1 31 augustus - 23 september k gecombineerde bus - fiets - wandeltocht naai SANTIAGO DE COMPOSTE LA (vanaf Canfranc)

Tijdens de reis kunt u dagelijks kiezen voor een tocht te voet, per (huurlfiets, "duw- fiets" (Spartamet) of met mini-bus. Heen- en terugreis: minitouringcar *

Reissom: fl. 2530.-

inbegrepen: - reisbegeleiding

- h u l p en advies - overnachtingen (logies en on tb i j t ) - streek- en routebeschrijving - bagage- en fletsvervoer

L heenlterugreis o o k mogelijk per trein. txtra kosten: fl. 230.- (incl. couchettes)

inlichtingen: 020 - 838997 ma - za 13 - 17 u

Stichting Friewiel organiseert ook andere aktieve rondreizen in Spanje.

PELGRIMSGIDS NAAR SANTIAGO DE COMPOSTELA

een vertaling van het 12de-eeuwse manuscript

met een uitvoerige inleiding van dr. Jan van Herwaarden

is natuurlijk niet het enige boek dat verscheen bij

wilt U meer weten over deze boekmakerij verzeker u dan van

regelmatige toezending van het

Oosteinderweq 392 1432 BG AALSMEER

02977-42987

SINGEL 393 e 1012 WN AMSTERDAM

-

gidsen & detailkaarten voor bergsport. voet-, fiets-, kano-, langlauf- en skitochten

SANT1 AGO-GANGERS ! SXuwt f0.65 aan pobXzeg& Cn een envelop en U o&- vang2 onze vúeuwe b a 2 e l - &jbX "SZ MT-JACOBSROUTE"

open ma tlm za 11-17 (van 114 tot 3W7 do ook van 17-21) postorderservice op schriftelijke bestelling telefoon 020 - 274455

Wij organiseren weer

een reis naar

en bij voldoende

deelname misschien wel

twee, net als vorig jaar.

Verder verzorgen wij reizen naar Bijbelse en

Maar vraag toch onze gratis reisg dan weet u alles over ons.

COLOFON

DE JACOBSSTAF is

het verenigingsblad

van het Nederlands

Genootschap van Sin t -

Jacob. Het verschün t

viermaal per jaar.

ISSN 0923-1 145

Redactie:

Annet van Wiechen en

Frank Claessen.

Redactie-adres:

Runduk 22

2394 AHHazerswoude-

Rd, telefoon: 01 71 4-

15386.

e) Nederlands Genoot-

schap van Sint-Jacob.

Niets u i t deze uitgave

mag worden verveel-

voudigd en/of open-

baar gemaakt door

middel van druk, fo-

tokopie of op welke

andere wuze dan ook,

zonder voorafgaande

schrifteluke toestem-

ming van de uitgever.

Omslag: R. Conens

INHOUD

nr. 6 jaargang 2 (1990) mei

unate, Santa Marfa kerk I 5 m ,

Van de redactie

Bij de zesde Jacobsstaf (Dircksens)

Heilige pelgrims en pelgrimsheiligen (Madou)

Kapiteel (De Vaan)

Bennebroek, 24 maart 1990 (Claessen)

Geknipt ... Van onze buitenlandse vrienden

Zoekertjes

Uit de regio's

Santiago in London (vW)

Parijs, 28, 29, 30 april (FC)

Jacobus-boeken en -video

Ingezonden brieven

Zoekertje

IN-DRUK

Sint-Jacob in oude handschriften (V.d. Werff)

Met de school op weg (FC)

Agenda

Ons postorderbedriJf

VAN DE REDACTIE

De zomer staat voor de deur. De grote uittocht van pelgrims is weer begonnen.

Bestuursleden begeven zich van de ene (internationale) bijeenkomst naar de

andere. Er verschijnen boeken die met het pelgrimeren naar Santiago t e maken

hebben, kortom, in "Jacobsland" bruist en borrelt het als in een glas champagne. De redactie stelt het zeer op prijs dat zij van

HERVORMDE K E R K deze activiteiten op de hoogte wordt gehou-

den en van verschillende kanten reacties en

brieven krijgt. Daaronder zijn niet alleen

r i hrw verslagen van regiobijeenkomsten, maar ook

ic k af en toe een gezellige kaart met "de groeten

van ... en ik ben nu in ...", zoals deze uit

C Friesland.

Het redactie-adres is:

DE JACOBSSTAF, A. van Wiechen,

Rijndijk 22, 2394 AH Hazerswoude-Rd.

Wij wijzen u er nogmaals op dat het bestuur van het genootschap twee secre- tariaatsadressen heeft.

Nico ZUD, Marsdiepstraat 512, 1784 AZ Den Helder, houdt zich bezig met ledenadministratie en ledenarchief.

Frank Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda, doet het resterende secretariële werk (ledenvergaderingen en contacten met het buitenland).

Vanzelfsprekend wensen wij iedereen die nog op weg gaat naar de stad van Jacobus een goede reis toe langs de

de redactie Annet van Wiechen en Frank Claessen

De u i t e r s t e inlevexdatum van kopy voor het volgende nummer i s 1 augustus.

B I J DE ZESDE JACQBSSTAF

Midden in een verhuizing, waardoor allerlei dingen die dat niet moesten zijn al wel, en een heleboel die dat a l lang hadden moeten zijn, nog steeds niet ingepakt blijken t e zijn, schiet me t e binnen dat ik de redactie beloofd had, in DE zesde JACOBSSTAF aandacht t e zullen besteden aan de eerste internationale conferentie (15-18 maart), georganiseerd door ons Engels zustergenootschap, de Confraternity of Saint James. Als vertegenwoordiger van het Nederlandse genootschap ben ik erheen geweest. In verband met mijn werk kon ik de eerste anderhalve dag niet bijwonen en ik kan dus niets rapporteren over het bezoek aan Londen, waarbij ruimschoots aandacht is besteed aan de eeuwenoude band tussen Sint-Jacob (Saint James) en die stad. Op vrijdag 18 maart kwam het internationale gezelschap om zes uur aan op Hengrave Hall bij Bury Saint Edmunds, Suffolk, waar ik al ' s ochtends was gearriveerd, omdat ik vanuit Hoek van Holland de nachtboot had genomen, gesteld voor de keus: acht uur t e vroeg of vier uur t e laat . Na het welkomst- diner werd door een zuster, woonachtig in het oecumenisch klooster, in het kort de geschiedenis verteld van Hengrave Hall en zijn bewoners. Hierna volgde de officiële opening van de conferentie door de voorzitter van de Confraternity, mevrouw Patricia Quaife. Omdat deze in het teken stond van het overlijden van pater Elias Valifia Sampedro, de sympathieke pastoor van Cebreiro, werd over hem een inleiding gehouden door pater Luciano Armas Vázquez. Hierna volgde een inleiding door professor Derek Lomax van de universiteit van Birmingham over Engelse peigrims naar Santiago de Compostela. Deze lezing was zó in- teressant. dat de geplande evening d r i n k ~ niet meer aan bod kwamen. De zaterdagochtend werd besteed aan lezingen door professor Brian Tate over Pelgrimages vanuit Engeland over zee en mevrouw Hilary Shaw, secretaris van de Bredereth Sen Jago de Cornwalse broederschap, over Cornwall en Santiago. Cornwall is de uiterste zuidwestpunt van Engeland, van waaruit veel Engelsen --vaak per boot-- naar Santiago pelgrimeerden. In de middag van deze prachtige zomerdag hebben we per bus een aantal mooie middeleeuwse kerken in de omgeving bewonderd. 's Avonds werd een concert verzorgd door mevrouw Mary Remnant. U i t elk land werd een bijdrage geleverd door de aanwezigen op de conferentie. Zo zongen de aanwezige Franstaligen het Grande Chanson o.l.v. de werkelijk onnavolgbare voorzitter van het Waalse genootschap, doctor Armand Jacquemin. Maar ook de Spanjaarden en de Duitstaligen brachten hun lied met verve. Omdat ik de enige Nederlander was en ook de Vlaamse vertegenwoor- diging uit slechts twee mensen bestond is e r geen Nederlands lied gezongen. Na het concert volgde nog een introductie van het Engelse initiatief, in Rabanal del Camino een refugio t e bouwen, alsook de vertoning van de videofilm El Camino de Santiago door de heer Eusebio Goicoechea Arrondo van de Vrienden van de Santiago-weg uit Estella (zie ook p. 70-71). Op zondag was er voor geïnteresseerden een internationale mis in de eeuwen- oude kloosterkapel. Daarna hield professor Brian Kemp van de universiteit van Reading een inleiding over de abda van Reading en Sint-Jacobus. Vertegen- woordigers uit zeven Europese landen vertelden daarna iets over activiteiten van de genootschappen in hun land: België, Groot Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Spanje en (Duitstalig) Zwitserland. Na de lunch werd nog een bezoek gebracht aan Bury Saint Edmunds met zijn Saksische ruïnes en zijn kathedraal, gewijd aan Sint-Jacob, waar speciaal voor ons een paar prachtige oude koralen ten gehore werden gebracht. Hierna volgde nog een typisch Engelse tea, waarna iedereen weer op huis aan ging; zo ook Koen Dircksens, voorzitter

P.S. Mijn nieuwe adres: Leeuwerikweide 2,3742 XR Baarn, telefoon: 02154-14369.

HEILIGE P E L G R I M S ,

pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg

SANTO DOMINGO DE SILOS (2)

Grimaldo, monnik in Silos, tijdgenoot en discipel van Santo Domingo, schreef

diens Vita omstreeks 1090. De inhoud ervan kennen we al, althans in

hoofdlijnen. In wat nu volgt zal de aandacht gaan naar de persoonlijkheid van

de heilige en zijn plaats t e midden van de grote benedictijnerabten van zijn

tijd. Verder zullen we zien dat zijn verering in de loop van de 13de eeuw haar

hoogtepunt bereikte en to t uiting kwam in belangrijke monumenten.

DE PERSOONLIJKHEID VAN SANTO DOMINGO

Als groot bewonderaar van zijn heilige abt, heeft Grimaldo deze man alle

deugden toegekend welke een heilige hoort t e bezitten. Santo Domingo was

zachtmoedig, geduldig en begrijpend en "hij was door iedereen bemind". Hij was

tevens een man van gebed, met een onwrikbaar godsvertrouwen dat hem in s taa t

stelde mirakelen t e doen. Genoemde kwaliteiten beantwoorden echter aan het

algemeen geldende ideaal van elke heilige en, als goed biograaf, zal Grimaldo

het niet hierbij laten. Uit de Vi ta treedt Santo Domingo ook naar voren als een

zeer sterke persoonlijkheid. Zijn eerder kleine, maar "welgevormde gestalte" was

de drager van een "ridderlijke geest". In een eenzame strijd nam hij het op

tegen de koning van Navarra. Als zodanig kan hij een voorloper genoemd wor-

den van de Investituurstrijd, die vooral onder paus Gregorius V11 (1073-1085) en

diens onmiddellijke opvolgers gevoerd werd tegen de heersers van Duits-

land-Italië, Frankrijk en Engeland. De inzet van deze strijd was het streven van

de Kerk naar de bevrijding van de wereldlijke invloed en de inmenging van de

leken in kerkelijke benoemingen. Men zal zich herinneren hoe Santo Domingo,

toen nog prior in San Millán de la Cogolla, zich heldhaftig verzette tegen

Garcia I11 el de Nájera. Deze vorst eigende zich niet alleen het recht toe l

Gomesanus tot abt t e benoemen, maar eiste ook de beschikking over de

goederen en de schatten van het klooster in de Rioja. l

Daar de Investituurstrijd hoofdzakelijk woedde tussen de keizer van het Roomse

rijk en de paus, wordt Santo Domingo --ten onrechte-- nooit vernoemd in de

Europese context betreffende de problematiek van machtsverhoudingen. Het con-

cordaat van Worms stelde in 1212 een voorlopig einde aan deze machtsstrijd.

Binnen de abdij van Silos ontpopte Santo Domingo zich als een bekwaam organi-

sator en een uitstekend econoom. Evenmin was hij gespeend van enig diploma-

'r)

-S tieke en politieke gaven. Hij was bevriend met de koningen van CastililS en met . . a .;d veel groten van di t rijk. Zijn abdij werd dan ook geregeld met milde schen- 6

kingen bedacht. Y :z Zijn opdracht a ls restaurateur van het vervallen klooster van Sint Sebastiaan r(

,$ nam hij zeer t e r harte. De groots opgezette bouwplannen die hij l iet uitvoeren, h

g getuigen van zijn visie en kundigheid als bouwheer. Tevens was hij een man met C

smaak en zin voor schoonheid, vooral wanneer het de luister van de liturgie bi 2 betrof. Zijn prachtige kelk met het randschrift In nomine Domini ob honorem UI

g sanct i Sebastiani Dominicus abbas fecit (= In de naam des Heren, t e r ere van

z Sint Sebastiaan, l iet abt Dominicus mij maken), la ten geen twijfel bestaan

g nopens de opdrachtgever van dit kunstwerk. Jammer genoeg zijn de andere r(

-4 kunstvoorwerpen die Santo Domingo voor de abdijkerk liet vervaardigen, V1

a verloren gegaan. a g Boven alles echter koesterde de heilige abt een liefde voor de boeken. Lang E -g voor zijn komst in Silos was aldaar een belangruk scriptorium gevestigd. Als O n gevolg van de verwoestingen van Almanzor omstreeks het jaar 1000, en de grote O

armoede die in de decennia daarna in het klooster geleden werd, was di t ld

schrijfatelier niet meer productief. Santo Domingo gaf he t scriptorium echter

nieuwe impulsen. Hij l iet zelf, t en behoeve van de abdij, manuscripten kopiëren

en verluchten, zodat het boekenbestand gestadig aangroeide. Ook na zijn dood

bleef het scriptorium actief. In de 13de eeuw bevat te de bibliotheekcatalogus

van de abdij van Silos honderd en vijf t i tels, een voor die periode uitzonderlijk

hoog aantal . De codices die voor de litugie gebruikt werden, zijn vermoedelijk

niet in di t aan ta l begrepen, vermits liturgische boeken gewoonlijk in de

schatkamer van de sacristie bewaard werden.

Mede dank zij de inspanningen en de zorgen van Santo Domingo, bleef de abdij-

bibliotheek van Silos, gedurende de hele middeleeuwen, een der rijkste van

Spanje. Het is niet toevallig da t Umbert Eco in De naam van de roos, via de

persoon van Jorge de Burgos, toespelingen maakt op he t rijke boekenbezit van

de Castiliaanse abdij.

U i t he t voorafgaande moge blijken dat Santo Domingo een cultuurbewuste en

veelzijdige persoonlijkheid was. Hij neemt dan ook een ereplaats in temidden

van een rij beroemde tijdgenoten, die niet weg t e denken zijn uit de vormings-

geschiedenis van de westerse beschaving.

Deze tijdgenoten, en tevens ambtsgenoten, met wie Santo Domingo t e vergelij-

ken val t zijn: Oliba (971-1046), ab t van de abdijen Ripoll en Saint-Michel-de-

Cuxa, bisschop van Vich en s t ichter van de thans nog beroemde abdij van

Montserrat. Tijdens zijn leven was hij de meest gezaghebbende persoon in Cata-

lonië, zowel op het geestelijke, het artistieke als het politieke vlak; Hugo van

Cluny (1021-1 1091, onder wiens abbat iaat de Bourgondische abdij het toppunt

van haar bloei bereikte en in heel West-Europa, met inbegrip van de camino de

Santiago, haar invloed deed gelden; Desiderius (+ 1027-10871, abt van Monte-

cassino, de bakermat van de benedictijnerorde. Hij verrijkte zijn abdijbiblio-

theek met meer dan zeventig manuscripten. In zijn laa t s te levensjaar werd hij

paus onder de naam Victor 111. De laats te grote figuur in deze rij is de wat

jongere Suger (1081-1 1511, abt van Saint-Denis bij Parijs. Deze uitermate

begaafde man blijft in de geschiedenis bekend als een der meest ondernemende

en creatieve persoonlijkheden van zijn tijd. Niet substantieel, doch misschien

wel aardig om t e weten is, dat Suger, evenals Santo Domingo, klein van gestalte

was !

Zoals men kon vaststellen is de heilige abt van Silos in de l l d e eeuw geen

geïsoleerde figuur geweest. Hij bevindt zich in een prominent gezelschap van

lieden die he t geestelijke, het intellectuele, het artistieke en zelfs het sociale

en politieke leven van hun eeuw bevrucht en diepgaand beïnvloed hebben.

DE VERERING VAN SANT0 DOMINGO

Toch is het niet zozeer als cultuurdrager da t Santo Domingo bekendheid ver-

wierf in heel Spanje. Zijn roem dankt hij in de eerste plaats aan zijn talrijke

wonderbare tussenkomsten bij de bevrijding van de christenen uit moorse

gevangenschap. Naarmate de reconquista vorderde, nam de verering van de

heilige toe. De bevrijde gevangenen kwamen immers van heinde en ver naar

Silos om hun ketenen t e offeren aan de heilige. Zij vertelden daar, aan ieder

die het horen wilde, hoe Santo Domingo hen verschenen was in een groot l icht

en hen ui t de kerker had helpen ontsnappen. Deze verhalen moeten op de

tijdgenoten grote indruk hebben gemaakt.

In de tweede helft van de 13de eeuw va t te Pedro Marin, monnik van Silos, he t

plan op om a l die verhalen --ruim 300-- op t e tekenen. Zo zijn ze nu nog

bewaard in een boek: Los miraculos romanzados of de vertellingen van d@

mirakelen. Het boek was bedoeld als een eerbetoon aan de heilige abt , die

tijdens zijn leven het losgeld voor de vrijkoping van gevangenen hielp betalen

en eeuwen na zijn dood, zij het dan op mirakuleuze wijze, dit werk van

barmhartigheid voortzette.

Dat de verering van Santo Domingo als het ware gelijke tred hield met de

herovering van grondgebied op de moren, wordt nog bevestigd door het feit dat

zowel in Castilië en Aragón als in Andalucië, kerken gesticht werden te r ere

van de heilige van Silos. De abdij richtte zelf ook priorijen op, onder meer in

Madrid en Sevilla. Op vele plaatsen ontstonden broederschappen onder de

bescherming van Santo Domingo, die bovendien het patroonschap kreeg over de

christenlegers, a l thans in Castilië.

Het waren echter niet alleen de gevangenen die op de tussenkomst van Santo

Domingo konden rekenen. Uit de Vita van Grimaldo weten we, dat de heilige

voor zijn dood, a l s wonderdoener bekend stond. Zijn graf in Silos was dan ook

a l gauw een pelgrimsdoel bij uitstek voor vele zieken, soms ui t ver afgelegen

gebieden afkomstig. Tallozen vonden e r genezing van hun kwalen. Zeer veel

pelgrims naar Santiago maakten ook graag de omweg over Silos, om aldaar t e

bidden bij de relieken van de roemrijke abt.

Een zeer uitzonderlijk mirakel, da t eerder to t de middeleeuwse legendenschat

behoort, deed zich voor ongeveer een eeuw na het sterven van de heilige. Het

was omstreeks het jaar 1171 da t een dame van hoge geboorte, Juana de Aza

genaamd, naar Santo Domingo pelgrimeerde vanuit haar woonplaats Caleruega,

ten zuiden van Silos. Juana was gehuwd met Felix Guzmán. Zij kwam de heilige

bidden opdat haar huwelijk met een kind zou worden gezegend. Haar gebed werd

verhoord en zij werd zwanger. Op zekere nacht droomde zij da t zij in haar

schoot een wit en zwart gevlekte hond droeg. Het dier hield in zijn snuit een

brandende fakkel die de hele wereld verlichtte. Door toedoen van Santo

Domingo werd haar deze voorspellende droom uitgelegd: zij zou een zoon te r

wereld brengen, die het licht van het geloof over de wereld zou doen stralen.

Toen het kind geboren werd gaf Juana he t de naam van Domingo, t e r ere van

de heilige abt van Silos. Deze Domingo (Dominicus) Guzmán ui t Caleruega, die

als kind verschillende malen Silos bezocht zou hebben, werd de stichter van de

orde der Predikheren of Dominicanen. Hij stierf in Bologna in 1221. Naar aan-

leiding van de droom van Juana de Aza werden de dominicanen ook wel ironisch

aangeduid als domini canes, de waakhonden van de Heer. De volgelingen van

Domingo Guzmán speelden, zoals men weet, inderdaad een grote rol in de kerk-

geschiedenis van de middeleeuwen. Zij beijverden zich vooral voor het behoud

van de zuivere leer van de Kerk en trokken ten strijde tegen de vele ket-

terijen. Hun ketterbestrijding en hun optreden bij de inquisitieprocessen

bezorgden hen een grote --bij tijd en wijle twijfelachtige-- roem. Men denke

aan de figuur van de dominicaan Bernard Gui uit de roman van Eco.

Na deze uitweiding over de heilige naam- en streekgenoot van Santo Domingo

de Silos, wordt het tijd om weer naar de Castiliaanse abdij terug t e keren. In

de loop van de 13de eeuw kreeg de gedachtenis aan de heilige abt aldaar nog

verder gestalte in een paar monumenten van artistiek belang: een li teraire

creatie van de hand van Gonzalo Berceo en het praalgraf van Santo Domingo,

door een onbekende kunstenaar vervaardigd.

GONZALO DE BERCEO

Gonzalo de Berceo i s de eerste, met naam bekende dichter die zijn werken

schreef in het Castiliaans. Hij wordt in documenten vermeld tussen 1221 en

1246. U i t zijn werken zelf kon men nog enkele gegevens over zijn leven

distilleren. Gonzalo was afkomstig uit Berceo, de geboortestreek van San Millán

de la Cogolla, waar hij vermoedelijk omstreeks 1196 te r wereld kwam. Hij was

een geleerd man en ontving de priesterwijding vóór het jaar 1237. Men ver-

moedt dat hij in 1264 reeds gestorven was. Door de literatuurhistorici wordt hij

beschouwd a l s een der meest interessante persoonlijkheden van de hele Spaanse

middeleeuwse letterkunde. Zijn omvangrijk oeuvre omvat onder meer een reeks

Marialegenden en levensverhalen van heiligen, die in het gebied van de Rioja

vereerd werden, zoals San Millán, Santa Oria en Santo Domingo de Silos.

Berceo schreef zijn gedichten ten behoeve van ongeletterde leken en voor de

pelgrims, ook expliciet voor de Santiago-pelgrims. Wellicht was hijzelf ook

degene die de gedichten voordroeg.

Hier interesseert ons enkel de Vida del glorioso confesor Sancto Domingo de

Silos, het leven van de roemrijke belijder Santo Domingo de Silos. Als

inspiratiebron gebruikte de dichter de Latijnse Vita van Grimaldo. Hij moet

echter ook nog over andere geschreven bronnen beschikt hebben en misschien

verwerkte hij ook feiten die hij u i t eigen ervaring kende. Zijn verhaal beperkte

zich immers niet to t he t leven van Santo Domingo. Berceo beschrijft ook uit-

voerig de mirakelen die bij het graf van de heilige gebeurden, zoals genezingen

van lammen en blinden en bekeringen van zondaars. Hij ver tel t bovendien een

verschijning van Santo Domingo aan koning Alfonso X el Sabio (1252-1284).

Deze vorst bezocht vaak de abdij van Silos, ui t devotie t o t de heilige ab t en

mocht hem, zoals gezegd, in een visioen aanschouwen en raad van hem ont-

vangen.

Aan het begin van de Vida zegt Berceo uitdrukkelijk da t hij verkiest t e

schrijven in de taal waarin de mensen van de streek met elkaar praten en da t

hij hoopt da t zijn gedicht wel een goed glas wijn waard is! En da t i s he t zeker.

De t aa l van Gonzalo de Berceo i s zeer beeldend en zijn stij l zeer direct, zoals

blijkt ui t de dialogen. Vooral de episode over de vijandelijke houding van de

koning van Navarra ten overstaan van Santo Domingo, toen nog prior in San

Millán, wordt in geuren en kleuren verteld. Door rake formuleringen weet de

dichter de dramatische spanning hoog op t e voeren. Het publiek zal wel

ademloos geluisterd hebben naar de spreker die de kunst verstond, de persoon

van de heilige zeer tas tbaar en overtuigend t en tonele t e voeren.

Het lange dichtwerk (3108 versregels), da t to t het einde toe zeer boeiend blijft,

i s een li terair eerbetoon aan Santo Domingo. Het i s tevens een originele uiting

van verering voor de heilige, wiens gedachtenis aldus in brede volkslagen levend

werd gehouden.

HET PRAALGRAF VAN SANT0 DOMINGO

Tastbaarder dan het l i teraire monument, door Gonzalo de Berceo geschapen, i s

het grafmonument van Santo Domingo. Het werd op een niet nader t e bepalen

tijdstip gedurende de 13de eeuw gemaakt. Men ziet het thans in de noordelijke

galerij van het kloosterpand in Silos (zie foto p. 45). Het i s opgesteld voor een

ondiepe nis, welke ongeveer een kwart eeuw geleden werd aangebracht.

In de nis bevindt zich een a l taar waarboven een reli&f prijkt, voorstellend de

heilige abt , in gezelschap van gevangenen1.

Het praalgraf bestaat u i t een grote stenen plaat, rustend op drie s taande

leeuwen van ongeveer een meter hoog. De steen, met schuin aflopende randen,

i s uitgediept om plaats t e bieden aan het levensgrote, liggende reliëfbeeld van

de heilige. De gisant i s blootshoofds en gekleed in een priestergewaad dat to t

over zijn voeten valt . In zijn rechterhand houdt hij de met een lint omvlochten

kromstaf. Op zijn borst rust een gesloten boek, da t hij met de linkerhand

ondersteunt. Boven zijn hoofd zweven twee engelen die een rijkversierde kroon

aanbrengen. Dit i s een verwijzing naar de droom van de drie kronen; de droom

welke Santo Domingo kreeg kort na zijn aankomst in Silos in 1041. De voeten

van de heilige raken twee draakachtige fabeldieren, met de koppen naar elkaar

gewend. Hun poten hangen over de schuine rand van de grafsteen. Op de rug

van deze dieren knielen twee monniken in biddende houding, een links en een

rechts van de gisant. Op de afgeschuinde lange zijde van de stenen plaat is een

W e foto DE JACOBSSTAF 5, pagina 1 1 .

5 O

Latijnse tekst gekapt. Hij luidt a ls volgt: Hac tumba tegitur diva qui luce beatur

/ dictus Dominicus nomini conspicuus / orbi quem speculum Christus concessit

honestum / protegat hic plebes sibi fida mente fidelis. Dit wil zeggen: "In di t

graf i s neergelegd, een man van voortreffelijke roem, Dominicus (Domingo) h

u genaamd, die reeds geniet van het goddeluke licht en die door Christus in de

W wereld werd geplaatst a l s een spiegel van alle deugden. H i j beschermt het

m LI gelovige volk da t met vertrouwen zijn hulp inroept". Dit lovende en poëtische b, ,-l m grafschrift s t a a t weliswaar t e lezen op het 13de - eeuwse monument, doch de m &l a tekst ervan i s veel ouder.

m 9 h ~ ~ ~ h ~ ~ @ v Deze zou zijn gemaakt door

Grimaldo en men kan hem ook rn

zien op de dekplaat van een

O b, A ~ c ! B ~ ~ ~ ~ N kapi tee l d a t zich bevindt 0 .r( tegenover het praalgraf, op g CI een der zui l t jes van het o Y C kloosterpand. m rn Uit de middeleeuwen zijn heel wat funeraire inscripties bewaard op kapitelen in

een kloosterpand of op kleine stenen, ingemetseld in de muren ervan. Bedoelde

teksten duiden niet exact een begraafplaats aan, zoals een grafzerk dit doet,

doch zij wijzen er op dat de overledene, die in het grafschrift vermeld wordt,

in de nabijheid van die memoriesteen begraven ligt.

Wat heeft de inscriptie op de dekplaat van het kapiteel in Silos nu concreet t e

betekenen? Welke is de samenhang tussen die dekplaat en het praalgraf? U i t de

Vita van Grimaldo weten we dat Santo Domingo begraven werd intra claustrum fratrum, in het kloosterpand van de broeders, voor de ingang van de kerk. Deze

plaatsaanduiding komt overeen met de noordelijke galerij en men mag gerust

veronderstellen dat het praalgraf werd opgesteld op de plaats van het oorspron-

kelijke graf. Grimaldo vermeldt ook nog, dat de stoffelijke resten van de heilige

in 1076, dus drie jaar na diens dood, overgebracht werden naar de kerk.

De aanwezigheid van de inscriptie op de dekplaat van het kapiteel kan op twee

manieren verklaard worden: ofwel werd ze aangebracht kort na de dood van

Santo Domingo, als een memoria in de nabijheid van zijn graf; ofwel is het

kapiteel geplaatst na de translatie van de relieken, als herinnering aan de plaats

waar de heilige drie jaar lang zijn rustplaats had. In beide gevallen moet men

echter concluderen da t het kloosterpand, tussen 1073 en 1076 nog in volle

aanbouw was. Kapitelen werden immers nooit op hun plaats gezet voor ze vol-

ledig afgewerkt waren. De vragen die rijzen rond de inscriptie op de dekplaat,

voeren ons naar de kern van het voornaamste kunsthistorische probleem in

Silos, namelijk de datering van het kloosterpand en van zijn wereldwijd

geroemde sculpturen. Voorlopig moeten we deze problemetiek laten rusten en

bewaren voor de volgende bijdrage.

Rest nu nog de vraag, waarom men in Silos in de loop van de 13de eeuw een

praalgraf voor Santo Domingo heeft opgericht. Het is best mogelijk, dat een

dergelijk eerbewijs aan de heilige verband hield met het toenemend aantal

wonderen en de steeds groeiende schare pelgrims. In elk geval zal het praalgraf

beantwoord hebben aan de behoefte van de gelovigen, de beeltenis van hun

geliefde heilige met eigen ogen t e zien.

Samenvattend kan men stellen dat het mirakelboek van Pedro Marin, de berijm-

de Castiliaanse Vida van Gonzalo de Berceo en het praalgraf, t e zien zijn in

eenzelfde context: de verering van Santo Domingo. De cultus van deze grote

wonderdoener, die tegelijk een belangrijke cultuurhistorische persoonlijkheid

was, bereikte in de 13de eeuw een hoogtepunt, dat later nooit meer zou worden

geëvenaard. Mireille Madou

KAPITEEL

Ik spel de les die 't kapiteel mij ui t de hoogte leest en wijst, exempel op een smal toneel dat alle spelers ui t de lijst

lijkt op t e stuwen. Wie uitpuilen gaan zich tebuiten aan terzijdes die de handelingen op de zuilen van oorzaak to t gevolg herleiden

of, voor wie anders wandelt, tonen hoe de afloop het begin bezegelt, zodat elk van de hoofdpersonen de bouw van leer en kerk verstevigt.

Van wat tijdens die ongehoorde wonderen werd gezien, verteld, voorzegd i s hier, maar zonder woorden, de tekst voor altijd vastgelegd.

Paul de Vaan

Bennebroek, 24 maart 1990

Om negen uur 's morgens staan op de benedenverdieping van het "Jagershuis" in

Bennebroek 150 stoelen klaar om als zitplaats te dienen voor de 145 verwachte

deelnemers aan de voorjaarsvergadering. Om vijf over half elf heet de voorzitter

een volledig gevulde zaal welkom en begint hij de ledenvergadering met een

woord van dank aan de heer Roebert die de organisatie van de dag in

Bennebroek geregeld heeft. Na het oplezen van de namen van hen die zich

hebben afgemeld, wordt een voorstel van de heer van Rossum uit Numegen

voorgelegd om a.s. lopers en fietsers de gelegenheid t e bieden met elkaar in

contact t e komen tijdens de pauze.

Het algemeen jaarverslag van de secretaris wordt goedgekeurd na enige

stylistische correcties, en na uitleg van de heer Ederveen over het misbruik van

de ledenlijst.

Bi j de behandeling van het financieel verslag over 1989 wordt de brief

voorgelezen waarin de kascommissie verklaart de inkomsten en uitgaven op hun

juistheid t e hebben gecontroleerd en de balans te zien als een juiste weergave

van de vermogenspositie van het genootschap per 31 december 1989. Vervolgens

wordt de penningmeester décharge verleend over het boekjaar 1989.

Bij de behandeling van de begroting van het lopende jaar en de raming voor het

komende jaar wordt vanuit de zaal gevraagd waarom deze raming in het

voorjaar al moet worden gegeven. De penningmeester antwoordt hierop dat d i t

statutair is vastgelegd, maar dat deze raming vanzelfsprekend in het najaar kan

worden bijgesteld. De grote verschillen in de getallen van raming, begroting en

balans komen voort uit de nogal explosieve groei van het genootschap, waarvan

het ledental inmiddels 605 bedraagt. Maar omdat de kosten ook behoorlijk

gestegen zijn, heeft het bestuur voor het jaar 1991 een verhoging van de

contributie voorgesteld en d i t voorstel wordt samen met begroting en raming

door de aanwezigen goedgekeurd.

Bij het onderdeel "samenstelling bestuur" blijkt dat de heer Dircksens als

bestuurslid aftredend is en zich herkiesbaar stelt. Achtereenvolgens wordt hij

als bestuurslid en als voorzitter herkozen, waarna hij de aanwezigen bedankt

voor het in hem gesteld vertrouwen en plechtig belooft op de ingeslagen weg

voort t e gaan. Terecht merkt een van de leden evenwel op dat dit onderdeel

beter op de agenda had moeten worden aangekondigd.

Bij de rondvraag vertelt de heer Smits naar aanleiding van het in DE

JACOBSSTAF 5 verschenen artikel nog eens wat de aktiviteiten van de Werk-

54

-p- - - -- -- - -- -- p-

& v

groep Oprichting Pelgrimshuis (WOP) zijn en maakt hij melding van de hoge

kosten die dit met zich meebrengt. Hij s tel t ook voor om een minuut s t i l te in

acht t e nemen vanwege het overlijden van de pastoor van El Cebreiro, don Elias

Valifia Sampedro.

De heer Blok heeft in het hiervoor genoemde artikel gelezen dat eventuele

gasten van het pelgrimshuis in Pamplona per s e in het bezit moeten zijn van

stempels van Roncesvalles en Larrasoana. Hij vraagt zich af hoe dat dan moet

wanneer je daar helemaal niet langs bent gekomen. De heer Smits antwoordt

hierop dat deze eis gesteld wordt door de Jacobsvereniging van Pamplona,

waarvan de WOP-leden ook lid moesten worden, maar dat bij toepassing ervan

de nodige soepelheid betracht zal worden.

De heer Tulleken doet een voorstel om pelgrimspas en stempelkaart t e

vernieuwen, bij voorbeeld naar het model dat in Roncesvalles wordt uitgegeven.

Het bestuur belooft da t het zich samen met de "huisontwerper" over dit voorstel

zal beraden, omdat dit ook een verhoging van de kostprijs met zich mee zal

brengen. In het verlengde hiervan ligt de opmerking van mevrouw Olling dat

haar stempelkaart t e klein was om alle stempels t e bevatten.

De heer Feijen laat weten dat hij zich lang geleden met het Frans genootschap

in verbinding heeft gesteld, maar daar nooit meer iets van heeft gehoord. De

voorzitter laa t hierop weten dat da t antwoord waarschijnlijk ook wel niet meer

zal komen.

De heer Broeders vraagt of het mogelijk is da t een eventuele deelname aan de

aktiviteiten in Speyer (5-7 oktober 1990) door het bestuur kan worden

gecoördineerd. Het bestuur zegt toe dit t e zullen bestuderen.

Mevrouw Pouderoyen tenslotte maakt melding van het feit dat in de Kerkepad-

uitzendingen van de NCRV in de maanden augustus en september de plaatsen

Valburg en Venray aan bod zullen komen, hetgeen de interesse van de leden .zou

kunnen hebben vanwege de in die plaatsen aanwezige jacobalia.

Na de afsluiting van het officiële ledenvergaderingsgedeelte en een korte pauze

voor het opstellen van de schermen houdt mevrouw Madou een lezing over de -C

grafmonumenten in de kerk van Villalcázar de Sirga. Door haar grote kennis van

de kunsthistorie en haar gedreven wijze van vertellen genieten de inmiddels 170 l

aanwezigen gedurende bijna drie kwartier van een verhaal over het leven van de '1

jongere broer van Alfonso el Sabio.

De dit keer royale lunchpauze wordt door velen benut om weer eens volledig bij

t e praten, maar stipt op tijd zit iedereen weer om half drie op zijn stoel om t e

horen wat gastspreker Herman Vuijsje t e vertellen heeft over zijn tocht van

Santiago naar Amsterdam.

Vanzelfsprekend vertelde hij waarom hij de tocht was gaan maken en waarom in

omgekeerde richting. Daarnaast bracht hij zijn mening naar voren over de

redenen waarom in verschillende perioden het pelgrimeren naar Santiago zo'n

bloei beleefd heeft. Aan het slot van zijn betoog maakte hij een vergelijking

van de hedendaagse godsdienstige praktijk in de landen waar hij doorheen was

getrokken en voorspelde hij het pelgrimeren naar Santiago nog een grote

toekomst. Het feit dat hij een verhaal vertelde waaruit een atheïstische

opvoeding en achtergrond bleken, heeft bij sommige aanwezigen beslist kriebels

veroorzaakt. Dat zo'n verhaal toch mogelijk is, is een teken van de

pluriformiteit waar het Nederlands genootschap zo trots op is.

De voorzitter dankt de heer Vuijsje dan ook hartelijk en overhandigt hem een

passend aandenken. Vervolgens geeft hij het woord aan de deelnemers van de

pelgrimsparade. Alphons van Horen leest een hoofdstuk voor uit het door hem

geschreven verslag van zijn fietstocht. Hieruit komt naar voren waartoe ziekte

onderweg allemaal kan leiden. Daarna is het woord aan de heer Sibon voor wie

de voetreis naar Santiago een deel vormde van een veel grotere tocht. Hij had

onder meer een aardige variant op de bekende spreuk "alles wat je thuis laat, is

meegenomen", namelijk: "Comfort moet je meesjouwen; dat verlicht niet".

Als om half vijf iedereen huiswaarts Is gegaan, kan het dan nog vergaderende

bestuur terugzien op een geslaagde dag. A.F.M.W.L. Claessen

De ANWB besteedde in de maand april aandacht aan de routes naar Santiago de Compostela in zijn tijdschrift Kampioen en aan Rutten in het tijdschrift Reizen. Gelezen in de Volkskrant van zaterdag 7 april 1990:

Zwitserse koeiebellen, Eiffel Torens in ,,Die vond Holiday Which? In Italië.

Liist van de vorm van een thermometer, ge- Wat te denken van een plastic gondel vlochten ezeltjes uit Mexico, opgevul- waarin een lichtje gaat branden na het

v e k h rikkelijke souvenirs

de monsters van Loch Nes en zonne- brillen in de vorm van het Vrijheids- beeld. Niet echt smaakvol, vindt Safe, het blad van de Robeco Groep. Het is echter niet de top op de lijst van 's we- relds verschrikkelijkste souvenirs.

indrukken van een knopje, die om z'n asje draait, een wijsje laat horen en op het dek een dansende ballerina ver- toont? Of van een sculptuur waarop de pelgrimsroute naar de bekende bede- vaartplaats Santiago de Compostella is weergegeven, geplaatst in een minia- tuur televisietoestel met lichtjes en muziek."

V A N ONZE BUITENLANDSE VRIENDEN . . . BRUSSEL ZATERDAG 30 JUNI

De twee Belgische Compostelagenootschappen ( Vlaams Genoot- schap van Santiago de Compostela en L 'Association des A m i s de Saint-Jacques de Compostelle) nodigen de leden van hun Europese zustergenootschappen van harte uit op een

EUROPESE ONTMOETINGSDAG. Programma:

09.30 uur 10.00 uur

10.30 uur

11.00 uur

12.00 uur

12.30 uur

14.30 uur

16.00 uur

18.30 uur

Cultureel Centrum Rijke Klaren, Rijke Klarenstraat 24, Brussel. onthaal opening door Dr. A. Jacquemin (voorzitter Association) en door Dom W.J.M. Mondelaers (secretaris-generaal Vlaams Genootschap) Rêve e t réalité du pelerinage de Saint-Jacques de Compostelle : a la découverte d'un mlllénaire d'histoire, d'art et de spiritualité, ciment de la communauté culturelle européenne, lezing door Marcel Vanhamme (ere-professor stad Brussel en provincie Brabant) Brussel, een stad op de weg naar Compostela, lezing door Roe1 Jacobs onthulling gedenkplaat O.L.V. van Goede Bijstand, kapel van het voormalig Sint-Jacobsgasthuis lunch in de Sint-Gorikshallen m.m.v. de Spaanse Gemeenschap t e Brussel wandeling met begeleiding door de binnenstad langs het parcours van de pelgrims naar Compostela ontvangst en receptie in de gotische zaal van het stadhuis m.m.v. het ensemble van het Centro Galego de Brucelas eucharistieviering in de O.L.V. van Goede Bijstand.

Zondag 1 juli is er een facultatief programma met o.a. bezoek aan Anderlecht (St-Petrus- en St. Guidokerk, rondleiding Erasmushuis). Doorlopend educatieve tentoonstelling in de Sint-Gorikshallen en verkoopstand.

Inschijvingskosten (lunch inbegrepen): 500 BF (+ eventuele overmakingskosten). Graag overmaken op - 280/0562003/22 (Generale Bankmaatschappij) t.g.v. Vlaams Genootschap

van Santiago de Compostela VZW, Brugge of - girorekening 29.18.279 (Arnhem) t.g.v. G. Van Lent

onder vermelding van EUROPESE ONTMOETINGSDAG. De overschrijving doet dienst als inschrQvingsbewijs. De deelnemers krijgen daarna alle nodige informatie toegestuurd. Er is ook voorzien in mogelijkheid tot overnachting. Voor verdere informatie:

Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela, Dirk Aerts Sint-Andriesabdij, Zevenkerken

B-8200 Sint-Andries Brugge

CONGRES IN ESTELLA

30 AUGUSTUS - 2 SEPTEMBER 1990 Ter gelegenheid van het 900-jarig bestaan van de Fuero de Estella houden de Spaanse genootschap- pen in die stad een internationaal congres met de volgende lezingen (wijzigingen voorbehouden):

58

El Fuero de Estella, door Angel Martin Duque, hoogleraar middeleeuwse geschiedenis, Universiteit van Navarra

El a r te en el Camino de Santiago, door José Ma Azcárate, hoogleraar kunstgeschiedenis, Universiteit Madrid

El trazado del Camino de Santiago, door Jean Passini El Camino musical a Santiago de Compostela, door Mary Remnant.

Verder tijdens dit congres: - REFERATEN in kleine groepen over het thema: gastvrijheid en rechten en

plichten van de pelgrim. Maximaal zeven minuten spreektijd per spreker. Er worden ook werkgroepen gevormd, bestaande uit congres-deelnemers, die zich zullen buigen over de conclusies om t e komen tot de îuero del peregrfno, de

"% J grondrechten van de pelgrim.

- RONDE TAFEL GESPREKKEN met vertegenwoordigers van de verschillende genootschappen, politici. pelgrims, geestelijken e.a. rond de thema's Camino

d de Santiago, plaats van ontmoeting, pelgrims en toeristen, weg van Europa. - TENTOONSTELLINGEN van boeken over SdC, de camino, Navarra, van

video's, van folders etc. - CONCERTEN van oude muziek en toneelvoorstellingen - EXCURSIES. Simultaanvertaling in het Frans en een andere taa l (Engels of Duits).

Inlichtingen en aanmeldingsformulieren bij: Amigos del Camino de Santiago de Estella

C/ San Nicolas 1, apartado 20, E-31200 Estella-Navarra of bij het secretariaat: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda

SPEYER VRIJDAG 5 OKTOBER - ZONDAG 7 OKTOBER 1990

2. Internationales Treffen europlischer Vereinigungen Organisator: Sankt-Jakobusbruderschaft, Diisseldorf e.v.. Kath. XP.OP?nE Pfarramt St. Jacobus, D-4030 Ratingen 8 (Homberg).

Vrijdag 5 oktober 19.00 uur welkomstoespraken 19.30 uur Muzikaal intermezzo door de groep Goet Ende Fyn 20.00 uur Zur Entdeckungsgeschichte des Jakobusgrabes, lezing

door Prof. Dr . O. Engels 20.30 uur Voortzetting muziek 21.00 uur Ontvangst in de kleine zaal van het stadhuis

Zaterdan 6 oktober 09.30 uur Symposium met diverse lezingen 12.00 uur lunch 13.30 uurRondleiding door Speyer en dom

9 15.30 uur gelegenheid om de tentoonstelling Salier in het Historisches Museum der Pfalz t e bezoeken

19.00 uur Gemiitlicher Abendausklang bei Wein und Jakobusbrot. m zondag 7 oktober

10.30 uur eucharistieviering in de Dom

Biidrage in de kosten: 50 DM p.p. (exclusief onderdak en eten). Aanmeldingen via een aanmeldingsformulier vóór 30 juni 1990. Uitgebreide informatie en aanmeldingsformulier kunt u krijgen bij het secretariaat:

A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda

ZOEKERTJES

Ex-uitgever (61) zoekt tochtgenoten met wie hij in het voorjaar of in de herfst van 1991 het Spaanse traject naar Santiago te voet kan afleggen. Graag schriftelijk of telefonisch contact leggen met Koen van Rossum, Dingostraat 58, 6 5 3 1 PD Nijmegen, tel.: 080-551418

Ik zoek een of meerdere wandelmakkers om samen DE WEG (Nederland- Santiago) te gaan. Voorjaar 1991. Eenvoudige tocht (kamperen, refugio's). Dit jaar gebruiken voor: oefentochten en praatdagen. Ik ben 47 jaar. Frans Kant, tel.: 075-314339

-P P PP --

Als U een pelgrimspaspoort wilt hebben voor uw tocht naar Santiago de Compostela, dan kunt u die bestellen via een giro-overschrijving. Nadere gegevens vindt u op de laatste pagina van DE JACOBSSTAF. Vraag uw pelgrimspaspoort ZO TIJDIG MOGELIJK aan.

R E T O U R DE JACOBSSTAF nummer 5 kwam tweemaal retour. Wie Redenvanonbeotelbaaiheld helpt me aan de nieuwe adressen van J.M. Brink- Cause de la non-remise O Onbekend Inconnu

man (oud adres: Melkweg 5 0 , Hellevoetsluis) en J. O Geweigerd Refusb Kaandorp (oud adres: Kaasmaker 5 3 , Assendelft)? #bmmkkm Part1

Niei aigehaald Non reclamé Nico Zijp, Mardiepstraat 5 1 2 , 1784 AZ Den Haag

Na reeds vele pelgrims bij ons ontmoet te hebben. kregen wij de behoefte om. in de vorm van een advertentie. wat te schrijven in de 'Jacobsstaf'. Ondanks het feit dat de aanstaande lopers veel weten van de route. zijn er onder hen velen die zeer weinig weten over een goede uitrusting. De hele tocht valt of staat met o.a. goede schoenen. een goed passende rugzak. kleine praktische spulletjes en het geringe gewicht van de totale bagage. Wij hebben de ervaring. know how en geven u graag vrijblijvend iedere gewenste voorlichting. Tevens liggen in onze zaak brieven ter inzage van voormalige Santiago lopers. Met name in aan ons gestuurde brieven staan veel materiaaltips en ervaringen. Hierbij nodigen wij u van harte uit in onze gezellige zaak. waar de koffie altijd klaar staat. Even een telefoontje en wij sturen u onze zcer uitgebreide katalogus gratis toe.

Spac/Sport. Groenewoudse'weg 336. 6525 EL Nijmegen. 080-552333

UIT DE R E G I O ' S

Op pagina 70 wordt de nieuwste aanwinst van het genootschap besproken, de

videofilm El Camino de Santiago. Het i s mogelijk om deze video voor regio-

bijeenkomsten t e lenen bij het secretariaat:

A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda

REGIO TILBURG

Contactpersoon: E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, "Leyehorst", Gemulle- hoekenweg 14c, 5062 CD Oisterwijk, telefoon: 04242-16582

Na enig zoeken kwamen we vrijdagavond 18 maart weer bij elkaar bij Matti en

Rien Vrencken. Na het informele samenzijn onder het genot van een kopje

koffie, zagen we de video-film Ultreja, auf den Spuren der Pilger nach Santiago

de Compostela, gemaakt in samenwerking met de Sankt-Jakobusbruderschaft

Dtisseldorf in 1988. Een wandeling werd gehouden op 29 april. Op 18 mei i s de

volgende kringbijeenkomst in Oisterwijk. Tweede Pinksterdag, 4 juni, gaat de

kring Tilburg met belangstellenden (eigen vervoer) naar Zoutleeuw.

REGIO MIDDEN NEDERLAND O

Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576, 3607 DG Maarssen- broek, telefoon: 03466-69133 (Midden Nederland omvat Het Gooi, provincie Utrecht minus de s tad Utrecht)

De avond van 15 februari j.l. stond in het teken van het vertrek van Marc van

Baars. De gehele inhoud van zijn rugzak werd door de medeleden bekeken en

van deskundig kommentaar voorzien. Dat Marc a l een paar weken aan he t

trainen was geweest, was ook de plaatstelijke pers opgevallen. De Gooi- en

Eemlander had dan ook een artikel met foto aan hem gewijd. Op 31 maart

hebben we Marc met een kort woord in de Maria-kapel van de St. Jans-

kathedraal in Laren uitgeleide gedaan. Met Pasen hebben een viertal van ons

een deel van het Pieterpad belopen tussen Roermond en Valkenburg. Daarbij i s

ook de processieroute gelopen vanaf de Dominicaanse St. Michielskerk t e

Sittard, langs de zeven voetvallen naar de Rosa-kapel op de Kolleberg. Rosa i s

de stadspatrones van Sittard en deze processie wordt nog steeds op de laa t s te

zondag van augustus gehouden.

Vrijdagavond 27 april kwamen we weer bij elkaar. Linda van Baars, de echt-

genote van Marc, vertelde da t hij reeds bij Châlons-sur-Marne i s en da t de

tocht voortreffelijk verloopt. Zijn verslag deed de ronde. Daarna bekeken we

een aan ta l Santiago-videofilms. De volgende bijeenkomst zal zijn op vrijdan 21 I r - - - --

s e ~ t e m b e r 20.00 uur bij Ria Janson, Noolseweg 16, Laren. ,- - -m

REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND

Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 15, 2215 GE Voorhout, telefoon: 02522-31 147

Op zaterdag 10 maart was er in "De Roef" t e Voorhout een ontmoetingsdag.

's Morgens vertelde Albert Roebert met dia's over Wandelend in stukken op

weg. Rond Pasen wandelde hij met familie en vrienden (12 mensen) een stukje

van de weg. Albert stond o.a. stil bij de vraag: "Waarom doe ik dit?".

- een geografische instelling: "een plaats zegt me wat" - als geoloog ingesteld op (de geschiedenis van) het landschap - het prettig vinden om een prestatie t e leveren - het verkeren in de natuur (kamperen) - het contact met anderen - cultuur (contact met de Middeleeuwen, kerken gebouwd voor het pelgrimeren) - godsdienst (geen boetedoening, maar vanuit een katholieke achtergrond).

In de zomer loopt Albert ook een deel van de weg, maar dan met één of enkele

vrienden. Het prettige van dit lopen in gedeelten is o.m., dat je NIET aankomt;

je bent steeds onderweg! Na deze boeiende morgen wandelden we naar het

geboortehuis van Boerhave en bekeken de kruidentuin rond dit buitenhuis. Toen

na de lunch Guus Collée het woord kreeg, was de groep aangegroeid tot 15

mensen. Ook hij i s geoloog en had vorig jaar een half jaar vrij gekregen'van

zijn werkgever (sabbath-halfjaar) en is tussen mei en september van Maastricht

naar Santiago gelopen. Het opvallende van zijn verhaal vond ik, dat hij de tijd

had en de tijd heeft genomen. Zijn dia's weerspiegelden zijn kijk op de

werkelijkheid; aandacht voor het detail: bouwkundig, geologisch, landschappelijk

en menselijk. Doordat Guus goed Frans kent, kwam hij gemakkelijk in contact

met de bevolking in kerk, café, klooster en gezin. H i j liep zo'n 20 km per dag

van 8-1 uur en ging dan een onderkomen zoeken, dorpjes bekijken. HU meldde

dat op de kaart van Frankrijk de plaatsen aangeduid met de let ter c (regionale

hoofdsteden) 20 tot 25 km van elkaar liggen en dat in zo'n regionaal centrum

altijd wel onderdak is t e vinden. Enkele typerende opmerkingen: - na een paar weken kom je in een bepaald ritme - onderweg kom je andere wandelaars tegen: onder de dertig en boven de

vijftig - je kunt ze in vier categorieën verdelen: culturelen, religieuzen, renners en flierefluiters.

De volgende bijeenkomst i s op 9 luni 1990. Nader bericht volgt. Co van Os

REGIO NIJMEGEN

Contactpersoon: Ruud Harmsen, Vizier 5, 6641 HJ Beuningen, telefoon: 08897- 71 l83

REGIO DEN HAAG

Contactpersoon: Geertruy van Traa, Elia Kazanstrook 104, 2726 VG Zoeter- meer, telefoon: 079-425344 en Janneke Kootte-v.d. Heuvel, Parkweg 137, 2271 AH Voorburg

REGIO BREDA

Contactpersoon: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda

REGIO 's-HERTOGENBOSCH - OSS

Contactpersoon: Annemarie Roebert, Ridderstraat 45, 5342 AK Oss, telefoon: 04120-40677

Zondagmoren 8 april 1990, 11

uur: veel zon, een krachtige

gure wind. Ignaas Brekelmans

uit Vlijmen vertrekt samen

met zijn ezel Saartje naar

Santiago de Compostela.

Behalve de fanfare uit het

dorp is er ook een aantal

leden uit de regio 's-Herto-

genbosch.

I"

w Na overleg met Ignaas waren wij van plan een eerste gedeelte met hem mee t e

g lopen. Wij hebben dat gedaan van Vlijmen naar Vught. Na ongeveer een

kilometer namen belangstellenden en de fanfare afscheid. Iets rustiger ging het

nu verder. De ezel liet duidelijk merken het liefst met Ignaas te lopen. Zij H

a samen hielden er goed de pas in. In Vught waren we met nog wat meer regio- <d * x leden. Ignaas gaf Saartje een eierkoek t e eten en daarna begonnen zij samen Q ei aan de lange tocht, die Ignaas het afgelopen jaar grondig heeft voorbereid. W i j h,

5 wensen hem een goede tocht en behouden aankomst! Annemarie Roeber-t + i E REGIO FRIESLAND 3 Contactpersoon: C.P.J. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden

Contactpersoon: Chr. Janssen, Eurenderweg 107, 6417 PA Heerlen. telefoon: 045-419406

Op maandag 9 april kwamen voor het eerst de leden in deze regio bijeen in

Heerlen voor een kennismakingsbijeenkomst. In het gastvrije St. Joseph-Rustoord

in Heerlen, dat vergaderruimte gratis beschikbaar stelde, kregen de achttien

aanwezigen de kans hun eigen verhaal t e vertellen, over hun belangstelling voor

Jacobus en hun beweegredenen om lid t e worden van het Genootschap. Velen

hebben al op één of andere manier de tocht naar Santiago de Compostela geheel

of gedeeltelijk t e voet, per fiets of auto ondernomen; prettige en minder

prettige ervaringen en belevenissen werden uitgewisseld. Afgesproken is dat de

groep regelmatig bijeenkomt om ervaringen uit t e wisselen. Verder wil men ook

activiteiten gaan organiseren buiten deze informatie-avonden om, zodat e r voor

iedereen iets t e doen zal zijn. Op 9 mei werd een dia-lezing verzorgd door Mart

Hiils uit Margraten, die in 1989 een voetreis naar Santiago de Compostela heeft

gemaakt. De volgende bijeenkomst is op zaterdag 13 oktober, 14.30 uur, Maas-

tricht: rondleiding door de St. Servaas. Nader bericht volgt.

REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET Y

Contactpersoon: Mieneke Jas, Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn, telefoon: 02290- 14334

Op 10 maart kwamen ruim 30 leden van het Genootschap bijeen in Hoorn. Zij

deden dit op de vriendelijke en aanmoedigende uitnodiging van Mieneke Jas ui t

Hoorn, die het --naar bleek terecht-- een goed iniatief vond om de leden in

Noord-Holland boven het Y eens met elkaar kennis t e laten maken, de koppen

bij elkaar t e laten steken, ervaringen t e laten uitwisselen en eventueel

gelegenheid t e bieden een reisgezelschap t e zoeken. De bijeenkomst werd

geopend door de tweede secretaris Nico Zijp, die ook de rest van de middag min

of meer als voorzitter fungeerde. Het hoogtepunt van dit samenzijn was zonder

meer het verhaal van Magda en Henk Heesen uit Schiedam over hun tocht naar

Santiago. Zij deden op inspirerende wijze verslag van hun reis aan de hand van

schitterende dia's. Magda en Henk hebben hun tocht in meerdere etappes

gemaakt, verdeeld over verschillende jaren. Hun star tplaats was Le Puy.

Mondeling, video (dia's) en zelfs audio hebben we kunnen genieten, want zij

begonnen hun voordracht met een bandopname van een pelgrimslied, gezongen

op s t raa t door inwoners van Puente la Reina tijdens de Jacobsfeesten: En la

ruta Jacobea h a y una unión de caminos, la unión e s Puente la Reina, descanso

de peregrinos. Het was geweldig; "maar" bond Magda ons op het har t , "dit i s

het verslag van onze tocht en ieder ander maakt zijn pelgrimsreis op eigen,

andere wijze! "

Hierna was e r voor de deelnemers ruimschoots de gelegenheid om met elkaar in

contact t e komen en t e praten over lopen, rusten, fietsen, eten, drinken, slapen,

regen, zon, routes, etc.; kortom tientallen dingen die juist pelgrims alleen

interesseren. D i t gesprek ging vanzelfsprekend voort onder en na de smakelijke

pelgrimsmaaltijd, die he t slot vormde van di t samenzijn.

Met: "hulde en hartelijke dank voor Mieneke Jas en echtgenoot voor de

voortreffelijke ontvangst, verzorging en organisatie van de bijeenkomst in

Hoorn" sluiten we af. Jacques Buissink

S A N T I A G O I N LONDON

In een museum waar je nooit uitgekeken raakt, kom je altijd voor verrassingen

t e staan. Zo ook in het Victoria & Albert Museum, bij iedereen bekend a l s V&A,

één van de mooiste musea in Londen.

Elke zaal van he t V&A brengt je in een andere wereld, een andere tijd; de

'hippe' kleding van de jaren 60, het kleurrijke aardewerk van de moslims of de

miniatuurwereld van de Japanse netsukes (draagknopen). Na een tocht door de

bizarre wereld van de plastic kunst, kom je oog in oog met Don Garcia Osorio

(gestorven begin 16e eeuw). Op zijn marmeren praalgraf u i t Ocaña ligt deze

ridder in de orde van Santiago, met een prachtige Jacobsschelp op zijn hoed,

naast zijn echtgenote doña Maria de Perea.

Dan s t a je ineens in een immense zaal, waar je een heel vreemd en onwerkelijk

gevoel krijgt. Onmogelijk is hier mogelijk; de bezoeker i s in Rome, Florence er,

Toledo tegelijk. De prachtig gebeeldhouwde zuil van de Romeinse keizer

Trajanus, die in hartje Rome s t aa t , is het middelpunt. In Londen heeft men deze

bijna 40 meter hoge zuil horizontaal in tweeën gedeeld en s t aa t de bovenste

helft naas t de sokkel en het onderste gedeelte van de zuil. Het is een replica

op ware grootte; uiteraard niet in marmer, maar van gips.

D i t soort gipsafgietsels van belangrijke kunsthistorische monumenten waren i n

de 19de eeuw van groot belang bij het onderwijs in de 'kunsten'. Toen d e

fotografie deze taak overnam, verdwenen veel verzamelingen van gipsen beelden

naar zolders, donkere kelders of in de vuilnisbak.

Tegenwoordig worden de gipsen opnieuw gewaardeerd omdat ze monumenten op

ware grootte, driedimensionaal en met alle details laten zien.

Achter de monumentale Trajanus-zuil waan je je in Spanje met de architec-

tonische details uit Toledo (Santa Maria la Blanca), Oviedo ('Jacobus'zuil,

Cámara Santa) en Santo Domingo de Silos (kapitelen kloostergang), maar deze

vallen in het niet bij het fantastische pronkstuk uit de gipsen-verzameling van

het V&A: de Pórtico de la Gloria van de kathedraal van Santiago de Compostela.

In London verwelkomt weliswaar een gipsen Jacobus de bezoeker, maar het

weerzien is er niet minder hartelijk om. Christus, profeten, apostelen, engelen;

ze zijn er allemaal. Zelfs de putjes in de gebeeldhouwde zuil onder Jacobus!

DUS in het koude en regenachtige maartse Londen bleek maar weer eens dat je

Jacobus inderdaad overal tegenkomt. AvW

Het Victoria & Albert Museum in London (Cromwell Road) is geopend van maan- dag tot zaterdag van 10-17.50 uur en op zondag van 14.30-17.50 uur.

6 6

Parijs 28, 29, 30 april 1990

INTERNATIONALE BIJEENKOMST

Tijdens de laatste drie dagen van april

vond een internationale bijeenkomst

plaats in Parijs ter gelegenheid van de

40ste verjaardag van de Société des

Amis de Saint Jacques de Compostelle in

Frankrijk. Het Franse zustergenootschap

greep haar verjaardagsfeestje aan om

eens flink uit t e pakken voor genodigden

uit binnen- en buitenland.

Vertegenwoordigers van elk van de aan-

wezige organisaties kregen de gelegen-

heid t e vertellen over hun aktiviteiten

of te laten zien waar ze mee bezig zijn.

Vervolgens werden de deelnemers vergast

op een dia-lezing over Jacobus in Parijs

door de heer Humbert Jacomet die

daarna op zondagmorgen het gezelschap

door het centrum van Parijs gidste om

nog eens duidelijk aan te wijzen waar

hij het de dag tevoren over gehad had.

Ook werd de nieuwe behuizing van het

secretariaat van het Frans genootschap

met een feestelqke borrel ingewijd.

Op maandagmorgen was er onder andere een lezing door de heer EUsebio

Goicoechea over pelgrimsliederen uit alle tijden. Zeer ontroerend daarbij waren

de liederen die door hem en mevrouw Maria de los Angeles Vezan werden

voorgedragen. De maandagmiddag werd besteed aan museumbezoek, een eucharis-

tieviering bij gelegenheid van het vertrek van een aantal pelgrims en de

overhandiging van schelp en staf aan deze pelgrims. Uiteraard was deze

bijeenkomst ook een gelegenheid om de bestaande banden tussen de verschil-

lende genootschappen te versterken. Er waren, behalve uit de Franse regio's

Bretagne, Picardië en Valencienes, deelnemers uit Engeland, Nederland,

Duitsland, Wallonië en Spanje. FC

JACOBUS-BOEKEN en -VIDEO

Groate kerk van Sint Jacobiparochie : bedelman edelman / Hugo Kingmans.- Leeuwarden : Stichting Monument van de Maand, 1988.- 61 p. : ill. ; 16 cm.- (Monument van de Maand ; 1988.8) f 12,50 Te bestellen bij boekhandels en VVV's in de provincie Friesland en bij de Stichting Monument van de Maand, Grote Kerkstraat 61, Postbus 805, 8901 BP Leeuwarden, telefoon: 058-134615.

De Hervormde kerk van Sint Jacobiparochie werd in 1843-1844 gebouwd door

Thomas Romein en in l98 1 gerestaureerd. Sindsdien heeft dit neo-classicistische

monument de functie van cultureel centrum. De ondertitel van dit boekje:

bedelman edelman verwijst naar de boeiende geschiedenis van kerk en dorp met

afwisselend perioden van rijkdom en armoede. Oorspronkelijk heette Sint

Jacobiparochie Wijngaerden, naar de broers Van Wungaarden uit Dordrecht, die

I dit Friese gebied bedijkten in het begin van de 16de eeuw. Jacobus Maior was

patroon van de kerk van Wijngaerden en al vrij snel werd S. Jacobus Parochie

als tweede naam voor het dorp gebruikt. Pastoors werden opgevolgd door

dominees, van wie Ds. Willem Folckerts (1605- 1652) voor zoveel nieuwe lidmaten

zorgde dat de kerk tot tweemaal toe moest worden uitgebreid. In het midden

I van de vorige eeuw was de kerk in zó vervallen s taa t dat nieuwbouw

noodzakelijk werd. In dit zeer verzorgde en leuke boekje beschrijft Kingmans

I -kort en bondig de geschiedenis van de parochie-kerk gelardeerd met korte

stukJes over o.a. Jacobus, de klokken en het orgel van de kerk.

Toch blijf ik met een vraag zitten. Op pagina 9 s taat , naast een korte introductie van Jacobus Maior, een foto van een gevelsteen, waarop een baardige man --gekleed in een eenvoudig lang gewaad-- is afgebeeld met vlakboven zijn hoofd (zonder hoed) een waaiervormig ornament. In zijn rechterhand houdt hij een lange knuppelachtige stok, in zijn linkerhand een boek. Het opschrift D.IONGE.S.IACOB én het attribuut (vollers-tang of knuppel) verwijzen naar Jacobus Minor. Is 'onze' Jacobus nu de patroon van de kerk van Wijngaerden en is de foto van Jacobus Minor door een onoplettende vormgever toegevoegd, óf heeft men --zoals dat vaker in de geschiedenis is gebeurd-- in Sint Jacobiparochie ook Maior en Minor door elkaar gehaald? AvW

Naar Compostela : ontmoeting met waarheid en legende / door Max de Haan.- Eindhoven : eigen uitgave auteur, [f 19901.- 207 p. : ill. ; 25 cm f19,50 Bestellen bij Max de Haan, Floralaan West 163, 5644 BJ Eindhoven, telefoon: 040-118301.

Enkele jaren geleden maakte Max de Haan een voettocht op het Spaanse traject

van de camino naar Santiago. Nu heeft hij zijn notities uitgewerkt to t een in

eigen beheer uitgegeven boek. De Haan wil "een aantal ontmoetingen beschrijven

en wat persoonlijke ervaringen vermelden die de moeite waard lijken om ze vas t

t e houden. En als het me lukt om de lezer t e overtuigen van de rijkdom die zo

gemakkelijk bereikbaar wordt als je eens afstand neemt van de sleur, ver buiten

de schrikdraad die om het eigen en vertrouwde levenscirkeltje gespannen is, dan

heb ik mijn doel bereikt" (p. 9). Naast 'pelgrims-impressies' en bruikbare tips

voor mensen, die van plan zijn op weg t e gaan, heeft de auteur, die jaren in

Spanje heeft gewoond, ook de verschillen willen beschrijven tussen het Spanje

van Franco en het Spanje van nu. Red.

De weg naar de sterren : een Jacobslegende : roman / Jan Houduk.- Schoor1 : Conserve, 1990.- 262 p. ; 20 cm.- (Santiago de Compostela-bibliotheek ; 218.- ISBN 90-71380-69-6 [paperback; f29.901, ISBN 90-71380-70-X [gebonden; f 39.901

In dit boek wordt het verhaal verteld van de pelgrim Hugo van Xanten, die met

zijn ouders, een bevriend echtpaar en hun dochter de pelgrimstocht naar

Santiago de Compostela onderneemt. De vaders zijn rijke kooplieden en gedragen

zich ook als zodanig. Het verhaal speelt zich af in de 12de eeuw. De jongen i s

ijdel en het verhaal gaat over zijn innerlijke en uiterlijke ontwikkeling. Als

uitgangspunt wordt de vertelling van de gehangene van Santo Domingo de l a

Calzada genomen. De gehangene blijkt de hoofdpersoon ui t het verhaal t e zijn.

Het bestaan in de 12de eeuw wordt geschetst aan de hand van het levensverhaal

van Hugo, onderverdeeld in episoden die Hugo 30 jaar later, aan het eind van

zijn aardse leven aan steeds verschillende mensen vertelt . Hij brengt period~en

van zeven jaar door in een hospitaal, een stad en een klooster. De sfeer-

tekeningen zijn zeer levensecht. Met Hugo lijdt men kou, voelt men vreugde,

deemoedigheid en wanhoop. Door de boeiende verteltrant leest men aan een stuk

door en kan men zich met moeite van het verhaal losmaken. Het verloop van de

uiterlijke en innerlijke weg wordt zéér levensecht beschreven en diegenen die

de weg gegaan zijn zullen vele "Aha-Erlebnisse" beleven. Jan Houdijk lijkt een

gedegen onderzoeker van de gebruiken en gewoontes in verleden en heden t e

zijn. Het boek i s boeiend en droevig tegelijkertijd. Het laat je weer stilstaan bij

de motieven op je eigen dagelijkse levensweg. Jan Houdijk heeft ons met di t

verhaal een geschenk gegeven dat wij met vreugde hebben ontvangen.

Ineke Claessen-Willems

0, roemrüke Jacobus, bescherm uw volk : pelgrimsgids naar Santiago / J a n van Herwaarden.- 3de druk.- Amstelveen : Luyten, 1990.- 96 p. ; 20 cm ( l s t e druk 1983)

In mei 1990 is de derde druk verschenen van de Nederlandse vertaling van (de

12de eeuwse reisgids, onderdeel van de Codex Calixtinus of Liber Sancti Jacobi.

Pilgrim guide to Spain ; 1990 / [editor: Patricia Quaife1.- 8 th ed.- London : Confraternity of Saint James, 1990.- 32 p. ; 21 cm.- (Pilgrim guides to the routes through France to Santiago de Compostela ; 41.- ISBN 1-870585-04-6

Prijs S 2.50 Verkrijgbaar bij: Marion Marples, 45 Dolben Street, London SE1 OUQ

De Confraternity of Saint James geeft jaarlljks bijgewerkte boekjes ui t over de

pelgrimsroutes naar Santiago de Compostela. Volgens de inleiding bevatten ze

summiere inlichtingen over de route en over plaatsen die de moeite van een

bezoek waard zun. Daarnaast is er vooral veel informatie over de plaatsen waar

je kunt eten en slapen. Daarom, en voor degenen die met Frans en Spaans meer

moeite hebben, vallen deze boekjes onder de categorie "aanraders".

Tot nu toe zijn verschenen:

1. Paris to the Pyrenees, S 2.00 2. Arles t o Puenta la Reina, S 2.50 3. Le Puy to the Pyrenees, S 1.50 4. Pilgrim Guide to Spain, S 2.50

Vergeet u niet om bij bestelling, en betaling per eurocheque, wat extra's e r bij

t e doen voor de portokosten. FC

St.Jacobls fietsroute : langs de pelgrimsweg naar Santiago de Compostela / gefietst en beschreven door Clemens Sweerman.- Utrecht : Fietskaart Informatie Stichting, 1989- 1990 (telefoon: 020-268907) f 21.50 per deel Deel 1 Haarlem - Tours, ca 700 km.- ISBN 90-70893-08-8. Deel 2 Tours - Pyreneeën, ca 600 km.- ISBN 90-70893-06-1. Deel 3 Pyreneeën - Santiago de Compostela, ca 900 km.- ISBN 90-70893-05-3. Fietskaart Informatie Stichting (FIS), Postbus 13002, 3507 LA Utrecht

In DE JACOBSSTAF 2 (p. 76) hebben wiJ melding gemaakt van het verschunen

van deel 3 van St.Jacob's fietsroute. Beide andere delen zijn net verschenen,

zodat de hele Santiago-route vanuit Nederland in kaart is gebracht voor

fietsers. De nieuwe delen zijn gebruiksvriendelijker dan het eerder uitge-

brachte deel en het totaalpakket lijkt ons zeer praktisch. Red.

VIDEO: El Camino de Santiago / Guion y musica E. Goicoechea Arrondo.- Estella : Los Amigos del Camino de Santiago.- [VHS] Produktie: Video Affinsa, Po. de las Delicias, 30 70, E-28045 Madrid, tel.: 228.40.11 en 228.43.07.

+ f180,OO Zie ook opmerking p. 61.

Deze band (tekst volledig in het Spaans, uiteraard zonder ondertiteling) bestaat

uit drie delen:

I. El Camino Navarro: desde Ostabat a Nájera [55 minuten] 11. El Camino Castbllano-Leones: desde Sto. Domingo de la Calzada a

Foncebadón (56 minuten]

111. El Camino Gallego: desde Ponferrada a Santiago de Compostela, Finisterre, Padrón (60 minuten1

Eusebio Goicoechea Arrondo, bekend van het in 1971 uitgegeven boek (met LP'S

en dia's) Rutas Jacobeas, heeft zich nu gestort op het nieuwe medium, de video.

Het i s een lange, maar gedegen culturele pelgrimage geworden zoals zijn Rutas-

boek. De twee stemmen, die de hele tocht begeleiden, spreken duidelijk Spaans

en zijn goed t e verstaan. Als achtergrondmuziek i s uiteraard gebruik gemaakt

van o.a. middeleeuwse muziek, zoals echte pelgrimsliederen en liederen u i t de

Liber Sancti Jacobi (bijvoorbeeld Dum Pater familias); een klein foldertje geeft

hierover ie t s meer informatie. Tussen beelden van he t afwisselende Spaanse

landschap, van kerken, kloosters en andere monumenten langs de cami.no

doorkruist een loper af en toe het beeld, gekleed als een middeleeuwse pelgrim.

)De beste video die ik tot nu toe gezien heb over de camino. AWW

INGEZONDEN BRIEVEN

Magda Heesen-van de Hemel zag in de omgeving van Nájera een gedicht geschilderd op een fabriekshal. In DE JACOBSSTAF 5 (p. 37) publiceerden wij de tekst en haar vertaling. Cornelis J . Aarts s tuurde ons meer informatie over het gedicht. De t i te l i s PEREGRINOS A SANTIAGO en het werd geschreven door Eugenio Garibay Baños, geestelijke in Nájera, die hiermee de tweede prijs won in een li teraire wedstrijd uitgeschreven door de Sociedad recreativo cultural PEIOA EL SALERO van Santo Domingo de la Calzada in 1987.

MISVERSTAND In het vorige nummer las u een stukje waarin Madame Debril in Saint-Jean- Pied-de-Port de hoofdrol speelde. Het betreffende verhaal werd door de redaktie geschreven naar aanleiding van twee samengevatte ingezonden brieven. De redaktie kreeg hierop weer een reaktie van een van de schrijvers, de heer Ruud Harmsen ui t Beuningen. Allereerst bleek da t hij een teks t had gestuurd die integraal was bedoeld als copy voor een artikel doch die door de redaktie t en onrechte niet a ls zodanig i s begrepen. Misverstand! Verder bleek da t het uitgangspunt van zijn verhaal een ci taat was ui t de Pelgrim nummer 10 (blz. 24-26): "Bovendien wordt de indruk gewekt da t zij die de tocht naar Compostela met hun voeten hebben leren kennen aan de kant worden gezet, meer nog, hun diepe ervaring van pelgrim-zijn lijkt miskend t e worden nu heel wat geleerde mensen gaan uitleggen hoe men naar Compostela trekt. Naast wantrouwen i s e r dus ook een diepe kloof tussen Compostela- specialisten en de amateurs, of zij die Compostela beleefd hebben" De heer Harmsen had zijn ontmoeting met Madame Debril gezien als een il lustratie van de kloof tussen "specialiste" enerzijds en "amateurn anderzijds. HU zag Madame Debril namelijk aan voor een van die geleerden die he t d e zwoegende loper wel eens allemaal zal duidelijk maken. Tweede misverstand! Uiteindelijk komt het toch wel weer allemaal in orde want de heer Harmsen schrijft: "... mijn kwaadheid (over de behandeling door Mme D.) ben ik kwijtgeraakt tijdens het beklimmen van de Pyreneeën, mijn teleurstelling ook, nu ik ondertussen wel begrepen heb dat e r verschillen van mening zijn inzake

het pelgrimeren en da t e r verschillende ideeën op na gehouden blijken t e worden, die in de Nederlandse vereniging gelukkig (!) naas t elkaar blijken t e kunnen bestaan".

Op de rubriek INGEZONDEN BRIEVEN van he t vorige nummer kwamen meer reacties; o.a. de heer Kooijmans (Amstelveen) schreef over zijn positieve ervaringen in Saint-Jean-Pied-de-Port. De heer P. Storimans (Soesterberg) raadt pelgrims aan in Saint-J-P-d-P rechtstreeks naar het Syndicat dfIni t ia t ivete gaan voor onderdak-adressen: "een goed adres: Mevrouw Etchegoin aan de route d'Uhart nr. 9 vlak bij het begin van de klim door de Pyreneeën. J e kunt e r eventueel ontbijten en haar man zorgt voor een mooie stok, die je op de Spaanse camino zeker nodig hebt. Ook i s het mogelijk (het spaart je de volgende dag een zwaar uurtje klimmen, wat bij slecht weer een verlichting is) a lvast een s tuk de bergroute (Route Napoleon) op t e gaan, richting Monte Orisson. Links aan de weg, boven Saint-J-P-d-P, ligt een prima gite."

REACTIE VOORJAARSVERGADERING De journalist H. Vuijsje heeft op de vergadering van 24 maart j.1. aanwezige leden van he t Nederlands Genootschap van Sint Jacob in Bennebroek met zijn lezing n.a.v. zijn voettocht Santiago de Compostela - Amsterdam met stomheid geslagen. Niemand van de aanwezigen reageerde op het betoog van de sympathieke schrijver, die openhartig verklaarde ui t een S.D.A.P.-milieu t e stammen en a l s a theïs t --dat klinkt wat aangenamer dan godloochenaar-- het plan had opgevat een omgekeerde pelgrimage af t e leggen, van welke tocht hij uitvoerig verslag had gedaan in de alom geprezen krant NRC Handelsblad. Het bestuur van ons genootschap had hem uitgenodigd met het verhaal van die tocht d e ledenvergadering op t e luisteren. Dat i s hem wonderwel of --zo u wilt-- uitmuntend gelukt. Zijn betoog was verrassend, onderhoudend, geestig, adembenemend, getuige de onmogelijkheid to t reactie van de toehoorders na afloop. Thuisgekomen kreeg ik spijt niet onmiddellijk of bijna onmiddellijk na de journalistieke bijdrage van de heer Vuijsje t e zijn opgestaan, het woord t e vragen en t e zeggen:

Geachte heer Vuijsje, genoten hebben wij van uw betoog; aanwezig t e mogen zijn bij een goed voorgedragen verhaal met persoonlijke belevenissen i s een lus t voor oog en oor. Daar kan radio noch televisie tegenop. Het S.D.A.P.-milieu i s mij vreemd, niet omdat wij thuis kapitalisten waren, maar mijn ouders waren nu eenmaal rooms-katholiek en ik dus ook. Ik ben het nu nog, zij het, dat ik in de loop der jaren deze kerk grondig heb leren kennen en dus niet zonder kritiek ben. Atheïsme i s mij eveneens vreemd, a l i s het geloof in God en wat daar allemaal ui t voortvloeit niet steeds gemakkelijk. Als gezegd, het verhaal van uw omgekeerde pelgrimstocht was kostelijk, maar het was tegelijkertijd het verhaal van een omgekeerde wereld, net andersom dan het pleegt of behoort t e zijn. Ik noemde UW tocht een pelgrimage, maar dat was het natuurlijk niet. Een atheïst kan geen bedevaart maken, want tot wie zou hij bidden? U liep niet alleen in omgekeerde richting, uw reis was een omgekeerde wereld. Versta mij goed: niemand kan wie dan ook het recht ontzeggen welke tocht in welke richting dan ook t e ondernemen, maar da t u een bedevaart, die in zijn onts taan en in zîjn voortbestaan voor het allergrootste deel t e maken heeft met en een onderdeel i s van een niet alleen vandaag vaak gekritiseerd inst i tuut a ls de r.k. ketk, thans gaat claimen voor mensen die met het geloof dat e r aan ten grondslag ligt niets t e maken wil hebben, da t gaat mij t e ver.

U had het over het tot s taan brengen van een verbreiding van de islam vanuit Spaae . Stel dat gans Europa islamitisch zou zijn geworden: u zou nimmer van Santiago de Compostela gehoord hebben. Stel dat gans Europa de reformatie van Luther en vooral Calvijn geaccepteerd zou hebben: Santiago de Compostela zou een vlek geweest zijn als Usquert, Uithuizermeeden of Zandeweer. Een bedevaart heeft alles --of althans veel-- met boetedoening t e maken. U verengde de rooms-katholieke leer over boete en verzoening tot een hoofdstuk over de aflaten dat in de theologische handboeken als een appendix, een aanhangsel behandeld wordt en werd. En als dat zo is, dan wil dat niet zeggen, dat de leer over de aflaten niet buitengewoon gecompliceerd zou zijn. Maar iedere intellectueel heeft wel eens van Tetzel gehoord, een dominicaner pater die omstreeks 1517 ( 1 ) gepredikt zou hebben:

"Sobald das Geld im Kasten klingt, die Seele aus dem Fegfeuer springt". Aflaten werden door hem in die tijd met geld geassocieerd. "Er zijn hierbij ernstige misbruiken voorgekomen, doch deze moeten niet overdreven worden, zooals van protestantsche zijde dikwijls geschiedt", schrijft de kerkhistoricus De Jong, later aartsbisschop van Utrecht en kardinaal, die Tetzel een middelmatig theoloog noemti. Aflaten kennen geen automatisme zoals u veronderstelt, maar zijn onderworpen aan zeer strenge voorwaarden.

Uw omgekeerde tocht bracht u e r toe vormen van rooms-katholieke geloofsbeleving t e beschrijven vanuit Spanje via Frankrijk en Belgig tot in Nederland. De Spaanse gestrengheid sprak u meer aan dan de Brabantse slijmerigheid. U behoort blijkbaar tot die welingelichte journalistenkringen die oordelen na een eenmalige ervaring. In diezelfde kringen, die godsdienst en religie als achterlijke relicten beschouwen, doet een kerk het natuurlijk nooit goed.

U zou u moeten schamen over uw opmerkingen met betrekking tot Vlaan- deren. Onder uw gehoor bevonden zich een aantal Vlamingen onder wie Mevrouw Dr. M. Madou die voorafgaand aan uw betoog een boeiende indruk gegeven had van het aan de camino gelegen stadje Villalcázar de Sirga.

Geachte heer Vuijsje: ik herhaal: uw betoog was boeiend. Uw conclusie is he t resultaat van uw omgekeerde voettocht. Het werd zonder dat u het zelf besefte, een omgekeerde wereld: zo adembenemend hoort een tocht naar Santiago de Compostela niet t e zijn. Hilversum, 1 1 april 1990, Jan Roodbol

OPROEP: VOETREIS JERUSALEM Hans Poort (Herenweg 32, 3513 CE Utrecht) schreef een lange brief over zijn voetreis naar Santiago de Compostela en Fatima. Hij bereidt zich momenteel voor op een nieuwe tocht t e voet van f acht maanden naar Jerusalem. Zijn s ta r t heeft hij in maart 1991 gepland. Hij wil in contact komen met mensen die informatie hebben over een dergelijke tocht of die hetzelfde plan hebben.

Z O E K E R T J E

I k w i l i n het voorjaar van 1991 naar Santiago en heb ongeveer zes weken de t i j d . Mijn voorkeur gaat u i t naar f i e t s en + openbaar vervoer. Wie gaat e r mee?

E l l y Cox, 49 jaar , 08893-2532

IHandboek der Kerkgeschiedenis / De Jong & Post.- Utrecht 1947.

73

IN-DRUK

ONZE HERINNERING AAN EUNATE

Het is zondag 31 juli 1988, de een-en-zestigste dag van onze voettocht van Den

Bosch naar Santiago. Vier dagen geleden zijn we bij Somport over de Pyreneeën

gegaan, vandaag lopen we van Monreal naar Puente la Reina in Navarra. Na het

Spaanse ontbijt --café con leche y dos magdalenas-- vertrekken we om half

acht uit Hostal Unzue. Het bedienend personeel is niet geïnteresseerd, zelfs een

ibuen vi Je! kan er niet af.

In Las Campanas, ongeveer halverwege de etappe, drinken we koffie in Hostal

Iranzu. We hebben het gevoel dat koffie ons oppept, we noemen het dan ook

schertsenderwijs onze 'doping'. Na de koffie komen we op de verkeerde weg

terecht, dus we moeten terug en vinden dan de goede route. Het wordt nu snel

warmer en de jacks gaan uit. Voor Eneriz drinken we ons laatste water,

gelukkig is er in Eneriz een bar waar we gulzig agua mineral sin gas drinken en

onze bidons vullen.

Volgens de Guia en de gele pijlen loopt hiervandaan de camino binnendoor naar

de kerk van Eunate die we willen bezichtigen. Als we zo'n twee kilometer

gelopen hebben, zien we, verlaten in het veld, het gebouw staan. Ons pad buigt

echter naar links, van de kerk vandaan, dus struinen we dwars door koren-

velden, wijngaarden en droge greppels recht op ons doel af. Het pelgrimspad

gaat niet altijd over rozen, maar zo komen we er wél.

De kerk heeft de vorm van een achthoek en is omgeven door een muur van

bogen die de gewijde grond afbakent. Alvorens binnen t e gaan, wandelen we er

omheen. Binnen zijn we niet alleen, op de vloer zit een groep jonge vrouwen en

mannen, luisterend naar het verhaal van een van hen. Het zijn Spanjaarden. We

begroeten elkaar en begrijpen alras dat we allen op weg zijn naar hetzelfde

doel. Alleen hebben wij wat meer kilometers in de benen.

Nadien ontmoeten we meer groepen pelgrims en, ter onderscheid, gaan we deze

groep 'De Heiligen' noemen, omdat we ze voor het eerst in de kerk van Eunate

ontmoetten en hen later veelvuldig bij en in kerken zien. Het is een mooie,

homogene groep, geschaard om een charismatische leidsman. Zij en wij gaan

dezelfde weg, maar nooit samen. Wel treffen we hen nog verscheidene keren,

eerst in Puente la Reina, bij de Rio Salado, waar ze zich verfrissen, in een bar

in Los Arcos, bij de kathedraal van Burgos en nog vele keren daarna. We

zwaaien naar elkaar en de iHola!'s en iQué talTs zijn niet van de lucht en er

ontwikkelen zich gesprekken in een mengelmoes van Spaans, Frans en Engels.

Zo ontstaat er een band en zonder enige afspraak zijn we hetzelfde uur op de

Monte del Gozo en de volgende dag in de kathedraal van Santiago bij de

pelgrimsmis.

Maar zo ver zijn we nu nog niet, wij zijn nog in de kerk van Eunate, gebouwd

in de tweede helft van de 12de eeuw. De buitenkant staat in alle boeken en

brochures. Bij opgravingen zijn beenderen gevonden en Jacobsschelpen; hier

werden overleden Santiago-pelgrims begraven.

We verlaten de kerk in de richting Obanos, waar de pelgrimswegen van

Roncesvalles en Somport samenkomen. Het is nu niet ver meer naar Puente l a

Reina, onze haltplaats voor vandaag.

In de eenzaamste kerk van de camino hebben wij De Heiligen ontmoet.

Anneke en Wim Bettonvil

Het setje van 10 Rustende Pelgrims wenskaar-

ten gaat naar Magda Heesen-van de Hemed.

Alle inzenders hartelijk bedankt!

DIT IS NIET ZOMAAR EEN PRIJSVRAAG! We

willen niet alleen van u weten waar deze foto

gemaakt is en wat het voorstelt, maar oolk

welke indrukken, herinneringen, en emoties

deze afbeelding bij u oproept. Uw reacties

worden dan in het volgende nummer van DE

JACOBSSTAF vermeld. Onder de inzenders

verloten we dit keer:

Guia del peregrino : el camino d e

Santiago / Elias Valiña Sampedro y

equipo. - Ministerio de transportes,

turismo y comunicaciones, Secretaria de

Estado de turismo, 1982

Graag ontvangen wij uw reacties vóór :l

augustus op het redactie-adres:

DE JACOBSSTAP A. van Wiechen, Rijndijk 22

2394 AH Hazerswoude-Rd

SINT-JACOB IN OUDE HANDSCHRIFTEN (3)

A l twee keer liet ik U afbeeldingen van Sint-Jacob zien die in getijdenboeken

zijn opgenomen. Een aantal zeer fraaie exemplaren daarvan heeft U kunnen

bewonderen op de tentoonstelling Middeleeuwse miniaturen uit de Noordelijke

Nederlanden die van december tot februari j.1. in het Rijksmuseum Het

Catarijneconvent t e Utrecht werd gehouden. Een groot deel van de boekver-

luchting in de latere middeleeuwen tref t men n.l. in getijdenboeken aan. Maar

wat i s nu eigenlijk een getijdenboek?

Het is een gebedenboek voor ontwikkelde leken. Het is een aangepaste vorm van

het Latijnse brevier en het psalterium, het psalmenboek, waaruit priesters en

monniken volgens kerkelijk voorschrift hun dagelijkse gebeden moesten

verrichten.

Aan het einde van de 14de eeuw, toen de burgerij tot ontwikkeling kwam en

tegelijk een machtsfactor van betekenis werd, kreeg men behoefte aan gebeden

in de moedertaal. Die behoefte ontstond trouwens ook en vooral in de vele

zusterkloosters en broederschappen die door de beweging van de Moderne

Devotie tot stand kwamen. Deze mensen kenden geen Latijn, maar hadden wel

de behoefte regelmatig t e bidden. Het is dan ook hun stichter Geert Grote die

(tegen de wil van de bisschoppen in, want je wist maar nooit wat een vertaler

van de officiële kerkelijke tekst zou terecht brengen!) in 1383/1384 een

Nederlandse vertaling maakte van de officiële teksten.

Alle psalmen, die voor de klooster verplichte stof waren, vindt men er in terug,

alsook bekende (onvertaalde) liederen zoals het Veni Creator, Te Deum,

Magnificat e.d. Geert Grote "componeerde" deze gebeden, psalmen, hymnen tot

een geheel, dat aangepast was aan de eisen van de door hem gestichte

gemeenschappen. Want de lengte, volgorde en het aantal van de verschillende

gedeelten waren in dit geval niet door kerkelijke voorschriften bepaald, Hij

bracht hiermede een werk van Europees formaat tot stand. Het werd tot in de

Duitse landen nagevolgd, het gebied waarover de Congregatie van Windesheim

(bij Zwolle) zich in de loop van de 15de eeuw uitbreidde. In andere delen van

Europa (de Zuidelijke Nederlanden, Frankrijk, Italië) vond zijn experiment geen

navolging; dichter bij Rome bleef men blijkbaar liever vasthouden aan de

goedgekeurde Latijnse teksten.

In de zuster- en broedergemeenschappen van Geert Grote ontstond natuurlijk

een grote behoefte aan gebedenboeken. Omdat de boekdrukkunst toen nog niet

bestond, moesten boeken stuk voor stuk worden geschreven, of liever:

afgeschreven. In het z.g. scriptorium, de schrijfzaal, werd dan ook druk

gekopiëerd. Daarbij ontstond op den duur een vas te werkwijze, een methodiek

waarmede bepaalde gedeelten van de tekst werden onderscheiden. De bladzijden

werden immers niet genummerd en e r was ook geen 'inhoud'. Men benadrukte

daarom bepaalde stukken met rode inkt, een z.g. rubriek, of met een grote

hoofdletter, lombarde genaamd. Bij het begin van een paragraaf kwam dan een

extra mooie hoofdletter, versierd met bloemen of met een kleine afbeelding, een

z.g. gehistoriëerde initiaal. Bij het begin van een nieuw getijde kwam, indien de

opdrachtgever dat kon betalen, zelfs een geheel geïllustreerde pagina, een z.g.

miniatuur, feitelijk een klein schilderijtje.

Elke getijde had zo zijn vaste afbeelding, bijvoorbeeld bij he t begin van

het Maria-Getijde : de Boodschap aan Maria de Kruisgetijden : de Kruisiging de Getijden van de H. Geest : de Pinkstervoorstelling de Getijden van de H. Wijsheid : het Onderricht van Jezus in de templel Boetpsalmen en Litanie : David of he t Laatste Oordeel Gebeden voor de Overledenen : Dodenmis of Opwekking van Lazarus.

Vanwege de vrije vormgeving

van het boek kon de op-

drachtgever achteraan nog

bladen met gebeden van per-

soonlijke devotie laten toe#-

voegen, z.g. sumagiën .

Meestal werden die gericht tot

bepaalde (patroon)heiligen. Die

gebeden werden dan per pagi - na of per initiaal vaak v a n

een afbeelding van de bewuste

heilige voorzien.

Het i s vooral op die plaatsen,

dat wij naar afbeeldingen van

Sint-Jacob moeten zoeken.

Blijkbaar echter bestond a a n

gebeden tot Sint-Jacob a l s

privé-devotie in de Noorde-

lijke Nederlanden niet zoveel1

behoefte, want in de meeste

gevallen treffen wij ze niet

aan in getijdenboeken volgens de wijze van Geert Grote, maar in handschriften

uit meer zuidelijke streken; en die zijn dan ook meestal in het Latijn, soms in

het Frans geschreven. De Jacobus-traditie en de weg naar Santiago stond in die

streken toch dichterbij het volk.

Zo ook bij de afbeelding die U bijgaand aantreft. Zij s taat op blad 151' in het

boek dat onder nr. 76 G 21 in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag wordt

bewaard. In de gehistoriëerde initiaal O van het gebed tot Jacobus Maios, dat

begin met de woorden O lux e t decus Hispaniae, Sancte Iacobe, qui inter apostolos primatum tenes, primus eorum martirii laureatus ...i wordt hij zeer

traditioneel afgebeeld. Als een pelgrim, met hoed-met-schelp, in een wijde rose-

rode mantel, die, met een riempje bijeen gehouden, over zijn lila onderkleed van

de schouder afhangt. In de ene hand houdt hij een boek, in de andere zijn staf.

Zijn scerpe heeft een bijzondere, cylinderachtige vorm en bungelt, vastgebonden

aan de staf, op zijn rug. Het getijdenboek dat wij hier op het oog hebben is

overigens volgens het vaste patroon ingedeeld, zij het dat de Maria-Getijden

niet vooraan zitten. Misschien zijn die toen het manuscript werd ingebonden op

de verkeerde plaats terecht gekomen.

Het boek opent met een afbeelding van het Laatste Oordeel, waarna een kalen-

der volgt, die over twaalf pagina's is verdeeld; elke maand met in de marge een

klein 'plaatje' dat op die periode van het jaar betrekking heeft. Verderop volgen

pagina-grote miniaturen van de Kruisiging (bij de Kruisgetijden) en van Pink-

steren (bij de Getijden van de H. Geest). De Maria-Getijden zijn bij elke getijde

(Lauden, Priem, Terts etc. tot en met de Completen) telkens met een volle

pagina geïllustreerd: Visitatie, Geboorte, Verkondiging aan de Herders, Aanbid-

ding der Koningen, Presentatie in de Tempel, Vlucht naar Egypte, Kindermoord.

Bij de Boetpsalmen/Litanie wordt een Biddende David afgebeeld en bij het Vigi-

lie van de Doden de Opwekking van Lazarus. Tenslotte volgen nog een 30-tal

bladen met afbeeldingen van heiligen, allen in z.g. gehistoriëerde initialen. Hier-

bij is ook een Sint-Jacob van wie hiervoor sprake was. Uit de in totaal 39 hei-

ligen, alsmede uit de namen die op de heiligen-kalender voorkomen, kan worden

afgeleid, dat het handschrift in de Zuidelijke Nederlanden werd geschreven. U i t

het schrift, dat dit f 1470 moet hebben plaats gevondenXoos van der Werff

'0 licht en sieraad van Spanje, Sint Jacob, die onder de apostelen de eerste was, omdat u onder hen als eerste werd bekroond met het martelaarschap ... . Deze tekst is dezelfde als die wij in andere handschriften bij de afbeelding van Jacobus aantreffen.

M E T DE SCHOOL OP W E G

Vijfentwintig leerlingen van het Dongemondcollege in Raamsdonksveer, acht begeleiders en een chauffeur zullen zaterdag 7 juli op weg gaan vanuit Geertruidenberg voor een reis naar Santiago van 28 dagen uit en thuis. Van deze 28 dagen zullen er 15 gelopen worden tussen de Pyreneeën en Santiago. Dat dit niet zo maar een schoolreisje gaat worden bleek u i t een gesprek met de rector van deze school, de heer Donkers. A l meer dan een jaar is men met de voorbereiding bezig. Toen eenmaal vaststond welke leerlingen mee zouden gaan, werden vanaf half oktober '89 tweewekelijkse bijeenkomsten voor de deelnemers georganiseerd, waarin zij zowel geestelijk als lichamelijk werden voorbereid op hetgeen er komen gaat. De heer Donkers schreef vanuit de ervaringen van zijn eigen pelgrimstocht een boekwerk dat als leidraad diende bij deze voorbereiding. Daarnaast kwam er ook nog eens eenmaal in de 14 dagen een logistieke groep bijeen die de t e ondernemen tocht van dag tot dag vooruit plande. Waarom gaat een groep scholieren zoiets ondernemen? Niet alleen omdat hun rector er zo boeiend over kan vertellen, maar ook omdat jongeren tegenwoord.ig wel eens iets anders willen dan alleen maar consumerend achterover liggen a a n een heet strand, en de school is van harte bereid dit initiatief t e ondersteunen

elke vormende waarde uitgaat van deze onderneming. Daarnaast zit e r ook nog een financiële kant aan de zaak. IDe leerlingen die meegaan willen voor iedere gelopen kilometter een gulden sponsorgeld opbrengen voor een goed doel. De rest van de school houdt een sponsorloop om dat bedrag nog eens met 25 mille t e verhogen. Dit is niet het enige financiële aspect van de zaak. De tocht kost nameluk ook het een en ander. ijd is de leiding van deze bedevaart erin geslaagd bij h e t

bedrijfsleven voldoende subsidie los t e peuteren om tegemoet t e komen in een deel van de kosten van schoenen, rugzakken, vervoer en eten. Uiteindelijk betalen de deelnemers ui t eigen zak nog f 750,-. Op 7 juli gaat de tocht van s t a r t met een dienst in de hervormde kerk v a n Geertruidenberg, gevolgd door een middeleeuwse maaltijd. F C

AGENDA Vermeld in deze AGENDA worden de volgende activiteiten: (dia)lezingen, film-, muziekuitvoeringen, tentoonstellingen e.d. die door anderen georganiseerd worden en die 'iets' met de pelgrimage naar Santiago de Compostela t e maken hebben, regio-bijeenkomsten van het Genootschap etc. Vergissingen en wijzigingen zijn altijd mogeluk, controleer daarom de gegevens voor u op pad gaat via het genoemde adres/telefoonnummer. 28 juni, 8 juli Burgos, feesten van San Pedro y San Pablo en Dia de las

Peñas. 30 juni Brussel, Europese ontmoetingsdag, zie ook p. 58. 6-14 juli Pamplona, feesten van San Fermin. vanaf 24 juli Santiago de Compostela, Santiago-feest. 23 aug-2 sept Maastricht, Heiligdomsvaart. 30 aug-2 sept Estella, congres Amigos del Camino de Santiago de Estella,

zie ook p. 58-59. 5-7 oktober S ~ e y e r : 2. Internationales Treffen Europaischer Vereinig-

ungen, zie ook p. 59. 10 nov Najaarsvergadering van het genootschap in Venray. 20-22 sept 1991 Maastricht, tweede internationale pelgrimsweekend.

ONS POSTORDERBEDRIJF

Hieronder vindt u een lijst van de verkrijgbare artikelen, elk voorzien van een

nummer en de prijs inclusief verzendkosten.

U voldoet he t totaalbedrag door middel van betaling op Postbank-nummer

515.11.46 t.n.v. de Penningmeester Nederlands Genootschap van Sint-Jacob t e

Rotterdam onder vermelding van het (de) nummer(s) van de door u gewenste

artikelen. Indien u een ~ e l n r i m s ~ a s wenst, dient u ook uw DasDoort- of toeris-

tenkaartnummer t e vermelden.

Na ontvangst van het bedrag door de penningmeester en na controle of de aan-

vrager wel lid is én zijn contributie heeft betaald, wordt het bestelde

toegezonden aan het adres da t op he t giro-formulier staat vermeld.

Indien u niet per giro betaalt , maar per bank, dient u een lijst van de bestelde

artikelen separaat toe t e zenden aan:

J.M.A. v.d. Werff, Burgemeester Koningssingel 27, 3042 NK Rotterdam.

ARTIKEL PRIJS

Alfabetische ledenlijst f 3,00

Ledenlijst volgens postcode f 3,00

Gebed van pelgrim f 2,OO

Stickers (20 stuks) f 5,00

Literatuurlijst f 2,OO

Pelgrimspas f 7,50

Correspondentiekaart Rustende Pelgrims (per 10 s tuks) f 10,OO

Lijst refugio's f 2,00

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 10 f 5,00

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 11 f 5,00

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 12 f 5,oo

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 13 f 5,00

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 14 f 5,00

Tijdschrift DE PELGRIM nummer 15 f 5,00

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 1 uitverkocht

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 2 uitverkocht

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 3 f 6,OO

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1989 nummer 4 f 6,oO

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer 5 f 6,oo

Tijdschrift DE JACOBSSTAF 1990 nummer 6 f 6,OO

DE SANTIAGO DE COMPOSTELA - BIBLIOTHEEK VAN UITGEVERIJ CONSERVE NU IN DE BOEKHANDEL

deel 1. Mireille Madou - Camino de Santiago Heilige pelgrims, pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg Met foto's van Ruud Conens

Kunsthistorische reis- en pelgrimsgids over de heiligen en kerken van San Millán de la Cogolla, San Juan de Ortega, Santo Domingo de la Calzada, San Amaro en San Lesmes. Een aantal artikelen stonden reeds in De Jacobsstaf. Verkoopprijs f 22,50 / Bfr 450

deel 2. Jan Houdijk - De weg naar de sterren Een Jacobsl egende

Roman over het mirakel van 'de gehangene'. De Duitse pelgrim Bugo van Xanten, slechts zestien jaar, wordt onterecht beschuldigd van diefstal van een zilveren beker in een herberg te Santo Domingo de la Calzada. Hij wordt opgehangen, maar blijkt na veertig dagen (dankzij de hulp van Jacob(us)) nog te leven. Verkoopprijs f 29,90 / Bfr 598 (paperback) / f 39,90 / Bfr 798 (gebonden)

deel 3. Hans Keller - Geschiedenis van een tocht De pelgrimsroute naar Santiago de Compostela, ingeleid door Cees Noot eboom

Humor en tragiek vindt men in deze bijzonder sfeervolle reisnovelle gebaseerd op de gelijk- namige NOS-televisiefilm van Hans Keller en Cees Nooteboom, die in december 1986 werd uit- gezonden en het jaar erop werd herhaald. ~ e y k o o ~ ~ r i ~ s f 24,YO / Bfr 498

deel 4. Cootje en Jan Houdijk - Op weg naar de Hare Jacob, Dagboek van een voettocht naar Santiago verschijnt in het najaar

NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT-JACOB

ctieadres: Rijndijk 22, 2394 AH Hazerswoude