1

PLEISTERPLAATS In onze huidige drukke wereld kan het een verademing zijn om momenten te vinden om even tot rust te komen en je aandacht op iets heel anders te kunnen richten dan de dagelijkse besognes. Je zou zulke plekken van contemplatie ‘pleisterplaatsen’ kunnen noemen. Immers, een pleisterplaats is een plek waar men zijn reis onderbreekt om er te rusten en vaak ook even wat te eten. Als CCIV hopen wij u niet alleen een moment van rust te bieden, maar u ook geestelijk voedsel aan te reiken, zodat u weer geïnspireerd uw reis op uw levensweg kunt vervolgen. Zie het maar als de grazige weilanden rond het Naardermeer waar de ganzen tijdens hun trek van of naar het hoge Noorden graag neerstrijken om zich te goed te doen aan het rijke voedsel dat juist deze plek hun te bieden heeft. Maar ook de term trekpleister, nauw verweven met de term pleisterplaats, mag u in ons jaarthema horen; een trekpleister is een plaats waar mensen door worden aangetrokken om er zich te amuseren. En ook dat hopen wij u met het programma voor het komende seizoen aan te reiken: een plek waar u graag naar toe gaat om u met plezier te laven aan hetgeen een spreker u te vertellen heeft. Al meer dan 45 jaar probeert de CCIV haar deelnemers dergelijke pleisterplaatsen aan te bieden. Het afgelopen jaar hebben wij weer velen weten te bereiken en dat geeft ons hoop om ook voor het nieuwe seizoen 2015 – 2016 u een aanbod te kunnen doen, waar u in groten getale interesse in zult blijken te hebben. Wij wensen u mooie en inspirerende bijeenkomsten toe. Wim Dooge, voorzitter CCIV

2

INHOUD

Voorwoord 1

Openingsavond:

TASTBAAR VERLEDEN ALS NIEUW HOUVAST?, H. Pleij 3

1. NATUURVERBINDINGEN, J. Vlaanderen 4

2. MINDERHEDEN MIDDEN-OOSTEN, R. Hoff 5

3. COMENIUS, H. Woldring 6

4. DE ISLAM IN BUSSUM, Y. Azarfane 8

5. DE BETEKENIS VAN DE BIJBEL VANDAAG,

N. den Bok 9 6. NIETZSCHE EN LOU SALOMÉ, W. Dooge 10

7. GODSDIENSTVRIJHEID IN EUROPA, J. Sap 11

8. GOETHE EN SCHUBERT, W. Dooge 12

9. TRES CULTURAS, H. Michielse 13

10. GELOOF EN WETENSCHAP, H. Rebel 14

11. PROFETEN, PROGRAMMEREN EN EEN INTERNATIONA-

LE DATABASE, E. Talstra 16

12. HOE KOMT HET DAT DE LEVENSDUUR VAN OUDEREN

BLIJFT TOENEMEN?, D. Deeg 17

13. MECHANISMEN VAN TWEEDELING, H. Crijns 18

14. GOD EN MUZIEK, P. Korver 19

15. ‘DE HOOGSTE GOEDHEID IS ALS WATER’, M. Dijkstra 20

16. POSTMODERN GELOOF, R. Benjamins 21

17. U DOET NIETS, WANT U BENT GOD, S. de Jong 22

18. RARE JONGENS, DIE CHRISTENEN, J. Zeilstra 23

Literatuurlijst 24

3

Openingsavond

TASTBAAR VERLEDEN ALS NIEUW HOUVAST?

De vertrouwde kaders van geloof en ideologie zijn vervaagd. Vooral in

het verzuilde Nederland is dat hard aangekomen: zonder houvasten blijkt

men niet te kunnen leven. Steeds meer mensen vinden nieuwe steun in

verkenningen van het eigen verleden. Hoe komt het dat ik ben wie ik ben?

Het meest directe houvast biedt de zicht- en tastbare omgeving. Maar

juist die is nog in het recente verleden ingrijpend veranderd. Door de

wederopbouw van Nederland na de Tweede Wereldoorlog is het hele

land herverkaveld en zijn talrijke dorps- en stadscentra meedogenloos

vernieuwd. Nog in de jaren zestig van de vorige eeuw maakten

waterlopen, wallen, stadspoorten en dorpsboerderijen plaats voor

supermarkten, banken, flats en parkeerplaatsen. Wat er nog is of lijkt te

zijn, verdient de grootste aandacht. Daaraan kan men immers dat

noodzakelijke verleden nog aflezen. Maar hoe authentiek moeten die

historische plaatsen zijn of blijven? Lopen we niet het gevaar dat we de

opgekalefaterde sporen van vroeger eerder gebruiken voor het zwelgen

in een verleden dat ons het best bevalt?

Spreker: prof. dr. Herman Pleij, geboren in 1943 te Hilversum,

studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de

Universiteit van Amsterdam. Sinds 1981 tot zijn

pensionering in 2008 was hij hoogleraar in de Historische

Nederlandse Letterkunde aan dezelfde universiteit.

Herman Pleij wordt beschouwd als een van de beste

sprekers van Nederland. Als weinig anderen weet hij een

breed publiek enthousiast te maken voor cultuurhistorische

onderwerpen en inzicht te geven in de historische

achtergrond van de huidige maatschappij, en van wat wij

als 'typisch Nederlands' beschouwen. Hij doet dat door

zijn publicaties, door lezingen en door optredens op radio

en t.v., o.a. bij De Wereld Draait Door (DWDD).

Datum: dinsdagavond 22 september 2015

Aanvang: 20.00 uur

Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum

Entree: € 5,00 te voldoen bij binnenkomst, opgave vooraf is niet

nodig

4

1. NUT EN NOODZAAK VAN NATUURVERBINDINGEN

in het Gooi, op de Heuvelrug en in Nederland

De laatste jaren zijn er verschillende natuurverbindingen en

natuurbruggen in het Gooi aangelegd en dan rijst al snel de vraag wat

daarvan het nut is en of zulke verbindingen wel werken. Voor welke

dieren zijn ze bedoeld en maken die er dan ook gebruik van? Hoe weten

ze de natuurverbindingen te vinden, en lopen ze dan niet alsnog vast in

een verderop gelegen woonwijk?

Wat zou er eigenlijk gebeuren als er geen natuurverbindingen zouden

zijn en áls ze dan al aangelegd worden wanneer zijn er dan genoeg? En,

niet onbelangrijk: wat kost het allemaal en wie betaalt het? Wat wordt er

in dit verband met Natuurnetwerk Nederland bedoeld?

Bijzonder aan de natuurbruggen in het Gooi is dat er ook wandelaars,

fietsers en ruiters van de bruggen gebruik mogen maken. Hoe wordt dan

voorkomen dat de dieren op de natuurbruggen worden verstoord? En

waarom mogen honden er niet op komen? Worden de bruggen ook

gemonitord en zijn er al onderzoeksresultaten?

Tijdens de lezing over ‘Nut en Noodzaak van Natuurverbindingen’

komen deze vragen uitgebreid aan de orde en er is uiteraard ook

gelegenheid voor het stellen van andere vragen.

Inleider: Jaap Vlaanderen, voorlichter Goois Natuurreservaat

Datum: maandagavond 28 september 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: de Zijspieghel van de Spieghelkerk,

Nieuwe ‘s-Gravelandseweg 34 te Bussum

Kosten: € 6.00

5

2. MINDERHEDEN IN HET MIDDEN-OOSTEN

in een bedreigde positie

De positie en rechten van minderheden zeggen veel over de kwaliteit van

de samenleving en de rechtsstaat. In het Midden-Oosten hebben vooral

de kleinere religieuze minderheden het de laatste jaren zwaar te

verduren. De diverse christelijke kerken, islamitische sekten en andere

gemeenschappen hebben zich politiek en maatschappelijk altijd al in een

delicate positie bevonden. Maar door de sektarische strijd en de opkomst

van ISIS is hun voortbestaan nu in het geding.

In deze lezing wordt aandacht besteed aan de talrijke religieuze en

etnische groepen in deze regio, hun achtergronden, hun geschiedenis en

hun verhouding tot de staat in deze tijd van chaos en burgeroorlog.

Aan de orde komen onder andere de diverse minderheden in Syrië, Irak,

Jordanië en Egypte. Daarnaast in het kleine Libanon, dat op zichzelf al

een mozaïek van minderheden is, die elkaar (nog) in een wankel

evenwicht houden.

Inleider: drs. Ruud Hoff publiceert regelmatig over het Midden-

Oosten; hij is docent aan de School voor Journalistiek in

Utrecht en o.a. gastdocent aan het Instituut voor

Internationale Betrekkingen Clingendael in Den Haag

Datum: dinsdagavond 6 oktober 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum

Kosten: € 6.00

Literatuur: zie pagina 24

6

3. COMENIUS

pedagoog, filosoof en vredesapostel

Op 15 november 1670 overleed te Amsterdam de Tsjechische theoloog,

filosoof en pedagoog Jan Amos Komensky, na een leven vol

omzwervingen in Europa, maar ook vol van contacten en uitwisselingen

met de grote filosofen en theologen van zijn tijd. Een week later werd hij

begraven in de kapel van de Waalse kerk te Naarden. Later, in de 20e

eeuw, werd rond het graf een mausoleum gebouwd, dat tot op heden

voor het symbolisch bedrag van € 1.00 door de Tsjechische overheid

wordt gehuurd. Comenius – zoals zijn verlatiniseerde naam luidde – is

ook heden ten dage een zeer belangwekkende figuur, die veel heeft

bijgedragen aan modern aanschouwelijk onderwijs en diep heeft

nagedacht en geschreven over vrede op het oude continent. We spreken

dan over 300 jaar voordat de Europese Unie de Nobelprijs voor de Vrede

zal ontvangen, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog de meeste

Europese landen heeft weten te verenigen in een vreedzame

samenleving. Op 21 maart 2015 ontving de journalist en domineeszoon

Geert Mak de Comeniusprijs, onder meer voor zijn sociologische studie

‘In Europa’.

In 2014 publiceerde emeritus hoogleraar Henk Woldring een studie over

‘het leven, de missie en de erfenis van Jan Amos Comenius’. In oktober

2015 zal hij in drie bijeenkomsten de persoon, de werken en de

gedachten van Comenius toelichten in de conferentiezaal van het

Comeniusmuseum te Naarden. De organisatie is in handen van het

museum. De CCIV wijst u graag op deze interessante cyclus.

De inleiding in het denken van Jan Amos Komenski bestaat uit de

volgende onderdelen:

1. In de eerste bijeenkomst zal aandacht worden besteed aan de

bijzondere levensgeschiedenis van Komensky en de invloeden daarvan

op zijn geschriften en zijn denken.

2. De tweede avond komt zijn alomvattende visie op pedagogiek,

didaktiek en filosofie aan de orde, de pansofie en de relatie met

tijdgenoten, zoals Descartes, op het gebied van de rationaliteit in de

wetenschap.

3. In de derde en laatste bijeenkomst, staat Henk Woldring stil bij het

‘vredesstreven’ van Comenius, dat een voorafschaduwing was voor

instanties als UNESCO, het Internationale Hof van Justitie, de

7

Wereldraad van Kerken en de idee van een internationale academie van

wetenschappen.

Om te voorkomen dat de bijeenkomsten uitmonden in een eenzijdige

monoloog zal elk tweede uur van de bijeenkomst een discussie bevatten

over de waarde en de waardering voor het werk en de persoon van de

denker.

Inleider: prof. dr. Henk Woldring, ethicus en politiek filosoof aan de

Vrije Universiteit

Data: woensdagavonden 7, 14 en 28 oktober 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Comeniusmuseum, Kloosterstraat 33, 1411 RS Naarden

Kosten: € 10.00 per avond, inclusief koffie/thee en een bezoek aan het

Comeniusmuseum. Voor hen die in het bezit zijn van

een museumkaart, vervallen de tentoonstellingskosten (de

vaste over Comenius en de bijzondere over de

wereldgodsdiensten) en zal € 8.50 per avond in rekening

worden gebracht. Bijwonen van de hele serie kost € 25.- en

met museumkaart € 21.00

N.B. De kosten dienen aan het museum te worden betaald!

Literatuur: zie pagina 24

8

4. DE ISLAM IN BUSSUM

Sedert de jaren zestig emigreerden veel mensen uit Turkije en Noord

Afrika naar Nederland. Zij brachten niet alleen nieuwe kleuren, geuren

en smaken naar ons land mee, maar ook de islam. In 1984 werd de eerste

moskee in Bussum gesticht aan de Landstraat. In 1994 werd het huidige

moskeegebouw in gebruik genomen. Sinds die tijd groeide de

gemeenschap en werd de moskee verbeterd en intern verfraaid. De

gemeenschap waaraan de moskee een cultureel, sociaal, maar bovenal

godsdienstig onderdak biedt, telt nu ongeveer 160 leden.

De islam wordt veel besproken in de media, maar wat weten we van de

islam in onze eigen gemeenschap?

In drie lessen zullen we de islam bestuderen, zoals deze wordt ervaren,

gevierd en onderwezen door een Bussumse moslim.

De eerste avond wordt uitgelegd wat de kern is van de islam.

De tweede avond wordt de moskee bezocht en wordt kennisgemaakt met

de belangrijkste rituelen van de moskee en de islam.

De derde avond wordt ingegaan op enkele Koranteksten en wat deze

betekenen voor geloof en zeden in de moderne maatschappij.

De eerste bijeenkomst is bedoeld voor een breed publiek en hierop kan

worden ingeschreven zonder aan de twee volgende avonden deel te

hoeven nemen.

Inleider: Youssef Azarfane (1985) is bouwkundige (HvA), nu

werkzaam als docent rekenen aan een ROC. Sedert begin

2015 voorzitter van de Islamitische Vereniging voor

Marokkanen Moskee Atakwa (de Bussumse moskee). Behalve

zijn studie bouwkunde, studeerde hij 2 jaar Arabisch en islam-

gerelateerde vakken in Egypte. Naast zijn werk geeft hij

lessen Arabisch en Koran en cursussen islam aan jongeren.

Hij is gehuwd en vader van 3 kinderen.

Data: dinsdagavonden 13, 20 en 27 oktober 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: 1ste en 3e avond: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14,

2e avond: Moskee, Havenstraat 182-184 te Bussum

Kosten: € 6,00 (alleen eerste avond) en € 12,00 de tweede en derde

avond.

9

5. DE BETEKENIS VAN DE BIJBEL VANDAAG

In de laatste jaren, met name na de tweede intifada en na ‘9/11’, zijn veel

westerse christenen kritischer op het Oude Testament geworden.

Religieus terrorisme kan zich immers beroepen op verhalen waarin God

opdracht geeft tot heilige oorlogen en genocide. Moest Saul niet alle

Amelekieten uitroeien, en moest niet Jozua de volken die al in Kanaän

woonden verdrijven? Velen trokken zich in reactie terug op het Nieuwe

Testament. Jezus leert om je naasten en zelfs je vijanden lief te hebben!

Maar wat is het Nieuwe Testament zonder het Oude? Wordt dat niet een

lief verhaal over een al te vriendelijke God?

In deze situatie komen twee vragen op. Waarom is het goed om met de

kerk ‘van alle tijden en plaatsen’ vast te houden aan het Oude Testament

als onopgeefbaar onderdeel van de bijbel? En: wat is dan het nieuwe van

het Nieuwe Testament? Aan de vooravond van Hervormingsdag zullen

we in twee avonden over de betekenis van de bijbel proberen op deze

vragen te antwoorden, met een inleiding en discussie.

Op 15 oktober staat de waarde van het Oude Testament centraal en op 29

oktober het eigene van het Nieuwe Testament.

Inleider: ds. Nico den Bok, predikant van de Verlosserkerk in

Bussum en hoogleraar systematische theologie in Leuven

Data: donderdagmiddagen 15 en 29 oktober 2015

Plaats: de Witte kerk, Koningin Wilhelminalaan 15 te Naarden

Tijd: 14.00-16.00 uur

Kosten: € 12.00

10

6. NIETZSCHE EN LOU SALOMÉ

een moeilijke relatie

Twee avonden over deze boeiende denkers uit de overgang van de 19e

naar de 20e eeuw.

De eerste avond zullen we de eigenzinnige hoofdlijnen van het denken

van Friedrich Nietzsche behandelen en proberen we zijn passie voor Lou

Salomé te begrijpen.

De tweede avond bespreken we hoe de ontwikkeling van het denken van

Lou Salomé door de ontmoetingen met Nietzsche, Rainer

Maria Rilke en Sigmund Freud werd beïnvloed.

Inleider: Wim Dooge, studeerde economie en filosofie in Rotterdam,

Heidelberg en Amsterdam. Hij heeft gewerkt in de profit

en non-profit sector. Groot liefhebber van verschillende

kunstvormen, zoals beeldende kunst, muziek en literatuur

Data: maandagavonden 2 en 9 november 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: de Tuinzaal van de Remonstrantse kerk, Koningslaan 2b

te Bussum

Kosten: € 6.00

11

7. GODSDIENSTVRIJHEID IN EUROPA

en enkele vragen die daarbij opkomen

Welke definitie wordt in Europa gehanteerd ter zake van godsdienstige

overtuigingen en andere levensopvattingen?

Op welke manier wordt godsdienstvrijheid afgewogen tegen andere

belangen?

Wat betekent de opkomst van islam voor het Europese compromis tussen

christendom en verlichting?

Inleider: prof. dr. Jan Willem Sap, hoogleraar Europees recht aan de

Open Universiteit te Heerlen en universitair hoofddocent

Europees recht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam

Datum: woensdagavond 18 november 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Majellakapel, Iepenlaan 26 te Bussum

Kosten: € 6,00

12

8. GOETHE EN SCHUBERT

weet elk genie een andere grootheid op waarde te schatten?

Goethe, die zonder meer als de grootse schrijver en dichter van

Duitsland wordt beschouwd, heeft een enorm oeuvre nagelaten.

Na een schets van zijn leven en zijn literaire ontwikkeling zullen we

ingaan op enkele van zijn gedichten.

Gedichten die door vele componisten zijn 'vertoond', maar door niemand

mooier dan door Franz Schubert.

Wij zullen een aantal van zijn gedichten samen lezen en vervolgens

luisteren naar de wijze waarop Schubert en enkele anderen deze op

muziek hebben gezet.

Inleider: Wim Dooge, studeerde economie en filosofie in Rotterdam,

Heidelberg en Amsterdam. Hij heeft gewerkt in de profit

en non-profit sector. Groot liefhebber van verschillende

kunstvormen, zoals beeldende kunst, muziek en literatuur

Datum: dinsdagmiddag 24 november 2015

Tijd: 14.00-16.00 uur

Plaats: het Apostolisch Genootschap, Meulenwiekelaan 49 (hoek

Beatrixplantsoen) te Bussum

Kosten: € 6.00

13

9. TRES CULTURAS

Het samenleven van moslims, joden en christenen in middeleeuws

Spanje, 711-1492

De Arabische conquista van het Iberisch schiereiland was een bliksem-

campagne. Tussen 711 en 714 veroverden de moslims het hele gebied,

op een minuscuul stukje na. De christelijke reconquista duurde bijna 8

eeuwen en leek heel veel op de springprocessie van Echternach: drie

stappen voorwaarts, twee stappen achterwaarts. Ze was pas voltooid in

1492.

Tussen 711 en 1492 leefden aanhangers van de drie monotheïstische

godsdiensten naast elkaar en door elkaar heen. Er waren periodes van

strijd en van vrede. De ene keer was het samenleven moeizaam en de

andere keer heel tolerant. Maar voortdurend was er wederzijdse

beïnvloeding, in denken, wetenschap en kunst.

De lezing Tres culturas wordt geïllustreerd met muziek uit de drie

culturen. We horen kerkmuziek van de mozaraben, de christenen die in

moors gebied waren blijven wonen; sefardische muziek van de joden;

Andalusische liederen van de moren; pelgrimslieden ter ere van

Santiago de Compostella en Cantigas de Santa Maria van Alphons X, El

sabio.

Inleider: dr. Henk Michielse werkte als hoofddocent aan de Universiteit

van Amsterdam. Sinds 2000 is hij actief voor het historisch

genootschap Tussen Vecht en Eem. Hij was onder meer

hoofdredacteur van het gelijknamige tijdschrift en coördinator

van het onderzoeksproject Katholiek en protestant tussen

Vecht en Eem 1550-1800

Datum: woensdagavond 9 december 2015

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Doopsgezinde kerk, Wladimirlaan 10 te Bussum

Kosten: € 6.00

14

10. GELOOF EN WETENSCHAP

een spanningsvolle relatie

Drie gerenommeerde wetenschappers zullen de cursusdeelnemers

meenemen in de confrontatie van hun vakgebied met vragen van het

geloof.

1. Geloof en de natuurwetenschappen.

Kerk en geloof leven al eeuwen op gespannen voet met de

natuurwetenschappen. De evolutietheorie van Darwin botste met het

scheppingsverhaal. Toen Copernicus in de 17de eeuw de zon in het

middelpunt van ons heelal plaatste, viel de kerk over hem heen en werd

hij in de ban gedaan. Men is wetenschapper of gelovige. Een

wetenschapper behoort deterministisch bezig te zijn en er is geen ruimte

voor "vaagheid" en onbegrepen metafysische begrippen. Het was de

"kunst" om via bewijzen het ongelijk van de gelovigen aan te tonen.

Beroemd is de uitspraak van de eerste Russische kosmonaut toen bij in

de ruimte zweefde: "Ik zie geen hemel dus God bestaat niet". Vanaf de

jaren 1990-2000 is deze spanning tussen geloof en wetenschap aan het

verdwijnen.

De theoretisch fysicus dr. Reinoud Slagter, voorzitter van het

natuurwetenschappelijk genootschap Asfyon, zal ons inwijden in de

nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de sterrenkunde, de kleine-

deeltjes fysica en de relatie met het geloof.

2. Geloof en de biochemie

De enorme ontwikkelingen in de kennis van de menselijke biochemie

van de laatste 50 jaar hebben vele vragen opgeroepen op medisch gebied

en op de vraag ‘wie is de mens?’

Lang heeft het verband gespeeld dat hoe strenger iemands (christelijke)

religieuze overtuiging was, des te meer wantrouwen er bestond

tegenover wetenschappelijk onderzoek.

Maar religie is in de eerste plaats een inspirerende symbooltaal en geen

wetenschapstaal, aldus dr. Karel van Dam, emeritus hoogleraar

biochemie aan de UvA.

Religie sluit wetenschap niet uit, maar houdt zich met andere vragen

bezig, zoals de vraag naar de grondslag van de moraal. Wetenschap kan

daar geen antwoord op geven. Religie kan ons troost bieden en kan ons

ook uitdagen om na te denken over je handelen, verantwoordelijkheid te

nemen voor je leven. Karel van Dam zal met ons nadenken over de mens

in zijn hoedanigheid als meer dan de optelsom van biochemische

processen.

15

3. Geloof en de theologie

Ook de theologie is een wetenschap, maar een die heel dicht staat bij zijn

object van studie, veel dichter dan fysica of biochemie, namelijk de

geloofsinhoud. Het is dan ook heel begrijpelijk, dat veranderingen in het

theologisch denken nogal wat effecten hebben op de geloofsopvattingen

van mensen. Welke zijn deze veranderingen, die na het historisme (de

bijbel is van a tot z een historisch bewijsbaar boek) van bisschop De

Bossuet uit de 17e eeuw, zoveel onrust hebben veroorzaakt in kerkelijke

kringen.

De theoloog ds. drs. Henk van Dijk, emeritus predikant van de

Protestantse Gemeente Bussum, zal met ons de rol van de theologie ten

opzichte van (natuur)wetenschap en geloof onder de loep nemen. Hij

schaart zich daarbij achter de natuurkundige Arie van den Beukel, die de

relatie tussen geloof (God) en werkelijkheid (natuurkunde en mens)

omschreef met de boektitel De dingen hebben hun geheim.

Coördinator: dr. Henk-Jan Rebel, politiek-psycholoog en

kennistheoreticus

Data: donderdagavonden 14, 21 en 28 januari 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum

Kosten: € 18.00

16

11. PROFETEN, PROGRAMMEREN EN EEN

INTERNATIONALE DATABASE

De computer is al lang een welkom hulpmiddel in kerk en theologie. Een

halve eeuw geleden begonnen theologen aan de VU en in veel andere

landen de enorme rekenkracht van computers in te roepen. De

internationale databank met bijbelteksten en taalkundige analyse wordt

voortdurend verder ontwikkeld door internationaal samenwerkende

taalkundigen, theologen, ICT-ers.

Het gaat steeds om heel nuchtere vragen. Als vertalers en uitleggers van

de bijbel verschillend vertalen, is dat een kwestie van opvatting? Inzicht?

Bijvoorbeeld, in vertalingen wordt Deuteronomium 6:7, waar het gaat

om de dagelijkse omgang met de Tora, vaak weergeven met: “je moet

dagelijks erover spreken” . In de joodse traditie wordt dat vaak: “je moet

ze dagelijks reciteren”. Is dat een kwestie van geloofsbeleving? Inhoud

tegenover ritueel? Of een kwestie van taal?

Je zou graag een inwoner uit het oude Jeruzalem willen vragen wat deze

uitdrukking nu precies betekent. Eigenlijk zoek je naar regelmaat. Je wilt

weten of een bepaalde uitdrukking in de bijbel meer gebruikt werd en

hoe deze iedere keer werd geïnterpreteerd. Dat is lastig, want losse

woorden kun je in een concordantie wel opzoeken, maar hele

uitdrukkingen niet. Middels onze databank met teksten en analyse

krijgen we die inwoner van het oude Jeruzalem toch te spreken!

Citaat uit e-mail van Eep Talstra aan CCIV: “In mijn vak gaat het over

spanning, conflict en coöperatie tussen berekenen en betekenen”.

Inleider: prof. dr. Eep Talstra, studeerde theologie en Semitische talen

aan de VU en promoveerde (1987) aan de universiteit van

Leiden tot doctor in de theologie. In 1977 werd hij

coördinator en in 1992 directeur van de VU werkgroep

informatica bij de vakgroep theologie. In 1991 werd hij

benoemd tot buitengewoon hoogleraar “Bijbel en Computer”

en in 2002 hoogleraar Oud Testament

Datum: dinsdagavond 2 februari 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: het Pastoraal Centrum van de Mariakerk, Brinklaan 42 te

Bussum

Kosten: € 6.00

Literatuur: zie pagina 24

17

12. HOE KOMT HET DAT DE LEVENSDUUR VAN OUDEREN

BLIJFT TOENEMEN?

en hoe heeft dit invloed op de ervaring van het ouder worden?

Al anderhalve eeuw stijgt de levensverwachting, maar de redenen

waarom die stijging nog steeds voortduurt - met name bij ouderen -

blijven moeilijk te achterhalen. De Longitudinal Aging Study

Amsterdam (www.lasa-vu.nl) leent zich goed voor het verkrijgen van

meer inzicht in de achtergronden van de stijging van levensverwachting

bij ouderen.

Wij hebben twee soorten verklaringen onderzocht:

1) een gunstiger levensloop en betere leefstijl van opeenvolgende

generaties en

2) voortdurende verbeteringen in de huidige medische zorg. De laatste

blijkt een grotere factor, en zal dat naar verwachting in de toekomst ook

blijven.

De langere levensverwachting zal ook consequenties hebben voor hoe

individuele ouderen zelf hun ouder worden ervaren. Aan de ene kant kan

men zich op een gegeven leeftijd steeds jonger voelen, omdat men een

groter aantal jaren in het vooruitzicht heeft. Aan de andere kant kan de

kwaliteit van leven in gevaar komen door de grotere en langer durende

ziektelast. Maar ook dreigen ouderen in de samenleving te worden

gemarginaliseerd door de snelle technologische ontwikkelingen, vooral

op het gebied van informatie en communicatie.

Inleider: prof. dr. Dorly J.H. Deeg, hoogleraar VU Medisch Centrum

Amsterdam, afdeling Epidemiologie en

Biostatistiek/afdeling Psychiatrie djh.deeg@vumc.nl

Datum: dinsdagavond 9 februari 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: het Apostolisch Genootschap, Meulenwiekelaan 49 (hoek

Beatrixplantsoen) te Bussum

Kosten: € 6.00

Deze cursus is georganiseerd in samenwerking met VU Connected

18

13. MECHANISMEN VAN TWEEDELING

verarming en verrijking in Nederland

Nederland kent sinds het uitbreken van de internationale kredietcrisis in

2008 een jarenlange periode van economische crisis. Feitelijk een

opeenstapeling van crises: financieel, economisch, schuldencrisis van de

Europese Unie, crisis met een bezuinigende overheid.

Ik zal eerst ingaan op actuele cijfers over verarming in Nederland. Meer

dan een tiende van alle huishoudens is arm en een derde van de

huishoudens heeft achterstallige betalingen en schulden. Voedselbanken,

kledingbanken, maaltijdprojecten etc. helpen mensen in nood.

Maatjesprojecten als SchuldHulpMaatje begeleiden mensen met

bestaansproblemen.

Als tweede ga ik in op actuele cijfers over verrijking in Nederland.

Ondanks de crisis ontvangt de rijkste 10% in Nederland nu negen maal

zoveel als de armste 10% en bezit de onderste 60% van de huishoudens

slechts 1% van het totale vermogen en de bovenste 2% een derde van het

totale vermogen.

De econoom en socioloog Piketty toont met zijn boek ‘Kapitaal in de

21ste eeuw’ aan, hoe deze ongelijkheid de laatste 20 jaar wereldwijd

sterk is toegenomen. Ongelijkheid neemt alleen maar toe als je niets

doet, zegt Piketty nu en zei Marx halverwege de 19de eeuw reeds.

Ongelijkheid neemt toe, tenzij je correctiemechanismen inbouwt.

Vooraf vast een stelling: De economische en maatschappelijke

ongelijkheid tussen mensen is van alle tijden, tenzij (her)-

verdelingssystemen worden ingesteld, die gericht zijn op arbeid, of

kapitaal, of gift, of grondbezit.

Inleider: drs. Hub Crijns, directeur van landelijk bureau Dienst in de

Industriële Samenleving vanwege de Kerken (DISK) en van

daaruit betrokken bij de landelijke werkgroep Arme Kant van

Nederland/EVA, is bestuurder van het Landelijk Katholiek

Diaconaal Beraad en de Vereniging SchuldHulpMaatje

Nederland

Datum: maandagavond 15 februari 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Wilhelminakerk, Wilhelminaplantsoen 14 te Bussum

Kosten: € 6.00

Literatuur: pagina 24

19

14. GOD EN MUZIEK

ervaren van een verborgen God

God is voor veel mensen een verborgen God.

Iets van de Ene, de Eeuwige, van Hem (of Haar) of van het Mysterie,

licht op in bijbelverhalen, in het gebed, in de sacramenten.

Maar ook in de natuur, de kunst, muziek of poëzie kunnen we iets van

zijn aanwezig zijn ervaren.

In twee bijeenkomsten luisteren we naar Gregoriaanse muziek, dat is

muziek van de eeuwigheid, maar ook naar moderne spirituele muziek

van Arvo Pärt, een stukje uit de St. Jorismis van Herman Finkers, terwijl

er ook ruimte is voor songs van Leonard Cohen en Herman van Veen.

Er is gelegenheid om onze ervaringen te delen en antwoord te krijgen op

de vraag: laat God zich ontmoeten in de muziek?

U bent welkom!

Inleider: ds. Peter Korver, remonstrants predikant en voorganger van

Vrijzinnigen Naarden-Bussum

Data: donderdagmiddagen 25 februari en 3 maart 2016

Tijd: 14.00-16.00 uur

Plaats: Majellakapel, Iepenlaan 26 te Bussum

Kosten: € 12.00

20

15. ‘DE HOOGSTE GOEDHEID IS ALS WATER’

het taoïsme als filosofie van de grenzeloze vrijheid

‘Als niet-doen wordt gedaan, blijft niets ongedaan.’ Dankzij paradoxen

als deze oefent het taoïsme een grote aantrekkingskracht op de westerse

lezer uit. Maar kunnen wij deze klassieke Chinese filosofie en

levenskunst ook werkelijk begrijpen? In mijn bijdrage hoop ik te laten

zien dat taoïstische denkers als Laozi (‘Oude Meester’, vermoedelijk

vierde eeuw v.Chr.) en Zhuangzi (‘Meester Zhuang’) een visie op het

leven formuleerden die nog steeds inspirerend en springlevend is.

Met hun bijzondere concepten als ‘de deugd die niet deugt’ en ‘het doen

van het niet-doen (Chinees wei wuwei)’ dagen ze hun lezers uit om

verder te kijken dan hun vastgeroeste schijnzekerheden over zichzelf, de

wereld en de moraal.

Dat deze filosofie van de grenzeloze vrijheid geenszins amoreel is, toont

de vergelijking van de hoogste goedheid met water. De taoïstische wijze

deelt zijn goedheid dan ook belangeloos aan alles en iedereen uit, terwijl

hij zich afstemt op de allesdoordringende Weg: Tao.

Inleider: drs. Michel Dijkstra studeerde filosofie, journalistiek en

Sanskriet in Groningen. Artikelen van zijn hand

verschenen onder andere in Filosofie Magazine en het

dagblad Trouw. Daarnaast publiceerde hij Oosterse

Filosofie in een notendop (Bert Bakker, 2008), de

bloemlezing Bij Lao Tsé op de thee (Prometheus, 2009)

en Zenboeddhisme (Ambo, 2010)

Data: woensdagavond 2 maart 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: Doopsgezinde kerk, Wladimirlaan 10 te Bussum

Kosten: € 6.00

21

16. POSTMODERN GELOOF

Postmoderne denkers verzetten zich sterk tegen gesloten godsdienstige

of wetenschappelijke wereldbeelden. Ze leggen daarom sterke nadruk op

het transcendente, dat wij niet in onze greep kunnen krijgen, en op het

andere, dat zich aan ons onttrekt. Met die nadruk vinden deze denkers

soms een nieuwe toegang tot religieuze thema’s, al staan ze tegelijk ook

kritisch tegenover de religie.

De religie domesticeert het transcendente en het andere namelijk veel te

gemakkelijk en doet alsof het daarmee bekend is. In zijn lezing zal Rick

Benjamins zich buigen over de vraag hoe het geloof er uit kan zien als

het deze postmoderne denkers serieus neemt.

Inleider: prof. dr. Rick Benjamins, docent dogmatiek (PThU),

bijzonder hoogleraar vrijzinnige theologie vanwege de

Vereniging van Vrijzinnige Protestanten (RuG)

Datum: maandagavond 7 maart 2016

Tijd: 20.00-22.00 uur

Plaats: de Zijspieghel van de Spieghelkerk,

Nieuwe ‘s-Gravelandseweg 34 te Bussum

Kosten: € 6.00

22

17. U DOET NIETS, WANT U BENT GOD Het vriendinnetje van mijn dochter verongelukte. Veertien jaar nog

maar. Domweg geschept door een auto. Elke dag zijn er duizenden van

dit soort rampzalige gebeurtenissen. Duizenden keren per dag lijkt het

verstandig om afscheid van God te nemen.

Maar ik kan dat niet. Omdat ik zijn aanwezigheid ervaar. Ik kan niet om

Hem heen.

Hoe kan ik die rampen en God rijmen met elkaar? Sinds mijn nichtje van

negentien overleed aan leukemie, ruim veertig jaar geleden, peins ik over

deze vraag. Soms helpen bepaalde inzichten. Eén van die inzichten is dat

ik wellicht de gedachte moet loslaten dat God handelt in deze wereld.

Daarmee bedoel ik: ingrijpen en sturen. Maar wat doet God dan? Niets

dus. Dat zou wel eens van het hoogste belang kunnen zijn. Juist door

niets te doen zou God ertoe kunnen doen. God stel ik mij voor als een

aanwezigheid, een ruimte waarin ik thuis kan zijn, vrijheid vind,

waarheid ontdek, ook pijnlijke waarheid. Die gedachte wil ik uitwerken

in deze lezing.

Inleider: dr. Stephan de Jong, predikant van de Protestantse

Gemeente Bussum-West, de Spieghelkerk

Datum: dinsdagmiddag 15 maart 2016

Tijd: 14.00-16.00 uur

Plaats: het Gemeentecentrum van de Lutherse kerk, Mecklenburglaan

50/52 te Bussum

Kosten: € 6.00

23

18. RARE JONGENS, DIE CHRISTENEN tradities in de wereldkerk

Zelfs Jezus moest ‘ontdekken’ dat je God niet kunt opsluiten in je eigen

traditie (Marcus 7, 14-30).

In het jodendom lag een tegoed verborgen dankzij de universele

Godsidee, die in vruchtbare spanning stond tot de God van Israël.

Jezus predikte het koninkrijk van God. Wat er kwam was de kerk. Maar

dit was onvermijdelijk. Zolang de kerk zichzelf maar steeds opnieuw

blijft uitvinden, blijft die oorspronkelijke spanning vrucht dragen. Er zijn

ondertussen vele ecclesiologieën (verantwoorde kerkmodellen) in het

Nieuwe Testament te vinden.

Een eindresultaat terug projecteren is geen wetenschappelijk

verantwoorde kerkgeschiedenis, maar intern wishful thinking aangaande

de eigen traditie.

Bijna alle kerken maken zich hieraan schuldig. Charisma bestaat alleen

in statu nascendi, dat wil zeggen als een kiem.

Zodra ‘de plant’ zich gaat ontwikkelen komt er structuur, organisatie en

een instituut. Revivals of opwekkingsbewegingen zijn nodig om de

gevestigde kerken zo nu en dan op te schudden en de prioriteiten

opnieuw vast te stellen. Ter legitimatie hullen deze bewegingen zich in

de profetenmantel van Jezus en de apostelen, maar ze doen heel iets

anders.

Inleider: ds. dr. Jurjen Zeilsta, predikant van de protestantse

wijkgemeente Regenboogkerk in Hilversum, groeide op in

Ermelo, studeerde geschiedenis en theologie te Utrecht en

werd in 1990 hervormd predikant te Austerlitz en

promoveerde in 1995 op een theologisch onderwerp.

De afgelopen zes jaar gaf Zeilstra met een werkgroep

verdieping en ontmoeting leiding aan het zgn. Bijbelcafé in de

openbare bibliotheek aan de ’s-Gravelandseweg te Hilversum

Datum: dinsdagmiddag 22 maart 2016

Tijd: 14.00-16.00 uur

Plaats: het Trefpunt bij de Verlosserkerk, H.A. Lorentzweg 59 te

Bussum

Kosten: € 6.00

24

LITERATUURLIJST

Cursus 2. Publicaties o.a.

- Hoff, R. (1991). Het Midden-Oosten, een politieke geschiedenis.

Utrecht: Het Spectrum, Utrecht 1991. ISBN 90-274-2786-0

- hoofdstuk Een voorlopige balans van de Arabische opstanden in: Perry

Pierik (red), omwentelingen in het Midden-Oosten, Aspekt 2012

- Kanttekeningen bij de Arabische opstanden, in VN Forum 1, 2011

- Minderheden in Syrië en Libanon, in: Piet de Rooy en Coby van der

Linde, Op zoek naar stabiliteit in de Oriënt, SDU Amsterdam 1989

- Iraaks vergeten minderheden, in: Pim van Harten en Roel Meijer (red),

Irak in chaos, botsende visies op een humanitaire ramp, Aksant,

Amsterdam 2007

Cursus 3 - Woldring, H.E.S (2006). Thomas More en de toekomst van Europa.

Budel: Damon. ISBN 97890 55739097

- Woldring, H.E.S. (2014). Comenius, zijn leven, missie en erfenis.

Budel: Damon. ISBN 97890 460361999

- P. Nissen (2015), Het Verlangen naar Vrede en de redelijkheid van

religie (Comeniuslezing 2015), Naarden: Comeniusstichting

Cursus 11.

Eep Talstra, De Ene God is de andere niet. VU Uitgeverij.

(afscheidscollege)

Zie ook: Eep Talstra Centre for Bible and Computer (via

www.godgeleerdheid.vu.nl/)

Cursus 13.

Piketty, Thomas (2014). Kapitaal in de 21ste eeuw. Amsterdam: De

Bezige Bij. Diverse uitvoeringen

- Vermeend, W. (2014). Arm & Rijk in Nederland. Amsterdam: Carrera.

ISBN 97890 048821655

- Hub Crijns, e.a. Diaconie in beweging, Kok Utrecht, 2012

- Verschuren P. (2015). Genadebrood. De onstuitbare opmars van de

voedselbank. Groningen: Uitg. Passage. ‘goed leesbaar en aan te raden’.

ISBN 97890 48821655

- SCP, Armoedesignalement 2014 (downloadbaar via Google)

- Panteia, Monitor achterstallige betalingen 2014 (downloadbaar via

Google)