Palude emergo

KNNV afdeling Nijmegen Goudenregenstraat 5 6573 XN BEEK UBBERGEN [email protected] www5.knnv.nl/nijmegen

De Krim

Palude emergo

http://www.knnv.nl/nijmegen

De Krim; 12 maart 2014; KNNV afd. Nijmegen 2

Palude emergo 1

Inhoud 2

In de voetsporen van Goethart en Vuijck 6

Een vlakte zo ontzettend kaal 8

De Krim gecedeerd 14

Schaapskooien 18

Roodborsttapuit 23

Boomleeuwerik 24

Veldleeuwerik 25

Verbond Gewoon struisgras 28

Bunthorst 35


Associatie van Struikhei en stekelbrem 39

Het homogenoceen in de Krim 43

Acidofyten op de Krim 47

Waar zijn de hotspots? 50

Metropolen van de Behaarde rode bosmier 53

Glanzende houtmier 61

Poppenroof 70

Zwarte specht houdt van houtmieren 72

Spechten oefenen de vrije val 73

Levendbarende hagedis 76

Caudale autotomie 84


De Vinpootsalamander 86

Gewone pad 92

Amplexus 97

Bruine kikker 103

Hypoxie 107

Voorjaarsboomspanner 109

Gewone spikkelspanner 110

Voorjaarskortvleugelmot 111

Gerande oeverspin 113


Golfballen in de heide 114

Spiderlings 115

Leven van korstmossen 116

Bruine winterjuffer 117

Parthenogenese basis van de Knikkergal 119

Tweekleurige bosspitsmuis 121

Aardmuis 122

Een ascomyceet tussen de bladmossen 123

Ericetum tetralicis 127

Podsolprofiel 138

Pingoruïne 147

Homogenoceen in de Peel 154


In de voetsporen van de

floristen Goethart en

Vuijck.

12 maart 2014. 19 deelnemers: Marijke Saedt, Han Verschueren,

Diana Rijsdijk, Robert de Vos, Wim en Elizabeth Dekkers, Jan

Stammen, Nathalie Dickhoff, Harm Alberts, Jan en Nellie Streutjes,


Henk Strijbosch, Mevr Strijbosch, Peter Toonen, Titus Frielink, Marc

Hoffs, Marie Louise de Kort, Pieta Roeffen.

Foto’s: Harm Alberts, Marijke Saedt, Gebruik is gemaakt van foto’s

van voorafgaande excursies o.a. van Anny Geraets. Weer: Prachtige

dag. Temp 16°C. Tijd: 10.00-14.00 uur

Excursieleider en verslag: Jan Nillesen.

Zwerven door de noordelijke Peel van weleer. Een ontdekkingstocht naar flora en fauna en de resten van het eens zo woeste en desolate landschap. Aan de hand van de geschriften van de floristen Goethart en Vuyck volgen wij hun sporen in de Peel.


We gaan net zo als zij De Peel in vanaf station Boxmeer. De Krim ligt in het midden van de Peel op het waterscheidingsgebied tussen Dommel en Maas. Er trad hier veenvorming op omdat de afwatering stagneerde. Na de oorlog werd er nog veen gestoken. We treffen hier nu, na het steken van de dunne laag veen, vochtige zandgronden aan met een laag vruchtbaarheidsniveau. Het grondwaterpeil is 2 meter gezakt.

Een vlakte zo ontzettend kaal


“Een troosteloozer streek ken ik niet aan planten armer land evenmin”.

“Een kale woeste heide, waar niets het oog boeit, waar geen schilderachtig plekje te vinden is, waar niets groeit dan de gewone heidesoorten”.

1895 Goethart en Vuijck. [Floristen]

Het veen dat zich op de laagste plekken ontwikkelde was in eerste instantie laagveen: rietveen, gevolgd door zegge- en wollegrasveen en nog later door elzen- en berkenbroek.


Vanaf het moment dat veen niet meer gevoed wordt door water uit de omgeving, maar door atmosferisch water [regenwater], spreekt men van hoogveen. Hoogveen treffen we niet meer aan in de Krim. We vonden wel in een del het Waterveenmos.

Op het laagveen ontwikkelde zich een meterdikke spons van veenmos, die zelfs in staat bleek bomen te verstikken, te verdrinken en te verzuren. Het niet meer met het grondwater contact hebbende hoogveen stierf van onderen af en groeide naar boven door. Het “ging een eigen leven leiden” en rees de pan in dit geval de kom uit. De dikke veenlaag breidde zich van de laagste Dellen uit over de hogere, zandige gedeelten en omhelsde de omgeving als een vochtige deken. Vochtig, omdat veenmossoorten in staat zijn in en tussen hun cellen tientallen malen hun eigen gewicht aan water vast te houden.


Lange tijd vormde dit hoogveengebied een barrière voor het oost-west verkeer. Er liep hier van oudsher de zogenaamde Kromme baan die over een natuurlijke zandige hoogte in het terrein liep. Het woord Krim stamt van “Kromme”. Het bleef avontuurlijk deze wegen in te slaan. Immers in 1805 werd hier nog de laatste wolvenjacht in Nederland gehouden. De bende van zwarte Cas maakte in de 1600 de wegen onveilig.

Het woord Krim komt ook in Rusland voor. Het schiereiland Krim en Kremlin betekenen vesting. Het is een Tartaars woord.


Een borrel bij het Älde Gasthuus en een gebed bij het kruisbeeld aan de overzijde van de weg wordt dringend geadviseerd om de reiziger moed te geven.

Wij sloegen deze raadgeving in de wind, staken het defensiekanaal over dat de Peel heeft ontwaterd en richtten onze schreden op het enige stukje wat nog over is van deze eens zo woeste , onherbergzame, kale vlakte. Hierbij teken ik aan dat het gebied ontwaterd is en grote gedeelten geëgaliseerd zijn en de bodem is omgewerkt. We vertrokken in het grensgebied van de Vrije heerlijkheden Boxmeer en de heerlijkheid Gemert. De Bunthorstkuil moest duidelijkheid verschaffen aan de ronddolende herders die hun schapen alleen mochten hoeden binnen de grenzen van hun “gemeinde”.


Potstal

De gebieden ten westen en oosten van het veengebied maakten een grotendeels oorspronkelijke ontwikkeling door. Het oosten behoorde cultuur historisch tot het hertogdom Gelre, het westen tot het hertogdom Brabant. Aan de Gelderse kant was de Heerlijkheid Oploo en de Heerlijkheid Boxmeer autonoom. Aan de Brabantse kant lagen de autonome heerlijkheden Gemert, Ravenstein en Megen.

Ze werden in 1795 door Napoleon veroverd en 1800 voor zes miljoen frank verkocht aan de Bataafse republiek. We noemen ze de gecedeerde landen.


De Krim gecedeerd

De Peelgronden ten oosten van de dor ons gevolgde route zijn in 1907 aangekocht door Adam en Jan Berend Roelvink. Het betreft de 1070 ha Bunthorst, Groote slink, Vinkenpeel..

De dialecten die aan weerszijden van de Peel ontstonden, zijn zeer verschillend. Dit komt onder meer mooi tot uitdrukking in de toponiemen van het gebied. Aan de oostzijde eindigen de namen in Lo [Oploo, Merselo, Oirlo, Baarlo, Venlo, Meerlo] en aan de westzijde op el [Volkel, Boekel, Handel, Schijndel, Boxel, Bakel, Liessel]. Beide uitgangen betekenen overigens bos. De bevolking kende de Peel slecht en voelde eerlijk gezegd ook geen behoefte het gebied beter te leren kennen.


Goethart en Vuijck waren de eerste floristen die in 1895 vanaf station Boxmeer het gebied introkken. Vuijck schrijft : ”Troosteloozer streek ken ik niet, aan planten armer land evenmin”. 10.000 Jaar had de Peel een ongestoorde en continue ontwikkeling doorgemaakt. Aan de randen werd wat afgeknabbeld. In de Heerenpeel waren er boerenverveninkjes en verspreide veenkuilen. Op de drogere delen, zoals de Bunthorst waar

de struikhei het won van het veenmos, weidde men schapen en

verzamelde men plagsel en strooisel.


Schapenmest voor het veld Plaggen voor de potstal

Door begreppeling trachtte men het terrein droger te maken en daarmee de oppervlakte aan begraasbare heide nog wat uit te breiden. Maar al bij al bleven de ingrepen marginaal en waren de vruchten die men van het gebied plukte mager.


De Krim toont ons de laatste snipper van dit uitgestrekte woeste land van horsten en slenken, dellen en ruggen. Het is een heidegebied dat vroeger in het midden van de Peel lag. Eigenlijk is het een mislukt ontginningsgebied en daarom vinden we er nu rechthoekige stukken heide, bos en landbouwgrond door elkaar. Via de werkverschaffing van voor de oorlog werd productiebos bestaande uit Weymouth, Grove den, Larix en Douglas aangelegd.


84 schaapskooien tussen de

heerlijkheden Boxmeer en Gemert.

De Peel was streng gereglementeerd. Palen gaven de grenzen aan

tussen de verschillende “Gemeinden”. We bezoeken de Bunthorstpaal.

Elk dorp bezat een smalle punt land in de Peel, waar de bewoners mochten turf steken, plaggen en hun schapen lieten grazen.


De eerste grensmarkering had plaats door kuilen. Zo werd de Bunthorstpaal voorafgegaan door de Bunthorstkuil. In de Peel zwierven grote schaapskuddes. 84 Schaapskooien lagen door de Peel verspreid.

Voor 1900 speelde de Krim een belangrijke rol in de heidelandbouweconomie. Schapen zorgden voor mest, de heide zelf produceerde plaggen voor de potstal. De dynamiek die het plaggen, weiden, branden en maaien teweeg bracht leidde tot een gevarieerde heide. Het verdwijnen van deze dynamiek leidt tot de voor ons liggende eenvormige heidevlakte, die hier plaatselijk geplagd is door Brabants Landschap.


Op onze tocht door de Krim troffen we prachtig strooisel aan voor

de Potstal


Na 1900 heeft de Heidemaatschappij het gebied grootschalig ontgonnen. De waterstand daalde drie meter, het gebied werd geëgaliseerd, begreppeld en door een rechthoekig wegen patroon ontsloten. Vervolgens werden de beste gronden voor landbouw ingericht. Wat overbleef werd met naaldhout bebost.

Langzamerhand wordt het bosgebied nu omgevormd tot een bos met meer natuurwaarden. De vergrassing van de heide wordt tegengegaan door grazers als schapen en Schotse Hooglanders die we op onze tocht tegenkwamen. Ook wordt heide geplagd en gemaaid. Op de geplagde gedeeltes groeit de Kleine zonnedauw. Moeras wolfsklauw en honderden Klokjesgentianen. Die lieten zich echter vandaag nog niet zien. De oppervlakte van de Krim bedraagt ongeveer 100 ha. Het gebied is eigendom van het Brabants Landschap.


De Roodborsttapuit houdt van het open tot halfopen, droge ter-rein met enige struweelopslag en hoog opschietende kruiden, zo-als het heideveld van de Krim. Het goed verborgen nest wordt op of net boven de grond gebouwd. Vanaf een uitkijkpost in het terri-torium wordt het grootste deel van het uit insekten en ander klein gedierte bestaande voedsel opgespoord. Deze roodborsttapuit bracht de winter door in Zuidwest-Europa.


De boomleeuwerik boven ons hoofd zong prachtig maar creatief was hij niet. Het basis patroon van de zang bestaat vooral uit heel veel luu-luu-laa's, maar die klinken wel heel melancholiek en aangenaam. De Latijnse naam Lullula arborea heeft de vogel aan zijn lu-zang te danken. Het is echt een "zoet" liedje dat, net als bij de veldleeuwerik, al vliegend tot op grote hoogte wordt gezongen. De boomleeuwerik "hing" niet stil in de lucht maar beschreef cirkelvormige vluchten. Als dat laag boven je hoofd gebeurt, is dat geen aubade! Je moet dan snel weggaan, want er zijn dan jongen in de buurt!


De beste tijd om de boomleeuwerik te horen zingen is vroeg in de ochtend, bij het licht worden maar ook midden in de nacht! Deze boomleeuwerik is al vanaf februari op zijn broedplaatsen en er zijn zelfs waarnemingen van zingende boomleeuweriken in de kerstnacht! De boomleeuwerik is een echte fijnproever en alleen als er een juiste mix is tussen heide, stuifzand en open bos voldoet het gebied aan zijn wensen.

Veldleeuwerik boven de Krim. Het

landbouwgebied is leeg

De biodiversiteitscrisis in het Peelgebied is dramatisch: de laatste 50 jaar verdween de helft van al het leven om ons heen. Hot-spots van biodiversiteit zijn beperkt tot de natuurgebieden. Met slechts 3,3% van het grondgebied zijn deze onvoldoende om de biodiversiteit te behouden. Een voldoende groot netwerk van goed beheerde natuurgebieden moet de eerste pijler blijven vormen van het biodiversiteitsbeleid.


De rest van de Peel blijkt in vergelijking verontrustend leeg aan biodiversiteit. Het landbouwgebied scoort over de hele lijn zwak. Vooral percelen buiten landbouwgebruik (overhoekjes, wegbermen, zonevreemde bossen, …) hebben nog biodiversiteitswaarde, zij het beperkt. Het echte productiegebied [akker, weiland,] , samen 90% van de Peel is dramatisch ‘leeg’. Zelfs typische akkervogels zoals veldleeuwerik en kievit zijn er bijna volledig verdwenen. Het landbouwbeleid moet dan ook ernstig bijgestuurd worden om de natuur hier nog enige kans te geven - de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid is hiervoor cruciaal.


De dorpen scoren licht beter dan landbouwgebied. Rode Lijstsoorten, zeldzame soorten en Europees belangrijke soorten doen het hier echter slecht. Minder gevoelige soorten zoals koolwitjes of merels doen het hier wel goed, en met 20% van de landoppervlakte liggen hier nog veel kansen.

De natuurwaarde van productiebossen valt zwak uit. Er kan veel winst geboekt worden door deze om te vormen naar meer waardevolle bos- of natuurtypes, die duidelijk beter scoren. Opmerkelijk is dat een aantal niet ontgonnen industriegebieden nog belangrijke natuurwaarden bevatten. Het is een grote uitdaging om hier bij de invulling van deze terreinen optimaal rekening mee te houden.


Op de internationale Biodiversiteits-top in Nagoya in oktober 2010 werd beslist dat tegen 2020 17% van het land effectief beschermd en beheerd moet zijn. Alle landbouwgronden, bossen en visserijgebieden moeten tegen 2020 duurzaam beheerd worden, en de impact van vervuiling en vermesting op natuurlijke systemen beperkt. Deze doelstellingen kunnen in de Peel onmogelijk gehaald worden zonder grote bijkomende inspanningen.

Verbond van Gewoon Struisgras

Plantagini Festucion


In de bermen van de Grensweg en de Bunthorsterweg groeit het verbond van Gewoon struisgras met als kenmerkende soorten: Gewoon struisgras, Hazenpootje, Schapenzuring, Schapengras, Rood zwenkgras, Gestreepte witbol, Kleine klaver, Sint Janskruid, Eenjarige hardbloem en Bosdroogbloem.

De berm bestaat uit grasland op droog, voedselarm, matig humushoudend zand.


De gemeenschap ligt in de volle zon. Het substraat is onderhevig aan sterke temperatuurwisselingen, doordat het zand in de zon snel warm wordt en ’s nachts aan sterke uistraling blootstaat. De planten vertonen specialisaties die het leven op een stikstofarm en periodiek sterk uitdrogend substraat mogelijk maken. De meeste planten hebben een beperkte omvang, die onder voedselrijkere omstandigheden niet zijn opgewassen tegen de forsere plantensoorten. De grassen en schijn grassen hebben smalle en vaak ingerolde, samengevouwen of sterk geribde bladeren. [bijv: Schapengras, Rood zwenkgras].

De meeste overblijvende soorten hebben het gehele jaar groene delen, zodat ze onder vorstvrije en niet te droge omstandigheden in alle seizoenen kunnen assimileren.


Een aanpassing aan een voedselarm milieu. Sommige soorten , zoals Muizenoor en Elandgeweimos rollen hun blad of thallus bij droogte om of in en keren de witte [dus reflecterende] onderkant naar boven.

De meeste therofyten zijn winterannuellen, die als rozet overwinteren en de zomerse droogte ontwijken doordat ze alleen als zaad aanwezig zijn. Deze groep van planten was nu aanwezig.


De Leguminosae hebben een aanzienlijk aandeel. Ze spelen een rol bij de stikstofvoorziening doordat ze in hun wortelknolletjes stikstofbindende bacteriën bevatten. Op de plaatsen waar geen Leguminosae groeien is een gebrek aan fosfaat de oorzaak. Er is een hoge nitrificatiegraad in tegen stelling tot de Calluno-Ulicetea tien meter verder. De stikstof in de bodem is dus voor een veel groter deel in de vorm van nitraat dan van ammonium aanwezig.

De planten op deze droge zandgronden kunnen zowel nitraat- als ammoniumionen opnemen, maar een hoge opname van ammonium gaat ten koste van de opname van kalium en andere metaalionen.


Met betrekking tot de levensvormen van de vaatplanten constateerden wij dat de hemicryptofyten en de therofyten overheersen. De kortlevende soorten zijn merendeels winterannuellen.

Bij de grensweg in de volle zon groeit een populatie Bosdroogbloem. Het zand is droog, zuur en kalkarm. Ter plaatse is het humuspakket versneld afgebroken, door blootstelling aan het licht en door vermenging van minerale bodembestanddelen van de weg.


Bij Bunthorstkuil nemen we de Grensweg. In de Peel was alles strak gereglementeerd. Grenzen waren belangrijk. Voor plek 6 was aanvankelijk geen paal beschikbaar. Daarom volstond men met een kuil. Ook de Grensweg wordt geflankeerd door het Struisgrasverbond.


Bunthorst.

De Bunthorst bestaat uit dennenplantages van 90 jaar oud op dekzandgronden die ontwaterd zijn en diep geploegd. Van nature groeit in deze situatie hier het Eiken-beukenbos [Quercetea robori-petraeae] Plaatselijk is door nieuw beheer van het Brabants landschap al enig herstel van de natuurlijke vegetatie te bespeuren.De bodem is zuur en voedselarm. Afreatofyten bepalen in hoge mate het spectrum van de grondwaterafhankelijkheid. De standplaats wordt gekenmerkt door een geringe beschikbaarheid van nutriënten en een neerwaartse grondwaterbeweging [inzijgprofielen], hetgeen tot uiting komt in podzolering. Op de minerale bodem vindt ophoping plaats van strooisel en humus [ectorganisch humusprofiel].


De bossen zijn structuurarm en arm aan soorten. In de struiklaag vinden we Sporkenhout , Lijsterbes en Amerikaanse vogelkers. In de kruidlaag: Brede stekelvaren en Bochtige smele.

RG Molinea caerulea

Op de overgang van Eikenbeukenbos naar Verbond van Struisgras de RG Pijpenstrootje. Pijpenstrootje stelt weinig eisen aan de bodem. Het neemt hier in de overgangszone een overheersende plaats in. Die plaats wordt bepaald door de concurrentieverhoudingen. Nu het zich in deze overgangszone gevestigd heeft, kan het in belangrijke mate zijn milieu naar zijn hand zetten.


De grond is zuur, voedselarm en kalkarm. Langdurige inundatie in de winter van de laagte tussen bos en weg maken de groeiplaats voor vele andere planten problematisch.

Pijpenstrootje deert het echter niet aangezien het in dit seizoen in rust verkeert. Tegen de sterke waterwisselingen is het goed bestand, en door de toenemende wisselvalligheid in waterpeil breidt het zich uit. Hier is het uitgelopen in een monotone zone Pijpenstrobegroeiing, waarin alle andere planten door zijn strooisel verstikt zijn. Slecht verterende humus, voor veel planten door zijn geringe stikstofgehalte en zijn hoge zuurgehalte een ongunstig substraat, wordt door Pijpenstrootje voor lief genomen.


Pijpenstrootje verdraagt matige beschaduwing, maar gedijt beter in het volle licht. Doordat dit gras zuinig met stikstof en fosfaat omgaat en vóór de winter het overgrote deel hiervan uit zijn bladeren en halmen terugtrekt om het in zijn opgezwollen stengelbases en wortels op te slaan, geeft het in deze voedselarme omgeving het verworven overwicht in de vegetatie niet gauw prijs.

Pijpenstrootje verwerft zijn dominante positie zonder vegetatieve vermeerdering, louter door middel van zijn vruchten en door het uitdijen van bestaande pollen.


Zijn interne kringloop van voedingsstoffen die zijn overwicht in stand houdt is alleen te doorbreken door de vegetatie regelmatig vroegtijdig te maaien. Pijpenstrootje is beperkt tot deze zone omdat fosfaat hier zeer schaars is. De zure bodem kan de voedingsstoffen slecht vasthouden en loogt gemakkelijk uit. In de richting van de weg neemt de beschikbaarheid van fosfaat toe en maakt Pijpenstrootje plaats voor Gestreepte witbol. Pijpenstrootje profiteert in deze zoom van het licht en de ruwe humus.

De Krim: associatie van Struikhei en

Stekelbrem

Genisto Anglicae-callunetum


Het eerste gedeelte van de Krim aan de Bunthorsterweg is erg droog. Nadat de Peel hier ontgonnen is, is het grondwater peil met twee meter gezakt. De heide van de Krim was in het verleden onmisbaar voor de landbouwbedrijfvoering , omdat ze via schapenmest en plaggen de nutriënten leverden voor het vruchtbaar houden van de akkers. Met de opkomst van de kunstmest omstreeks de eeuwwisseling verloor de heide deze functie. Als gevolg van het wegvallen van het traditionele beheer en de verhoogde stikstofdepositie ligt vergrassing op de loer. Daarom zijn flinke stukken van de heide hier geplagd. De aan het schrale milieu aangepaste dwergstruiken Struikhei en Stekelbrem worden plaatselijk verdrongen door Bochtige smele en op vochtige plaatsen door Pijpenstrootje.


De mineralen worden weer aangevuld door natuurlijke processen, zoals verwering van bodemmaterialen [kalium] en toevoer vanuit de lucht. Het substraat bleef echter oligotroof, een milieu waarin Struikhei bij uitstek in staat was om te gedijen.

Zelf dragen de heidestruiken ook aanzienlijk bij aan de verzuring van de bodem door de produktie van strooisel waaruit veel humuszuren vrijkomen. De uitgespoelde bodembestanddelen zetten zich op enige decimeters diepte weer af en vormen daar en koffiebruine, tot soms bijna zwarte inspoelingslaag [B-hoizont].


Bij heideachtigen komt een eigen type mycorrhiza voor, dat een belangrijke rol speelt in de nutriëntenvoorziening. De aanwezigheid van deze schimmels maakt dat minder mobiele nutriënten [met name ammonium en fosfaat] gemakkelijker worden geabsorbeerd. Voorts dragen de schimmels bij aan de stikstofvoorziening door afbraak van organisch materiaal en de opname in de vorm van aminozuren, voor de meeste andere planten zijn deze stikstofbronnen ontoegankelijk. Op zeer voedselarme bodem hebben heidesoorten hierdoor een voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld grassen.


Wanneer door atmosferische depositie de beschikbaarheid van stikstof toeneemt, verdwijnt het voordeel van deze ecologische aanpassing van de Ericaceae in de concurrentie met andere soorten. Het Calluno-Ulicetea is hier een vervangingsgemeenschap van de oligotrafente bossen van de Quercetea robori-petraea en Vaccinio-Piceetea waardoor ze begrensd worden.

Het Homogenoceen in

de Peel


.

De vereniging van Pangea.

Pangea bestond 200 miljoen jaar geleden. En dreef toen uiteen.

Na de ontdekking van Amerika in 1492 leidde de Columbiaanse uitwisseling tot een biologische omwenteling. De huidige wereld is het Homogenoceen, een nieuw biologisch tijdperk. Homogeniseren is van verschillende stoffen een egaal mengsel maken. De geboorte van de globalisering.

Vijfhonderd jaar globalisering heeft ook de Peel bereikt. Lelies op de eens eindeloze heide. De lelies zijn hier niet inheems, maar worden op grote schaal verbouwd. Daarnaast mais en in de bossen volop exoten zoals: Douglas, Weymouthden en Japanse larix


De verspreiding van al deze soorten is het directe resultaat van het zogenaamde Homogenoceen, het grotendeels door de Homo economicus gedomineerde tijdperk dat gekenmerkt wordt door een steeds grotere mondiale eenvormigheid op economisch, cultureel en ecologisch vlak.

Als geboortejaar van dit tijdvak 1493, het moment waarop de vermaarde ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus terugkeerde van zijn eerste bezoek aan Amerika en zo het pad effende voor toenmalige Europese grootmachten als Spanje, Engeland, Portugal en Nederland om zich massaal, vol koloniale overgave en zonder genade te storten op de exploratie, verovering, onderwerping, uitbuiting en economische exploitatie van Noord- en Latijns-Amerika.


Deze periode van koloniale bedrijvigheid en intercontinentale vermenging stond aan de basis van de zogenaamde Columbiaanse Uitwisseling, een proces waarbij mensen, dieren, planten en goederen zowel bedoeld als onbedoeld van het ene oord naar het andere werden gesleurd.


Acidofyten, neutrofyten en

basidofyten in de Peel

De Peel is voedselarm. Dat betekent dat stikstof en fosfaat schaars zijn. De bodem is kalkarm. Doordat carbonaat schaars is, is er geen buffer tegen verzuring van de grond. De uitspoeling van fosfaat en de reductie van nitraat tot ammonium-ionen wordt niet verhinderd. De Peel is dan ook oligotroof.

Op de ontgonnen door de boeren in gebruik genomen gronden is de bodem neutraal tot basisch. De grond is goed doorlucht en stikstof komt er in de vorm van nitraat voor. Door intensieve bemesting is het ammoniakgehalte sterk gestegen, maar na verloop van tijd wordt de toegevoegde ammoniak in nitraat omgezet.


Vaatplanten kunnen stikstof in de vorm van ammonium-ionen opnemen, maar een overvloed aan ammonium-ionen leidt tot verdringing van onontbeerlijke metaalionen [met name kalium]. Daardoor groeien er niet veel planten in de Peel. Zij gebruiken hoofdzakelijk nitraat als stikstofbron. De planten in de Peel in de zure of zuurstofarme grond bezitten allen aanpassingen om het gebrek aan kalium en andere metalen te voorkomen..

Vrije ammoniak is voor vele planten een vergif. Maar Brede stekelvaren, Bochtige smele en Rankende helmbloem zijn aan dit milieu gebonden.


In de halfschaduw langs de bosrand in het zure , kalkarme zand groeide heel fris de Rankende helmbloem. Een echte stikstofplant zei Henk. Op de vindplaatsen was ruwe humus versneld tot ontbinding overgegaan. Op lichte plekken in het naaldbos troffen we het plantje ook aan.

Vijftig jaar geleden vonden we Ceratopnos claviculata alleen in krengenbosjes [veebegraafplaatsen]. Net als de andere bosplanten in de Peel die hier groeien op, sterk zure grond, zoals Adelaarsvaren en Bochtige smele, neemt de Rankende helmbloem stikstof in de vorm van ammoniumionen op. Door het inwaaien van ammoniak breidt de Rankende helmbloem zich uit in de bossen in de buurt van de bio-industriële bedrijven. Meer in het algemeen is de zure regen een oorzaak van de uitbreiding van de soort.

De Basidofyten vinden we uitsluitend bij

de menselijke bewoning.


Geen hotspots in de Peel.

Bij de inventarisatie van planten behoort de Peel tot de armste gebieden. In onze regio groeien 1500 soorten. In de Peel is dat nog geen 400. De meeste planten vinden wij in het rivierengebied, de overgang pleistoceen-holoceen, de laagveengebieden Geuldert, Vilt, Bruuk en Lage Raam en in de Beekdalen. Deze laatst genoemde gebieden bezitten allen kalkhoudende bodems.

Er is een opvallende samenhang tussen soortenrijkdom en een kalkhoudende bodem. De grootste soorten rijkdom treffen we aan op locaties met basenrijke [veelal kalkhoudende] bodems. Dit verschijnsel zie je in heel Europa.


Er zijn in Europa veel meer kalkminnende planten dan zuurminnende soorten, dit terwijl de oppervlakte aan geschikt substraat voor deze soorten kleiner is dan voor zuurminnende soorten.

60 procent van de plantensoorten zijn indicators voor basenrijke condities [veelal kalk], terwijl kalksystemen slechts zeven procent van de oppervlakte uitmaken. Kalkplanten evolueren niet sneller dan kalkmijdende soorten.

We vroegen ons af waarom er zo weinig acidofyten zijn? Dat zijn immers de planten die het in de Peel goed doen. Een mogelijke verklaring zijn de ijstijden. Tijdens de ijstijden verdwenen veel zure biotopen. Processen rond de oprukkende gletsjers, zoals afzettingen van löss, zorgden ervoor dat zure milieus plaats moesten maken voor basische.


Na het smelten van het ijs was er volop basisch milieu beschikbaar [klei, leem, löss], waar de kalksoorten zich vrijelijk konden uitbreiden. Een groot deel van de zuurminnende soorten had inmiddels het loodje gelegd. Hoewel het zure milieu zich tegenwoordig weer aan het uitbreiden is, is de bottleneck van de ijstijden nog steeds te merken.


Indrukwekkend zijn de metropolen van de behaarde Rode bosmier langs de Bunthorsterweg. Het zijn de woon- en werkplaatsen helemaal gebouwd van dennennaalden, takjes en dorre blaadjes. Hun betekenis voor de Krim is groot.

Deze Behaarde rode bosmieren hebben geen angel, maar ze kunnen venijnig bijten en spuiten met hun achterlijf mierenzuur. Henk leerde ons dat we er niet bang voor hoefden te zijn. Ze liepen met honderden over zijn hand.

Deze kolonie leeft voornamelijk van luizenmelk en dierlijk voedsel.

De Grote betekenis van de behaarde rode

bosmier voor de Krim


De metropool bestaat uit 700.000 werksters. Ze hebben een stabiliserend effect op het ecosysteem van de Krim. Er waren verschillende steden. De Behaarde rode bosmieren waren zich in de zon aan het opwarmen.

Het nestmateriaal en voedsel wordt in een kring van 200 meter om het nest verzameld. De kolonie is erg honkvast en afhankelijk van vaste voedselbronnen. De bladluizen die worden gemolken zijn erg geliefd. Dit volk doodt jaarlijks gemiddeld 8 miljoen insecten. Hebben ze prooidieren ontdekt dan concentreren ze zich daar tijdelijk op. Bovendien ruimen ze dode en rottende dieren op.


De mieren hebben een stabiliserend effect in de Krim. Bevolkingsexplosies van de Kleine wintervlinder worden zodanig beperkt dat de bomen rond dit mierennest groen blijven.

Door het graven en slepen van nestmateriaal hebben ze grote invloed op de fysich-chemische bodemeigenschappen. Daardoor wordt de vegetatie weer beïnvloed.

Vliegende

miereneter

De Groene specht die zich liet horen is de grote predator.


De Behaarde Rode bosmier heeft zich hier kunnen vestigen met behulp van de serviformica [slaven]-soorten. In dit geval de Zwarte renmier.

De koepelnesten aan de Bunthorsterweg van de Behaarde rode bosmier lagen in de luwte en op een zonnige plaats. Het

bovengrondse deel bestaat bijna geheel uit naalden van sparren of

dennen en kan meer dan een meter hoog worden, een geweldige

prestatie voor zulke kleine insecten.


De hoogte van het nest is afhankelijk van de lichtomstandigheden, hoe

meer licht er op valt, hoe lager de hoop. Binnenin bestaat het nest uit

aarde waarin kamers voor het broed zijn gemaakt, het bovengrondse

deel met kamers is ongeveer even groot als het ondergrondse.


Afhankelijk van de weersomstandigheden verplaatsen de werksters

het broed naar de bovengrondse of ondergrondse kamers. Het grootste

deel van het volk verblijft onder de grond. Alleen de oudere dames

van de arbeidsdienst zijn buiten druk in de weer met het verzamelen

van voedsel.

Ook het Zevenstippelige lieveheersbeestje profiteert van de vele bladluizen. De larve eet tijdens zijn ontwikkeling in ongeveer 4 weken 600 bladluizen. De kever verdedigt zich door uit de pootgewrichten gele druppeltjes van een stinkende, bittere bloedvloeistof uit te scheiden. Samen met zijn opvallende kleur wordt zo een signaal afgegeven die hem beschermd tegen natuurlijke vijanden.

Temperatuurregeling

beslissend voor het koepelnest


Het koepel nest ligt langs de rand van de Bunthorst , in de warme zon. Dit is voor het voortbestaan van het mierenvolk cruciaal. De nestkoepel bezit een eigen temperatuur. Aan deze temperatuurregeling wordt voortdurend gewerkt.

De Krim is zo gunstig voor de Behaarde rode bosmier, omdat ze open en zonnig is. In de buurt lagen meerdere nesten , die met paadjes waren verbonden. Dit komt, omdat de soort zich vermeerdert door het afsplitsen van dochternesten. De betekenis van de kolonie voor het gebied ligt ook in het verslepen van zaden. Dit nest verzamelt dit jaar 36000 zaden over 70 meter. Ze ruimen bovendien veel dode en rottende dieren op.


De mier is nauw verwant aan de wesp, om preciezer te zijn: hij stamt af van de gravende wespensoorten waarvan de werksters hun vleugels gedurende de evolutie hebben afgestoten. Wie goed naar een mier en een wesp kijkt, ziet duidelijke overeenkomsten in de bouw van hun lichamen. Overbevolking ligt bij dit nest op de loer. Daarom wordt er een lichting van opgroeiende larven opge-kweekt tot mannetjes en koninginnen. Over een aantal maanden op een warme broeierige dag na een regenbui zullen ze opstijgen boven de Krim. In de lucht paren de mannetjes met de koningin-nen, waarna de mannetjes vrijwel meteen sterven en de koningin-nen een nieuwe nestplaats zoeken. Dit doen ze vanuit de lucht. Zo kan een koningin zomaar een nieuw nest beginnen in een bloem-bak op de tiende etage van een flatgebouw.


Harm fotografeerde de Glanzende houtmier. Ze gebruiken schim-mels en woonden in een levende bomen. Ze roven poppen en zijn zelfs nu in de winter actief. Tijdelijke zijn het secundaire, so-ciale parasieten en laten het lastige werk opknappen door ervaren krachten.


Ze lopen jaar in jaar uit over dezelfde straten van en naar hun voedselbronnen, met honderden tegelijk. Als de sneeuw is wegge-smolten en de zon schijnt op de nestopening, zie de eerste werk-sters zitten.

We herkenden ze meteen. De glanzende houtmier is een opvallen-de verschijning. Ze zijn glimmend zwart, hebben een relatief grote kop en een heel klein knoopje tussen het borststuk en het achter-lijf. Geen enkele andere Nederlandse mier lijkt er op.

Het nest construeren is uitknagen, be-

pleisteren, kunstmatig verharden


Glanzende houtmieren besteden meer energie in de nest-bouw en het op tempera-tuur houden van het nest dan welke an-dere Europese soort ook

Het nest in een boom wordt uitgeknaagd. De uitgeknaagde gangen in het hout worden met luizenmelk besmeerd. De suikerhoudende luizenmelk is voeding voor de schimmel Cladosporium myrmecop-hilum. Deze schimmel komt alleen voor in nesten van de glanzen-de houtmier. De mieren houden deze schimmel 'in cultuur'. De schimmel wordt 'geplant' op de akkers van luizenmelk. Het dichte netwerk van schimmeldraden zal uiteindelijk verdrogen, wat tot effect heeft dat de wanden verharden, een soort gewapende be-tonconstructie. Vermoed wordt dat de werksters andere schim-mels 'begrazen' zodat hun eigen schimmel behoed wordt voor concurrentie door andere schimmels


Toch wordt er in de moderne literatuur van uit gegaan dat de schimmels niet worden gegeten. Interessant is verder dat de houtmierschimmel zelf antibacteriële stoffen uitscheidt. Of de glanzende houtmier, net als bladsnijdermieren, antibiotica produ-cerende bacteriën bij zich dragen om hun schimmelcultuur te con-troleren, is niet bekend. Een boom met een nest van glanzende houtmieren kan omvallen, uitscheuren of worden gekapt. Omdat een deel van het nest on-dergronds zit, wordt de kolonie in dit geval niet geheel uitgeroeid. De werksters gaan dan op zoek naar een nieuwe nestgelegenheid of bouwen in het zand hun nest uit. Nieuwe nestgelegenheden kunnen ruimtes zijn waar het nest nieuw kan worden opgebouwd, zoals in kruipruimtes, schuurtjes, doodkisten, bunkers of spouw-muren. Vanuit kruipruimtes kunnen de werksters via de leidingen de woning binnen komen, waar ze als hinderlijk worden ervaren. Er zijn bomen met een glanzende houtmiernest die scheuren of omvallen. Er zijn echter meer bomen die zelfs tientallen jaren na-dat de kolonie is verdwenen, er nog even gezond uitzien. Van ziek-te of rotte plekken is aan buitenkant van de boom niets te zien.


Het nest van een glanzende houtmier zat in een boom van 30 me-ter hoog. Het nest zat onderin. De startbaan voor de zwermvlucht zit in de top. Het tijdstip om te gaan vliegen is meestal begin van de avond. Dan moeten de gevleugelden al warm draaien op de startbaan. 's Morgens moeten de werksters al beslissen of ze de stoet van prinsen en prinsessen omhoog moeten jagen. Ze moeten het weer goed kunnen voorspellen. Miertjes van 4 mm groot, 30 meter omhoog. Dat is naar menselijke maatstaven een afstand van 13,5 km. En dan moet je beseffen dat de prinsen en prinsessen on-getraind zijn, nooit meer gelopen hebben dan enkele decimeters. En dan moeten ze nog vliegen en energie over hebben om te copu-leren.


Dan kan het voorkomen dat het weer omslaat, de wind in kracht toeneemt en de temperatuur plotseling daalt. Dan gaat de hele stoet van duizenden mieren weer omlaag, terug het nest in. Vol-gende keer beter, de weersvoorspelling was deze keer niet goed.

Een tijdelijke, secundaire, sociaal

parasiet

Tussen de werksters van de glanzende houtmier zagen we gele mieren lopen. Dat zijn schaduwmierwerksters, of werksters van een andere soort uit het subgenus van de gele parasietmieren. Twee verschillende soorten in één nest.


Dat is begonnen toen een groep bevruchte, glanzende houtmier-prinsessen het nest van een schaduwmier binnendrongen. De schaduwmierwerksters hebben nu in plaats van één koningin, een heleboel koninginnen tegelijk, die alle worden gelikt en gepoetst. Na enkele dagen produceren de koninginnen al eieren, die direct worden verzorgd. Na acht weken worden de eerste glanzende houtmierwerksters geboren. Als zij een derde van de populatie uitmaken, gaan ze de schaduwmierwerksters bij hun koninginnen en broed verjagen. Geleidelijk aan worden de schaduwmierwerk-sters geëlimineerd.

Opmerkelijk is dat de schaduwmierwerksters die normaal ge-sproken nooit aan de oppervlakte komen, dat nu wel doen, geza-menlijk met de glanzende houtmierwerksters. Hun gedrag is doel-loos.


Inmiddels wordt het nest van de schaduwmier verlaten of omge-bouwd. In de dichtstbijzijnde boom wordt een gangenstelsel uit-geknaagd. Uiteindelijk, na vele jaren, soms wel dertig (!) of meer, sterft de laatste koningin en houdt de kolonie op te bestaan. Adoptie van nieuwe, bevruchte prinsessen is nooit waargenomen Schaduwmieren zijn zonder twijfel de meest voorkomende tijde-lijke tussengastvrouwen. Zeer waarschijnlijk zijn in Nederland ook de Wintermier en de Breedschubmier geregelde tussengast-vrouwen, terwijl dat ook moet worden vermoed van de Veldmier . Dit zijn, net als de schaduwmier, alle gele parasietmieren .


Er is één hoofdnest , met de koningin(nen) en het broed én ver-schillende 'bivaks'. Je zou dat ook overslagplaatsen kunnen noe-men:luizenmelkers geven er honingdauw door aan luizenmelkop-halers.

De belangrijkste voedselbron is honingdauw, ook wel luizenmelk genoemd. Een heel speciale symbiose is die met schorsluizen. Dat zijn luizen met enorme stiletten waarmee ze door de schors de bastvaten van de boom aanboren om van de zoete sapstroom te drinken. De luizen zitten diep weg in de schorsspleten, buiten be-reik van luizeneters. Als ze wel worden gespot is het afgelopen met ze. Het stilet van de eikenschorsluis Stomaphis quercus is meer dan tweemaal zo lang als de lichaamslengte. De stilet zit zo stevig in de schors verankerd, dat ze die niet zomaar terug kan trekken. Overigens foerageren de werksters op allerlei bomen op verschillende soorten luizen.


Omdat vele soorten mieren, net als de glanzende houtmieren, lui-zen melken, komt het vaak tot conflicten. Die worden door de glanzende houtmieren vrijwel steeds gewonnen. Alleen rode bos-mieren kunnen hen weerstand bieden, mits hun koepelnest niet te dicht bij is. Overigens foerageren rode bosmieren niet in het don-ker, terwijl glanzende houtmieren dat wel doen. Dus zelfs als ze overdag weggejaagd worden, nemen ze 's nachts weer bezit van 'hun' luizenboom. Als je de werksters op de weg terug naar het nest observeert, zie je velen met opgezwollen achterlijven lopen, vol met luizenmelk. Daar tussendoor zie je ook werksters met allerlei prooien van uit-eenlopende aard. Een zeer opmerkelijk gedrag is de roof van pop-pen en larven van andere mieren.

Poppenroof


De poppenroog gaat als volgt. De werksters dringen massaal het nest van een andere mierensoort binnen, verspreiden daar 'ken-nelijk'! - een verdovende en/of onaangename gasvormige stof. De aanwezige werksters vluchten massaal het nest uit. Bij grote nes-ten blijf je werksters in slow motion zien rondlopen. De glanzende houtmierwerksters dringen overal het nest binnen, pakken pop-pen en larven en brengen die naar hun nest. Dit zijn acties die da-gen achtereen kunnen aanhouden, totdat het beroofde nest pop-loos is. Grote larven zie je ook niet meer. Daarna keren de werk-sters van het beroofde nest terug. Ze hebben tijdelijk bijeen geze-ten op enkele meters afstand van hun nest.

Deze poppenroof doet sterk denken aan die van de Bloedrode roofmier en de Amazonemier Zij gebruiken de poppen niet als voedsel, maar de uit de poppen opgekweekte werksters als slaven. Hun rooftochten zijn steeds van korte duur, razzia-achtig en hun buit beperkt. Een overeenkomst is dat de weggevluchte werksters zich ook hier tijdelijk in de buurt van het nest ophouden en daarna terugkeren.


We hoorden al meteen bij het begin van de excursie een hoog “kruuu kruuu kruuu”, geluid. Dat laten ze alleen tijdens het vliegen veelvuldig en helder horen. Ze hebben niet de typische spechten-vlucht met vrije val, waarover we een gesprek hadden tijdens on-ze tocht. Ze vliegen nogal stuntelig en flapperend, alsof ze zojuist het nest hebben verlaten en met de eerste vlieglessen bezig zijn. Zwarte spechten zijn echte bosvogels die mensen en tuinen mij-den, maar op de Krim zien we ze elk jaar. Pas aan het begin van de vorige eeuw zijn ze hier gaan broeden, en met het toenemen van oud dik hout neemt ook de Zwarte specht toe. In oude beuken wordt graag gebroed. De roffel van de Zwarte specht is alleen in het voorjaar te horen. Ze klinkt nogal zwaar, als een echte drum-mer. Ook roepen ze nogal luidruchtig en langzaam versnellend. Soms ook nog al klaaglijk tijdens de baltstijd.


SpECHTEN OEFENEN DE VRIJE VAL

De meeste vogels slaan bij het vliegen regelmatig hun vleugels op en neer. Sommige soorten spreiden ze af en toe om kort te kunnen zweven. Meeuwen, roofvogels en ooievaars kunnen soms uren vliegen en zweven zonder een enkele vleugelslag. Spechten doen het omgekeerde. Zij spreiden hun vleugels niet maar vouwen ze telkens even dicht, en oefenen een voorwaartse vrije val. Het is net of ze steeds weer opnieuw willen uitproberen of ze zonder te vlie-gen toch verder kunnen gaan. Dat lukt niet, want als je niet vliegt of zweeft val je naar beneden. En dat doen spechten. Even vliegen, even vallen, even vliegen even vallen, en doordoor ontstaat er een merkwaardige golfbeweging waardoor je van grote afstand al kunt zien of je met een specht te maken hebt.


GROENE SPECHT ( Picus viridis ) LACHT

HET EERST

Tot nu toe is het ons niet gelukt een Groene specht buiten te betrappen, voordat hij mij in de gaten had. Groene spechten zijn heel schuw, terwijl ze daar eigenlijk niet zo veel redenen voor hebben. Ze zijn - voor zover ik weet - nooit veel beschoten of intensief vervolgd. Een Groene specht die je ziet komen, schuift onmiddellijk achter de boom en wacht geduldig tot u weer weg bent. Als ze op de grond bezig zijn met een mierenhoop en ze horen u aankomen, gaan ze er al heel snel, luid lachend vandoor. Je ziet dan hooguit nog even een groengele glimp verdwijnen in een boomkruin en dat was het dan. Voorzichtig dichterbij komen in de hoop de vogel beter te kunnen zien, mislukt meestal omdat de vogel letterlijk al gevlogen blijkt te zijn.


In de Genneperheide vonden we de grijs verbrande sigarettenpeuken, want zo zien de uitwerpselen van groene spechten eruit, op een mierenhoop. Je kunt ze rustig oppakken en het droge vliesje openmaken. Daarin bevinden zich de dekschildjes en andere onverteerbare mierenonderdelen, zodat je thuis onder een vergrootglas, kunt zien waar de maaltijd uit heeft bestaan.

“Er zit een papagaai in de tuin”! meldde een toevallige bezoeker. Hij was diep onder de indruk van de kleurrijke vogel die bezig was gaten in het gazon te prikken. Veel mensen die voor het eerst een groene specht van dichtbij zien, zijn zo onder de indruk van al die prachtige kleuren dat ze denken aan een ontsnapte tropische vogel.


Groene spechten leven vooral van mieren, ze graven diepe gaten in mierenhopen om ook de poppen en miereneieren te kunnen bemachtigen. In mijn gazon hoeft dat niet. Zo hier en daar wordt er met de stevige snavel een gaatje gemaakt, en vervolgens verdwijnen halve kolonies via de lange kleverige spechtentong in de groene spechtenmaag.

Nog nooit zagen we zoveel Levendbarende hagedissen. Henk wist ze steeds weer opnieuw te traceren


De levendbarende hagedis heeft een zeer groot verspreidingsge-bied binnen Europa en Azië . Uiterlijk is de levendbarende hagedis niet erg opvallend door de bruine kleur en het schuwe gedrag maar biologisch gezien is het een interessante soort vanwege de bijzondere aanpassingen op een koeler en vochtiger klimaat, zoals de eierlevendbarende voortplanting. Wat betreft altitude is de le-vendbarende hagedis te vinden van laaglanden tot een hoogte van 2500 meter boven zeeniveau . Intens gecultiveerde gebieden zoals de akkers bij de Krim zijn niet geschikt als leefgebied, bij exempla-ren die in meer stedelijke gebieden leven zoals langs spoorlijnen en parken komt een regenereerde staart bijvoorbeeld vaker voor.


De levendbarende hagedis bewoont vele verschillende habitats maar heeft een voorkeur voor begroeide en relatief vochtige ge-bieden zoals de Krim. Een belangrijke vestigingsvoorwaarde is de aanwezigheid van open plekken om te zonnen. Als het leefgebied overwoekerd raakt wordt het verlaten.

In tegenstelling tot veel andere echte hagedissen kan de levendba-rende hagedis zich ook in relatief koele streken handhaven en komt daardoor hier voor en noordelijker tot in Scandinavië, al duurt de winterslaap daar aanzienlijk langer dan in het zuidelijk deel van het verspreidingsgebied.

De levendbarende hagedis is een bodembewonende soort die soms klimt maar dit in de regel alleen doet om te zonnen. Het is daarnaast een uitstekende zwemmer, die regelmatig het water opzoekt en ook om aan vijanden te ontkomen in het water duikt en op de bodem schuilt.

Het water wordt opgezocht om van de ene plek naar de andere te zwemmen en ook in het water gevallen insecten worden moeite-loos buitgemaakt. Bij het zwemmen worden de poten langs het lijf gehouden terwijl met de staart wordt geroeid. Vermoed wordt zelfs dat de hagedis zich geografisch heeft verspreid door over-stromingen, waarbij de dieren in lager gelegen delen terecht zijn gekomen en zich hier hebben gevestigd .


De hagedis schuilt bij slecht weer onder stenen, omgevallen boomstammen of in holletjes. Bij zonnig weer worden ze vaak zonnend verticaal tegen boomstammen gezien. Zonnen is belang-rijk voor de levendbarende hagedis, omdat de soort in koelere streken leeft. Bij een normale lichaamstemperatuur van 15 gra-den, na een zonnebad kan deze oplopen tot de optimale tempera-tuur van ongeveer 30 graden.

Om de efficiëntie te verhogen wordt de buik afgeplat om zo het li-chaamsoppervlak te vergroten. De hagedis is eenmaal opgewarmd veel sneller en kan beter jagen op prooien en vluchten voor vijan-den.


Gedurende een deel van de winter wordt een winterslaap gehouden, waarvan de duur afhankelijk is van de geografische locatie. Meestal zoeken de dieren vanaf oktober hun winterkwartier op om deze vanaf maart weer te verlaten. In het zuiden van Europa duurt de overwintering drie maanden, in het noorden kan dit oplopen tot wel negen maanden .

De Levendbarende hagedissen van de Krim leven in populaties die als kolonies beschouwd kunnen worden maar ze zijn niet erg so-ciaal. Gedurende de paartijd zijn de mannetjes agressief tegen el-kaar. De populatiedichtheid in de Krim bedraagt 150 exemplaren per hectare.


De voortplantingstijd begint vlak na de winterslaap; ze hadden nu al hun schuilplaatsen verlaten. Net als andere reptielen vindt vlak na het ontwaken een vervelling plaats wat de paartijd inluidt. De mannetjes en de juvenielen komen iets eerder tevoorschijn dan de vrouwtjes, de levendbarende hagedis wordt soms al aangetroffen als er nog sneeuw ligt . Ze bakenen een klein territorium af waarin zich soms meerdere vrouwtjes bevinden en verdedigen dit agres-sief tegen andere mannetjes. De vrouwtjes echter staan paringen met meerdere mannetjes toe. Als een koppeltje elkaar gevonden heeft, zal het mannetje zijn kaken gebruiken om het vrouwtje vast te grijpen en zo te verankeren. Indien het vrouwtje niet vrucht-baar is zal ze echter fel van zich af bijten. Bij de eigenlijke paring brengt het mannetje een deel van de hemipenis in, zoals alle ha-gedissen heeft de levendbarende hagedis een 'dubbele' penis; om-dat de staart in de weg zit kan het mannetje zowel van links als van rechts contact maken met de cloaca van het vrouwtje.


De levendbarende hagedis is in de regel eierlevendbarend (ovovi-vipaar); er worden wel eieren geproduceerd maar de juvenielen ontwikkelen zich volledig in het moederdier.

De eier'schaal' bestaat bij de geboorte uit een doorzichtig vliesje waaruit de jongen zich makkelijk kunnen bevrijden. Ze bevinden zich soms al buiten het 'ei' als ze ter wereld komen of verlaten het vlies spoedig na de geboorte. Waarschijnlijk beginnen de jongen te bewegen waarna het vrouwtje ze baart, er komen zo'n 4 tot 8 jon-gen ter wereld, dit kan oplopen tot 10.


De hagedis is een van de weinige dieren die zowel eierleggend als eierlevendbarend is. Vanwege de eierlevendbarendheid duurt het relatief lang eer de jongen worden geboren; het vrouwtje is twee tot vier maanden zwanger en de jongen komen tussen juli en sep-tember ter wereld. In het uiterste noorden van het verspreidings-gebied moeten de drachtige vrouwtjes overwinteren omdat de zomer te kort is voor de volledige ontwikkeling van de embryo's

De levendbarende hagedis is na drie jaar volwassen, in het noor-delijkste deel van het verspreidingsgebied kan het langer duren. In de natuur kan een leeftijd bereikt worden van ongeveer 7 tot 8 jaar, maximaal 12 jaar, maar de meeste exemplaren worden lang niet zo oud.


Op de foto eet de Levendbarende hagedis een Wolfsspin. Daarnaast staan insecten en wormen op het menu. De soort gebruikt onge-veer 0,5 gram voedsel per dag, en op jaarbasis zo'n zestig tot hon-derd prooien.

Ook is wel beschreven dat de larven en eieren van mieren worden gegeten, volwassen mieren echter niet. De prooi wordt in de bek geklemd waarna schuddende bewegingen met de kop worden gemaakt om de prooi te doden of wordt de prooi doodgeslagen op een steen en vervolgens in één keer doorgeslikt. Sommige prooi-en, zoals rupsen, worden niet doorgeslikt, de hagedis kauwt de vloeibare lichaamssappen uit de prooi en de huid wordt achterge-laten. Stekende of onsmakelijke insecten worden vermeden. De juvenielen eten voornamelijk kleinere prooien als bladlui-zen en andere kleinere ongewervelden.

Caudale autotomie

Als de hagedis bij de lange staart wordt gegrepen kan deze afbre-ken, wat caudale autotomie wordt genoemd. Dit afwerpen kan bij alle wervels gebeuren, want iedere wervel heeft breukvlakken. De afgebroken staart blijft nog een tijdje wild kronkelen zodat vijan-den zich op de staart concentreren en de hagedis kan ontsnappen. De staartstomp wordt dichtgeknepen door de caudale spieren zo-dat bloedverlies beperkt blijft en er zich snel een korst kan vor-men.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Mieren


Na een tijd groeit de staart weer aan, maar mist altijd het patroon dat in de primaire staart aanwezig is .

Er is een poel met eutroof water in de Krim. Er is afval ingegooid en het grenst aan een landbouwkundig intensief benut perceel voor de leliebollen teelt.

De vinpootsalamander, ook wel zwemvoetsalamander of draadstaartsalamander (Lissotriton helveticus) is een waterminnende salamander. De vinpootsala-mander komt voor in westelijk Europa en ontbreekt in het zuiden, noorden en oosten.


De Vinpootsalamander heeft zich zeer goed weten aan te passen aan allerlei omstandigheden, zo wordt de soort aangetroffen in laaglanden langs de kust tot heidegebieden in de Alpen en bergge-bieden in de Pyreneeën. Zelfs in brakwater kan de salamander voorkomen en er is ook een grote tolerantie voor het zure water van de Peel. De Vinpootsalamander kan voorkomen in water met een pH van 3,7 tot 9,5 en wordt zowel in sterk begroeide tot vege-tatieloze wateren aangetroffen.

Zowel grotere als kleinere poelen en zelfs langzaam stromend water zijn een geschikt voortplantingsbiotoop, een modderbodem en veel waterplanten hebben de voorkeur. Meestal wordt de sa-lamander in de voortplantingstijd aangetroffen in heldere, koele en halfbeschaduwde wateren, van vennen, vijvers, dode rivierar-men, sloten en bronnen tot met water gevulde bandensporen.


In de landfase leidt de salamander een verscholen bestaan op de bodem, schuilend in de strooisellaag of onder stenen, stukken hout of holen van andere dieren, die ook worden gebruikt als schuilplaats tijdens de winterslaap.

In onze regio komt de salamander vooral voor in bossen en heide-gebieden. Heidevennen, bosvijvers en poelen dienen als voort-plantingswater.


De vinpootsalamander komt omstreeks februari uit zijn winter-slaap, waarna de voorjaarstrek begint naar de voortplantingswa-teren. Deze kan tot in mei plaatsvinden maar de meeste exempla-ren zijn rond maart in het water te vinden. Er is zoals bij meer sa-lamanders geen echte paring, het mannetje zet een spermatofoor af die door het vrouwtje wordt opgenomen in de cloaca. Hieraan voorafgaand vindt wel een balts plaats, waarbij het mannetje zijn staart tot naast het lichaam buigt en er snelle, golvende bewegingen mee maakt. Deze prikkelen het vrouwtje, ook laat het mannetje regelmatig zijn paartooi op de staart zien. Als het vrouwtje geïnteresseerd is loopt het mannetje van haar weg, het vrouwtje volgt waarna het mannetje zijn spermatofoor afzet en het vrouwtje hier overheen wandelt en het zaadpakketje opneemt. Het vrouwtje zet haar eitjes niet in een enkele klomp of sliert af maar één voor één, in totaal ongeveer 80. De eieren wor-den aan de waterplanten bevestigd door ze in een blad te vouwen, de eitjes zijn ongeveer 1,3 tot 1,8 millimeter lang en niet te onder-scheiden van die van de Kleine watersalamander.


Na ongeveer 8 tot 14 dagen is de embryonale ontwikkeling vol-tooid en kruipen de larven uit het ei . De larven kunnen in kleine wateren in het zuiden van het verspreidingsgebied al na zes we-ken metamorfoseren, vaak vindt de metamorfose later plaats tot soms in september en ook overwintering van de larven komt voor, deze verlaten het larvestadium pas in het volgende jaar.

In juni en juli verlaten de salamanders het water weer en gaan in de landfase. De pas gemetamorfoseerde juvenielen zijn na twee jaar geslachtsrijp. Van in gevangenschap gehouden salamanders is bekend dat ze een leeftijd van 12 jaar kunnen bereiken maar in de natuur wordt een dergelijke leeftijd niet bereikt.

Alberts


In Noord-Brabant liggen de vindplaatsen van de Vinpootsalamander grotendeels op de Kempenhorst en de Peelhorst. In het overgrote deel van de Centrale Slenk ontbreekt de soort. De horsten zijn hoger gelegen en reliëfrijkere gebieden. De Centrale Slenk ligt relatief laag tussen de Peelrandbreuk en de Breuk van Vessem. Hier treedt het water als kwel uit, waarvan de

horsten het inzijggebied zijn. In de voedselrijkere en sterker ge-bufferde wateren in de slenk kan de soort mogelijk onvoldoende concurreren met andere watersalamanders. Ook in Limburg valt, evenals in Noord-Brabant, het nagenoeg ontbreken van de soort in de Centrale Slenk op.


Hier wordt de soort aangetroffen op de hogere zandgronden op de oostelijke Maasoever en in het noordelijk Peelgebied.


De gewone pad ontdekten we in grote aantallen in de vergraven pingoruïnes van de Krim. Hij is vanwege zijn op een terrestrische levenswijze aangepaste huid vrijwel uitsluitend te vinden op het land op enige afstand van het water. Het enigszins vochtige, sterk begroeide habitat van de Krim voldoet aan zijn eisen. Uitgestrekte onbegroeide open landschappen worden vermeden.

Het voortplantingswater van de Krim bestaat uit stilstaand, per-manent water dat door de zon wordt beschenen. Naar zijn wensen zou het liever nog meer onderwatervegetatie kunnen bevatten. Aan oppervlakte, diepte en helderheid van het water stelt hij geen bijzondere eisen. Vanwege de bittere smaak van de larven, waar vissen een hekel aan hebben, zijn visrijke wateren ook geschikt.


In het water van de pingoruïne heeft hij niet veel te vrezen. Door het ontbreken van een echte voorkeur voor een bepaalde habitat en voortplantingswater is de gewone pad een generalist, wat het grote verspreidingsgebied verklaart. Andere kikkers en padden, zoals de Rugstreeppad en de Knoflookpad, treffen we aan in de schrale rivierduinen en zijn veel kieskeuriger qua voortplan-tingswater. Ze mijden diepe of visrijke wateren liever en kiezen voor tijdelijke wateren zonder planten.

De gewone pad is ondanks het algemene voorkomen geen opval-lende soort vanwege de grotendeels verborgen levenswijze en de goede camouflage waardoor veel exemplaren over het hoofd wor-den gezien.

Alberts


De pad is buiten de voortplantingstijd schemer- en nachtactief en houdt zich overdag vooral schuil in zelfgegraven holletjes of onder objecten als stenen en houtstronken en in struiken. Als de winter zijn intrede doet wordt een dieper gelegen schuilplaats opgezocht en gaat de pad in winterslaap, waarbij het dier maandenlang in een sluimerende toestand verkeert waarbij niet gegeten wordt en het dier niet beweegt, de stofwisseling staat vrijwel stil. Soms overwintert de gewone pad op de bodem van een poel in de mod-der, maar meestal vindt de overwintering plaats op het land.

In tegenstelling tot veel kikkers heeft de gewone pad korte, weinig krachtige achterpoten en is geen beste springer die hooguit kleine hupjes maakt maar meestal over de bodem kruipt of soms korte sprintjes trekt.


De tred is echter langzaam en niet zo muis-achtig snel als de Rugstreeppad. Klimmen doet deze soort nooit, hier is de bouw niet geschikt voor en ook is de gewone pad niet lenig en ontbre-ken aanpassingen zoals hechtschijfjes. Het is tevens een relatief slechte zwemmer in vergelijking met bijvoorbeeld de Groene kik-kers, met hun krachtige achterpoten en goed ontwikkelde zwem-vliezen.

De gewone pad graaft holletjes die gebruikt worden als schuil-plaats gedurende warme of droge perioden en komt pas tevoor-schijn bij koele en vochtige omstandigheden, zoals na een regen-bui of tijdens vochtige nachten. Alleen na een regenbui kan de ge-wone pad ook overdag worden aangetroffen.


Padden leven het gehele jaar op het land, met uitzondering van de voortplantingstijd omdat de larven zich in het water ontwikkelen.

De padden ondernemen hiertoe ieder jaar een zogenaam-de paddentrek, waarbij de dieren massaal en over afstanden van meerdere kilometers naar het voortplantingswater trekken. De paddentrek begint in februari maar heeft een hoogtepunt in maart tot april. Deze gesynchroniseerde trek van de dieren komt maar bij weinig andere soorten voor, inclusief andere padden. Dit komt doordat de gewone pad erg honkvast is en altijd teruggaat naar het water waarin het dier geboren is. Ook het feit dat de voort-plantingswateren vaak op enige afstand van het leefgebied liggen, nopen de padden tot het afleggen van een voor amfibieën relatief grote afstand tot soms enkele kilometers.


De gewone pad kent net als vrijwel alle kikkers en padden een uitwendige bevruchting en er is dus geen paring. Het mannetje klampt zijn voorpoten zeer stevig om de oksels van het vrouwtje waarbij de paarkussentjes op de voorpoten voor extra grip zor-gen.

Amplexus

Deze houding wordt de amplexus genoemd en hij blijft net zolang op haar zitten tot ze de eieren in het water afzet.


De mannetjes zijn in de voortplantingstijd zeer paarlustig en klampen alles aan wat mogelijk een vrouwtje zou kunnen zijn. Soms worden andere dieren als vissen, salamanders of andere kikkers aangeklampt en ook het paarkluwen is een bekend ver-schijnsel bij de gewone pad. Hierbij klampen meerdere tot enkele tientallen mannelijke exemplaren zich als een kluwen in elkaar om het onfortuinlijke vrouwtje, dat hierbij niet zelden verdrinkt. Mannetjes klampen soms zelfs andere mannetjes vast waarbij het onderste mannetje kwaakgeluiden maakt, waarna het bovenste mannetje loslaat. Het geluid klinkt als een piepend koet-koet-koet en heeft een frequentie van 2 tot 3 keer per seconde. Kwaak-geluiden worden soms ook in het water gemaakt om de vrouwtjes te lokken. Hierbij wordt een zacht en monotoon quààk-quààk-quààk geproduceerd, maar meestal blijven geluiden achterwege. De gewone pad heeft geen kwaakblaas.


Vlak voor de eiafzet betreden de dieren het water, de afzet kan enkele uren duren. Als het vrouwtje haar rug omlaag kromt is het zover; de eitjes komen uit haar cloaca waarna het mannetje deze bevrucht met zijn sperma en haar spoedig na de eiafzet weer los-laat. De eieren worden in lange doorzichtige snoeren in het water afgezet en om de waterplanten gewikkeld. De gewone pad is niet de enige soort die zijn eieren in snoeren afzet. De rugstreeppad en de knoflookpad zijn de andere in Nederland voorkomende soorten die dit ook doen. De snoeren van de rugstreeppad lijken aardig veel op die van de gewone pad, maar vaak zijn dat enkele snoeren en zijn die van de gewone pad dubbel. Het snoer is 2 tot 4 of soms 5 meter lang en bevat ongeveer 3000 tot 6000 eieren, maximaal 8000 eieren die geordend zijn in strengen die een doorsnede hebben van 1,5 tot 2 millimeter, het doorzichtige, gelei-achtige omhulsel niet meegerekend.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Cloaca_(anatomie)


Inclusief deze ronde, beschermende laag hebben de eitjes een doorsnede van zo'n 5 tot 8 millimeter. De snoeren worden meest-al dubbel gevouwen zodat twee eiersnoeren langs elkaar liggen. De vrouwtjes verlaten na de eiafzet het water, in de praktijk na 3 tot 6 dagen, mannetjes blijven vaak een tijdje wachten op andere vrouwtjes.

De gewone pad is net als alle kikkers een opportunistische jager die alles pakt wat in de bek past, wat deels te danken is aan het slechte gezichtsvermogen. Padden kunnen echter wel proeven en smerige prooien worden met de poten en de tong de mond uitge-werkt.


Eetbare prooien worden doorgeslikt door de oogballen omlaag te draaien waardoor het voedsel de maag wordt ingedrukt, wat een opmerkelijk gezicht is. De gewone pad gebruikt voor het vangen van zijn prooi hoofdzakelijk de uitklapbare tong, waardoor er een voorkeur is voor prooien die wat kleiner zijn en gemakkelijker naar binnen te werken. Op het menu staan voornamelijk klei-ne ongewervelden als insecten en de larven, spinnen, slakken en regenwormen. Ook mieren worden wel gegeten, waarbij de pad net zolang blijft zitten en mieren op-peuzelt tot er geen meer over zijn. Prooien worden vanwege de nachtactieve levenswijze tijdens vochtig weer in de schemering en de nacht buitgemaakt. Alleen op regenachtige dagen foerageert de pad overdag.

Vanwege de grote kop en brede bek kunnen prooien worden ver-orberd die niet veel kleiner zijn dan het dier zelf.


Voorbeelden van dergelijke prooien zijn grote naaktslakken, uit het nest gevallen vogels, kleine zoogdieren als muizen en zelfs reptielen als jonge ringslangen, die net als kleine prooien in één keer worden doorgeslikt .

De klieren in de huid en met name de paratoïden achter de ogen bevatten stoffen die giftig zijn en worden afscheiden bij gevaar. Het gif is wit van kleur en heeft een erg bittere smaak. Het gif wordt wel bufotonine genoemd en bestaat niet uit één chemische verbinding maar uit een cocktail van verschillende stoffen. Het gif maakt de padden en hun larven niet erg geliefd als prooi, slechts enkele dieren als de ringslang en de egel zijn immuun en onder-vinden geen hinder van het gif.


Vissen hebben meestal een hekel aan de bittere smaak van de kik-kervisjes en de soort kan zich daarom ook voortplanten in visrijke wateren. Het gif irriteert de slijmvliezen van vijanden zodat deze de prooi weer uitspugen na ingestie, voor de mens is het hooguit licht irriterend voor de huid. Het hanteren van de dieren is voor mensen niet gevaarlijk maar het is raadzaam naderhand de han-den te wassen. Als het gif per ongeluk terechtkomt in de ogen of de mond, komt het in aanraking met gevoelige slijmvliezen en kan het een sterk irriterende reactie opwekken.


Henk hoorde de bruine kikker. Het is een typische bodembewo-ner. Desondanks kan hij wel degelijk klimmen, b.v. in een coni-feerhaag. Dankzij de krachtige en lange achterpoten is het een uit-stekende springer en zwemmer. Het zwemvermogen wordt ver-der vergroot door de zwemvliezen tussen de tenen, die voor een efficiëntere voortstuwing zorgen. Meestal vinden we hem op eni-ge afstand van het water , zo'n 800 tot 1000 meter. Alleen nu tij-dens de voortplantingstijd of op warme dagen wordt het water opgezocht.

De overwintering vindt vaak op de bodem van een poel plaats, maar kan zich ook op het land voltrekken. De kikkers verzamelen zich rond de overwinteringsplaats waarbij soms de mannetjes kwaken. Soms worden actieve kikkers waargenomen onder het ijs.


De bruine kikker is nachtactief, de trek naar het voortplantings-water vindt tijdens de schemering of 's nachts plaats. Alleen in de voortplantingstijd zijn de kikkers zowel overdag als 's nachts ac-tief.

's Nachts gaat de bruine kikker op jacht en springt hij door de bos-sen over de bodem, op zoek naar voedsel. De bruine kikker kan zoals de meeste kikkers statische beelden niet scherp zien en hapt naar alles wat beweegt en in de bek past. De kikker grijpt de prooi met de snelle schiettong en duwt ze met behulp van de ogen om-laag.


De Bruine kikkers verzamelen zich nu bij de voortplantingswate-ren. Net als andere kikkers is de bruine kikker zeer honkvast en zoekt ieder jaar hetzelfde water op. De mannetjes blijven in groe-pen en kijken richting de zon, zodat hun witte kelen goed te zien zijn. Ook beginnen ze zacht te kwaken, wat de vrouwelijke kikkers aantrekt. De mannetjes hebben geen uitwendige kwaakblaas, maar wel inwendige kwaakblazen, waardoor het geluid dat ze produceren niet ver draagt. Henk hoorde het zacht knorrend ge-kwaak wat doet denken aan het spinnen van een kat. De vrouwtjes zitten in de begroeide delen aan de oever. Als deze naar de man-netjes toe gaan worden ze omklemd door een van de mannetjes, de twee kikkers blijven vrij lang in deze positie, die de amplexus wordt genoemd. Tijdens de paartijd hebben de man-netjes daartoe paarborstels, eeltachtige knobbels op hun duimen, waarmee ze de vrouwtjes steviger kunnen vasthouden. Pas als het vrouwtje de eieren afzet, wat het mannetje merkt door haar ge-kromde rug, bevrucht hij de eieren met zijn sperma en laat haar korte tijd later los.


Hypoxie

’s Nachts worden de meeste eiklompen afgezet in ondiep water, op een diepte van 5 tot 30 cm en meestal tussen de waterplanten. Meestal zet een vrouwtje één klomp af, zelden twee, die bestaat uit 700 tot 4500 eieren.[5] Vaak worden in het voortplantingswa-ter vele eierklompen door verschillende vrouwtjes bij elkaar afge-zet, hierdoor worden temperatuurschommelingen geabsorbeerd en is de kans op predatie kleiner. Een nadeel is een hogere sterfte onder de jongere larven ten opzichte van de oudere larven, door predatie en door zuurstoftekort of hypoxie.

De eieren hebben een doorsnede van 1,7 tot 2,8 millimeter exclu-sief het beschermende gelei-achtige omhulsel van 8 tot 10 mm.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Ontwikkeling_van_de_kikvorsachtigen

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bruine_kikker#cite_note-NOL-5

http://nl.wikipedia.org/wiki/Hypoxie_(water)


Na ongeveer 1 à 2 weken komen de eieren uit, bij koude weers-omstandigheden kan het tot een maand duren. De kikkervisjes worden ongeveer 4,5 centimeter lang. In uitzonderlijke gevallen overwinteren de larven, waardoor ontwikkeling aanzienlijk langer duurt. Deze larven worden de reusvorm genoemd, ze kunnen 7 cm lang worden. De kikkervisjes leven voornamelijk van plantaardig materiaal als algen. Ze schrapen dat van een substraat met de ach-ter elkaar geplaatste raspjes op het mondveld, dat als zuignap fungeert.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Algen


Op een boom vond Harm de Voorjaarsboomspanner. De rups leeft van loofbomen en struiken.

Alberts


Alleen de mannetjes vliegen. De ongevleugelde dames zitten heer-lijk te geuren op een stam. Er is slechts een generatie die heel vroeg in het voorjaar vliegt. De rups verpopt zich in de grond on-der de waardplant in een losse cocon. De soort overwintert als pop.

De Gewone spikkelspanner komt in drie generaties voor. Daar-door kun je hem zien vliegen van februari tot november. De rup-sen leven van loofbomen en struiken. Ze zijn polyfaag. Ze overwin-teren als pop in de grond.

Alberts


De Voorjaarskortvleugelmot werd door Harm ontdekt op een boomstam. De wijfjes hebben korte vleugels en kunnen niet vlie-gen. De rupsen van deze soort hebben een verdikte poot, waarmee ze een raspend geluid kunnen maken door over het blad te wrij-ven. Dit geluid wordt gemaakt ter afbakening van het territorium. De voorjaarskortvleugelmot heeft allerlei loofbomen zoals berk en vooral eik als waardplanten. De eitjes worden in groepjes op de bast van de waardplant afgezet.


Alberts


De gerande oeverspin ontdekten we aan de waterkant. Alle oever-spinnen kunnen in het water duiken en er een tijdje schuilen, maar ook wordt onder water gejaagd op kleine dieren als kikkervisjes, insecten en kleine visjes. Deze soort loert langs de waterkant tot er iets bovenkomt om adem te halen, of kan zelfs over het water lopen om drijvende, in het water gevallen insecten te pakken.


Er wordt lucht vastgehouden door de kleine haartjes op het ach-terlijf, zodat de spin kan ademen onder water, dit geeft een zilver-achtige glans aan het achterlijf. Het grootste deel echter zit de spin zonnend op bladeren op de kant.

Golfballen in de heide

In de vegetatie bonnden we enkele coconnen van de Wespspin. Het mannetje van deze soort kan hooguit 2 keer paren omdat hij bij het paren één van zijn twee genitaliën in het vrouwtje laat zit-ten. Dat verkleint de kans dat andere mannetjes zich succesvol kunnen voortplanten met het vrouwtje.


Mannetjes weten een onsuccesvolle bevruchting te vermijden door een maagdelijk vrouwtje te verkiezen. Zo'n vrouwtje scheidt een specifiek feromoon uit dat opgepikt wordt door mannetjes. Het mannetje wordt echter na de paring vrijwel altijd ingespon-nen en later opgegeten door het vrouwtje zodat een tweede pa-ring eerder uitzonderlijk is. Hij dient het vrouwtje tot voeding, wat de ontwikkeling van zijn nageslacht ten goede komt. Als het man-netje geluk heeft is het vrouwtje pas verveld, dan zijn haar kaken nog zacht en maakt hij de grootste kans om te paren zonder opge-geten te worden voor zijn sperma is afgegeven.

Spiderlings

Een mannetje leeft ook aanzienlijk korter; nadat hij volwassen is slechts enkele dagen. Ongeveer een maand na de paring, rond au-gustus, worden de eitjes afgezet in een relatief enorme, geli-ge eicocon. Een cocon bevat honderden eitjes en wordt door het vrouwtje bewaakt tot ze sterft. Ongeveer een maand nadat de co-con is gesponnen komen de jonge spinnetjes (spiderlings) uit het ei. De spiderlings gaan de cocon binnenkort verlaten., maar verla-ten de cocon pas in maart van het volgende jaar.


Leven van korstmossen:

Alberts


De Sigaarzakdrager (Taleporia tubulosa) is een nachtvlinder uit de familie Psychidae, de zakdragers. De vrouwtjes hebben geen vleugels. De vleugels van het mannetje zijn grijzig bruin en zien er vaak rafelig uit. De rupsen leven van korstmossen uit het ge-slacht Parmelia. De rupsen leven in een zelf gemaakte glad-de zak van mos of boomschors die aan een boomstam is beves-tigd.


Bruine winterjuffer bij

de pingoruïne

De bruine winterjuffer (Sympecma fusca) is een kleine Europe-se pantserjuffer, die zeldzaam in Nederland voorkomt. De bruine winterjuffer is de enige libel die als volwassen dier de winter doorkomt, en daardoor ook reeds vroeg in het voorjaar rondvliegt. De volwassen bruine winterjuffer (imago) is een zeer atypische pantserjuffer voor wat betreft de kleur, glans en houding.Het be-langrijkste gemeenschappelijke kenmerk met de andere pantser-juffers is de vorm van het pterostigma, dat veel langer is dan breed, zo lang als twee onderliggende cellen. In tegenstelling tot de echte pantserjuffers liggen de pterostigma van voor- en achter-vleugels niet op dezelfde afstand van de vleugeltop waardoor ze elkaar niet overlappen als het dier met gesloten vleugels zit.

De Bruine winterjuffer heeft als imago in het heideterrein van de Krim overwinterd. Ze was goed verborgen tussen de vegetatie en werd nu bij deze eerste warme dag actief. De voortplanting is in april en mei. De jonge winterjuffers komen tevoorschijn vanaf au-gustus en vliegen tot in de herfst. Elk jaar zijn er dus twee genera-ties te zien, één in het vroege voorjaar en één in de zomer. De eie-ren worden afgezet in stengels van drijvende, rottende planten in het ondiepe water van de pingoruïne. De dieren vormen meestal een tandem voor de paring en de eileg. Het vrouwtje boort met haar legboor gaatjes in de stengel, en plaatst vervolgens in ieder gaatje een eitje. De bruine winterjuffer verkiest voedselarme tot matig voedselrijke, ondiepe plassen en vennen met veel niezen ebn russen, maar ook met open water dat snel opwarmt, in een bosrijke omgeving met vooral naaldbos.


Parthenogenese: basis van

de knikkergal

De knikkergal die we vonden is veroorzaakt door de gal-wesp Andricus kollari . Ze zat op een zomereik.


Uit de knikkergallen komen mannelijke en vrouwelijke wespen. Na bevruchting leggen de vrouwtjes eieren op de Moseik. Op de Moseik worden vogelnestgallen (Andricus kolla-ri forma circulans Mayr) gevormd. Uit deze gallen komen alleen vrouwelijke galwespen die door parthenogenese in staat zijn ei-tjes te leggen op de Zomereik waarop dan vervolgens de knikker-gallen gevormd worden.


Harm ontdekt het kadaver van de Tweekleurige bosspitsmuis. Ze eten insecten, spinnen en wormen. . Tevens zijn ze aaseters en eten ze zo nu en dan iets plantaardigs. Een korte tijd zonder voed-sel is fataal. Daar is deze Tweekleurige bosspitsmuis aan overle-den. Zelf valt hij wel eens ten prooi aan uilen. De Tweekleurige bosspitsmuis heeft een voorkeur voor de Krim, omdat het er voch-tig is.


Bij de Pingoruïne lag het gangenstelsel van de Aardmuis, Ze eet voornamelijk gras en kruiden. 's Winters knaagt hij ook aan boomschors, tot op 15 centimeter boven de grond. Dierlijk mate-riaal, voornamelijk vliegenlarven, wordt zeer zelden gegeten. Een aardmuis eet dagelijks zo'n 30 gram. Het dier is zowel overdag als 's nachts actief, maar is voornamelijk in de schemering te zien. 's Zomers is de aardmuis voornamelijk 's nachts actief. Hij bewoont een ondergronds gangenstelsel, die bovengronds doorlopen in looppaadjes door het gras. Ondergronds, aan de basis van een graspol, bouwt een vrouwtje een bolvormig nest van fijnge-scheurd gras. Het woongebied van een mannetje is tweemaal zo groot als dat van een vrouwtje. Vrouwtjes zijn niet-territoriaal, hebben overlappende woongebieden en leven soms in groepjes. Mannetjes zijn daarentegen wel territoriaal, solitair en polygaam.


Een ascomyceet tussen de blad-

mossen

.

Het Groot oranje mosschijfje is een ascomyceet en groeit hier tus-sen de bladmossen. Het is een saprofyt en mogelijk zwak parasi-tisch. De ascomyceten of zakjeszwammen (Ascomycota) zijn een grote stam in het rijk der schimmels.


Ze danken hun naam aan hun karakteristieke voortplantings-structuren, de sporenzakjes (asci). Veel gisten, schimmels en korstmossen behoren tot die groep.

Ascomyceten zijn voor de mensheid van grote betekenis, omdat ze enerzijds voor talrij-ke plant-, dier en mensziektes verantwoordelijk zijn. Ander-zijds hebben ze ook een be-langrijke rol bij de bereiding van levensmiddelen als kaas, brood, bier en wijn. Bovendien zitten ze in antibiotica en my-corrhiza’s.


Plaats van de rompgemeenschap Pijpenstrootje in het driehoeksmodel van de vegetatiestrategieën in de Krim. De potstal, de energiecentrale van het heidelandbouwsysteem dat eeuwenlang de Krim beheerste.


Associatie van Gewone dophei

[Ericetum tetralicis]

Op vochtige tot natte, voedselarme zand in laagtes in het terrein, en in kleine depressies vonden we de associatie van Gewone dophei. Het grondwaterpeil is hoog en weinig wisselend. In de winter staan ze onder water en is de bodem volledig met water verzadigd.


In de Peel noemen we ze Vliezen. Een

andere naam voor de laagten is Dellen.

De hoge grondwaterstand in de winter

wordt veroorzaakt door fijne zanden

en/of een podsolprofiel. In de bodem

vinden reductieverschijnselen plaats.

De dopheidevegetatie is hier weer

recentelijk ontstaan door plaggen en is

dus niet natuurlijk. Zij wordt al vanaf

de Middeleeuwen in de Peel in stand

gehouden door de mens, door het

kappen van het bos en het afplaggen van

de bodem.


Dophei neemt tijdelijk opengevallen plaatsen door afplaggen in beslag, maar is niet tegen Struikhei opgewassen. Ze zal op den duur weer voor Struikheide het veld ruimen. Duurzamere mogelijkheden om vegetatievormend op te treden heeft Gewone dophei te danken aan haar vermogen, langdurig of blijvend hoge waterstanden [tot ongeveer een decimeter boven het bodemoppervlak] te doorstaan. In venige, met water verzadigde grond hopen zich in de bodemvocht zwavelwaterstof en kooldioxide op, wat voor andere dwergstruiken en berken een goede groei onmogelijk maakt. Naarmate hun aandeel in de vegetatie afneemt, treedt Gewone dophei meer op de voorgrond.

Van vorst heeft Dophei, anders dan Struikhei, nauwelijks te lijden. Door herkauwers wordt de bittter smakende plant versmaad.


De dopheide velden in de Krim danken hun bestaan aan een oerbank, waarvan de zandkorrels door ijzer-humus verbindingen zo volledig met elkaar verkit zijn dat er geen water meer door kan.

Bovendien leidde in het verleden ontbossing tot een geleidelijke stijging van de waterspiegel. Al hadden dopheidevelden als weidegrond voor schapen geen betekenis, toch speelden ze een rol in het vroegere landbouwbedrijf.

Evenals in struikheidevelden werden er “plaggen”, “vlaggen” of “scharren” gestoken, niet alleen voor de potstal en voor plaggenhutten, maar ook om er ’s nachts de haard mee af te dekken [het vuur bleef er onder doorsmeulen].

In de laagten in de heide, die ook ’s zomers nat bleven, vormde zich een veenpakket van enkele decimeters dik. Dit werd uitgegraven en door paarden stukgetrapt, en diende na droging als brandturf [kluunvennen].


In de vliezen staat nu water. De dopheideassociatie overdekt de zwarte bodem.

Op de geplagde heide : Moeraswolfsklauw

Pionierend op zure kalkloze zandgrond zagen we de winterse overblijfselen van Wolfsklauwen. Hierbij een foto van Anny van een excursie in 2013. Getoond zijn de strobili van dit levende fossiel. De Gouden eeuw van deze planten ligt in een ver verleden, het Carboon, zo’n driehonderd miljoen jaar geleden.


De Wolfsklauwen behoren tot de eenvoudigst gebouwde vaatplanten. Kenmerkend is de bouw van de wortels: die splitsen zich een of meermalen in twee even dikke vertakkingen [gegaffeld wortelstelsel].De wortels vormen ook de Achilleshiel van de plant. Ze dringen niet diep in de grond en gaan door droogte of brand gemakkelijk te gronde. Op de foto zijn de strobili te zien [sporenaren]. Op de bovenkant van de sporenbladen worden de sporangia [sporendoosjes] gevormd. Zie foto hieronder.

De sporen van Moeraswolfsklauw kiemen snel. Ze vormen een prothallium.

Het prothallium steekt grotendeels boven de grond uit en bevat bladgroen, zodat het zelf aan de vorming van bouwstoffen kan bijdragen.

Binnen een jaar vormt het mannelijke en vrouwelijke organen, waarna bevruchting plaats vindt en de bebladerde plant zich kan ontwikkelen.


Nadat de sporen zijn verspreid sterft de plant grotendeels af. We vonden dan ook alleen enkel resten. Aan de voet van de rechtopstaande stengels vormen zich knoppen, die overwinteren en kunnen nu tot nieuwe planten uitgroeien.

Associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies

[Lycopodio-Rhynchosporetum]

Op de geplagde heide groeit de associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies. Het staat nu deels onder water. Er verzamelt zich neerslagwater.


De standplaats is gekenmerkt door voedsel- en basenarmoede en door een lage pH, die mede onder invloed van de vegetatie tot in het sterk zure bereik daalt. In een dergelijk milieu vindt weinig of geen vertering van dode resten van organismen plaats. Het substraat is op geringe diepte door zijn hoge gehalte aan water en organische stof vrijwel zuurstofloos.

Het aantal plantensoorten dat onder dergelijke omstandigheden gedijt, is beperkt. Alleen specialisten, met enerzijds een grote tolerantie voor zuur en reducerende stoffen en met anderzijds aanpassingen aan voedsel- en zuurstofarmoede, zijn in staat zich hier te handhaven.


Vooral wat de vaatplanten betreft is de begroeiing opvallend eenzijdig van samenstelling. Onder de tweezaadlobbigen treedt de Heidefamilie sterk op de voorgrond. Deze wordt vertegenwoordigd door dwergstruiken met een ondiep reikend wortelstelsel. Ze hebben een eigensoortige symbiose met zwammen, die in staat zijn zeer efficiënt stikstof uit moeilijk afbreekbare plantenresten op te nemen.

Een andere groep van tweezaadlobbigen die zich in de natte heide van

de Krim goed thuis voelt, is de Zonnedauwfamilie, hier

vertegenwoordigd door de Kleine zonnedauw. Een aantal schame;le

resten waren zichtbaar op de natte modderbodem.. De zonnedauw heeft een andere oplossing voor het probleem van de voedselarmoede: de planten hebben klierharen op hun bladeren waarmee ze insecten lokken, die blijven vastplakken en vervolgens door het blad omsloten en gedeeltelijk verteerd worden, waarbij de plant de verteringsproducten opneemt.


De natte heide waar Kleine zonnedauw groeit bevat heel weinig voedingsstoffen [stikstof, fosfor en kalium]. De plant neemt deze stoffen uit insekten op en dat vormt een welkome aanvulling. Desondanks kan het maar weinig eiwit vormen, zodat ze heel zuinig met water moet omgaan. Eiwitten zorgen ervoor dat een plant water kan vasthouden. Kleine zonnedauw groeit in een uitgesproken waterrijke omgeving. Toch ziet het eruit als een droogte plant.

Verzuring van voedselarm water:

een eldorado voor de Knolrus

Knolrus is hier in het Peelven een waterplant. Het is de enige inheemse Rus die behalve als landplant ook als echte waterplant optreedt. Juncus bulbosus domineert hier omdat het water zo zuur is.


Knolrus is voor zijn koolstofvoorziening op kooldioxide aangewezen en kan geen [bi]-carbonaat assimileren. In basisch water wordt kooldioxide in bicarbonaat en vervolgens carbonaat omgezet. De oplosbaarheid van kooldioxide in neutraal water is gering; zij neemt toe naarmate het water zuurder is. Hoe zuurder het water des te meer profiteert Knolrus hiervan door met zijn dunne zwevende stengels en bladeren kooldioxide uit het water op te nemen.

Weinig planten worden zozeer begunstigd door de huidige verzuring

van voedselarm water ten gevolge van luchtverontreiniging als

Knolrus. Gasvormige verbindingen als zwaveldioxide, stikstofoxiden

en ammoniak, door industrie verkeer en veehouderij in de lucht

uitgestoten, worden als ze de grond of het water bereiken, omgezet in

de sterke zuren zwavelzuur en salpeterzuur.


Bij gratie daarvan lost meer kooldioxide in het water op dan voorheen

ten gunste van Knolrus. Knolrus groeit op de oever en in het water.

Enkele veenmossen groeien in de oeverzone. Zeer veelvuldig treedt bij de Knolrus prolificatie op, waarbij zich in het centrum van de hoofdjes bundeltjes kleine bladeren ontwikkelen. Deze bundels bewortelen zich als ze met water in contact komen, en dienen voor de vegetatieve verspreiding

Podzolprofiel.

In grote delen van de Krim is de bodem gevormd door de struikheide begroeiing. Dit heeft geleid tot podzolering.


Door het verdwijnen van de boomlaag wordt de bodem gevoelig voor uitloging. Dit wordt versterkt door de humuszuren die worden afgescheiden door Struikheide.

podzolering van de bodem.


1. Dunne toplaaag De enige vruchtbaarheid

van de bodem zit hier,

maar de laag is erg dun

2. Mineraalarme

uitspoelingslaag. Deze laag is onvruchtbaar

omdat regenwater

mineralen en organische

stoffen wegspoelt. Ruimte

tussen de zandkorrels

vergemakkelijkt het

doorsijpelen van water.

3.Mineraalrijke

inspoelingslaag Ingespoelde mineralen en

organische stoffen hopen

zich hier op tot een harde

laag. Organische stoffen

veroorzaken de donkere

kleur

4.Schoon zand Dekzand met tamelijk

grote korrels. Door de

wind in de laatste ijstijd

aangevoerd vanaf de

destijds droog liggende

Noordzeebodem


Dit dwarsprofiel toont een volledig uit ontwikkelde podzolbodem duidelijk gescheiden grijze, bruine en gele banden. Het woord podzol stamt uit het Russisch en betekent zoveel als 'lijkt op as.' De vaalgrijze uitspoelingslaag, onder de bruine humusrijke toplaag, ziet er inderdaad uit als as die overblijft na het verbranden van hout. Onder de uitspoelingslaag bevindt zich een donkerbruin tot zwartgekleurde inspoelingslaag.

Mineralen (met name ijzer) en organische bestanddelen (humus) zijn in deze laag neergeslagen en vormen een harde bank, die ook wel oerbank genoemd wordt. Oer of ore is een oude benaming voor ijzer of erts. In de prehistorie en in de middeleeuwen groef men deze laag op om er ijzer uit te maken. Ooit waren de zandgronden van de Veluwe - waar goed ontwikkelde podzolbodems op grote schaal voorkomen - het grootste productiecentrum van ijzer in Europa.


Onder de oerbank bevindt zich geel zand. Dit is het moedermateriaal waarin de podzolbodem zich vormt.

In de Krim gaat het om dekzand dat in extreem koude fasen van de laatste ijstijd (rond 20.000 jaar geleden) met harde stormwind hierheen werd geblazen en als een deken over grote gedeelten is afgezet. Het zand is afkomstig van de destijds droog liggende Noordzeebodem en van droge rivierbeddingen in het binnenland.

Podzolen zijn onze oudste bodems. Ze zijn hier ontstaan in het Vroeg-Holoceen op het dekzand. Na de ijstijd verbeterde het klimaat en raakten deze zandgronden begroeid met bossen. Gevallen bladeren zorgden ervoor dat de toplaag van het zand werd verrijkt met humus. Tussen de grofgebouwde korrels van het dekzand zit veel ruimte. Regenwater sijpelt daar gemakkelijk tussendoor.


Plantenresten (humus) spoelen mee de bodem in. Op hun weg naar beneden lossen de humuszuren ijzer op, dat als een dun huidje om de zandkorrels heen zit. Het ijzer, dat de zandkorrels gelig kleurde, verdwijnt langs chemische weg en het zand wordt vaalgrijs. Zodra dit gebeurt, heet de bodem al een podzol.

Het regenwater neemt de opgeloste ijzerdeeltjes en humus verder mee naar beneden, tot ze neerslaan in de inspoelingslaag. Na verloop van tijd hopen zich hier alle bestanddelen op die van boven komen. Er ontstaat een harde donkergekleurde laag. Deze oerbank voorkomt verdere doorspoeling. IJzer en humus blijven steken en maken dat de oerbank in de loop van de tijd steeds dikker wordt. Onder de oerbank kunnen bodemprocessen geen invloed hebben: daar bevindt zich dan ook maagdelijk zand.


Podzolbodems vormen zich slechts langzaam. Hun ontwikkeling duurt duizenden jaren. Deze podzolbodem, dateert uit het Holoceen [maximaal 11.800 jaar geleden] De voedzame bovenlaag is erg dun en de harde uitspoelings- en inspoelingslaag maken het voor planten moeilijk om te wortelen. Een podzolbodem is een arme bodem. Op sommige plekken is de vruchtbare toplaag zelfs verdwenen door verstuiving van de bodem. Vooral in de middeleeuwen hebben schapenhouders door overmatige begrazing op de Ullingsche bergen, Overloonse duinen, Wanroyse bergen en Boshuizer bergen verstuiving veroorzaakt. In deze stuifzandgebieden lag vroeger ook een vruchtbaar laagje aan de oppervlakte van de podzolbodem. Nu zijn het Atlantische woestijnen


Om de arme zandgronden van de stroomrug van Boxmeer en de Peelrandrug te verrijken, hebben boeren al vanaf de middeleeuwen met plaggen vermengde schapenmest opgebracht.

De schapen werden 's nachts binnengehaald in zogenaamde potstallen. Van Wanroy tot Boxmeer stonden er 83. Op een bed van heideplaggen moesten ze daar de nacht doorbrengen. De mest werd niet verwijderd, maar voor de volgende nacht strooiden de boeren een nieuwe laag plaggen op de keutels.


Dit ging net zolang door tot de schapen met hun kop tegen het plafond stootten. De potstal werd dan leeggeschept en de mest rond de nederzetting op de akkers verspreid. Schapenmest is uiterst vruchtbaar. Het gevolg is niet alleen dat de grond rond de nederzetting geschikt werd voor akkerbouw, door het eeuwenlang uitstrooien van de potstalmest groeide hij ook steeds verder omhoog. In de plaggenmest zaten namelijk grote hoeveelheden zand.

Een potstalbemeste akker rond een nederzetting wordt hier het veld genoemd. Op andere plaatsen in Nederland spreekt men van es of enk. Er is in de loop van de eeuwen een dikke vruchtbare eerdlaag ontstaan


Tijdens de laatste ijstijd was het zo koud

dat de bovenste laag van de ondergrond

permanent bevroren was (permafrost).

De bodem was tenminste twintig meter

en plaatselijk tot wel vijftig meter diep

bevroren.


Onder deze bevroren

bodem bevond zich

grondwater dat vanwege

de grote diepte sterk

onder druk stond. Op

plaatsen waar zich

scheuren in de permafrost

bevonden welde het

grondwater daarom

omhoog. Zodra het in de

zone met permafrost

kwam bevroor het.

Hierdoor ontstond een ondergrondse ijslens, die door de aanvoer van nieuw grondwater bleef groeien. De grond boven de ijslens werd steeds verder omhooggeduwd. Er ontstond een heuvel die tientallen meters hoog kon worden.

Door de aanhoudende groei van de ijsheuvel ontstonden er op een gegeven moment scheuren in de grond bovenop de ijslens. Zonlicht kon nu op het ijs schijnen, waardoor dit langzaam ging smelten. Ook de bedekkende grondlaag ontdooide. Geholpen door het smeltwater dat van de pingo afstroomde gleden stukken grond naar beneden, die zich aan de voet van de heuvel ophoopten. Zo vormde zich aan de onderkant een ringvormige aarden wal, de zogenaamde randwal. Toen al het ijs gesmolten was bleef er een ringvormige krater over die zich vulde met smeltwater: een pingoruïne.


Vanaf het begin van het Holoceen nam de temperatuur sterk toe. In het pingomeertje gingen planten groeien. Afgestorven planten verrotten niet maar stapelden zich op tot veen. Geleidelijk raakte de pingoruïne opgevuld met veen. In het landschap waren nu alleen nog de ringvormige aarden wallen herkenbaar. die zich vulde met smeltwater: een pingoruïne

Uit koolstofdateringen van plantaardig materiaal uit de onderste veenlagen is gebleken dat de pingoruïnes zijn gevormd rond de 12.000-11.000 jaar geleden. In de 19e eeuw werd deze pingo ruïnes uitgeveend. Na het uitvenen vulde de pingoruïne zich met regenwater, waardoor dit ronde pingomeertje weer herkenbaar werd in het landschap.

Een voedselarm en dystroof

meer gevuld met zwart water


In dit dystrofe meer konden we geen plantengroei ontdekken.

Ook dierlijk leven leek afwezig. Het water was zwart. De plas wordt gevoed door regenwater, hetgeen zuur en oligotroof is. Het water is dus mineraal arm en zuur [pH 3 à 4]. Humuszuren gaan in oplossing en kleuren het water zwart. Het water is zuurstofarm, omdat de zuurstof gebruikt wordt voor afbraak van organische stof op de bodem. De temperatuurschommelingen zijn groot. De natte humusrijke bodem is isolerend. ’s Nachts stijgen koude nevels op, overdag bij warm weer trilt de lucht boven het water. Al bij al een moeilijk milieu voor waterorganismen. Vandaar dat je een eurytherm en euryoxibiont moet zijn, hetgeen betekent dat je grote temperatuur en zuurstofwisselingen moet kunnen verdragen.


Zwart water.

Hier waste de duivel zijn moer haar

kleren.

Er is hier sprake van zuur water en een bodem met veenmodder op de bodem. De plas wordt alleen uitsluitend gevoed door regenwater. Er vindt ophoping van humuszuren plaats. Bij gebrek aan zuurstof worden de organische resten niet volledig afgebroken. Er ontstaan humuszuren. Humuszuur is zuur dat zich ontwikkelt doordat er onvoldoende luchttoevoer is voor het volledig afbreken van organische moleculen. Strikt genomen gaat het daarbij niet om een enkel zuur, maar om een klasse van kleine organische zuurmoleculen, die via zwakke bindingen samenhangen in grotere structuren. Ze worden hier ook niet gebufferd door Ca of bicarbonaat. Bovendien staat het water stil en is geïsoleerd, zodat de humuszuren niet kunnen wegspoelen. We noemen dit water daarom dystroof.


We doorkruisten een groot gedeelte van de Krim springend als Gemzen van pol naar pol met uitsluitend Pijpenstrootje.

Door de sterke waterstands wisselingen manifesteert het Pijpenstrootje zich hier in horsten. Het terrein was daardoor moeilijk begaanbaar. Pijenstrootje gaat zuinig met stikstof en fosfaat om. In de winter trekt het, het overgrote deel in de bladeren en halmen terug om het in de opgezwollen stengelbasis en wortels op te slaan. In de lente kan ze deze voedingsstoffen snel mobiliseren. Pijpenstrootje geeft in deze voedselarme omgeving het verworven overwicht in de vegetatie niet gauw prijs. De plant is een echte veenplant. Het heeft meters lange holle wortels waarin, na afsterven, veel humus belandt, die de grond dicht kit. Hierdoor zorgt Pijpenstrootje voor een slecht doorlatende bodem, zodat water niet de grond in kan zakken, maar wordt vastgehouden.


De diepe beworteling van Molinia caerulea maakt dat ze bijzonder persistent is. Eventueel nog aanwezige hoogveensoorten worden door de overvloedige necromassa van Molinia geleidelijk verstikt.

Amerikaanse vogelkers

Douglas Grove den

Japanse larix Lijsterbes↓

Ruwe berk Sporkehout

Weymouthden↓

Zachte berk Zeeden

Zomereik Zwarte den↓

Zwarte Els


In de naaldhoutplantages troffen we opvallend veel Weymouthden aan. Deze boom is afkomstig uit het zuidoosten van Canada en het noordoosten van de Verenigde Staten. Het is een grote boom die in die landen wel 50 meter hoog kan worden. De naalden zijn blauw en staan in bosjes van vijf. De banaanvormige kegels vertonen witte harsvlekken. ←De Douglasspar, die in de Rocky Mountains tot 100 m hoog wordt, omzoomde de paden

De zeeden (Pinus pinaster) is een boom uit de dennenfamilie. Deze conifeer komt uit het Middellandse Zeegebied. De boom heeft goed afwaterende grond nodig om goed te groeien. Meestal zijn bijna alle dennen Grove dennen. Maar midden in de Krim stonden we voor een schitterende Zeeden.

Het Homogenoceen in de Peel

Japanse larix, Douglas, Zeeden, Weymouth, ze zijn allen getuigen van het Homogenoceen, de Columbiaanse uitwisseling van soorten over de hele wereld.


De naam geeft al aan dat deze soort zich eigenlijk niet in ons klimaat thuis voelt, vooral vanwege onze winters. Zeedennen werden in ons land een tijdlang geplant in duinen en op zandverstuivingen. De Zeeden is makkelijk te onderscheiden van de Grove den door zijn lange, twee samen staande naalden van ongeveer 17 cm en de grote kegels van 15 tot 20 cm. De Zeeden kan na ongeveer 90 jaar wel 30 meter hoog worden en heeft een bruinrode schors. In de streek van herkomst (Mediterranée) werd de zeeden behalve voor houtproductie ook geplant voor de hars. Die wordt gedestilleerd tot terpentijn. Dit is in ons klimaat niet mogelijk omdat het hier te koud is voor de productie van voldoende hars.


Grove den

De grove den is de enige den die van

oorsprong in Noord-Europa voor-

kwam. Deze boom heeft zo weinig

voedsel nodig dat hij zelfs op humus-

loos stuifzand kan groeien. Ook vorst,

droogte, hitte en hoog grondwater kan

hij doorstaan.

Een vliegden is een

door natuurlijke uit-

zaaiing versprei-

de Grove den. De be-

naming is te danken

aan de wijze waarop

het zaad waaruit de

boom is gegroeid op

zijn plaats kwam, het

is namelijk meege-

voerd door de wind.

Het zaad van de vliegden is

licht en voorzien van een

vleugeltje waardoor de

wind het vrij ver kan

meenemen.

Er is geen sprake van een aparte genetische vorm, maar door de na-

tuurlijke uitzaaiing buiten op vooral open zandgronden zoals hier in de

Krim op heide en stuifzand wijkt de vorm van de vliegden nogal af

van de Grove den die in een bos groeit. Bosbomen ontwikkelen door

de aanplanting van veel bomen in een dicht verband op weinig grond

een onderlinge concurrentie om licht. Daarom ontwikkelen die lange,

dunne, rechte stammen en hoge kruinen. De Vliegden daarentegen

staat vaak alleen, vangt rondom licht op en groeit daardoor uit tot een

boom met laaghangende takken en brede kroon. Ook als een groep

Vliegdennen tezamen opgroeit tot een bos blijft dit beeld bewaard.


Het licheen Bruin bekermos is

kenmerkend voor de zure

omstandigheden in de Krim. We

vonden het talrijk op zuur

strooisel, ruwe humus en

kaalzand maar het meest nog op

rottend hout en boomstronken.


Fraai haarmos↓

Gesnaveld klauwtjesmos↓

Gewoon dikkopmos↓

Gewoon kronkelsteeltje↓

Groot laddermos↓

Heideklauwtjesmos↓

Ruig haarmos↓

Gewoon sikkelsterretje↓


Grijs kronkelsteeltje↓

Gewoon gaffeltandmos↓

Zeven levendbarende hagedissen werden gedetecteerd, dankzij onze herpetoloog Henk. We zijn er nu van overtuigd. Het voorkeursbiotoop van de levendbarende hagedis is vochtige heidevelden met Dopheide, Pijpenstrootje en Struikhei met opslag van Berk en Grove den en de lijnvormige landschapselementen zoals bosranden en wegen. Belangrijk is dat de heide structuurrijk is met een kleinschalige afwisseling van jonge en oude struiken, takkenbossen en boomopslag.


Daar vindt hij een beter fourageer terrein en meer schuilmogelijkheden. De vrouwtjes zijn voor de bevalling eind juli topzwaar, waarbij 80% van het gewicht uit inwendig legsel bestaat. Om energie te sparen, beperkt ze haar activiteiten tot een minimum. Het is een buitenkansje om er een bij toeval te ontdekken. Je kunt er langdurig met je neus bovenop zitten, zonder dat ze wegschiet. De wetenschappelijke naam luidt “Lacerta vivipara”.

Maar zou eigenlijk “ovovivipara“ moeten zijn. Want het vrouwtje legt eerst de eieren – ze verlaten dus het lichaam – waaruit vrij snel daarna de jongen breken: “ eierlevendbarend” dus. Omdat de eischaal niet dikker is dan een doorzichtig vliesje, dat door beweging van de jongen in de moederschoot vroegtijdig kan breken, lijkt het soms alsof ze “direct uit de moeder” ter wereld komen.


De Wespspin

Nog een keer de wielweb-

spin Argiope. Alle wielwebspinnen han-

gen met de kop omlaag in

het web. De dieren leven

van prooien die in hun web

belanden. Vaak zijn dat

sprinkhanen, die hier al-

gemeen zijn, maar het zijn

in feite alleseters, die eten

wat in hun web vliegt

(vliegen, kevers, libellen).

Onder en boven de Naaf

bevindt zich een opvallen-

de witte zigzag band van

niet-klevend weefsel, het

zgn. stabilimentum.

De functie van deze structuur, die bij alle soorten van het ge-

slacht Argiope voorkomt, heeft niets te maken met stabilisering van

het web, maar heeft waarschijnlijk een signaalfunctie

Er bestaan twee hypothesen over deze structuur: de beide zigzag banden zouden de spin minder gemakkelijk vindbaar maken, om-dat ze de aandacht afleiden van de spin in het midden; of de moge-lijkheid bestaat dat beide banden met het ultraviolette licht dat ze reflecteren insecten aantrekken. Voor beide aannames bestaat geen bewijs. De mannetjes zijn eerder volwassen dan de vrouwtjes en zitten aan de rand van het web van een net nog niet volwassen vrouwtje te wachten tot zij haar laatste vervelling beleeft, meestal 2-3 man-netjes per web.


Direct na die vervelling, terwijl haar huid en ook de epigyne (pa-ringsorgaan) nog week en soepel is gaat een mannetje over tot de paring. De andere mannetjes proberen het later nog, maar de mannetjes die je bij volwassen vrouwtjes aan de rand van het web ziet zitten hebben niet altijd meer hun acht volledige poten, wat wel iets zegt over de agressie van het vrouwtje.

Voor een spin en dat geldt voor ie-dere soort is een bewegend voor-werp in het web natuurlijk aller-eerst een prooi. Een mannetje moet door middel van signalen duidelijk maken dat hij geen prooi is en de agressie onderdrukken. Bij Wesp-spin mannetjes is dit echter niet erg ontwikkeld en bestaat uit wat tokkelen aan de snaren en trillen met het achterlijf.

Bij het net vervelde vrouwtje is het agressieniveau laag, maar als zij

eenmaal heeft gepaard is deze weer hoog. Er wordt daarom zelden nog

met succes een tweede maal gepaard.


De Wespspinnen maken eicoconnen. Het is een soort urntje van

weefsel van 2 cm hoog, soms nog groter, en met een kraagvormige

rand, dat in de vegetatie in de buurt van het web wordt opgehangen.

We vonden er drie. De eieren, meestal enkele honderden,

overwinteren op die manier en in het voorjaar komen de jonge dieren

tevoorschijn en is de cyclus rond. De wijfjes gedragen zich als een

kruisspin: ze brengen bij verstoring het web schuddend in beweging

en laten zich, bij ernstige verstoring, snel omlaag vallen waarbij ze

met een draad met het centrum van het web verbonden blijven. Langs

die draad keren ze later weer terug. Dit is ook de reden waarom

wielwebspinnen met hun kop omlaag hangen: ze kunnen zich direct

laten vallen zonder om te hoeven draaien. De spintepels zorgen

bovendien voor een extra steunpunt aan het web wanneer ze lang en

schijnbaar verstard in het centrum hangen.


Op een oude berk groeiden tientallen Berkenzwammen. Berkenzwammen werden gedroogd als vloeiblok voor met ganzenveer en inkt geschreven documenten en smeulend in de imkers pijp voor bedwelming van bijen gebruikt. Jaren geleden zijn ze aangetroffen aan een touw om het middel van de in het gletsjerijs gevonden Ötzi-man die 5300 jaar voor het begin van onze jaartelling leefde


De Krim bezocht

Palude emergo

Documents

Transcript of Palude emergo