Parallelle levens: de Millennium Bomber en Anis Amri

Losers op en onder de

radar De Groene Amsterdammer, 5/1/17 Het is het gekmakende refrein van bijna elke aanslag, nu

ook weer in Berlijn: steeds waren de Noord-Afrikaanse

daders uit beeld geraakt, terwijl ze bij de autoriteiten

eerder volop in het licht stonden.

door Bob de Graaff

HET GEBEURDE IN Berlijn opnieuw.

De verdachte van de aanslag op de kerstmarkt in Berlijn, de 24-

jarige Anis Amri, van Tunesische afkomst, had een tijd in de

belangstelling gestaan van de Duitse terrorismebestrijders, maar nu

even niet.

Het is het gekmakende refrein van bijna elke aanslag: Londen,

Boston, Parijs, Brussel, steeds bleken daders maanden, soms jaren

te zijn gevolgd door de autoriteiten, maar op het moment suprême

bevonden ze zich net even onder de radar. Dit gold ook voor

Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh.

Daar zijn soms goede redenen voor.

In Duitsland was Amri een van de 550 mensen van wie wordt

aangenomen dat zij een aanslag kunnen plegen. In Engeland en

Frankrijk gaat het om duizenden potentiële terroristen. Ook bij nog

meer verscherpte veiligheidsmaatregelen is het ondoenlijk om zulke

grote aantallen mensen voortdurend in de peiling te houden, laat

staan de broers en vrienden die zich vaak in hun buurt bevinden.

Bovendien maken inlichtingen- en veiligheidsdiensten een

inschatting van hun informatiepositie in bepaalde milieus alvorens

alarm te slaan. Als zij bij het minste of geringste het signaal tot

arrestatie zouden afgeven, zouden zij nooit iets wijzer worden over

wat zich in extremistische kringen afspeelt. En bij die afweging

worden onvermijdelijk fouten gemaakt.

Maar er is nog een reden waarom mensen als Amri van de radar

verdwijnen. Dit ligt deels aan henzelf en deels aan de bestrijders.

Een vergelijking met Ahmed Ressam kan dit verduidelijken. Ahmed

Ressam, van Algerijnse origine, staat bekend als de Millennium

Bomber. Hij wilde op oudejaarsavond 1999 een aanslag plegen op

de luchthaven van Los Angeles, maar werd onderweg in zijn auto

vanuit Canada gearresteerd met zestig kilo explosieven, genoeg

voor veertig autobommen, dankzij een oplettende douanebeambte.

Hij bood zich op internet aan als zelfmoordterrorist en

speurde naar mogelijkheden om explosieven te maken

Amri, die enkele dagen na de aanslag in Berlijn in Milaan aan zijn

eind kwam, was 24 jaar. Ressam was op het moment van arrestatie

33. De mannen werden een kwart eeuw na elkaar geboren: Ressam

in 1967, Amri in 1992. Niettemin spreken de parallellen tussen hun

levens boekdelen. Beide mannen hadden geruime tijd voor hun

aanslag hun vaderland verlaten. Ressam, die moeite had in Algerije

werk te vinden, vertrok in 1992 als 25-jarige naar Frankrijk om daar

zijn geluk te beproeven.

Amri, afkomstig uit een behoeftig gezin, had in zijn geboorteland

Tunesië de middelbare school voortijdig verlaten en leefde daarna

van los-vaste baantjes. Hij werd diverse malen gearresteerd

wegens drugsgebruik, geweldpleging en overvallen. Nadat hij, ook

toen al, als negentienjarige met geweld een vrachtwagen had

gestolen, werd hij tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld, maar hij

ontliep zijn straf door te vluchten over de Middellandse Zee.

Volgens een broer vertrok hij echter om economische redenen. ‘Hij

wilde werken, de familie helpen.’

Als bootvluchteling bereikte Amri Lampedusa in Italië. Zowel

Ressam als Amri kwam in Europa al gauw in de problemen. De

Algerijnse Ahmed Ressam werd na ruim een jaar in Frankrijk

gearresteerd met een vervalst Marokkaans paspoort op naam van

‘Nassar Ressam’. Frankrijk wees hem uit naar Marokko, maar

omdat hij geen burger van dit land was, stuurden de Marokkaanse

autoriteiten hem terug naar Frankrijk.

Daar zou zijn zaak in juni 1994 voorkomen, maar voordat het zo ver

was, nam hij het vliegtuig naar Canada, dat hij probeerde binnen te

komen met een vals Frans paspoort, ditmaal op naam van ‘Anjer

Tahar Medjadi’. Canadese douanebeambten bemerkten de

vervalsing, maar nadat Ressam had verklaard dat hij in Algerije zou

zijn gemarteld, mocht hij in vrijheid de behandeling van zijn

asielaanvraag afwachten. Ressam zou zich in de loop van de tijd

nog diverse andere identiteiten aanmeten. Bij zijn aanhouding in de

Verenigde Staten identificeerde hij zich als de Canadese burger

‘Benni Norris’, maar tegelijk bleek hij in het bezit van een tweede

rijbewijs op naam van ‘Mario Rog’.

Identiteitsfraude loopt ook als een rode draad door het leven van

Amri. In Italië gaf hij zich uit als zeventienjarige, omdat minderjarige

vluchtelingen niet uitgezet kunnen worden. Hij schijnt nadien

minstens acht verschillende identiteiten, drie nationaliteiten en

verscheidene geboortedata gebruikt te hebben. Al in de

vluchtelingenopvang en later op school maakte hij zich schuldig aan

vechtpartijen, bedreigingen en diefstal. Na een poging tot

brandstichting zat hij enkele jaren vast in Italiaanse gevangenissen.

Toen de autoriteiten hem daarna wilden uitzetten, mislukte dit

doordat zijn papieren niet in orde waren. Hij week uit naar Duitsland,

waar hij in 2015 asiel aanvroeg. In april 2016 kreeg hij een tijdelijke

verblijfs-vergunning, maar in juli werd zijn asielaanvraag afgewezen

en in augustus werd hij opgepakt met valse Italiaanse

identiteitspapieren. Vervolgens ging hij deel uitmaken van het leger

van honderdduizenden afgewezen asielzoekers in Duitsland dat al

dan niet officieel wordt geduld. Het identiteitspapier dat werd

gevonden in de cabine van de vrachtwagen waarmee de aanslag

op de kerstmarkt werd gepleegd was Amri’s officiële duldingsbewijs.

Intussen bezondigde Amri zich ook in Duitsland aan kleine

criminaliteit. Hij werd aangehouden wegens betrokkenheid bij een

gevecht in een café in Berlijn, vermoedelijk over drugs, waarin hij

handelde. Ook Ressam werd in Canada viermaal gearresteerd

wegens kleine vergrijpen, maar nooit gevangen gezet.

RESSAM EN AMRI verkeerden beiden in het land waarin ze asiel

aanvroegen in extremistische kringen. Ressam woonde ten oosten

van Montreal in een gebouw met een groep Algerijnse immigranten

die zich bezighielden met ontvreemding van identiteitsdocumenten

en creditcardfraude en die later bekend zouden worden als de

Montreal 99-cel van al-Qaeda. Ressam zou er onder invloed

hebben gestaan van de geestelijk leider in de plaatselijke

salafistische moskee, Abdel Raouf Hannachi, die een

terroristentraining in Afghanistan had gevolgd en in Algerije en

Afghanistan zou hebben gevochten. Amri betuigde al vóór zijn

komst naar Duitsland sympathie voor de jihad.

In Noordrijn-Westfalen zou hij in contact hebben gestaan met de

prediker Ahmed Abdelazziz A., alias Abu Walaa, die openlijk

sympathie uitspreekt voor Islamitische Staat. In november werd de

van origine Iraakse prediker gearresteerd omdat hij mensen zou

hebben geronseld voor de strijd van IS, gelijktijdig met een andere

haatprediker, de Servische Boban Simeonovic, met wie Amri

eveneens contact had onderhouden.

In Berlijn bezocht Amri geregeld een radicale moskee in de wijk

Moabit, waar imams mensen ronselden voor IS. Beide mannen

stonden dan ook onder toezicht van de veiligheidsinstanties. De

Canadese veiligheidsdienst csis verklaarde dat ze Ressam van

1996 tot 1998 op de korrel had.

Het gtaz, dat in Duitsland terrorismebestrijding coördineert, had

Amri vanaf maart 2016 een half jaar in beeld, evenals Amerikaanse

en Marokkaanse veiligheidsautoriteiten. csis verloor het zicht op

Ressam nadat hij voorjaar 1998 naar Afghanistan was vertrokken

op een gestolen blanco paspoort waarop hij dezelfde naam van

‘Benni Antoine Norris’ had ingevuld. Daardoor viste de Canadese

immigratiedienst achter het net toen die Ressam wilde arresteren

omdat hij nog steeds in Canada verbleef, terwijl zijn asielaanvraag

lang geleden definitief was afgewezen.

In Afghanistan volgde Ressam een opleiding als terrorist van al-

Qaeda. Daarna werd hij teruggezonden naar Canada, waar hij als

lid van een cel van zes een aanslag zou moeten plegen op een

luchthaven of consulaat. De cel werd aangestuurd vanuit Pakistan

en Londen, in het laatste geval door de Algerijn Abu Doha, die eind

2000 ook betrokken zou zijn bij de poging tot een aanslag op de

kerstmarkt van Straatsburg.

Nadat Ressam begin 1999 was teruggekeerd in Canada wilden de

Franse autoriteiten hem ondervragen, omdat zijn telefoonnummer

was gevonden bij een van de mannen die in maart 1996 een

aanslag had willen plegen op de -bijeenkomst van de G7 in Lille.

De Canadezen -lieten weten hem niet te kunnen vinden, naar later

bleek omdat Ressam zich in die tijd voordeed als ‘Norris’. Toen

bleek dat de andere beoogde leden van de cel Canada niet in

kwamen, besloot Ressam de aanslag alleen uit te voeren, waarbij

hij inmiddels de luchthaven van Los Angeles als doelwit had

uitgekozen. Hij wist drie vrienden te vinden die hem hielpen bij de

bereiding van de explosieven en de ontstekingsmechanismen.

Amri had minimaal eenmaal contact met IS via de berichtendienst

Telegram.

Na zijn dood dook een video op waarin hij trouw zwoer aan IS-leider

al-Baghdadi. Verder trok hij de aandacht van de autoriteiten doordat

hij begin 2016 medeplichtigen zocht voor een aanslag. Hij bood zich

op internet aan als zelfmoordterrorist en speurde er naar

mogelijkheden om explosieven te maken; ook informeerde hij hoe

hij aan een wapen kon komen.

Nadat Abu Walaa was gearresteerd dook Amri onder. Kennelijk

heeft toen het plan postgevat om in z’n eentje een aanslag te

plegen. Amri’s persoonlijke motivering van zijn handelen is (nog)

onbekend. Ressam verklaarde indertijd: ‘Je moet een leven met

waardigheid en zelfrespect kunnen leiden. Ik voelde dat ik het juiste

pad bewandelde, het was een plicht die ik omarmde, een doel.’

DE PARALLELLEN TUSSEN beide levens zijn verbluffend.

Beide mannen vertrokken uit een Noord-Afrikaans land waar ze

weinig perspectief hadden naar Europa, waarna Ressam doorreisde

naar Canada. Spoedig belandden ze daar in de illegaliteit. Ze

hielden zich bezig met kleine criminaliteit, deels verbonden met

terroristische doeleinden. Ze verkeerden in extremistische kringen

en stonden onder invloed van haat-predikers. De autoriteiten

hadden, mede als gevolg van identiteitsfraude, niet de mogelijkheid

hen het land uit te zetten, hoewel beiden waren afgewezen als

asielzoeker. De Canadese instanties, en wellicht ook de Duitse,

hadden geen volledig zicht op de extremistische ontwikkeling van

de betrokken terrorist door diens gegoochel met namen,

nationaliteiten en geboortedata. Herhaalde aanhoudingen wegens

niet-terroristische vergrijpen bleven voor de arrestanten zonder

gevolgen.

Deze parallelle geschiedenis moet een aansporing zijn om de

ogenschijnlijke loser uit Noord-Afrika niet te onderschatten die op

enig moment meent via een aanslag waardigheid en een levensdoel

te kunnen realiseren. Hun radicalisering brengen deze mensen niet

mee uit Noord-Afrika, maar vindt plaats in Europa of Noord-

Amerika, waar zij een leven in de marge en (semi-)illegaliteit leiden

en waar talrijke aanrakingen met justitie geen enkele consequentie

hebben. Ze verschijnen op de radar of blijven daaronder.

Natuurlijk klonk na de aanslag in Berlijn weer de pavlovachtige roep

om meer cameratoezicht, grenscontroles en dergelijke. Maar de

voorbeelden van Ressam en Amri tonen aan dat zulke zaken

mensen als zij verder de illegaliteit in drijven en daarmee de kans

op aanslagen eerder vergroten dan verkleinen. Hét probleem is ten

eerste het gebrek aan bereidheid van Noord-Afrikaanse regeringen

om uitgeprocedeerde landgenoten terug te nemen. Ten tweede dat

in het Westen de bestaande mogelijkheden en contactmomenten

die er zijn onvoldoende worden uitgebuit. Mensen als Ressam en

Amri blijven vreemdelingen in de westerse samenleving. Ze zijn

gekend en niet gekend.

Het probleem is in Nederland misschien kleiner dan in Duitsland,

maar het is niet afwezig in dit land, waar de screening van

asielzoekers uiterst gebrekkig verloopt, de top van het ministerie

van Veiligheid en Justitie door de uitvoeringsinstanties herhaaldelijk

te laat wordt geïnformeerd over gevoelige vreemdelingenzaken, het

aantal niet-westerse daklozen exponentieel groeit en het vertrek-

beleid ten aanzien van uitgeprocedeerde asielzoekers evenzeer

faalt als in Duitsland.