Paper VIOT: 'Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en...

Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en tussentaal:

correlatie of discrepantie?

Steven Delarue

Universiteit GentVakgroep TaalkundeAfdeling Nederlands

[email protected]

@st_delarue

VIOT | Leuven | woensdag 17 december 2014

Vandaag

1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen

2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van Vlaamse leerkrachten

3. Percepties van leerkrachten tegenover woordenschatkennis – oorzaken, aanpak en correlaties met taalpercepties

Overzicht

standaardtaal dialect

tussentaal‘VR

T-N

ed

erl

and

s’

cf. Verkavelingsvlaams/Soapvlaams/Schoon Vlaams/…

“Ge moogt in uw agenda schrijven (…)”“Werkt ne keer mee!”“Ebde (gij) da voorbereid?”

Fonologisch, morfosyntactisch en lexicaal

Sterk vereenvoudigd: de Vlaamse taalsituatie

Deredactie.be, 19 februari 2014 / Gazet van Antwerpen, 17 februari 2014


De Volkskrant, 8 februari 2014


http://taaltest.standaard.be, 3 november 2014


http://taaltest.standaard.be/

Deredactie.be (3 nov.), standaard.be (3 nov.), deredactie.be (7 nov.) en De Standaard (8 nov.)


Leerkrachten zijn…

“laks” “geen taalprofessionals”

“taalamateurs”“slordig”

“onkundig”…

(citaten van Jan Hautekiet en Joël De Ceulaer in Reyers Laat, 3 nov., Geert Van Istendael in De Standaard, 8 nov., en Mia Doornaert op het Taaldebat op de Boekenbeurs, 4 nov., en nogmaals in

De Standaard, 10 nov.)

(en wij als taalwetenschappers zijn blijkbaar “warrig”, “zielig en emotioneel”, en “kneuterig provinciaal”, maar goed)


“an almost unattainable ideal achieved onlyby a small minority of Dutch speaking

Belgians in a limited number of contexts” (Grondelaers & Van Hout 2011)


tussentaal‘VR

T-N

ed

erl

and

s’1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen

“the highest nonvirtual stratum of BelgianDutch is documented by the speech of the

Belgian teachers”(Grondelaers & Van Hout 2011)

(getest in Delarue & Ghyselen submitted)




tussentaal‘VR

T-N

ed

erl

and

s’1. Op een drafje: over standaardtaal en tussentaal in Vlaanderen


“the highest nonvirtual stratum of BelgianDutch is documented by the speech of the

Belgian teachers”(Grondelaers & Van Hout 2011)

(getest in Delarue & Ghyselen submitted)




tussentaal‘VR

T-N

ed

erl

and

s’

“school teachers are the first-line dispensers of standard usage, as well as the

last gatekeepers of this standard (…) whoare supposed to be ‘loyal to official

pronunciation norms’”(Grondelaers & Van Hout 2012, Van de Velde & Houtermans

1999, De Schutter 1980)

Taalbeleid: ‘enkel AN’Frank Vandenbroucke (2007)Talenbeleidsnota De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken

Pascal Smet (2011)Conceptnota Samen

taalgrenzen verleggen

Vandenbroucke (2007), Smet (2011)


“[W]e wensen dat elke jongere op een hoog, rijk niveau in het Nederlands (mondeling en schriftelijk) kan communiceren. (…) De opgang van krom en regionaal taalgebruik, de veranderingen in taalgebruik onder invloed van (…) allerlei subculturele taalvarianten, maken de talige communicatie erg complex. Sommigen stellen zich de vraag of het nodig is om de lat hoog te leggen en ernaar te streven elk kind en elke jongere tot correct Nederlands te brengen.” (Vandenbroucke 2007:4)

“In Vlaanderen groeien nog steeds veel kinderen op voor wie de moedertaal een regionale variant van het Standaardnederlands en

dus niet het Standaardnederlands is. (…) Nochtans is een rijke kennis van het Standaardnederlands dé voorwaarde voor wie in

Vlaanderen wil leren, wonen, werken, leven. Wie van elders komt, en geen Standaardnederlands leert, blijft in de beslotenheid van

het eigen gezin of de eigen gemeenschap leven, en leeft – in Vlaanderen – buiten Vlaanderen.” (Smet 2011:3)

Vandenbroucke (2007), Smet (2011)


Taalpraktijk: ‘(lang) niet altijd AN’• (Bijna) geen enkele leerkracht spreekt

altijd en overal standaardtaal. Alle leerkrachten gebruiken, in mindere of meerdere mate, tussentaal

• Meer tussentaalkenmerken bij jongere leerkrachten

• Grote verschillen binnen de les: voorbereide instructiesituaties vs. spontane gebeurtenissen, emoties,…

Walraet (2004), Olders (2007), De Caluwe (2011, 2012), Delarue (2011, 2013),…


Vandaag




Overzicht

Drie onderzoeksvragen1. Wat voor 'talig repertoire' hanteren leerkrachten in een

klascontext wanneer ze les geven? Welke variatie treedt op, en welke (context)factoren beïnvloeden die variatie?

2. Welke percepties hebben leerkrachten tegenover de verschillende Vlaamse taalvariëteiten? Hoe percipiëren ze het Vlaamse taallandschap, en welke positie nemen ze in tegenover 'standaardtaal' (definiëring/conceptualisering, bruikbaarheid/inzetbaarheid in klascontext,…)?

3. Hoe (accuraat) schatten leerkrachten hun eigen taalgebruik in, en wat voor taalgebruik streven ze na in hun eigen communicatie, communicatie met andere leerkrachten, communicatie met leerlingen (klassikaal en individueel) en communicatie met andere actoren (ouders, directie, derden)?

2. Doctoraatsonderzoek: taalgebruik en taalpercepties van leraren

Provinciehoofdsteden/grootsteden

IEPER

EEKLO

TURNHOUT

VILVOORDE

BERINGEN

BRUGGE

GENT

LEUVEN

ANTWERPEN

HASSELT

Kleinere provinciesteden met invloedssfeer op omgeving (20000-40000 inwoners)


Opgroeiplaats informanten (N=82)


Per stad 3 leeftijden 8 leerkrachten

Basisschool 6e leerjaar 2 leerkrachten

Secundaire school

3e jaar ASO 3 leerkrachten(waarvan 1 leerkracht Nederlands)

Secundaire school

6e jaar ASO 3 leerkrachten (waarvan 1 leerkrachtNederlands)

82 leerkrachten(21 scholen)


• Selectiecriteria voor scholen:– Enkel scholen uit vrij gesubsidieerd onderwijs,

katholieke net• Eén stabiel te houden criterium• Grootste Vlaamse onderwijsnet

– Enkel ASO-afdeling• Op zoek naar “het beste Nederlands”• Taalbeleid overheid spitst zich vooral op ASO toe

– Laag aantal anderstaligen (cf. telling Vlaamse overheid op 1 februari 2012)• Secundair onderwijs: ‘colleges’ + ASO = ‘zelfselectie’• Basisonderwijs: criterium bleek in veel steden amper

vol te houden


• Selectiecriteria voor leerkrachten:– In principe: geen

• Geen selectie op leeftijd van leerkrachten• Geen selectie op geslacht van leerkrachten• Geen selectie op herkomst van leerkrachten

– Waarom niet?• Verdeling geslacht bij Vlaamse leerkrachten is niét

50/50• Leerkrachten zijn mobiel en heterogeen qua (talige)

achtergrond• School (directie) kiest zelf leerkrachten (hetzij via open

vraag, hetzij door zelf gericht leerkrachten aan te spreken)

• Onderwijssector overbevraagd voor onderzoek: selectiecriteria niet te fijnmazig maken

17%

35%27%

21%

Leeftijd lkr

[20-30[ [30-40[

[40-50[ [50-[

41%

59%

Geslacht lkr

M V

3. Onderzoek Steven Delarue: taalgebruik en –percepties bij leerkrachten

Dataverzameling: 4 soorten data

VELDNOTITIES (ETNOGRAFISCH)• Beschrijving van het klaslokaal, de leerkracht, de lesstijl(en), interactie

met leerlingen en onderzoeker, bordschema’s,…

PARTICIPERENDE OBSERVATIE• 1 les per leerkracht (50-60min)• Audio-opnames (dictafoons)

• Guise: focus op taal van leerlingen

SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW• Na lesobservaties

• 24-61 minuten• Semigestructureerd interview

• Transcripties (PRAAT), codering en analyse (NVivo)

ENQUÊTE• Na het interview

• Continuümschaal ST---------DIA• Stellingen beoordelen: “Wat voor

taal zou je willen gebruiken? / verwacht je van je leerlingen?”

Dataverzameling: 4 soorten data

SOCIOLINGUÏSTISCH INTERVIEW• Na lesobservaties

• 24-61 minuten• Semigestructureerd interview

• Transcripties (PRAAT), codering en analyse (NVivo)

TAALGEBRUIK LEERLINGEN• Inschatting taalgebruik

• Verwachtingen • Initieel: ‘guisevragen’

OPLEIDING LEERKRACHT• Rol van AN en (correct) taalgebruik

in de (leraren)opleiding

TAALBELEID: KENNIS EN BELANG• Op overheidsniveau

• Op schoolniveau

TAALMONITORING• Inschatting eigen taalgebruik in

verschillende situaties• Inschatting / verwachtingen

taalgebruik van andere actoren

Vandaag




Overzicht

Wat voor taalgebruik verwacht u van leerlingen? Spreken ze

standaardtaal/Algemeen Nederlands? Waarom wel/niet?



• Dalend woordenschatniveau• Gebrekkige zinsbouw• Gebruik van afkortingen (sms,

chat, Facebook)• Spelfouten





• Respectvol en beleefd praten• Openheid• Spontaan praten





• Respectvol en beleefd praten• Openheid• Spontaan praten

• Weinig of niet over: uitspraak, klanken, accent, Alg. Ned.,…

Lerarenpercepties tgov. woordenschatkennisOp zoek in interviews…

1. Hoe schatten leerkrachten woordenschatkennis leerlingen in?– Diachrone evolutie?– Welke leerlingen?– Welke leerkrachten?

2. Welke oorzaken worden geformuleerd, en welke gevolgen/oplossingen worden voorgesteld?

3. Hoe correleren lerarenpercepties tgov. woordenschat met (andere) taalpercepties?

• Overwegend negatief– “weinig woordenschat”– “enorme woordenschatachteruitgang”– “zeer beperkt”– “zorgwekkend”– “heel laag”

• Achteruitgang door de jaren heen– bij . bij hen is . is veel manifester euh het

ge(*a) het niet herkennen van bepaalde woorden die voor ouderen en voor . en dan voor mijn generatie nogal euh ((lachje)) gewone woorden waren en die nu blijkbaar zijn verdwenen dus de woordenschatbasis wordt steeds .

3.a. Inschatting woordenschatkennis leerlingen

Citaat onderaan: M, 60, Gent, leerkracht Grieks (6S)

• Soms ook positieve geluiden, maar steeds genuanceerd– als ge kijkt naar . naar taal . naar woordenschat

zijn er . bepaalde leerlingen vind ik die heel . heel sterk zijn

– er zijn er een aantal bij die ‘t . eigenlijk . vrij behoorlijk . Nederlands praten . die ook een . een brede woordenschat hebben

– ze denken dat ze . euh een goed talig niveau hebben en dat ze eigenlijk als ze . sterk tussentalig praten dat ze dan eigenlijk al goed formeel aan ‘t praten zijn euhm .. ze . ze kunnen zich heel goed uitdrukken ze hebben een vrij brede woordenschat maar eigenlijk om te zeggen echt Nederlands ..

Cit.: M, 32, Gent, lkr. 6de leerjaar // V, 45, A’pen, lkr. gesch. (3S) // V, 25, Vilvoorde, lkr. Nederl. (3S)


• Grote niveauverschillen– Tussen groepen onderling

• ASO vs. TSO/BSO: het . probleem van . van euh . begrippen vooral abstracte begrippen en zo . zo weer de woordenschat eigenlijk he

• ASO vs. TSO/BSO: hun woordenschat is veel beperkter . euh . veel minder moeilijk taalgebruik

• Binnen ASO: euhm dat zij toch vaker een rijker taalgebruik . of allez een rijkere woordenschat hebben ook dan euh leerlingen die bijvoorbeeld ja in euh een minder zware richting zitten

– Binnen klasgroepen (zeker in basisonderwijs)• een zeer heterogene groep .. euhm .. eerder taalarme

groep . hé . vandaar dat ik eigenlijk iedere keer de inhoud van de woordenschat . want allez er zijn er toch wel heel veel die veel woorden . niet begrijpen maar ze maken dat ook niet meer duidelijk . dat is een beetje de groepsdruk . ook van ‘ik mag niet tonen dat ik hier iets niet begrijp’ (…)

Cit: V, 45, Antwerpen, lkr. geschiedenis (3S) // V, 51, Gent, lkr. wiskunde (6S) // V, 37, Leuven, lkr. cultuurwetenschappen (6S)


• Grote niveauverschillen– Tussen groepen onderling

• ASO vs. TSO/BSO: het . probleem van . van euh . begrippen vooral abstracte begrippen en zo . zo weer de woordenschat eigenlijk he

• ASO vs. TSO/BSO: hun woordenschat is veel beperkter . euh . veel minder moeilijk taalgebruik

• Binnen ASO: euhm dat zij toch vaker een rijker taalgebruik . of allez een rijkere woordenschat hebben ook dan euh leerlingen die bijvoorbeeld ja in euh een minder zware richting zitten

– Binnen klasgroepen (zeker in basisonderwijs)• een zeer heterogene groep .. euhm .. eerder taalarme

groep . hé . vandaar dat ik eigenlijk iedere keer de inhoud van de woordenschat . want allez er zijn er toch wel heel veel die veel woorden . niet begrijpen maar ze maken dat ook niet meer duidelijk . dat is een beetje de groepsdruk . ook van ‘ik mag niet tonen dat ik hier iets niet begrijp’ (…)

Cit: V, 45, Antwerpen, lkr. geschiedenis (3S) // V, 51, Gent, lkr. wiskunde (6S) // V, 37, Leuven, lkr. cultuurwetenschappen (6S) // V, 50, Ieper, lkr. 6de leerjaar basisonderwijs


• Welke leerkrachten klagen?Klassieke talen (Latijn,

Grieks) ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet

ik wat . dat kennen ze niet

onversaagd, acribie, hekelen, achten

Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S)



Grieks)

Menswetenschappen (geschiedenis, godsdienst)

ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet


maar euhm door de aard van de lessen . merk ik wel dat ik euhm . af en toe

woorden gebruik die zij nog niet kennen (…) maar in die zin zijn wij toch

ook vaak met taal bezig . met euhbegripsverklaringen of euhm

zich geborgen voelen, ideologie, nefast, monarchie


Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S) // M, 51, Turnhout, lkr. godsdienst (6S)



Grieks)

Menswetenschappen (geschiedenis, godsdienst)

Exacte wetenschappen (wiskunde, fysica, chemie)

ten tweede vind ik ook dat leerlingen . weinig lezen .. dat hun woordenschat . euh echt wel . inkrimpt . hé . euh als ik ‘audax’ moet vertalen . en dan 3. allezonversaagd of 3. overmoedig of weet


maar euhm door de aard van de lessen . merk ik wel dat ik euhm . af en toe

woorden gebruik die zij nog niet kennen (…) maar in die zin zijn wij toch

ook vaak met taal bezig . met euhbegripsverklaringen of euhm

Maar met grote onderlinge verschillen binnen deze groep leerkrachten

Focus op vakterminologie/jargon

zich geborgen voelen, ideologie, nefast, monarchie

wetenschappelijke termen


Citaten: V, 49, Vilvoorde, lkr. Latijn (3S) // M, 51, Turnhout, lkr. godsdienst (6S)


• Oorzaken? (1)– Belezenheid leerlingen: leerlingen lezen

niet meereuhm . hun . woordenschat is . als ik het vergelijk met vroeger bijvoorbeeld . veel beperkter (…) en ik wijt dat nog altijd aan het feit dat de kinderen steeds minder lezen . het is euh . eigenlijk bijna een verplicht item om ze aan het lezen te zetten

3.b. Oorzaken en gevolgen/oplossingen

Citaten: V, 56, Gent, 6de leerjaar basisonderwijs

• Oorzaken? (1)– Belezenheid leerlingen: leerlingen lezen

niet meereuhm . hun . woordenschat is . als ik het vergelijk met vroeger bijvoorbeeld . veel beperkter (…) en ik wijt dat nog altijd aan het feit dat de kinderen steeds minder lezen . het is euh . eigenlijk bijna een verplicht item om ze aan het lezen te zetten

– IntelligentieSD: en waaraan zou het [dalend woordenschatniveau, sd] dan wel kunnen liggen?Lkr: intelligentie . thuis . hoe men praat euh .. of dat men boeken leest . welke boeken dat men leest enzovoort . maar ook vooral . ik denk wel vooral intelligentie

Citaten: V, 56, Gent, 6de leerjaar basisonderwijs // V, 49, Antwerpen, 6de leerjaar basisonderwijs


• Oorzaken? (2)– Sms-taal, chattaal,…

denk dat de woordenschat beperkter wordt sowieso . dat wel (…) door de vervanging van . veel sms-gebruikdenk ik en . en veel euh mailtjes en zo

maar ja ze zijn ook veel bezig met ja sms-taal euhm . ja pff computer alles . alles moet vlug gaan hé

Cit.: V, 40, Gent, lkr. wiskunde (3S) // V, 47, Vilvoorde, lkr. Latijn (6S)


• Oorzaken? (2)– Sms-taal, chattaal,…

denk dat de woordenschat beperkter wordt sowieso . dat wel (…) door de vervanging van . veel sms-gebruikdenk ik en . en veel euh mailtjes en zo

maar ja ze zijn ook veel bezig met ja sms-taal euhm . ja pff computer alles . alles moet vlug gaan hé

– ‘Hedendaagsere’ onderwijsaanpakja euh . ja de laatste jaren vind ik het daar ook achteruitgaan . dat wel maar dat komt ook door de lessen en de teksten Nederlands in de . in de lagere jaren die ook meer aansluiten op het actuele taalgebruik . ook de jeugdliteratuur van nu is . natuurlijk aangepast . dat kadert in ‘t taalgebruik van nu en dat was vroeger in mijn tijd veel literairder

Cit.: V, 40, Gent, lkr. wiskunde (3S) // V, 47, Vilvoorde, lkr. Latijn (6S) // M, 60, Gent, lkr. Grieks (6S)


• Oorzaken? (3)– Stijgend aantal anderstaligen

> voornamelijk als problematisch ervaren in het basisonderwijs> minder in het secundair (heeft wellicht te maken met selectie secundaire scholen / ASO voor dit onderzoek)> vaak wel genuanceerd (‘ook moedertaalsprekers hebben problemen’), maar versterkt (perceptie van) niveaudaling

euhm .. ik denk dat wij hier op school te weinig middelen hebben om daar iets mee te doen .. euh en die kinderen blijven achterstand . hebben hé . vooral omdat ze thuis . ze komen thuis en ze spreken Turks of Chinees en ze spreken dan geen Nederlands meer . en die missen . die zitten echt wel met hiaten . maar ook de gewone leerlingen vind ik ja . dat sommigen toch echt wel een beperkte woordenschat hebben

Citaat: V, 52, Gent, lkr. godsdienst (3S)


• Aanpak? – Compensatiestrategieën

> toetsvragen ‘versimpelen’ (formulering aanpassen, vragen opsplitsen in deelvraagjes,…)> woordenboek inzetten> meer herhalen, nieuwe woordenschat vaak gebruiken, synoniemen geven, verschillende verwerkingsmethoden> vooral bij anderstalige/taalarme leerlingen

– Ingebed in taalbeleid> acties: ‘woord van de week’, taalposters, taalmails,…> taalbeleid vaak sterk op anderstaligen gericht (zeker als het voortkomt uit GOK-initiatieven)

– Expliciet (‘klassiek’) woordenschatonderwijseuhm dus . we hebben woordenschatlijstjes ook gemaakt omdat dat hier dan zo .. zo . allez ja moeilijk is voor hun . dus echt euh .. ja . euh . woordje-uitleg-woordje-uitlegmaar dat zat ook niet bij de methode eigenlijk


• Aanpak? – Compensatiestrategieën

> toetsvragen ‘versimpelen’ (formulering aanpassen, vragen opsplitsen in deelvraagjes,…)> woordenboek inzetten> meer herhalen, nieuwe woordenschat vaak gebruiken, synoniemen geven, verschillende verwerkingsmethoden> vooral bij anderstalige/taalarme leerlingen

– Ingebed in taalbeleid> acties: ‘woord van de week’, taalposters, taalmails,…> taalbeleid vaak sterk op anderstaligen gericht (zeker als het voortkomt uit GOK-initiatieven)

– Expliciet (‘klassiek’) woordenschatonderwijseuhm dus . we hebben woordenschatlijstjes ook gemaakt omdat dat hier dan zo .. zo . allez ja moeilijk is voor hun . dus echt euh .. ja . euh . woordje-uitleg-woordje-uitlegmaar dat zat ook niet bij de methode eigenlijk

Citaat: V, 42, Vilvoorde, lkr. zesde leerjaar basisonderwijs


Taalposters

Ander voorbeeld (bron: http://gkh.yolasite.com/linkjes.php)


http://gkh.yolasite.com/linkjes.php


Taalposters• Maandelijks een poster met tien

‘schooltaalwoorden’ (verklaren, definiëren, ideologie,…)

• Expliciet besproken in de les Nederlands

• Geëvalueerd via een onlinetest, met aparte score op het rapport

Op basis waarvan

selecteer je die woorden?

Ander voorbeeld (bron: http://gkh.yolasite.com/linkjes.php)




• Aanpak? (2)– Woordenschatonderwijs in

lerarenopleidingen?> voor- en tegenstanders

> cf. perceptie woordenschatkennis jongere/oudere leerkrachten

SD: stel dat u zelf mag . mag invullen hoe . die aandacht voor

taal eruitziet in de lerarenopleiding . waarvoor zou u dan prioriteit . of

waarop zou u dan prioriteit stellen?Lkr: euh uitspraak zeker ik denk dat de woordenschat wel behoorlijk is van die mensen . daar mogen wij

toch van uitgaan . maar de uitspraak ..

SD: en op welk gebied is het dan prioritair om dat te doen?

Lkr: euhm .. vooral misschien . ‘k weet niet euh het gebruik van de woordenschat en zo om toch een

beetje uw taal te verzorgen euhm . ik vind overal waar dat ge

professioneel bezig bent dat je toch een beetje op je taalgebruik moet

letten

Citaten: M, 47, Eeklo, lkr. Nederlands (6S) // V, 52, Gent, lkr. godsdienst (3S)


(1) Aandacht voor taal = aandacht voor woordenschat?– Definiëring ‘woordenschat’ wordt erg breed

opengetrokken > omvat ook bv. morfosyntactische kenmerken (‘ge’/’gij’ voor ‘je’/’jij’) en soms zelfs fonologische kenmerken> cf. Lybaert 2014

– Woordenschatkennis bepalend voor vaardigheid in Algemeen Nederlandsmm de leer(*a) er zijn volgens mij wel . toch veel kinderen die inderdaad tekortschieten bij het AN gewoon omdat zij te weinig woordenschat hebben ..

– Voor niet-taalleerkrachten: taal = woordenschat> veel wetenschapsleerkrachten geven aan dat hun aandacht voor taal bij het lesgeven beperkt is tot de definiëring van vakterminologie (en het verbeteren van zinsconstructies en spelfouten in toetsen of taken)

3.c. Correlatie met “andere” taalpercepties?

Lybaert (2014)

(1) Aandacht voor taal = aandacht voor woordenschat?– Definiëring ‘woordenschat’ wordt erg breed

opengetrokken > omvat ook bv. morfosyntactische kenmerken (‘ge’/’gij’ voor ‘je’/’jij’) en soms zelfs fonologische kenmerken> cf. Lybaert 2014

– Woordenschatkennis bepalend voor vaardigheid in Algemeen Nederlandsmm de leer(*a) er zijn volgens mij wel . toch veel kinderen die inderdaad tekortschieten bij het AN gewoon omdat zij te weinig woordenschat hebben ..

– Voor niet-taalleerkrachten: taal = woordenschat> veel wetenschapsleerkrachten geven aan dat hun aandacht voor taal bij het lesgeven beperkt is tot de definiëring van vakterminologie (en het verbeteren van zinsconstructies en spelfouten in toetsen of taken)


(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect

• Sterk benadrukt door bijna alle leerkrachten

• Echo’s taalbeleid: ‘taal, taal en nog eens taal’, ‘elke leerkracht is een taalleerkracht’– Doorsijpeling van het

beleid (in theorie)

• Spreekt u standaardtaal als u lesgeeft?– “Ja, maar”– “Nee, maar”– Ontwijkings- of

verklaringsstrategieën (“ST is te formeel”, “ST= alles wat geen dialect is”,…)

Belangvan ST

Eigentaal-

gebruikVaak tegenstelling/spanningsveld

Delarue (2014)


(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…?

Negatieve perceptie

woordenschat-kennis

Sterke focus op Algemeen

Nederlands (sterke SLI)


(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…? JA

Negatieve perceptie

woordenschat-kennis

Sterke focus op Algemeen

Nederlands (sterke SLI)

Leerkrachten die sterk focussen op het Algemeen Nederlands, en er ook voor zichzelf belang aan hechten, stellen vaker een achteruitgang vast door de jaren heen, of ervaren de woordenschatkennis van leerlingen vaker als te beperkt.


(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…?

Positieve perceptie

woordenschat-kennis

Géén sterke focus op standaardtaal

(zwakkereSLI)


(2) Houding tegenover standaardtaal, tussentaal en dialect– Bestaat er een verband tussen…? NEEN

Positieve perceptie

woordenschat-kennis

Géén sterke focus op standaardtaal

(zwakkereSLI)

Leerkrachten die niet onverdeeld positief staan tegenover de standaardtaal (“dat is niet nodig”, “dat is niet authentiek”, “we zijn professioneel genoeg om zelf onze taalnorm te bepalen”), staan toch vaak negatief tegenover de woordenschatkennis van leerlingen.


Samenvattend (1/2)• Steeds terugkerende conclusie in onderzoek over

leerkrachten en taalpercepties: geen duidelijke lijn(en) te trekken > veel nuanceren (cf. nood aan kwalitatief/etnografisch onderzoek)

• Meestal (maar niet altijd) negatieve percepties, waarbij een achteruitgang wordt vastgesteld

• Oorzaken liggen bij leesgedrag leerlingen, intelligentie, chat- en sms-taal, toenemend aantal anderstaligen en andere onderwijsdidactiek

Samenvattend

Samenvattend (2/2)• Aanpak veelal via vrij ‘klassieke’ recepten (expliciet

woordenschatonderwijs, posterwoorden) + focus op evaluatie + compenserende maatregelen

• Correlatie met ‘andere’ taalpercepties?– JA, want ‘woordenschat’ en ‘taal’ vallen voor sommigen

bijna samen– NEEN, want blijkbaar toch geen 1-op-1-relatie:

woordenschat staat deels ook los van hoe Algemeen Nederlands gepercipieerd wordt (symbolisch?)

Samenvattend

Referenties• De Caluwe, J. (2011). Naar een realistischer taalbeleid in het Vlaamse onderwijs. Jaarboek van de

Bond van Gentse Germanisten.• De Caluwe, J. (2012). Deletie van tussentaal: de kloof tussen het taalbeleid en de taalpraktijk op

school. In K. Absillis, J. Jaspers, en S. Van Hoof (eds.), De manke usurpator. Over Verkavelingsvlaams; Gent: Academia Press, 101-122.

• Delarue, S. (2011). Standaardtaal of tussentaal op school? De paradoxale dubbele kloof tussen taalbeleid en taalgebruik. Studies van de Belgische Kring voor Linguïstiek 6: 1-20.

• Delarue, S. (2013). ‘Teachers’ Dutch in Flanders: the last guardians of the standard?‘. In: Kristiansen, T. & S. Grondelaers (eds.), Language (De)standardisation in Late Modern Europe: Experimental Studies. Oslo: Novus, p. 193-226

• Delarue, S. (2014). Contrasterende (standaard)taalideologieën bij Vlaamse leerkrachten: een Gentse casestudy. Handelingen van de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis LXVII, 219-248.

• Lybaert, C. (2014). Het gesproken Nederlands in Vlaanderen. Percepties en attitudes van een spraakmakend generatie. Onuitgegeven doctoraatsverhandeling, Universiteit Gent.

• Olders, B. (2007). Dialect, tussentaal en standaardtaal op een Oostendse lagere school. Een sociolinguïstische etnografie van het lerarenkorps. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent.

• Smet, P. (2011), Samen taalgrenzen verleggen. Conceptnota. http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf.

• Vandenbroucke, F. (2007). De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken. http://www.coc.be/files/publications/.88/talenbeleidsnota_.pdf

• Walraet, B. (2004). Tussentaal in de klas. Een onderzoek naar het taalgebruik van leerkrachten in het middelbaar onderwijs. Onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent.

http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/2011/doc/talennota_2011.pdf

http://www.coc.be/files/publications/.88/talenbeleidsnota_.pdf

Paper VIOT: 'Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en...

Education

Transcript of Paper VIOT: 'Percepties van Vlaamse leerkrachten tegenover woordenschatkennis, taalvariatie en...