Media als oorzaak van depressie?

Stephanie van der Harst

Met de komst van het boek De Depressie Epidemie van Trudy Dehue ontstond

er een enorme discussie over het verschijnsel depressie. Er worden zeer

uiteenlopende standpunten aangenomen over wat een depressie nu eigenlijk is

en hoe het te verhelpen is. Een van de genoemde oorzaken is dat depressie een

welvaartverschijnsel is.

Door wetenschappelijk onderzoekers van het geluk is geconstateerd dat

Nederland tot de meest welvarende, vrije en gelukkige landen hoort. Tegelijk

zijn anti-depressiva de meest geslikte medicijnen in ons land. Ook zijn er talloze

andere therapieën, zelfhulpboeken en internetpagina’s over depressiviteit.

Deskundigen stellen vast dat depressie nog grotendeels onderbehandeld is.

Het boek De depressie-epidemie belicht het proces waarin het ideaal

van de maakbare samenleving werd ingeruild voor dat van het maakbare

individu. Voorheen benadrukten we de omstandigheden waarin een persoon

verkeerde als oorzaak van zijn ellende, tegenwoordig gaat de aandacht meer

naar het individuele brein. Met deze nieuwe redenatie werden we dus zelf

verantwoordelijk voor wat ons vroeger ‘gewoon’ overkwam. Want nu succes een

keuze is geworden, is mislukking dat ook.

Ligt de oorzaak van een depressie dan bij de mens zelf of bij de maatschappij en de media die hebben gezorgd voor het idee van het maakbare individu?

Een depressie is een aandoening die valt onder de noemer ‘stemmings-

stoornissen’. Het is dus een aandoening van de stemming en de gevoelens. Er is

van een depressie sprake bij een langere periode van abnormale somberheid en/

of lusteloosheid. Bij het vaststellen van een depressie kan men kijken naar de

hoogte van de stemming (zoals een beetje somber of héél erg somber) en naar

de wisselingen in de stemming (zoals wekenlang somber of wisselingen per dag

of per week). Omdat dit per persoon kan variëren kan een depressie dus ook bij

iedereen anders zijn.

Er zijn veel verschillende oorzaken van depressie. Voorbeelden zijn: aanleg, de

aanwezigheid van minder (zon)licht in de winterperiode, negatieve (sociale)

ervaringen, gebeurtenissen in de jeugd, hormonale ontregelingen, of gewoon

‘zomaar’. Juist het gebrek aan een duidelijke aanwijsbare reden is vaak

frustrerend voor iemand met een depressie.

Een depressie komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. In het afgelopen jaar

leden ruim 5 van de 100 mensen aan een depressie.

De oorzaak die ik vooral wil aankaarten is die van de media. Ik ga dus vooral in op

de sociale en omgevings factoren die de oorzaak kunnen zijn voor een depressie.

Hierbij kan je denken aan krenkingen, verliezen of andere traumatische

levensomstandigheden. Sociale afwijzing en wegvallen van sociale steun kan

ervoor zorgen dat iemand in een sociaal isolement terecht komt. Door sociale

inactiviteit kan het depressieve gedrag zich uitbreiden waardoor een vicieuze

cirkel ontstaat die de depressie in stand houdt.

In de documentaire ‘Alles wat we Wilden’ volgen we onder andere

modeontwerpster Niki die lijdt aan depressie. Zij verteld ons dat “we veel te veel

dingen hebben om te kunnen, alles mag dus als het je niet lukt is het je eigen

schuld want alles is mogelijk.” . Ze is depressief geworden door de hoeveelheid

keuzes dat het leven ons biedt. Er heerst een angst om onbekend te sterven, dat

“zij en de rest van de wereld er achter komen dat het haar toch niet gelukt is”. De

angst om niet opgenomen te worden door de media dus.

Niki is bang voor sociale afwijzing van de media en van de mensen om haar heen.

Zodra je steun hebt van de media ontstaat de angst dat deze weer wegvalt.

Het geïdealiseerde maatschappijbeeld wat de media heeft geschapen zorgt voor

een enorme druk. Dit zul je zelf ook herkennen. Je ziet overal om je heen hoe

geweldig het leven kan zijn. Via social media lees je hoe leuk het weekend van

een ander was en via de hete media zoals televisie en tijdschriften zie en lees je

”“

alleen maar de succesverhalen. Hete media wil zeggen dat er lage betrokkenheid

is van de lezer/kijker, je neemt de informatie dus alleen op en kan er verder niet

op reageren. Zo wordt het idee dat alles wat je wilt mogelijk is en dat iederéén

succesvol kan worden je opgelegd of je het nou wil of niet.

In de loop der jaren zijn de ideeën van de maakbare maatschappij verschoven

naar het maakbare individu. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het is verschoven

naar het maakbare geluk.

Volgens McLuhan is de westerse wereld bezig te imploderen, een gevolg hiervan

is dat we leven in een tijdperk van angst. Daarom is het doel van zijn boek

Understanding Media therapeutisch: “het onderzoekt de contouren van ons

eigen geëxtendeerde bestaan in onze technologieën, door het principe van de

begrijpelijkheid in elk van hen te zoeken”.

McLuhan schrijft het volgende in zijn boek Understanding Media:

“We leven in een tijdperk van angst voortkomend uit de elektrische implosie die

dwingt tot engagement en participatie, zonder zich iets van enig ‘gezichtspunt’

aan te trekken. De patiële en specialistische aard van het gezichtspunt speelt,

hoe nobel het ook is, niet de minste rol in het elektrische tijdperk. Op het vlak

van de voorlichting vond dezelfde omkering plaats: het inclusieve beeld kwam

in de plaats van het kale gezichtspunt. Als de negentiende eeuw de eeuw

van de stoel van de redacteur is geweest, dan is onze euw die van de divan

van de psychiater. Als extensie van de mens is de stoel een specialistische

verabsolutering van het zitvlak, een soort ablativus absolutus van het achterste,

terwijl de divan een extensie is van het integrale wezen. De psychiater gebruikt

de divan omdat deze de verleiding verdrijft om privé-gezichtspunten naar voren

te brengen en de behoefte om gebeurtenissen te rationaliseren overbodig

maakt.” (bladzijde 28)

Met de implosie van de westerse wereld bedoeld McLuhan dat na de explosie

van de mechanische technologie (mensen konden steeds verder reizen, trokken

naar buiten) de mens zich nu, tijdens de steeds breder opkomende elektrische

technologie, naar binnen gaat richten. We geven ons centrale zenuwstelsel een

extensie in de vorm van een wereldomvattende omarming die zowel ruimte als

tijd, althans op onze planeet, ongedaan maakt.

Een van de thema’s die McLuhan behandeld in zijn boek is de pers. De pers

is volgens McLuhan een collectieve bekentenisvorm die participatie van een

gemeenschap oplevert. De pers kan gebeurtenissen ‘kleuren’ door ze te

gebruiken of ze juist niet te gebruiken. McLuhan bespreekt hoe de media een

boodschap kan aanpassen zodat hij een totaal ander gevoel bij de lezer oproept

dan dat er bedoeld wordt. Zodat je je dus aangesproken voelt door bijvoorbeeld

een krantenkop. Mensen zien de vooroordelen van het medium pers vaak over

het hoofd wat er toe lijdt dat het verkeerd gelezen wordt. Op deze manier kan de

pers je dus maken en breken, zoals we het tegenwoordig zeggen.

McLuhans theoriën berusten op een technologisch deterministische houding:

de geschiedenis wordt geschreven door de media. Andere houdingen tegenover

technologie en de media zijn sociaal constructivistisch (hierbij vraagt men zich af

of McLuhan niet te simplistisch denkt, de mens heeft ook invloed volgens hen) en

technologisch interationistisch (ligt een beetje in het midden).

Je zou dus kunnen zeggen dat modeontwerpster Niki ook hoort bij de eerste

groep. Haar angst voor de media ontstaat door diens kracht.

De media kan dus een depressie veroorzaken bij iemand die steun van de media

zoekt. Iemand die onder de aandacht wil zijn bij een groter publiek. Volgens

McLuhan kan elk individu dat het publiek naar zijn hand zet omwille van zijn

eigen welzijn de kans lopen in aanraking te komen met de zuiverende kracht van

de publiciteit. Je hebt dus altijd de kans dat de publiciteit zich tegen je keert.

Hierbij ontstaat dus de sociale afgang en het wegvallen van sociale steun als

oorzaak van een depressie, zoals eerder vermeld.

Aan de ene kant is dus niet de mens maar de media de oorzaak van de depressie

maar aan de andere kant is de mens zèlf degene die onder de aandacht wil

komen van de pers. Maar om iets te betekenen moet je wel de aandacht van

de media opzoeken want anders kom je er niet. Doordat de westerse wereld

implodeerd moet je een veel groter gebied bereiken dan bijvoorbeeld alleen je

eigen dorp zoals dat vroeger was om naamsbekendheid te krijgen. Boodschappen

gaan niet meer van mond tot mond maar mensen lezen ze in de krant of zien ze

op tv. Zoals je leest ben ik er zelf ook nog niet helemaal over uit maar wat vast

staat is dat de media een hele grote invloed op de mens en het leven van de

mens heeft. Je zou je kunnen afvragen of je als kunstenaar zoals Niki de media

niet zoiezo nodig hebt om het te maken in deze wereld. Kùnnen we nog wel

zonder de media en de angst die erbij hoort?

Bronnen

Marchall McLuhan, The Medium is the Massage Quentin (1967)

Marchall McLuhan, Media begrijpen, kritische editie bezord door Terrence Gor-

don, Uitgeverij Nieuwezijds (2003)

Sarah Domogale, Alles wat we Wilden, 3Doc VPRO (2010)

Uitgeverij Augustus, De Depressie-Epedemie. Op 26 november ontleend aan

http://www.augustus.nl/result_titel.asp?Id=1571.

GGZ, voorlichting over depressie. Op 28 november ontleend aan http://www.

depressie.nl/wat-is-depressie/.

Spinster, informatie over Marchal McLuhan. Op 29 november ontleend aan

http://www.spinster.be/web-specific-art/hfdst2/A1.html.