervlak bedrijventerrein wat momenteel in gebruik is. In totaal gaat het om 77 projecten. De gemiddelde omvang bedraagt 22 ha bruto per project. Per jaar werd er gemiddeld genomen 168 ha bruto herstructurering opgeleverd, 1,6% van de in gebruik zijnde bruto voorraad bedrijventerreinen.Tabel 11 geeft een nadere verbijzondering van het aantal ha geherstructureerd bedrijventerrein dat jaarlijks is opgeleverd in de periode 2006 tot en met 2015.

Jaar vanoplevering

Project oppervlakte ha bruto

Project oppervlakte ha netto

2015 269,7 211,72014 71,9 87,82013 69,2 52,02012 145,4 105,52011 285,0 198,82010 249,0 186,92009 101,0 82,82008 37,0 26,02007 184,5 137,82006 265,1 208,4

 Totaal 1.677,8 1.297,7

VI Enkele opmerkingen bij de (IBIS-) enquête 2016.

Enquêtering per email (Beschikbare) bedrijventerreinen, uitgifte, prijzen

In december zijn al enkele telefonische contacten gelegd met bedrijventerreinbeheerders, waar naar verwachting uitgiften in 2015 zijn gerealiseerd. Dit om bijtijds een eerste snelle inkleuring te kunnen geven aan discussies over de reële vraag naar bedrijventerreinen.

4 januari. 2016: De gebruikelijke verzending van email naar alle gemeentelijke contactpersonen voor elk van de vijf REO-gebied met oproep tot actualisering van data op Infodesk, met name aanbod, prijs en in de bijlage een format uitgegeven kavels in 2015. Tevens de aankondiging dat er telefonische contact wordt opgenomen voor te herstructureren bedrijventerreinen. In de praktijk is dat laatste beperkt gebeurd.

In outlook zijn per REO-gebied emailgroepen beschikbaar van de gemeentelijke contactfunctionarissen en REO-secretarissen. Overigens beschikt Infodesk ook over een vergelijkbare module, maar outlook werkt praktischer. De adressen van deze groepen worden goed onderhouden.

Wederom hebben slechts een zeer beperkt aantal contactfunctionarissen zelf een aantal basisgegevens bijgewerkt. Nabellen door ons bleek noodzakelijk, waarbij de medewerking over het algemeen goed is. Dat gold ook voor de terreinen die door particulieren worden ontwikkeld.

26 januari 2016, na 3 weken rappel gemaild, met het verzoek binnen 1 week alsnog te reageren.

Daarna wordt er rondgebeld onder de gemeenten die nog niet hebben gereageerd en/of wordt een factsheet uit Infodesk van de betreffende terreinen de gemeentelijke contactpersonen voorgelegd. Dat kunnen er nog aardig wat zijn, ofwel ook de email oproepen worden maar beperkt ingevuld. De meeste gemeenten kunnen dat nu afdoen; met “er is niets gewijzigd”, maar bij een aantrekkende economie en meer vraag naar bedrijventerreinen betekent deze wijze van datavergaring een flinke belasting.

De stand van zaken omtrent herstructurering is gedaan aan de hand van eigen actualisering van de vorige situatie, die per januari 2015. Dat gebeurde globaal dan vorige jaren, aan de hand van informatie die in de loop van het jaar via nieuwsberichten, gemeentelijke voortgangsrapportages naar aanleiding van eerder toegekende subsidieaanvragen UHB en planvorming ed. bij de provincie bekend is. Voor REO-gebied Zuid-Holland Zuid heeft de manager herstructurering de actualisatie uitgevoerd.

14 maart 2016: verzending van de concept-aanbod 2016, met uitgiften in 2014 en 2015 naar REO, Zuid-Holland Zuid, regio Haaglanden, Regio Rotterdam en Holland-Rijnland, met verzoek tot controle en verbetering binnen een week.

Wederom geen verzending van de concept-tabel herstructurering 2016 ( bruto ha, type en fase) uit Excel naar REO’s Midden-Holland, Zuid-Holland Zuid, Haaglanden, Regio Rotterdam en Holland-Rijnland, met verzoek tot controle en verbetering binnen een week.

Wat betreft de gegevens voor het Havenbedrijf Rotterdam, deze worden ontleend aan de publieke versie van haar jaarlijkse Ruimtebalans. Vanaf 2012 wordt niet gerapporteerd voor de hele Maasvlakte II, maar alleen de zgn. fase 1. De Ruimtebalans over 2015 gaf ook informatie over uitgegeven en teruggenomen kavels.

Zacht aanbod

De (be)zoeker van Infodesk en de kaartlaag bedrijventerrein Zuid-Holland krijgt de meeste zachte locaties te zien, conform de openbaarheid die de Visie Ruimte en Mobiliteit en daarvoor de Provinciale Structuurvisie heeft. Over zachte capaciteit werd in IBIS alleen in samenvattende zin gerapporteerd. In de nieuwe website van IBIS zijn deze terreinen wel allemaal te vinden, ook op kaart.

De voortgang in planontwikkeling wordt primair bijgehouden aan de hand van het verschijnen van voorontwerp en ontwerpbestemmingsplannen bijgehouden in Infodesk.

De enquêteresultaten per januari 2016 zijn bestuurlijk geagendeerd in april 2016.

IBIS

De gegevens worden in eerste instantie opgenomen in een grote exceltabel, waarna gemuteerd in Infodesk Bedrijventerreinen.Vanuit de excel wordt de set gegevens voor IBIS geselecteerd.Een aantal kolommen uit de basisset zijn nabewerkt, met name:

Toevoeging 2 kolommen voor minimale resp. maximale erfpachtprijzen De kolom veroudering;

Verouderde bedrijventerreinenWat betreft kolom 36 (verouderd). De provincie Zuid-Holland vindt dit een te subjectief gegeven. Het werd wisselend in de loop der jaren ingevuld, is mede afhankelijk van (nieuwe) contactpersoon en zicht op prioritering en beschikbare financiële middelen bij provincie en / of gemeente. (Inmiddels minimaal).Overigens, in 2009 is al geconstateerd dat sommige gemeenten hun terrein beslist niet als verouderd in de boeken en/ of publiciteit willen neerzetten, maar soms wel dat het terrein wordt door de gemeente wordt “aangepakt”, geherstructureerd dus. Bovendien kan er sprake zijn van een opmerkelijk (groot) verschil in de perceptie van veroudering volgens de ondernemers op een terrein en de gemeente.De terreinen die in een fase van herstructurering zijn tevens als verouderd opgenomen. Voorts is voor de IBIS rapportage door de provincie ambtshalve een groot aantal terreinen niet als verouderd beoordeeld, op basis van vooral oculaire inspectie en “leeftijd” van het terrein. Daar waar enige twijfel bestond is een typering achterweg gebleven

In IBIS wordt een onderscheid gemaakt tussen revitalisering en zware revitalisering, bij PZH is dat één categorie.

Evenals vorige jaren wordt verder geen actief beheer en onderhoud gepleegd op IBIS-kolommen16 ha teruggekocht gemeente23 grootste uitgeefbare deel

.. Beoogd jaar waarop ha niet terstond uitgeefbaar wordt.

Onderhoud en beheer op de datavelden externe en interne bereikbaarheid (=parkeergelegenheid) van het bedrijventerrein is beperkt nadat deze items voor het eerst werden bevraagd (jan. 200?).

Voor de nieuwe IBIS-versie, vanaf augustus 2016 in productie, worden dezelfde datavelden gebruikt als voorheen. Daarin worden onder andere via de factsheets per terrein alle datavelden gepubliceerd. Voorheen gebeurde dat hooguit in samenvattende zin.

Bijlage I Opgeleverde herstructureringsprojecten 2006-2015

In 2015 werden herstructureringsprojecten op de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Alblasserdam, Vinkenwaard Barendrecht 1e deel Spoorlaan Capelle aan den IJssel Hoofdweg m.u.v. Vak A Gorinchem, Avelingen-Oost Papendrecht, Oosteind zuid-oost Rotterdam Hoogvliet/Gadering Rotterdam, Schiebroek Vlaardingen Groot Vettenoord Zwijndrecht. De Geer

In 2014 werden herstructureringsprojecten op de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Delft, Rotterdamseweg-Noord Kaag en Braassem, De Lasso Rotterdam, Spaanse Polder, Giessenweg Noord Rotterdam Giessenweg

In 2013 werden herstructureringsprojecten op de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Rotterdam, De Laagjes Rotterdam, Spaanse Polder, Kruising, Industriestraat-Matlingestraat,

Groothandelsmarkt Rotterdam, Spaanse Polder, Keen-, Breevaartstraat, Havenarmen Rotterdam, Spaanse Polder, Spaanse Toren Rotterdam-Hoek van Holland, Zekkenstraat (gedeeltelijk) Zwijndrecht, Groote Lindt, Uilenkade (MPI)

In 2012 werden herstructureringsprojecten op de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Binnenmaas,. Gemeentelijke haven ’s Gravendeel (MPI) Dordrecht, 1e Tolstraat Hardinxveld-Giessendam, de Peulen Hellevoetsluis, Kickersbloem 1 Rotterdam, Hordijk Bergambachtstraat-Hekendorpsstraat Rotterdam, bedrijventerrein Noord-west; westelijk deel fase 3 Teylingen, Industriekade Vlaardingen, Koggehaven Westland, de Woerd Zoetermeer, noordelijke terreinen.

Juli 2007 werd gestart met de herstructurering van de Peulen in Hardinxveld-Giessendam . In de loop van 2012 is het project opgeleverd.

In 2011 werden herstructureringsprojecten van de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Alphen aan den Rijn, Rijnhaven (eerste delen vanaf 2009) Binnenmaas, Boonsweg, fase 1 Delft, Schieoevers-Schieweg Den Haag, Kerketuinen-Zichtenburg fase 1 Leerdam, Schaik, deelplan 1 Oostflakkee, Tonisseweg I Rotterdam, Noord-west. Westelijk deel fase 2 Rotterdam, Hordijk, muv Bergambachtstraat-Hekendorpstraat Rotterdam, RDM-west fase 1 Rotterdam, Heijehaven Spijkenisse, Halfweg I Strijen, Bonaventura, fase 2 Westland, Bovendijk, fase 2

In 2010 werden herstructureringsprojecten van de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Dordrecht, Julianahaven; Kil, - en Kreekkade Dordrecht, Wilhelminahaven; reconstructie Wieldrechtseweg Goedereede, (binnenhavens) van Stellendam Hillegom, Hillegommerbeek-west Krimpen aan den IJssel, Stormpolder, Industrieweg Leiden, Rooseveltstraat, openbare ruimte Lisse, Dever, deel complex voormalige tuinbouwschool. Lisse, Meer en Duin: externe ontsluiting: rotonde. Papendrecht, Oosteind, rotonde 2e ontsluitingsweg Rotterdam, Noord-west, westelijk deel fase 1 Zederik, Meerkerk

In 2009 werden herstructureringsprojecten van de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Kaag en Braassem, De Lasso; externe ontsluiting: rotonde Lisse, Meer en Duin, openbare ruimte Papendrecht, Oosteinde, west. rotonde en reconstructie Ketelweg Oostflakkee, Bosland, vernieuwing interne ontsluitingsinfrastructuur. Rotterdam, Spaanse, Polder, Alm-, Vliststraat Rotterdam-Schiedam, Spaanse Polder (Thurlede-, Strickledeweg)

In 2008 werden herstructureringsprojecten van de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Westland, Bovendijk 1e fase Leiderdorp, Baanderij (excl. ROC)

In 2007 werden herstructureringsprojecten van de volgende bedrijventerreinen opgeleverd: Dordrecht, Dordtse Kil I en II Liesveld, Gelkenes West Vlaardingen, Benelux Workpark Lansingerland, Rodenrijs (excl. ontsluiting op Oudeland)

In 2006 waren dat: De Boezem en Kruisweg in Pijnacker resp. Nootdorp Grote Polder in Zoeterwoude Kerkerak in Sliedrecht Nijverwaard-Oost in Sliedrecht. Bosland (externe ontsluiting), in Oostflakkee Amstelwijck-West, Dordrecht Jagtlust (externe ontsluiting), Sassenheim Bonaventura, Strijen (m.u.v. parkeren Handelsweg, 2011) Ontsluiting Norfolk-Vulcaanhaven, Vlaardingen.