Persoonlijk Meesterschap op de werkplekProfessionele identiteitsspanningen die aanstaande en beginnende leraren op de werkplek ervaren en hoe ze ermee leren omgaan

CONGRES VOOR LERARENOPLEIDERS4 februari 2016Vrije universiteit BrusselZichtlijn 1: Identiteit van de lerarenopleider als onderzoeker

Jeannette Geldens & Tyche de Groot Kempelonderzoekscentrum Helmond

Peter Bom & Han SchipperChristelijke Hogeschool Ede

Nancy van MaanenIselinge Hogeschool Doetinchem

Wat komt aan bod?

Doel project

Aanleiding PM, project

Deelnemers

Interventies

Opbrengsten

Tot slot

1

2

3

4

5

6

1. Aanleiding Persoonlijk Meesterschap

De leraar maakt het verschil voor 

leerlingen zoals 

de lerarenopleider en de mentor 

voor de aanstaande leraar  (Geldens, 2007; Popeijus & Geldens, 2009)

3 componenten van doorslaggevend belang 

om te kunnen spreken 

van een goede leraar, 

een leraar met Persoonlijk Meesterschap(Gennip & Vrieze, 2008)

(vak)inhoudelijke 

kennis 

van de leraar

pedagogisch‐didactische 

interventies 

van de leraar

1. Aanleiding Persoonlijk Meesterschap

persoon  

van de leraar

1. Aanleiding project

Bekend zowel uit dagelijkse onderwijspraktijk als uit onderzoek(Diepe, 2014; Geldens & Eersel, 2014; Pillen, 2013; Ploeg & Scholte, 2004)

dat leraren professionele identiteitsspanningen ervaren op de werkplek

1. Aanleiding project

Professionele identiteitsspanningen

leraren ervaren een conflict 

tussen wat zij persoonlijk relevant vinden (persoonlijke identiteit) 

en wat zij relevant vinden voor hun beroep (professionele identiteit)

Beijaard: “Met name de persoonlijke dimensie loopt het gevaar  

om snel ondergesneeuwd te geraken 

door druk en verwachtingen van buitenaf” (Oers, 2014, p.11)

1. Aanleiding project

Voorbeeld van veel voorkomende spanning

Zorg willen dragen voor leerlingen versus de verwachting om te onderwijzen

Desiree, eerstejaars

“In mijn stageklas vond ik het moeilijk om 

consequent op te treden tegenover kinderen.

Ik was bang dat de kinderen mij niet meer aardig 

zouden vinden.

Nadat het vakantie was geweest en een nieuwe 

stageweek startte, had ik de knop omgedraaid.

Ik had een meisje uit de kring gezet.

Het was een ontzettend grote drempel, maar ook 

een heel groot leerpunt!”

1. Aanleiding project

Professionele identiteitsspanningen kunnen zorgen voor gevoelens van onzekerheid en

verlies aan passie, betekenisvolheid, betrokkenheid en controle over eigen handelen

Kunnen risico op burn‐out en uitval vergroten en 

vormen mede gezien komend lerarentekort, een urgent probleem!(CBS & TNO, 2015; Hidding, 2013; MOC&W, 2013)

2. Doel project

Aanstaande en beginnende leraren 

leren omgaan met professionele identiteitsspanningen 

Hierdoor ervaren ze agency op de werkplek en 

ontwikkelen ze Persoonlijk Meesterschap

Agency = controle hebben over eigen handelen, vereist autonomie en eigenheid van leraren(Beijaard, 2009; Ketelaar, 2012)

Agency is nodig voor ontwikkeling van professionele identiteit van leraren (Beijaard & Olsen, 2013; Van der Heijden, Geldens, Beijaard & Popeijus, 2015; Eteläpelto, Vähäsantanen, Hökkä & Paloniemi,2013)

2. Doel project

Ontwikkelen van Persoonlijk Meesterschap,

leidt tot leraren met stabiele positieve identiteit, 

die hart en ziel behouden voor hun leerlingen 

en voor het vak (CEPM, 2014a, 2014b)

Leraren houden het langer vol in onderwijs en hebben grotere invloed op leren van leerlingen (Day & Gu, 2014)

Hiermee kan mogelijk ook uitval van toekomstige leraren worden voorkomen 

3. Deelnemers

• 1e jaars (n=195)

• 3e jaars (n=47)

• beginnende leraren (n=10) 

binnen Samen (academisch) opleiden

• en hun begeleiders van hogescholen en werkveld

• strategisch partner

4. Interventies

• intake vragenlijst spanningen aanstaande en beginnende leraren (n=252)

• dialoog in leerwerkgemeenschappen over gekozen spanning 

over hoog scorende spanning

• plan van aanpak

ontwerpen, uitvoeren, evalueren (agencymeter)

• evaluatieve vragenlijst aanstaande en beginnende leraren (n=54)

• diepte‐interviews met aanstaande en beginnende leraren (n=11)

en begeleiders (n=14)

5. Opbrengsten belicht

• vergroten kennis over en inzicht in: 

‐ spanningen van (aanstaande) leraren 

‐ leren omgaan met spanningen (vanuit agency)

‐ en de begeleiding ervan

• interventies, 

voorbeelden en tools voor begeleiding

• herkenbare verbetering van leren omgaan 

met spanningen, in het bijzonder vanuit agency

Toolboxhandreiking, dvd,  14 spanningskaarten

Dvd

• Presentatie

• Intake vragenlijst spanningen

• Spanningen incl. plan van aanpak

• Agencymeter

• Plan van aanpak en Evaluatieve vragenlijst

• Interviewguide

• Begeleidingssuggesties

• Theorie

5. Opbrengsten in productvorm

5. Opbrengsten5. Opbrengsten Intake vragenlijst Resultaten (n=252)

5. Opbrengsten

Versie voor aanstaande en beginnende leraren met 14 spanningen (Cronbach’s alpha  .709)

1. Het gevoel een student/beginnende leraar te zijn versus de verwachting om je te gedragen als een ervaren leraar.

2.  Zorg willen dragen voor leerlingen versus de verwachting om te onderwijzen. 1ejrs,3ejrs, starters

3.  Het gevoel van niet competent zijn in termen van kennis versus de verwachting om een expert te zijn. 1ejrs

4.  Ervaren van een verschil tussen de eigen, vaak impliciete theorieën en de theorieën die relevant zijn voor het lesgeven. 1ejrs

5.  Blootgesteld worden aan tegenstrijdige institutionele opvattingen. 

6.  Tijd willen steken in het oefenen van lesgeven versus de druk ervaren om tijd te investeren in andere taken die deel zijn van de leraarstaken. 3ejrs, starters

7.  De integriteit van de leerlingen respecteren versus het gevoel deze integriteit tegen te werken.

8.  Leerlingen als hele personen behandelen versus het gevoel ze te moeten behandelen als leerlingen.

9.  Ervaren van moeilijkheden in het behoud van een emotionele afstand.

10. Balans werk en privé en werkdruk van het leraarsberoep. 3ejrs, starters

11. Ervaren van tegenstrijdige verbondschap met leerlingen en collega’s.

12. Conflicten ervaren tussen de eigen oriëntaties gericht op het leren van onderwijzen en die van anderen.

13. Moeilijkheden ervaren in benaderingen van onderwijzen.

14. Moeilijkheden ervaren in benaderingen van ouders.

5. OpbrengstenIntake vragenlijst professionele identiteitsspanningen(gebaseerd op Diepe, 2014; Pillen, 2013)

5. OpbrengstenAgencymeter

AgencymeterTe gebruiken bij een nulmeting en bij het evalueren van het plan van aanpak om te leren omgaan met de gekozen professionele identiteitsspanning. 

Score

oneens..…eens

1 2 3 4

In de stage / op de werkplek

Autonomie {1} … weet ik wat er van me verwacht wordt

... kan ik mezelf zijn

… neemt mijn mentor mijn mening serieus

… houdt mijn mentor rekening met mijn leerbehoeften

Eigenheid [2] … kan ik mijn persoonlijke ontwikkeling laten zien

… heb ik een goed beeld van mijn persoonlijke kwaliteiten als leraar

… geeft mijn mentor mij ruimte om mezelf als leraar te laten zien 

… geeft mijn mentor mij persoonsgerichte feedback die ik kan gebruiken

Controle [3] … heb ik eigen inbreng in (de aanpak van) mijn lesactiviteiten

… heb ik eigen inbreng in (de aanpak van) mijn niet‐lesgebonden activiteiten

… kan ik mijn leerkrachthandelen in allerlei omstandigheden sturen

… kan ik al mijn verschillende taken goed managen

[1] Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2002). Overview of self‐determination theory: An organismic dialectical perspective. In E.L. Deci & R.M. Ryan (Eds.), Handbook of self‐determination research (pp. 3‐33).

[2] Bots, M. & Putter, J. d. (2014). Het  authentieke portfolio. Ruimte waar mogelijk, ondersteuning waar nodig. Verslag van een pilot in twee lerarenopleidingen over het toepassen van richtlijnen gericht op het  bevorderen van authenticiteit in portfolio’s. Helmond / Utrecht, KOC/ Marnix academie.

[3] Grondlegger attibrutietheorie: Fritz Heider. De vragen zijn gericht op interne locus of control, stabiel en variabel.

5. OpbrengstenPlan van aanpak en evaluatieve vragenlijst

Kempel n=32 (van de 195) CHE n=18 (van de 47) Iselinge n=4 (van de 10)

Conclusies

Gebleken is dat voor ruim 1 op de 5 

(aanstaande) leraren een plan van aanpak nodig was

(n = 252) 1e afname vragenlijst

(n = 54)   2e afname vragenlijst

Spanning 2 meeste plannen van aanpak

Van de 54 leraren met een plan van aanpak:

‐ heeft 76% geleerd  met de gekozen spanning om te gaan

‐ ervaart 94%  het werken o.b.v. een plan van aanpak zinvol

6. Tot slotKrachten en beperkingen

• Combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek ;

kan positief van invloed zijn op inhoudelijke kwaliteit en 

betrouwbaarheid van conclusies en aanbevelingen (Johnson & Onwuegbuzie, 2004)

• Contextgebonden onderzoek van 3 hogescholen geeft kennis 

over en inzicht in spanningen en hoe ermee om te gaan; 

resultaten zijn niet zonder meer generaliseerbaar naar 

andere hogescholen

• Vervolgonderzoek naar leren omgaan met spanningen 

vanuit agency gewenst

Literatuur

Beijaard, D. (2009). Leraar worden en leraar blijven. Over de rol van identiteit in professioneel leren van beginnende docenten (intreerede). Eindhoven: 

Technische Universiteit ‐ Eindhoven School of Education.

Beijaard, D., & Olsen, B. (2013, July 1‐5, 2013). The role of agency in becoming and being a teacher (symposium). Paper presented at the ISATT 

conference 'Excellence of teachers? Practice, policy, research', Ghent.

CBS & TNO. (2015). Een op de zeven werknemers heeft burn‐outklachten (Persbericht). Den Haag: CBS en TNO.

Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. (2014a). Proposities CEPM 2.0. Interne notitie. Utrecht: Center of  Expertise Persoonlijk Meesterschap.

Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. (2014b). Indicatoren Persoonlijk meesterschap. Utrecht: Center of  Expertise Persoonlijk Meesterschap.

Day, C., & Gu, Q. (2014). Resilient teachers, resilient schools. Building and sustaining quality in testing times. London / New York: Routledge.

Diepe, R., v. (2014). Verbanden tussen professionele identiteitsspanningen en de leraar‐leerling relatie. Masterthesis  Onderwijskunde,  Universiteit 

Utrecht / Kempelonderzoekscentrum Hogeschool de Kempel, Utrecht / Helmond.

Eteläpelto, A., Vähäsantanen, K., Hökkä, P., & Paloniemi, S. (2013). What is agency? Conceptualizing professional  agency at work. Educational 

Research Review, 10, 45‐ 65.

Geldens, J., & Eersel, S. v. (Eds.). (2014). Persoonlijk Meesterschap en de rol van interactie in de persoonswording van  leerlingen. Utrecht: Center of 

Expertise Persoonlijk Meesterschap.

Gennip, H. v., & Vrieze, G. (2008). Wat is de ideale leraar? Studie naar vakkennis, interventie en persoon. Nijmegen:  ITS‐Radboud Universiteit.

Heijden, H. R. M. A., van der, Geldens, J., Beijaard, D., & Popeijus, H.L. (2015). Characteristics of teachers as change  agents. Teachers and Teaching: Theory

and Practice 21(6): 681‐699.

Literatuur

Hidding, L. (2013). Werkdruk in het primair onderwijs: Gevangen in de normjaartaak. In R.Kneyber & J. Evers (Eds.), Het alternatief: Weg met de 

afrekencultuur in het onderwijs! (pp. 142‐153). Amsterdam: Uitgeverij Boom.

Johnson, R. B., & Onwuegbuzie, A. J. (2004). Mixed Methods Research: A Research Paradigm Whose Time Has Come. Educational researcher, 33(14), 14‐26. 

doi:10.3102/0013189X033007014.

Ketelaar, E. (2012). Teachers and innovations: On the role of ownership, sense‐making, and agency (Proefschrift Technische Universiteit Eindhoven). 

Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven. 

Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. (2013). Begeleiding van beginnende leraren in het beroep. Raamplan voor regionaal te  starten projecten. 

Den Haag: Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap.

Oers, J. v. (2014). In gesprek met ... professor Douwe Beijaard. Ook met je school in onderhandeling kunnen gaan! Schoolbestuur, 34(2), 10‐11.

Onderwijsraad (2013). Verkenning Leraar zijn. Den Haag: Ministerie OC&W.

Pillen, M. (2013). Professional identity tensions of beginning teachers (Proefschrift Technische Universiteit Eindhoven).  Eindhoven:  Eindhoven School  of  

Education. 

Popeijus, H. L. & Geldens, J. Eds. (2009). Betekenisvol leren onderwijzen in de werkplekleeromgeving. Antwerpen / Apeldoorn, Garant.

Ploeg, J. v.d. & Scholte, E. (2004). Arbeidssatisfactie onder leerkrachten. Pedagogiek, 23(4), 276‐290.

Center of Expertise Persoonlijk meesterschap (meer info: www.cepm.nl) samenwerking van: