NTR = NPS + TELEAC + RVU De publieke omroep voor informatie, educatie en cultuur

Bezoekadres Postadres T 088 1003100

Sumatralaan 49 Postbus 29000 F 088 1003138

1217 GP Hilversum 1202 MA Hilversum E info@ntr.nl

I www.ntr.nl

……………………………………….

……………………………………….

……………………………………….

persbericht

………………………………….……

De Slavernij

Carla Boos, eindredacteur De Slavernij: "Slavernij is een schending van de mensenrechten, dat is het uitgangspunt van de serie. En door de hele geschiedenis heen hebben mensen zich er schuldig aan gemaakt.

Grieken, Romeinen, Arabieren, Afrikanen… Nederlanders, we deden het allemaal. Slavernij heeft veel meer

vormen, veel meer kleur, is veel ‘meerkantiger’, dan wij hier op de redactie wisten toen we aan het maken

van de serie begonnen.

Natuurlijk zoomen we in op de slavernij tijdens de koloniale periode, omdat er toen in driehonderd jaar – op

bijna industriële wijze - zevenentwintig en een half miljoen mensen tot slaaf zijn gemaakt, waarvan zo’n 600.000 door Nederland. Slavernij heeft geleid tot het grootste gedwongen mensen transport ooit, met tot

op de dag van vandaag vérstrekkende gevolgen. Bovendien is het de grootste en zwartste bladzijde uit de

vaderlandse geschiedenis, waar we het nog steeds maar liever niet over hebben. En het erge is dat er nu,

vandaag, evenveel mensen in een vorm van slavernij leven als er in de hele koloniale periode zijn

verhandeld.

We hebben geprobeerd het onderwerp van alle kanten te benaderen. Volgens mij heeft het een prachtige

serie opgeleverd die door zoveel mogelijk mensen gezien moet worden. “

De Slavernij – Korte inhoud per aflevering

AFLEVERING 1 - Een wereld vol slaven

Het uitgangspunt in aflevering 1 is dat Slavernij van alle tijden, van alle kleuren en van alle volkeren is.

Slavernij is zo oud als de mensheid en bestaat tot op de dag van vandaag. De koloniale periode in de

geschiedenis van Slavernij onderscheidt zich door het welhaast industriële karakter van de

slavenhandel.

Op zoek naar zijn wortels, gaat Roué op bezoek bij zijn moeder in Suriname die hem niet echt kan

helpen. Roué besluit zijn speurtocht op twee manieren voort te zetten: in de archieven van Suriname en, tegelijkertijd, bij een DNA-onderzoeksbureau in Chicago om te bezien of er uit zijn DNA is af te leiden

vanuit welk Afrikaans land zijn voor-, voorvader is verkocht en verscheept naar Suriname.

Daphne brengt de grote historische lijnen in kaart en betrekt de actualiteit bij het onderwerp. Aflevering

1 begint bij een inval van de Sociale Inlichten en Opsporingsdienst van het Ministerie van Sociale Zaken

en Werkgelegenheid en duikt dan de geschiedenis in. Daphne reist door Marokko en vertelt het verhaal

van de blanke christenslaven die door Noordafrikaanse kapers en handelaren als slaaf werden

gehouden. Een achter-, achterneef van Gerrit Met Zon, een Nederlandse christenslaaf, leest voor uit het dagboek dat zijn oudoom tijdens zijn slavenperiode heeft bijgehouden.

Dan gaat ze na hoe Nederland (De Republiek) betrokken raakt bij de slavenhandel. In feite kijken we de

kunst af van de Spanjaarden en Portugezen die al lange tijd in slaven handelen. Dankzij Piet Hein en zijn zilvervloot, verovert Maurits, gelieerd aan de Oranjes, een deel van Brazilië op de Portugezen en dan en

daar ontdekt de Republiek dat je zonder zwarte slaven niets kunt beginnen in de koloniën. Economische

noodzaak maakt, met andere woorden, een eind aan de Nederlandse ethische en religieuze bezwaren

tegen de handel in slaven. Het merkwaardige is dat Maurits in Brazilië tot op de dag van vandaag wordt vereerd als ‘de beste gouverneur ooit’, zelfs in de geschiedenislessen die op een Braziliaans militair

opleidingsinstituut vandaag de dag gegeven worden.

Pagina's

2/4

……………………………………….

……………………………………….

……………………………………….

AFLEVERING 2 - Hollandse geweren, Afrikaanse tranen.

In deze aflevering ontdekt Roué aan de hand van zijn DNA tests van welke Ghanese stam zijn voor-,

voorvader afkomstig is. Hij volgt de route die zijn voor-, voorvader gelopen moet hebben en komt

terecht in ‘een’ dorp in Ghana waar hij wordt onthaald als de verloren zoon. Hij neemt een paar flessen

Henkes jenever mee, vanouds een smeermiddel in de zakelijke contacten tussen Afrikaanse leveranciers

en Europese kopers van slaven en nog steeds in elk kraampje langs de weg te koop. Duidelijk wordt wat

voor verschrikkingen de Afrikanen hebben moeten doorstaan die door Afrikaanse(!) handelaren uit de binnenlanden naar de kust werden gedreven om daar, na een voettocht van honderden kilometers, aan

Nederlanders te worden verkocht. Roué ontdekt dat in Afrika – net als in Nederland - de discussie over

het slavernijverleden woedt: De ene Afrikaanse stam overweldigde en verkocht de leden van andere

Afrikaanse stammen.

Daphne probeert in Elmina, het fort aan de Ghanese kust waar het Nederlands bestuur werd gevestigd,

te achterhalen hoe het leven voor de gouverneurs en ambtenaren in elkaar stak en wat voor relaties ze

onderhielden met elkaar; het moederland en de zwarte bevolking ter plaatse. In hun dagboeken

schreven ze over de afschuw die land en bevolking hen inboezemden, maar ondanks dat onderhielden ze liefdesrelaties met zwarte vrouwen en kregen ze kinderen bij hen. Daphne ontmoet een nakomeling

uit zo’n verbintenis: de zwarte achter-, achterkleindochter van Willem Bosman, de tweede man van de

West Indische Compagnie in Elmina. In haar ouderlijk huis hangt nog steeds een portret van hem. Slaven waren als goud en ivoor. Handel. Wat dreef deze mensen? Hoe overleefden ze (of niet, want ze

stierven in groten getale) de tropen? Hoe was de aanvoer en verkoop van slaven georganiseerd? Wat

betaalden ze voor een slaaf?

AFLEVERING 3 - Een slaaf komt niet in de hemel

Het transport, de overtocht van de West Afrikaanse kust naar Zuid Amerika, staat centraal in deze

aflevering. Maandenlang dreven Hollandse schepen voor de Afrikaanse kust tot er genoeg aanvoer van

geschikte slaven was om het schip - onderdeks volgestouwd met mannen, vrouwen en kinderen - een

winstgevende oversteek naar Zuid Amerika te laten maken. 27.500.000 Afrikanen werden door

kolonialen als slaven verhandeld. Nederland nam daarvan 600.000 mensen voor haar rekening.

Roué vaart op roeibootjes over Afrikaanse rivieren, op zeilschepen over grote zeeën en in motorbootjes voor de kust van Suriname en hij ervaart hoe dat geweest moet zijn voor zijn voor-, voorvader die

dezelfde tocht heeft gemaakt. Een groot percentage van de slaven aan boord stierf onderweg aan

ziekten of uitputting. Maar eenzelfde percentage van de bemanning kwam om tijdens de oversteek. In

de scheepslogboeken werden de doden genoteerd: een blank bemanningslid kreeg bij zijn naam een

engeltje getekend: die ging naar de hemel. Een (naamloze)slaaf kreeg een duiveltje bij het nummer

waaronder hij aan boord was ingeschreven: slaven gaan naar de hel.

Daphne gaat na hoe de slavenhandel-koorts greep kreeg op de Nederlandse koopmansgeest en de driehoekshandel (van Nederland via de Afrikaanse westkust naar Zuid Amerika en vandaar weer terug naar Nederland) georganiseerd was. Middelburg ontwikkelt zich in de loop der tijd tot het centrum van

de Nederlandse slavenhandel. In het Zeeuwsch archief liggen de dikke logboeken van de slavenschepen

soms al eeuwenlang onaangeroerd. Wat waren dat voor mensen die hun kapitaal vergaarden met de

handel in mensen? Een achter-, achterkleinkind van de Zeeuwse kapitein van zo’n slavenschip toont ons

het zilver dat dankzij die kapitein en zijn lugubere handel, in haar familie kwam. Hoe stak de wereld in

die eeuwen in elkaar? Was het brandmerken, het ongenadig straffen, voorbehouden aan slaven? Of was

de hele maatschappij doortrokken van een geweld dat wij nu afkeuren?

AFLEVERING 4 - Industrie in de Tropen

De plantage economie is het onderwerp van deze aflevering. Op de plantages heerst een wankel

evenwicht tussen de slaven en hun eigenaren. Om een zo groot mogelijk rendement uit hun

ondernemingen te halen moeten de planters hun slaven – die veruit in de meerderheid zijn – onder de

knoet maar tegelijkertijd te vriend houden. De blanke heeft de macht, maar de slaaf kan saboteren en

traineren. Maar zelfs in zo’n wankele situatie ontstaat gewenning en ontwikkelen mensen een vorm van samenleven.

Pagina's

3/4

……………………………………….

……………………………………….

……………………………………….

Roué komt aan in Suriname en gaat de sporen na van zijn over-, overgrootvader: hoe de slaven uit Afrika

in Suriname aankwamen en geveild en verkocht werden en aan wie. Hij graaft in de archieven om te

achterhalen wie zijn voor-, voorvader uit Ghana gekocht heeft en op welke plantage deze vervolgens

terecht kwam. Probleem daarbij is dat slaven pas achternamen toegekend kregen bij de afschaffing van

slavernij in 1863. Maar het Nationaal Archief Suriname blijkt Roués afkomst te kunnen herleiden tot ene

Grietje en ene Jacques, doopnaam Nathaniel, die in het jaar van de afschaffing de achternaam Verveer

kreeg toebedeeld. Hij ontdekt ook wie de eigenaar van zijn betovergrootvader was en op welke plantage hij slaaf was.

Daphne onderzoekt ondertussen hoe Suriname er uit zag ten tijde van de Nederlandse kolonisering. Het

oerwoud dat Suriname’s bodem bedekte wordt deels ontgonnen en omgetoverd tot Hollandse polders,

met sloten, greppeltjes en sluizen: plantages met namen als Spijt en Nijd, Zorgvliet, Alkmaar. Wie

waren dat die Nederlandse planters die eind 17e eeuw hun fortuin in de koloniën zochten. Hoe

behandelden zij hun slaven? Hoe zagen zij hun leven daar? Wat boden zij hun slaven om het evenwicht

in stand te houden? Was er verzet? Hoe reageerden de blanken daar op? Hoe winstgevend waren de

plantages eigenlijk?

AFLEVERING 5 - Ketens van de geest

De centrale vraag in deze aflevering is of de afschaffing van slavernij in 1863 een werkelijke vrijmaking was of dat de eeuwenlange geschiedenis van slavernij nog steeds doorwerkt op de huidige generatie

nakomelingen van slaven - een verschijnsel dat door psychiater Helberg en anderen mental slavery

wordt genoemd.

Verteld wordt hoe slavernij werd afgeschaft. Welk verzet er ontstond in Haïti, waar berichten over de Franse Revolutie over de oceaan binnenkwamen. Het zwarte verzet greep in het Caraïbisch gebied om

zich heen. Roué reist naar Curacao waar Tula in opstand kwam, een opstand die pas sinds enkele jaren

herdacht wordt. Daphne onderzoekt hoe in Nederland het denken over afschaffing vorm kreeg. Er was

een arts die al vroeg aantoonde dat ónder de zwarte huid, witte en zwarte mensen gelijk zijn aan elkaar

– een revolutionaire bevinding. Er ontstonden damescomité’s die al breiend en bordurend voor de

afschaffing pleitten. De verschijning van De Negerhut van Oom Tom heeft buitengewoon grote invloed

gehad. Zo ook het boek van de Nederlandse baron Hoëvell. Nederland was één van de laatste landen die tot afschaffing van de slavernij overging, omdat de

schatkist bijna leeg was en politici het niet eens konden worden over de schadeloosstelling die aan de

eigenaren van slaven geboden moest worden. Na veel parlementair gedelibereer kreeg de blanke

eigenaar driehonderd gulden voor elke zwarte slaaf die hij moest vrijlaten.

De aflevering eindigt met een actie tegen moderne slavernij. In Amsterdamse etalages worden

‘moderne slaven’ te koop aangeboden: Te koop, champignonplukker, 2 euro per uur, werkt 14 uur per

dag. Te koop, Filippijnse nanny, 70 euro per week, plus kost en inwoning. Te koop, Chinese kroepoekbakker.

Pagina's

4/4

……………………………………….

……………………………………….

……………………………………….