OVL-MONITOR 2018€¦ · Interview Joannes Melis, Lichtvormgevers BV - 108. 9. Storingen, klachten,...

OVL-MONITOR

2018

getallen, trends en ontwikkelingen

met dit jaar extra aandacht voor

omgevingsgericht ontwerpen

2

VOORWOORD

Beste lezer,

Voor u ligt alweer de derde editie van de OVL-monitor. En hoe blij zijn wij met het, ook dit jaar weer toegenomen, aantal respondenten. Waren het vorig jaar de marktpartijen die zich aansloten, zo zijn er dit jaar aanzienlijk meer gemeenten die hebben meegedaan. De OVL-monitor is nu echt volwassen aan het worden!

Er gebeurt veel op het gebied van openbare verlichting, er zijn ontwikkelingen op vele gebieden tegelijk. Technische ontwikkelingen in masten en armaturen en ook slimme regelingen en connectiviteit. Maatschappelijke ontwikkelingen zoals Circulariteit krijgen veel aandacht. En ook de toepassing van normen en richtlijnen ondergaat een verandering. Dit jaar hebben we dan ook als thema van de OVL-monitor gekozen voor het door OVLNL in het leven geroepen ‘omgevingsgericht ontwerpen van openbare verlichting’, waarin het welbevinden van mens en natuur centraal staat.

Mooi om te zien dat de OVL-monitor als instrument hier een belangrijke rol inneemt door inzicht te geven in de verschillende ideeën die leven, en de kansen en risico’s die benoemd worden. De interviews met vakgenoten, de input uit de IGOV Kenniscafés en de Expertmeetings die OVLNL organiseert geven veel informatie waar we mee aan de slag kunnen.

Mijn dank gaat uit naar allen die de moeite hebben genomen om de enquête in te vullen. Maar ook naar de klankbordgroep die steeds weer met verbeteringen komt. En de geïnterviewden, die hun visie met ons hebben gedeeld. Met het groter worden van het aantal respondenten is ook de hoeveelheid informatie enorm gegroeid. Ik heb grote bewondering voor de professionele wijze waarop de informatie geordend en geanalyseerd is en de OVL-monitor 2018 tot stand gekomen is.

Arthur Klink,

voorzitter stichting Openbare Verlichting Nederland. (OVLNL)

3

Inhoudsopgave

INLEIDING - 4

LEESWIJZER - 5

Interview Duco Schreuder, zelfstandig raadgever - 6

DEEL A – ANALYSES - 8

1. Wie deden er mee? - 9

Interview Arthur Klink, voorzitter OVLNL - 11

2. Overheden versus marktpartijen - 13

Interview Robbert Dijkema, Montad - 20

3. Kleine versus grote organisaties - 22

Interview Marc Verheijen, Gemeente Rotterdam + TU Delft - 28

4. Omgevingsgericht ontwerpen - 30

Interview Filip van der Heijden, Lichtvormgevers BV - 35

DEEL B – ENQUETE OVERHEDEN

1. Wie hebben de enquête voor overheden ingevuld (vraag 1 t/m 6) - 40

Interview Hans Akkerman, Gemeente Amsterdam - 47

2. Organisatie van het werk (vraag 7 t/m 10) - 49

Interview Petra Hulst, Signify - 54

3. Inwoners, lichtpunten en budget (vraag 11 t/m 16) - 56

Interview Ronald Gijzel, Nobralux - 63

4. Beheer, eigendom en net (vraag 17 t/m 23) - 65

Interview Ritsert Huisman, Studio DL - 73

5. Visie, maatschappelijke thema’s (vraag 24 t/m 28) - 75

Interview Victor Loehr, Rijkswaterstaat - 81

6. Led-verlichting (vraag 29 t/m 33) - 83

Interview Hans Meeuwissen, DE NOOD - 89

7. Overige technische ontwikkelingen (vraag 34 t/m 42) - 91

Interview Siegrid Siderius, ontwerpbureau Arup - 101

8. Aanbesteding (vraag 43 t/m 46) - 103

Interview Joannes Melis, Lichtvormgevers BV - 108

9. Storingen, klachten, calamiteiten (vraag 47 t/m 50) - 110

Interview Martin Vergeer, Ziut - 115

10. Omgevingsgericht ontwerpen en OVLNL (vraag 51 t/m 54) - 117

Interview Michel Joosse, Gemeente Middelburg - 122

BIJLAGE: ENQUÊTE MARKTPARTIJEN - 124

COLOFON - 145

4

Inleiding

Doelstelling Het doel van de monitor is om meer inzicht te krijgen in de ‘Facts & Figures’ en de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van openbare verlichting (OVL). Door regelmatig te monitoren, zien we trends en de factoren die hierbij een rol spelen. Zo kunnen overheden en marktpartijen nieuwe inzichten verkrijgen en leren van ervaringen. De OVL-monitor is een initiatief van OVLNL/IGOV en startte in 2016. Dit is de derde OVL-monitor.

Werkwijze De OVL-monitor 2018 heeft als basis de enquête voor overheden (57 vragen), met daarnaast de enquête voor marktpartijen (20 vragen). Bij het opstellen van beide vragenlijsten is een klankbordgroep betrokken (zie colofon). De enquête stond open van 16 april t/m 31 augustus 2018. Via OVLNL/IGOV, Acquire Publishing, Rijkswaterstaat en het netwerk van de klankbordgroep zijn mensen op diverse manieren opgeroepen om de enquêtes in te vullen. 141 medewerkers van overheden en 46 marktpartijen gaven hieraan gehoor. De resultaten zijn geanalyseerd en verwerkt in dit rapport. Ook hierbij is de klankbordgroep betrokken.

Anoniem De enquêtes zijn anoniem geanalyseerd. In dit rapport staan geen namen van respondenten en ook niet van de organisaties waar zij werkzaam zijn. Deze gegevens worden ook niet op een andere manier openbaar gemaakt. De uitkomsten zijn zo objectief mogelijk weergegeven. Het gaat daarbij nadrukkelijk over de 187 respondenten en niet over ‘het gehele werkveld OVL’.

Mensenwerk OVL is mensenwerk. We vinden het daarom belangrijk dat dit rapport niet alleen grafieken en getallen bevat. We willen het ook een gezicht geven. Om die reden hebben we vakgenoten gevraagd naar hun persoonlijke visie. Het thema van de interviews is dit jaar omgevingsgericht ontwerpen. Wat is de essentie hiervan en met welke aspecten moet in ieder geval rekening gehouden worden? De interviews zijn in willekeurige volgorde bij de verschillende hoofdstukken geplaatst en tonen een kleurrijk pallet aan visies en meningen.

Tot slot De OVL-monitor is geen wetenschappelijk rapport en heeft niet de pretentie representatief te zijn voor het hele werkveld OVL. Wel geeft het een boeiend beeld van de belangrijkste ontwikkelingen op dit moment en de verschillende ideeën die er nu leven. Door vragen in volgende OVL-monitoren terug te laten komen (en nieuwe vragen toe te voegen) krijgen we inzicht in hoe technieken en ideeën zich ontwikkelen. Zo krijgen we een uniek inkijkje in de wereld van de openbare verlichting!

5

Leeswijzer

Nieuw opzet Dit jaar zijn er meer gegevens dan vorig jaar. Dit komt doordat er een vergelijking gemaakt kan worden met de uitkomsten van 2017 en 2016. Om deze grote hoeveelheid gegevens op een overzichtelijke manier te ordenen en te presenteren, is ervoor gekozen om de antwoorden van de verschillende jaren per vraag weer te geven in een tabel.

Deel A – analyses Dit deel begint met een korte schets van de respondenten die dit jaar de enquêtes invulden. Daarna volgen er drie hoofdstukken met verdiepende analyse. Hoofdstuk A2 gaat over de belangrijkste verschillen van visie tussen overheden en marktpartijen. Hoofdstuk A3 richt zich op de verschillen in de antwoorden van respondenten van kleine en grote organisaties. In hoofdstuk A4 kijken we specifiek naar het onderwerp omgevingsgericht ontwerpen.

Deel B – enquête overheden Dit deel van het rapport bestaat uit tien hoofdstukken en volgt daarmee de indeling van de enquête voor overheden. Elk hoofdstuk begint met de belangrijkste uitkomsten per thema, weergegeven in een ‘infographic’. Vervolgens worden de enquêtevragen bij dit thema besproken. De antwoorden zijn weergegeven in een grafiek, die voorzien is van een korte toelichting. Onderaan de pagina staat een tabel met daarin de antwoorden van de diverse jaren naast elkaar. Ook hierbij staat een korte toelichting.

Interviews Om de OVL-monitor het menselijke, kleurrijke gezicht te geven dat past bij het werkveld openbare verlichting, zijn er vijftien personen geïnterviewd. Aan deze mensen zijn vijf vragen gesteld die betrekking hebben op omgevingsgericht ontwerpen. De interviews zijn voorzien van een kort CV en foto van de geïnterviewde.

Meer informatie op de website Op de website van OVL-monitor staat meer informatie. Ontdek de powerpointpresentatie, die u in enkele minuten door de opvallendste enquêteresultaten van 2018 leidt. Of blader door de eindrapporten van vorige jaren. Ga naar: www.ovlmonitor.nl

http://www.ovlmonitor.nl/

¨

Duco Schreuderzelfstandig raadgever

6

Duco werd in 1931 geboren in Rotterdam. Hij studeerde technische natuurkunde

in Delft, is gepromoveerd in Eindhoven en studeerde filosofie en psychologie

aan de Internationale Faculteit te Haarlem. Hij was 10 jaar werkzaam bij Philips

en werkte daarna 25 jaar als wetenschappelijk medewerker bij de SWOV.

Sinds 1993 is hij zelfstandig raadgever. Hij is auteur van enkele boeken en van

honderden artikelen en technische rapporten.

‘Het gaat om de leefomgeving, en eigenlijk

om de hele aarde.’

Wat is, naar uw idee, de essentie van omgevingsgericht ontwerpen ? Wat maakt het anders dan

‘gewoon’ lichtontwerp?

Gewoon lichtontwerp gaat over functionele vereisten. Centraal staan het gemotoriseerde snelverkeer,

de waarneming van (kleine) objecten, efficiency en lichttechniek. Omgevingsgericht ontwerpen is meer

omvattend. Daarbij is er ook aandacht voor:

- inpassen van de verlichting in een groter geheel

- gebruikers van de openbare ruimte

- beleving en gevoelens van veiligheid

- vermijden van lichtverblinding en lichthinder

Wat zijn volgens u de belangrijkste aspecten waarmee rekening gehouden dient te worden bij

omgevingsgericht ontwerpen?

Men dient zich te realiseren dat omgevingsgericht ontwerpen een onderdeel van een onderdeel is. Het

gaat om de leefomgeving, en eigenlijk om de hele aarde. Essentieel bij omgevingsgericht ontwerpen is

dat men alle relevante gegevens verzamelt en op elkaar afstemt. Daarvoor is adequate software nodig.

En dient men rekening te houden met de privacy van de gebruikers van de openbare ruimte.

Interview

Wat zou volgens u de relatie moeten zijn tussen omgevingsgericht ontwerpen en richtlijnen (zoals de

NPR)?

Omgevingsgericht ontwerpen moet niet nu al in richtlijnen en zeker niet in normen worden vastgelegd.

Daarvoor is het nog te abstract. In de toekomst zijn handleidingen beter dan richtlijnen. Elke weg is

anders. Dit vereist meer kennis bij de ontwerpers.

Waar zit volgens u ‘the bottleneck’ bij omgevingsgericht ontwerpen? Bij (voldoende/onvoldoende)

kennis of bij het proces (bijv. integraal werken)?

Bottleneck is de gewoonte om richtlijnen en normen als recept te gebruiken. Dit staat het eigenlijke

ontwerpwerk in de weg. Het vereist een andere mentaliteit bij de ontwerper, minder klakkeloze

gehoorzaamheid en meer inzicht. Het kennisniveau is echter veelal ontoereikend. Het is noodzakelijk

om de kennis over de fundamentele aspecten te verbreden en te verdiepen. Ook de kennis die al

beschikbaar is, dient op de relevantie voor omgevingsgericht ontwerpen te worden getoetst. En dan

met name wat betreft de toepassing van leds in de buitenverlichting. Ten slotte is het noodzakelijk om

de gemakzucht van het in gevestigde patronen denken en handelen te doorbreken. Geldgebrek is een te

gemakkelijk excuus om het ‘maar zo te laten’. Ik betwijfel of er in feite geldgebrek is!

Hoe ziet u de toekomst van omgevingsgericht ontwerpen?

Het wordt alleen wat wanneer er minder aan korte-termijn geld verdienen wordt gedacht en als alle

gebruikers van de weg gelijkwaardig worden geacht. Dus ook: kinderen, senioren, vrouwen, enz. De

toekomst vereist een omslag in de mentaliteit van de ontwerpers: minder routine, meer diepgaande

overwegingen. Als dat lukt, dan heeft omgevingsgericht ontwerpen een grote toekomst!

7

¨

‘Bottleneck is de gewoonte om richtlijnen

en normen als recept te gebruiken.

Dit staat het eigenlijke ontwerpwerk in de weg.’

DEEL A

ANALYSES

¨

A1. Wie deden er mee

9

141 46respondenten in 2018 respondenten in 2018

taak: beheer OVL

bedrijf: fabrikant/leverancier

van armaturen

95 16

taak: (ook) beleid OVL bedrijf: adviesbureau

taak: (ook) adviseur OVL bedrijf: installatiebedrijf

45 16

42 10

overheden marktpartijen

10

A1. Wie deden er mee

Dit jaar vulden 187 mensen de enquêtes in. Dat zijn er 42 meer dan vorig jaar.

Deze toename is te danken aan de overheden. Dit jaar vulden vanuit de overheden

141 respondenten de enquête in. Vorig jaar waren dat er 90, in 2016 waren het er 92.

I. De overheden

Van de 141 respondenten werken er 117

(= 83%) voor een gemeente, 11 voor

een provincie en 8 voor Rijkswaterstaat.

95 respondenten zijn werkzaam als

beheerder OVL, 45 zijn (tevens) beleids-

medewerker OVL. Adviseur OVL is door

42 mensen aangevinkt.

II. De marktpartijen

Van de 46 respondenten werken er 16 voor een fabrikant en/of leverancier van armaturen,

eveneens 16 voor een adviesbureau en 10 voor een installatiebedrijf.

17 respondenten werken bij een bedrijf waar 1 tot 5 personen zich bezighouden met OVL, 10

bij een bedrijf waar 6 tot 15 personen dit doen, 6 bij een bedrijf waar 15-30 personen bezig

zijn met OVL en 13 bij een bedrijf waar meer dan 60 mensen zich bezighouden met OVL.

¨

Arthur Klinkvoorzitter OVLNL

11

Arthur is werkzaam bij de Gemeente Utrecht als senior adviseur openbare

verlichting. Daarnaast is hij voorzitter en oprichter van het InterGemeentelijk-

overleg Openbare Verlichting (IGOV) en voorzitter van de stichting Openbare

Verlichting Nederland (OVLNL). Zijn missie is: verlichten met kennis en verstand.

‘Het ontbreekt vaak aan praktijkkennis van

openbare verlichting, opgedaan uit feedback

door avondschouwen bij voorkeur

samen met bewoners.’

Wat is, naar uw idee, de essentie van omgevingsgericht ontwerpen? Wat maakt het anders dan


Elke omgeving verdient een passend ontwerp, bekeken vanuit comfort en het functioneren van de

gebruiker (mensen, natuur, flora en fauna). En dus niet enkel ontworpen vanuit de getalletjes uit normen

of richtlijnen.



De belangrijkste aspecten zijn wat mij betreft:

• Het welbevinden van de mens en de beleving, functie en gewenst gebruik van de openbare ruimte

staan centraal.

• Infrastructuur, waarbij faciliteiten zoals straatmeubilair, bomen en toegepaste materialen bij de

inrichting van de openbare ruimte centraal staan. Belangrijk punt hierbij is het combineren van

functies, zodat het ruimtegebruik optimaal is.

• Lichttechniek, waarbij we kijken naar wegdekreflectie, Ti, gelijkmatigheid, Ev, en dergelijke. Het

comfort van de weggebruiker en de kwaliteit van verlichting staan hierbij centraal.

• Verkeersveiligheid en sociale veiligheid.

• Duurzaamheid, waarbij we kijken naar natuur en milieu, flora en fauna, maar ook naar

materiaalgebruik, circulariteit, energie en CO2.

• Innovatie en techniek, waarbij we kijken naar Smart Cities, Smart Lighting en technieken als digitale

connectiviteit en IoT.

Interview


NPR)?

De regelgeving is niet het uitgangspunt, maar kan als toetsing worden gebruikt. En kan mogelijk ter

discussie worden gesteld.



Het ontbreekt vaak aan praktijkkennis van openbare verlichting, opgedaan uit feedback door

avondschouwen bij voorkeur samen met bewoners. Ontwerpers moeten wat mij betreft altijd hun

gerealiseerd ontwerp in de nachtelijke uren beoordelen, bij voorkeur bij verschillende omstandigheden.

Dat maakt het gesprek met andere vakdisciplines makkelijker, omdat er dan vanuit de praktijk gesproken

kan worden en niet alleen vanuit de normen. Te vaak wordt er in het proces vanuit bestaande patronen

en gewoontes gedacht door alle betrokkenen. Dat werpt drempels op.

Ik zie de samenwerking zelf niet zozeer als een bottleneck. Er is nog wel veel te doen om de angstcultuur

te doorbreken. Als iedereen zich achter regelgeving en in hokjes blijft verschuilen om zich in te dekken

voor ieder mogelijk risico, dan komen we er niet. Daarom vind ik het zo belangrijk dat er snel een nieuw

handvat komt waaraan we kunnen refereren.


Daar ben ik positief over. Je ziet de beweging al opkomen. Het fenomeen Smart City draagt er goed aan

bij. De techniek is er ook klaar voor. De organisaties passen zich gestaag aan op een andere manier van

denken en werken.

12

¨

‘Als iedereen zich achter regelgeving en in hokjes

blijft verschuilen om zich in te dekken voor ieder

mogelijk risico, dan komen we er niet.’

¨

13

A2. Overheden versus marktpartijen

led smart city/

smart lighting

ziet geen belemmeringen

bij overstap naar led

ziet geen belemmeringen


is belangrijkste belemmering

bij innovatie

is belangrijkste belemmering

bij innovatie

80% 43%

30% 74%

overheden marktpartijen

smart city/smart lighting

is grote kans


is grote kans

belangrijkste

technische ontwikkeling

belangrijkste


gebrek aan

tijd

gebrek aan

ambitie

14

A2. Overheden en marktpartijen

Waar lopen de ideeën van overheden en marktpartijen over openbare verlichting het meest uiteen? Wat springt er, als je de reacties vergelijkt, het meest in het oog? Die vraag staat centraal in dit hoofdstuk. De volledige weergave van de antwoorden van de respondenten van overheden zijn te vinden in deel B van dit document. De antwoorden van de marktpartijen staan in de bijlage.

I. Smart lighting/smart city en andere technische ontwikkelingen

De meningen over smart lighting/smart city zijn nog altijd verdeeld. Dat blijkt uit drie vragen.

Overheden Marktpartijen

1. Smart lighting/smart city staat op de8ste (laagste) plaats als belangrijkmaatschappelijk thema OVL(vraag 24, enquête overheden)

1. Smart lighting/smart city staat op de3de plaats als belangrijk maatschappelijkthema OVL(vraag 4, enquête marktpartijen)

2. Smart lighting/smart city staat op de5de plaats als de belangrijke technischeontwikkeling OVL(vraag 29, enquête overheden)

2. Smart lighting/smart city staat op de1ste plaats als de belangrijke technischeontwikkeling OVL(vraag 7, enquête marktpartijen)

3. 30% van de respondenten ziet smartlighting/smart city als een grote kans(vraag 37, enquête overheden)

3. 74% van de respondenten ziet smartlighting/smart city als een grote kans(vraag 10, enquête marktpartijen)

Ook wat betreft led, schakelen/dimmen, telemanagement, elektrische veiligheid en DC/gelijkstroom zijn er grote verschillen als je kijkt naar de scores wat betreft belangrijkheid. Zie hiervoor de grafieken op de volgende pagina.

15

Overheden:

Marktpartijen:

16

II. Led

Led staat bij de respondenten van de overheden voor het derde jaar met stip op 1 als belangrijkste technische ontwikkeling. Bij de marktpartijen stond led in 2016 en 2017 ook op 1, maar is dit jaar ingehaald door smart lighting/smart city en telemanagement.

Op de vraag wat voor overheden de belangrijkste belemmering is bij de overstap naar led reageren de respondenten van overheden en marktpartijen net als voorgaande jaren verdeeld (vraag 32 enquête overheden, vraag 9 enquête marktpartijen). Bij de overheden zegt 80% dat er geen belemmeringen zijn. 9% noemt de kosten een belemmering, 2% de betrouwbaarheid en 2% de lichtkwaliteit. Bij de marktpartijen kiest slechts 43% voor geen belemmeringen. 22% noemt de kosten als belemmering, 0% de lichtkwaliteit en 0% de betrouwbaarheid van led.

De marktpartijen hadden dit jaar voor het eerst een extra antwoordoptie, namelijk ‘Kennis’. Dit antwoord scoort opvallend hoog. Maar liefst 30% van de respondenten ziet (gebrek aan) kennis als belangrijkste belemmering bij de overheden voor de overstap naar led. We gaan deze extra antwoordoptie bij de volgende OVL-monitor ook aan de overheden voorleggen.

Overheden: Marktpartijen:

III. Belemmeringen bij innovaties

Dit jaar is voor het eerst de vraag gesteld: ‘Wat zijn volgens u de belangrijkste belemmeringen voor innovaties?’ (vraag 41 enquête overheden, vraag 17 enquête marktpartijen). Men mocht hierbij maximaal twee antwoorden aanvinken. Ook bij deze vraag zijn de verschillen tussen overheden en marktpartijen duidelijk zichtbaar.

Bij de respondenten van de overheden scoort gebrek aan tijd het hoogst (48%), gevolgd door gebrek aan geld (33%) en gebrek aan kennis (26%). Bij de marktpartijen staat gebrek aan ambitie en durf met stip op 1 (59%), gevolgd door gebrek aan kennis (41%) en gebrek aan geld (30%). Gebrek aan tijd scoort hier slechts 7%. In de volgende OVL-monitor gaan we deze vraag verder specificeren: bij wie ontbreekt kennis of ambitie en durf? Hebben de marktpartijen het over hun klanten of over henzelf?

17

Overheden:

Marktpartijen:

18

IV. Circulariteit

Bij overheden staat circulariteit op de 3de plaats als het gaat om de belangrijkste (maatschappelijke) thema’s van dit moment. Bij de marktpartijen staat het op de 2de plaats (vraag 24 enquête overheden, vraag 4 enquête marktpartijen).

Vervolgens is gevraagd op welke manier men in de organisatie bezig is met circulariteit. Men mocht daarbij meerdere antwoorden aanvinken. Omdat overheden en marktpartijen een andere postie hebben in de keten, zijn de antwoordopties in de twee enquêtes verschillend (vraag 26 enquête overheden, vraag 6 enquête marktpartijen).

Hieronder staan de antwoordopties van de overheden, met daarvoor de score van het betreffende antwoord: 68%: Zorgen dat afgedankte producten gedemonteerd en gesorteerd worden door

erkende verwerker (recycle). 51%: Afgedankte producten (masten, armaturen) die nog bruikbaar zijn elders opnieuw

gebruiken (re-use). 41%: Bij inkoop van producten zoals masten en armaturen eisen stellen inzake

circulariteit. 37%: Levensduur producten verlengen door opknappen/moderniseren (refurbish). 29%: Afgedankte onderdelen die nog bruikbaar zijn elders opnieuw gebruiken

(remanufacture). 29%: Bij aanbesteding van beheer/onderhoud eisen opstellen inzake circulariteit

(transport, schoonmaak, reparaties, etc). 25%: Minder lichtbronnen, armaturen en masten gebruiken, waardoor minder

materiaal nodig is (reduce/refuse). 18%: Nog niet concreet mee bezig, denken er wel over na. 6%: Door een pilot te starten. 3%: We zijn er niet mee bezig.

Uit deze antwoorden blijkt dat veel overheden bezig zijn met circulariteit wat betreft OVL. Recyling door een erkende verwerker scoort het hoogst met 68%.

Recycling is slechts een beperkt onderdeel van circulariteit. De respondenten geven aan dat men zich ook richt op andere aspecten, zoals het langer in de keten houden van producten en productonderdelen (re-use, refurbish, remanufacture) en het stellen van eisen op het gebied van circulariteit bij de inkoop van producten en diensten.

Dit is een belangrijke en noodzakelijke ontwikkeling gezien de rijksdoelstelling Nederland Circulair in 2050.

19

De marktpartijen konden kiezen uit de volgende antwoordopties:

• We werken samen met andere (keten)partijen, om zo te komen tot meer circulariteit.

• In onze adviezen nemen we het thema mee, het lukt ons daarbij goed om aan te gevenhoe men concreet invulling kan geven aan het thema.

• In onze adviezen nemen we het thema mee, maar het is nog lastig om het te koppelenaan concrete acties.

• Onze producten zijn al behoorlijk circulair.

• We zijn bezig om onze producten meer circulair te maken.

• We zijn er nog niet concreet mee bezig, maar denken er wel over na hoe we invullingkunnen geven aan circulariteit bij OVL.

• We zijn er niet mee bezig.

• Weet ik niet/geen mening.

De antwoorden van de marktpartijen leveren de volgende grafiek op:

Hieruit blijkt dat ook de marktpartijen op diverse manieren bezig zijn met circulariteit.

Vooral het samenwerken met andere (keten)partijen om zo te komen tot meer circulariteit

scoort hoog. Daarnaast zijn partijen bezig om producten meer circulair te maken, om

adviezen te geven en/of denkt men na over een goede invulling van het thema.

In de komende OVL-monitoren zal zichtbaar worden hoe dit zich verder ontwikkelt.

¨

Robbert Dijkema Montad

20

Robbert is als vestigingsmanager Montad-Noord verantwoordelijk voor

het opzetten en leiden van de vestiging van Montad in Assen. Als adviseur/

projectmanager is hij betrokken bij de inhoudelijke invulling van projecten op

het gebied van verlichting en verkeerstechniek. Tevens is hij voorzitter van het

Netwerk Kennis van OVLNL.

‘Met de op te stellen leidraad trachten we (OVLNL)

de positieve ervaringen en hoogwaardige

kennis te delen.’



Als adviseur/ontwerper van verlichting ben ik van mening dat elk ‘gewoon’ ontwerp omgevingsgericht

ontworpen moet en kan worden en dat er dus geen verschil is. Vanuit mijn civiele achtergrond ben

ik gewend om integraal vanuit meer disciplines te kijken naar onze leefomgeving. Verlichting is een

onderdeel van de totale omgeving. De omgeving in de breedste zin van het woord bepaalt de wijze

waarop de verlichting ingericht dient te worden. De essentie van omgevingsgericht ontwerpen zoals wij

er nu over spreken is dat er aandacht komt voor de integraliteit van een ontwerp en er nadruk wordt

gelegd op het invullen van licht op maat.



Zoals de term al aangeeft is het belangrijkste dat het lichtontwerp zodanig wordt vormgegeven dat het

optimaal rekening houdt met (alle aspecten in) de omgeving. Bijvoorbeeld groen, inrichting en gekozen

verharding, maar bovenal de gewenste beleving. Om dit goed te kunnen bepalen dienen de gebruikers

van de openbare ruimte te worden geanalyseerd. Welke doelgroep maakt gebruik van het gebied en met

welk doel? Zijn het passanten, is het verkeer of betreft het een gebied waar de gebruikers juist langer

willen verblijven? Het achterhalen van de doelgroep en het doel van het verblijf geeft de basis voor het

uiteindelijke ontwerp op maat.

Interview


NPR)?

De richtlijn biedt handvatten om te komen tot een goed lichtontwerp, maar er blijft zeker ruimte voor

interpretatie of zelfs afwijken van de richtlijnen. Door op een juiste manier gebruik te maken van de

handvatten die een richtlijn biedt, kan een optimaal lichtbeeld gecreëerd worden voor elke situatie.

In sommige gevallen is het zelfs zo dat de richtlijn juist niet de oplossing biedt. Zo heb ik recent een

centrumplan ontworpen waar de sfeer diende te zorgen voor een prettig verblijf, waar mensen zich op

hun gemak voelen en de sfeer bijdraagt aan het langer willen verblijven in het gebied. Om deze sfeer te

benaderen hebben we gekozen voor een groter contrast tussen licht en donker i.p.v. de gelijkmatigheid

die de richtlijnen voorschrijven. Dit draagt bij aan gezelligheid en het ‘huiskamer-gevoel’, zonder de

veiligheid uit het oog te verliezen.



Mijn gevoel zegt dat de oplossing ligt in het delen van kennis en ervaring. Met de op te stellen leidraad

trachten we (OVLNL) de positieve ervaringen en hoogwaardige kennis te delen. Deze kennis en ervaring

is beschikbaar voor diverse vakgebieden en stakeholders. Zo kunnen zij een kijkje nemen in de keuken

van het vakgebied licht en verlichting en willen we integraal ontwerpen bevorderen. Dit moet het

eenvoudiger maken om de richtlijnen te interpreteren en oplossingen op maat te creëren.


Ik denk dat dit altijd in ontwikkeling blijft en zal veranderen. Onze omgeving verandert, behoeften,

wensen, eisen en uiteraard de technologie blijft zich ontwikkelen. Het blijft mijns inziens dan ook een

onderwerp dat continu in beweging zal zijn en waar we gezamenlijk over in gesprek moeten blijven. We

moeten blijven leren van elkaars successen maar ook zeker van de mindere ervaringen. Zo moeten we

niet bang zijn om af en toe onze nek uit te steken en nieuwe inzichten en mogelijkheden te proberen.

Alleen zo kunnen we blijven leren en het licht-op-maat-principe mee laten evalueren met onze

omgeving.

21

¨

‘We moeten blijven leren van

elkaars successen maar ook zeker van

de mindere ervaringen.’

¨

A3. Kleine versus grote organisaties

22

burgers worden actief betrokken

bij belangrijke wijzigingen OVL

burgers worden actief betrokken

bij belangrijke wijzigingen OVL

belangrijk thema belangrijk thema


is een grote kans

belangrijke belemmering

voor innovatie

belangrijke belemmering

voor innovatie


is een grote kans

18%

41%

35%

5%

overheden

>200.000 inwoners

overheden

<25.000 inwoners

circulariteit

regels inkoop/

aanbesteding

beleving van licht

gebrek aan

kennis

23

A3. Kleine versus grote organisaties

In hoeverre geven de respondenten van kleine(re) organisaties andere antwoorden dan de

respondenten van grote(re) organisaties? Deze nuancering staat centraal in dit hoofdstuk.

Startpunt daarbij is vraag 11:

Voor deze analyse zijn, net als in 2017, de categorieën 50.000-100.000 en 100.000-200.000 inwoners samengevoegd, evenals de categorieën 200.000-300.000 en > 300.000 inwoners. We komen zo tot de volgende indeling met vier groepen:

Groep Aantal inwoners Percentage A meer dan 200.000 inwoners 13% van de respondenten B 50.000 tot 200.000 inwoners 33% van de respondenten C 25.000 tot 50.000 inwoners 32% van de respondenten D minder dan 25.000 inwoners 15% van de respondenten

Groep A bestaat voor 55% uit gemeenten, 39% uit provincies en 6% uit Rijkswaterstaat. Bij groep B, C en D gaat het om (vrijwel) allemaal gemeenten.

I. Logische verschillen tussen klein en groot

Sommige relaties zijn zo logisch, dat ze geen uitwerking behoeven:

• weinig inwoners - minder fte’s - minder lichtmasten - meer landelijk

• veel inwoners - meer fte’s - meer lichtmasten - meer stedelijk

Daarnaast laten de antwoorden van 2018 zien dat, naarmate de organisatie kleiner is:

• het beheer vaker wordt uitbesteed

• men minder eigen netwerk heeft

• men vaker tevreden is over de netwerkbeheerder

• de installatieverantwoordelijkheid minder vaak goed is geregeld

• er minder verlichting wordt gedimd

• er ’s nachts meer verlichting wordt uitgeschakeld

• men vaker kiest voor aanbesteding op basis van laagste kosten of laagste prijs

24

II. Maatschappelijke thema’s (Q24, Q26, Q28)

Bij alle groepen staat energiebesparing/CO2-reductie met stip op 1 als belangrijkste

maatschappelijke thema. Daarna lopen de meningen uiteen.

Vraag 24: Wat zijn binnen uw organisatie de belangrijkste thema’s m.b.t. OVL?

Groep A (> 200.000) Groep B Groep C Groep D (< 25.000) 1 energiebesparing energiebesparing energiebesparing energiebesparing 2 circulariteit lichtvervuiling/hinder burgerparticipatie beleving van licht 3 lichtvervuiling/hinder circulariteit lichtvervuiling/hinder stadsmarketing 4 beleving van licht beleving van licht social return circulariteit 5 social return burgerparticipatie circulariteit burgerparticipatie 6 stadsmarketing social return beleving van licht smart lighting/city 7 burgerparticpatie + smart lighting/city smart lighting/city lichtvervuiling/hinder 8 smart lighting/city stadsmarketing stadsmarketing social return

+ burgerparticpatie en smart lighting/smart city scoren bij groep A allebei even hoog

Wat opvalt is dat elke groep een ander thema op de 2de plaats heeft staan. Lichtvervuiling/ -hinder scoort hoog bij groep B (2de plaats) en laag bij groep D (7de plaats). Burgerparticipatiescoort hoog bij groep C (2de plaats) en laag bij groep A (laagste plaats).Verder valt op dat stadsmarketing het hoogst scoort bij de kleine gemeenten.

Bij groep A scoort het thema circulariteit hoog. Dit is ook terug te zien in de antwoorden op de verdiepingsvraag (vraag 26). Daaruit blijkt dat men in groep A op veel manieren bezig is met circulariteit. De verschillen met groep D zijn groot. Zo geeft bij groep A 71% van de respondenten aan dat er bij de inkoop van OVL-producten eisen worden gesteld inzake circulariteit. Bij groep D is dit 20%. Bij groep A start 35% een pilot, bij groep D 0%.

Vraag 26: Op welke manier(en) is uw organisatie bezig met circulariteit OVL?

Groep A Groep B Groep C Groep D Afgedankte producten komen bij erkende verwerker (recycle) 71% 84% 66% 60% Afgedankte onderdelen elders hergebruiken (remanufacture) 41% 37% 27% 15% Levensduur producten verlengen door opknappen (refurbish) 59% 53% 32% 10% Afgedankte producten elders hergebruiken (re-use) 53% 56% 56% 40% Minder lichtbronnen/materialen gebruiken (reduce/refuse) 47% 21% 22% 20% Bij inkoop producten eisen stellen inzake circulariteit 71% 49% 32% 20% Bij aanbesteding beheer/onderhoud eisen inzake circulariteit 29% 42% 22% 20% Starten van een pilot 35% 5% 0% 0% Nog niet concreet mee bezig, denken er over na 0% 14% 27% 15% We zijn er niet mee bezig 0% 5% 0% 10%

Anders 24% 9% 10% 0%

Dat een onderwerp laag scoort, wil overigens niet automatisch zeggen dat men er weinig mee heeft of mee doet. Een voorbeeld is het thema burgerparticipatie. Dit staat slechts op de 5de plaats bij groep D. Uit de verdiepingsvraag over burgerparticipatie (vraag 28) blijkt echter dat maar liefst 35% van de respondenten uit deze groep aangeeft dat de burgers actief worden betrokken bij belangrijke wijzigingen OVL. Dit percentage is bij de andere groepen aanmerkelijk lager, namelijk 18% (groep A), 21% (groep B) en 17% (groep C).

25

III. Ledverlichting (Q29 t/m Q33)

Led scoort bij alle groepen het hoogst als belangrijke technische ontwikkeling. Als het gaat om het percentage van de huidige verlichting dat voorzien is van led, dan scoort groep C (25.000 tot 50.000 inwoners) het hoogst. Van deze groep geeft 61% van de respondenten aan dat meer dan een kwart van de OVL voorzien is van led. Groep A (> 200.000 inwoners) scoort het laagst met 30%.

Als het gaat om de aanschaf van nieuwe verlichting, dan scoort groep D (< 25.000 inwoners) het hoogst: 100% van de nieuw aangeschafte verlichting is hier led. Bij groep A, B en C is dit respectievelijk 94%, 93% en 95%. Bij alle groepen zegt de overgrote meerderheid dat er geen belemmeringen zijn bij de overstap naar led.

Dit jaar zijn iets meer respondenten positief over retrofit dan vorig jaar (zie ook deel B van dit rapport, vraag 33). De verschillen tussen de vier groepen zijn groot. Bij groep A en groep D maakt minder dan een kwart gebruik van retrofit, bij groep B en C meer dan de helft. 58% van de respondenten van groep D vindt retrofit geen goede oplossing. Bij groep A, B en C is dit respectievelijk 25%, 35% en 29%.

Groep A Groep B

Groep C Groep D

Ja, (op sommige plaatsen) een goede oplossing * Ja, vanwege kostenoverwegingen/energiedoelstellingen * Nee, maar dit komt (mogelijk) nog * Nee, we vinden retrofit is geen goede oplossing * Weet ik niet

26

IV. Smart city/smart lighting (Q36 t/m Q38)

Bij groep A vindt 47% dat smart city/smart lighting overschat wordt en ziet 41% het als een grote kans (zie ook deel B van dit rapport, vraag 37). Bij groep C is een soortgelijke verdeling: hier kiest 45% voor overschat en 38% voor grote kans.

Bij groep B en groep D kiezen er duidelijk meer mensen voor overschat. Bij groep B is dit 53% en bij groep D zelfs 79%. Bij groep B ziet 30% smart city/smart lighting als een grote kans. Bij groep D is dit slechts 5%.

Groep A Groep D

Als we kijken naar hetgeen er op dit moment gekoppeld wordt aan de OVL-installatie, dan zien we eveneens grote verschillen. Bij organisaties met meer inwoners worden er meer sensoren en camera’s aan de OVL-installie gekoppeld. De onderstaande tabel maakt dit duidelijk.

Vraag 36 : Welke zaken die elektriciteit vragen zijn gekoppeld aan de OVL-installatie?

Groep Sensoren OVL-gerelateerd Camera’s Sensoren niet OVL-relateerd A 47% 47% 18% B 42% 16% 16% C 18% 10% 15% D 5% 5% 5%

Aan de respondenten is tevens gevraagd wat zij denken dat moeilijk te regelen is in het

kader van smart city/smart lighting.

De respondenten van alle vier de groepen zijn van mening dat het ‘regelen van de

verantwoordelijkheden’ en ‘zorgen voor permanente voeding’ het moeilijkst te regelen zijn

als het gaat om smart city/smart lighting. Op de derde plaats als zijnde moeilijk te regelen

staat bij groep A en groep B ‘standaardisatie van de aansturing’. Bij groep C en groep D staat

het ‘regelen van budgetten voor onderhoud’ op de derde plaats.

27

V. Innovatie, inkoop en duurzaamheid (Q40, Q41, Q44)

De meeste koplopers zitten bij groep A. Van deze groep noemt 41% van de respondenten de eigen organisatie een koploper. Bij groep B is dit 14%. Bij groep C en groep D noemt niemand de eigen organisatie een koploper. Bij groep B volgt 60% de ontwikkelingen op de voet. Bij groep C volgt 79% de ontwikkelingen van een afstand. Bij groep D volgt 43% op de voet en 50% van een afstand.

Tevens is gevraagd wat de belangrijkste belemmering is voor innovatie. Bij alle vier de groepen scoort ‘gebrek aan tijd’ het hoogst. Daarna lopen de meningen uiteen. Bij groep A staan de regels voor inkoop en aanbesteding op de tweede plaats als belemmering voor innovatie, bij groep B en C is het gebrek aan geld en bij groep D gebrek aan kennis. In de tabel hieronder staat de top 5 van alle groepen.

Vraag 41: Wat zijn volgens u de belangrijkste belemmeringen voor innovatie?

TOP Groep A (> 200.000) Groep B Groep C Groep D (< 25.000) 1 gebrek aan tijd gebrek aan tijd gebrek aan tijd gebrek aan tijd + 2 regels inkoop/aanb. gebrek aan geld gebrek aan geld gebrek aan kennis 3 gebrek aan ambitie gebrek aan kennis gebrek aan kennis gebrek aan geld + 4 gebrek aan geld gebrek aan ambitie regels inkoop/aanb gebrek aan ambitie 5 gebrek samenwerking gebrek samenwerking gebrek aan ambitie regels inkoop/aanb.

+ gebrek aan tijd en gebrek aan kennis scoren bij groep D allebei even hoog (53%)+ gebrek aan geld en gebrek aan ambitie scoren bij groep D allebei even hoog (21%)

Vervolgens zijn er diverse stellingen voorgelegd over wie & wat er betrokken worden bij de inkoop van OVL. In de antwoorden wordt het verschil zichtbaar tussen met name groep A en groep C en D. Bij groep A geeft 44% van de respondenten aan dat de medewerker duurzaamheid erbij wordt betrokken, bij groep D is dit slechts 5%. Bij groep A geeft 44% aan dat er een prestatie wordt gevraagd inzake de energietransitie en inzake circulariteit. Bij groep C is dit slechts 13%. Bij groep A vraagt 54% een prestatie inzake innovatie. Bij groep B is dit 35%, bij groep C 15% en bij groep D 11%.

Groep A Groep C

Inkoper betrokken * Medewerker duurzaamheid betrokken * Milieucriteria Pianoo * Prestatie gevraggd inzake energietransitie * Prestatie gevraagd inzake circulariteit * Prestatie gevraagd inzake innovatie

¨

Marc Verheijen Gemeente Rotterdam & TU Delft

28

Marc heeft het geluk gehad een verkeerde studie te kiezen. Opgeleid als

verkeerskundige merkte hij dat hij tekort kwam op ontwerpgebied. Daarom ging

hij in de avonduren architectuur studeren. Niet om architect te worden, maar

om een betere ontwerper infrastructuur te worden. Hij werkt voor de Gemeente

Rotterdam. Tevens schrijft hij boeken, is als lector verbonden geweest aan de

Hogeschool Rotterdam en is medeverantwoordelijk voor de minor Integrated

Infrastructure Design aan de TUDelft.

‘Lullen over licht kunnen we allemaal, maar

ontwerpen aan, met en van licht vergt een gedegen

technisch/functionele lichtkennis als basis.’



Ik redeneer vanuit stad, stedelijkheid en stedelijke kwaliteit. Vanuit die stedelijke invalshoek zijn

begrippen als meervoud, diversiteit, veelvuldigheid, inclusiviteit en gelijktijdigheid belangrijk. Vandaar

mijn pleidooi voor daadwerkelijk integraal ontwerpen. Onder integraal versta ik het vanuit alle

invalshoeken ‘belichten ;-)’ van een vraagstuk, dit in zijn geheel doorgronden en daarbij volledigheid te

betrachten in aanpak, analyse en ontwerp. Het komt neer op oplossingen ontwikkelen waaraan niets

ontbreekt, waarin alles in beschouwing wordt genomen en alle belangen zijn meegewogen. Dat is wat

mij betreft de essentie van omgevingsgericht ontwerpen. Waar een lichtontwerp voldoet aan eisen,

dient een omgevingsontwerp te voldoen aan verlangens.



Lullen over licht kunnen we allemaal, maar ontwerpen aan, met en van licht vergt een gedegen

technisch/functionele lichtkennis als basis. Die basis vormt in mijn ogen een fundament om überhaupt

te kunnen ontwerpen. Voor een omgevingsontwerp is vervolgens vooral nieuwsgierigheid van belang.

Oprechte interesse in de ‘ander’. In expertise van andere ontwerpers, maar ook van allerlei specialisten

die acteren in (de openbare ruimte van) de stad. Enkel door rioleurs, boomexperts, stadsecologen,

verkeerskundigen te begrijpen, zijn aanleidingen te ontdekken die tot een specifiek omgevingsontwerp

Interview

kunnen leiden. Tel daar de (latente) verlangens van bewoners, ondernemers en bezoekers bij op en het

is duidelijk dat het proces van een omgevingsontwerp echt wel wat anders is dan van een lichtontwerp.


NPR)?

Richtlijnen zijn voor mij, zoals het woord al aangeeft, richtlijnen. Deze geven richting. Niet meer en niet

minder. Althans, zo ga ik met richtlijnen om. Ik waardeer de kennis die er achter schuil gaat, ik maak

dankbaar gebruik van de wetenschap en al het onderzoek dat er aan ten grondslag ligt. Maar ik ben

ontwerper en laat het niet gebeuren dat richtlijnen mijn ontwerp dicteren. Ik zie te vaak om me heen dat

mensen zich achter richtlijnen verschuilen, ze als keiharde eisen interpreteren, niet zelf meer nadenken

maar overgaan tot klakkeloos toepassen. Een soort copy-paste mentaliteit. De wereld zal een stuk

fleuriger worden als we richtlijnen weer gaan gebruiken als richtinggevend en niet als dicterend, als we

weer per opgave na gaan denken en tot specifieke oplossingen komen.



De bottleneck zit nooit bij een ander, bij de context of de omstandigheden. De bottleneck voor dit soort

zaken zit altijd bij jezelf. Als je het echt belangrijk vindt dan moet je ook het lef hebben een opdracht

die daar geen ruimte voor laat te weigeren. Enkel dan ontstaat ruimte voor dialoog over de opgave,

over proces, over ambitie, doelen en criteria. Het zal blijken dat je als individu meer invloed op dit soort

zaken hebt dan je van te voren kunt vermoeden. Ga het gesprek aan. Op argumenten uiteraard, spreek

’de ander’ aan op zijn verantwoordelijkheid, daag hem uit, inspireer hem. In dit geval is ‘hem’ uiteraard

vervangbaar door haar, het of hen.


Er is maar 1 toekomst en dat is de toekomst van omgevingsgericht ontwerpen. Althans, dat hoop ik. Er

zullen best plekken zijn waar je met een eenvoudig lichtberekeningetje wegkomt, maar ik hoop dat die

plekken ver van mijn bed af liggen. Succesvolle steden zijn steden met overtuigend goede openbare

ruimte. Succesvolle steden zijn steden die 24/7, of op zijn minst 18/7 toegankelijk en aantrekkelijk zijn.

Het belang van aantrekkelijke avond/nacht ambiance wordt daardoor steeds belangrijker. Dat verwacht

ik van omgevingsontwerp: de aantrekkelijkheid van de stad vergroten nadat de zon ondergegaan is.

29

¨

‘De wereld zal een stuk fleuriger worden

als we richtlijnen weer gaan gebruiken als

richtinggevend en niet als dicterend.’

¨

A4. Omgevingsgericht ontwerpen

30

gebruikt NPR 13201

eens met stelling over


gebruikt ROVL2011

oneens met stelling over


wil online tool

richtlijnen

zijn het uitgangspunt

wil handboek

of nieuwe richtlijn


is het uitgangspunt

38%

45%

75%

31%

45%

41%

0%

69%

RESULTATEN LIVE VOTE

31

A4. Omgevingsgericht ontwerpen

Dit jaar besteden we in de OVL-monitor extra aandacht aan omgevingsgericht ontwerpen. De interviews laten een boeiend en kleurrijk pallet aan meningen zien vanuit verschillende invalshoeken. Daarnaast zijn er enkele vragen gesteld over het onderwerp. Daar gaan we in dit hoofdstuk dieper op in.

I. Bepalen van het verlichtingsniveau

Aan de respondenten is gevraagd hoe in de ontwerpfase het verlichtingsniveau wordt bepaald. Uit de antwoorden blijkt dat de NPR 13201 meer wordt toegepast dan vorig jaar, maar dat de ROVL2011 nog altijd meer wordt gebruikt (38% versus 45%).

Als we de resultaten uitsplitsen naar grote en kleinere organisaties wat betreft het aantal inwoners (zie hoofdstuk hiervoor), dan blijken er grote verschillen te zijn. Bij groep A geeft 69% van de respondenten aan dat de NPR 13201 wordt gebruikt. Bij groep C gebruikt 60% de ROVL. Bij groep D geeft 26% aan dat er eigen beleid is.

Vraag 51: hoe wordt in de ontwerpfase het verlichtingsniveau bepaald?

Groep A Groep B Groep C Groep D NPR 13201 strikt 25% 14% 10% 5% NPR 13201 als richtlijn 44% 28% 15% 16%

ROVL2011 strikt 6% 14% 13% 21% ROVL2011 als richtlijn 25% 33% 47% 21%

Eigen beleid 0% 2% 10% 26% Weet ik niet 0% 9% 5% 11%

In alle groepen kiest de meerderheid voor ‘gebruik als richtlijn’, waarbij afwijkingen regelmatig voorkomen. Een kwart tot een derde kiest (in alle groepen) voor strikte toepassing van de richtlijnen.

II. Stelling over omgevingsgericht ontwerpen

Vervolgens is aan de respondenten gevraagd of ze het eens of oneens zijn met de volgende stelling:

‘In een duurzame, veilige en leefbare participatie-maatschappij past het niet om mono-disciplinair en op basis van technische normen de openbare verlichting te ontwerpen en moet vanuit het belang van alle stakeholders en de weggebruiker ontworpen worden.’

Men kon kiezen uit de volgende antwoorden:

1. Eens, als dit niet gebeurt dan zal de OVL-vakspecialist uiteindelijk geheel buiten spel

komen te staan.

2. Eens, dit gebeurt al steeds meer, we moeten zo snel mogelijk naar een nieuwe standaard

voor OVL.

32

3. Oneens, als we de richtlijnen teveel los laten dan heeft dat gevolgen voor de

aansprakelijkheid van de wegbeheerder.

4. Oneens, we moeten ons conformeren aan de Europese regelgeving die door

deskundigen tot stand is gekomen.

5. Weet ik niet/geen mening.

Uit de antwoorden blijkt dat men erg verdeeld is: 45% is het eens met de stelling, 41% is het er niet mee eens. Het hoogst scoort antwoord 3 over de aansprakelijkheid (30%), gevolgd door antwoord 2 over de nieuwe standaard (26%). Antwoord 1 scoort 19% en antwoord 4 scoort 11%.

Als we de resultaten uitsplitsen naar grote en kleinere organisaties, dan blijken er grote verschillen te zijn. Bij groep A is 57% van de respondenten het eens met de stelling. Men name antwoord 2 scoort hier hoog (38%). 31% is het oneens met de stelling, allen vanwege de gevolgen voor de aansprakelijkheid. Bij groep C is 53% het oneens met de stelling en is 38% het ermee eens. Bij groep B en D zijn er vrijwel evenveel voorstanders als tegenstanders. Het grootste percentage ‘niet weters’ is te vinden bij groep D. Hier kiest maar liefst 37% voor het antwoord ‘weet ik niet/geen mening’.

Groep A Groep C

Eens, anders OVL-vakspecialist buiten spel * Eens, zo snel mogelijk nieuwe standaard * Oneens, gevolgen voor aansprakelijkheid * Oneens, conformeren aan Europese regelgeving * Weet ik niet/geen mening

Bij deze vraag is er gekeken of er opvallende verschillen zijn wat betreft het taakveld van de respondenten. Geven beheerders OVL andere antwoorden dan bijvoorbeeld adviseurs? Uit deze analyse blijkt dat bij de beheerders OVL en de beleidsmedewerkers het antwoord ‘oneens, vanwege de aansprakelijkheid’ het hoogst scoort. Bij de adviseurs OVL en de projectleiders scoort het antwoord ‘eens, snel een nieuwe standaard’ het hoogst.

Beheerder OVL Beleidsmede. Adviseur OVL Projectleider Eens, anders buiten spel 15% 16% 23% 16% Eens, nieuwe standaard 24% 21% 33% 29% Oneens, aansprakelijkheid 34% 30% 23% 16% Oneens, Europese regels 12% 9% 8% 19% Weet niet/geen mening 15% 23% 15% 19%

33

Bij de vraag of men het eens of oneens is met de stelling over omgevingsgericht ontwerpen,

hebben diverse respondenten een opmerking gemaakt. Hieronder een bloemlezing.

‘Verlichten is een vak. het wordt te vaak gezien als iets bijkomends. Omdat het te lang duurt voordat men dat door heeft, is het van belang om de vakkennis te bewaken en er steeds op te blijven wijzen dat verlichten meer is dan een paar lampjes laten branden.’

‘In de technische normen is het belang van de weggebruiker ook meegenomen. In ontwerp nemen we altijd klachten en wensen van bewoners mee. We willen komende periode onderzoeken of en hoe we eigen beleid willen gaan vormen.’

De richtlijnen zijn over het algemeen redelijk toe te passen, echter er kan op bepaalde punten best wat afgeweken worden als de situatie dat toelaat. De lichtberekeningen zou de beheerder eigenlijk zelf moeten maken, waarbij voldoende kennis van de werkelijke situatie noodzakelijk is. Op die manier kan best veel energie worden bespaard.’

‘De praktijk leert dat de meeste inwoners tevreden zijn met de verlichting die ze gewend zijn. Ook in straten waar de verlichting beneden de norm is. De bewoners willen dan vaak niet meer licht. Die wens respecteren we.’

‘Het toepassen van de richtlijnen geeft een richting aan betreft de hoeveelheid licht en de gelijkmatigheid die een verkeersdeelnemer nodig heeft of kan hebben. Hier zal van afgeweken kunnen en mogen worden, het zijn immers richtlijnen en geen wetten. Door het toepassen van smart city (en o.a. calamiteiten- verlichting) is het mogelijk om nog meer kwaliteit te leveren voor de maatschappij. Daar zou een standaard die flexibel is prima bij passen.

Zo lang het binnen een wettelijk kader en afspraken past, is er bij een claim weinig risico.’

‘Er is geen nieuwe standaard nodig, de technische normen bieden voldoende ruimte en via het beleid kan een ieder daar op maat van afwijken. Daarmee voorkom je aansprakelijkheid van de wegbeheerder of OVL beheerder.’

‘Regels dienen de mens en niet andersom.’

‘Er is mijns inziens altijd een wisselwerking tussen normen/richtlijn als vertrekpunt en interactieve invulling als resultaat.’

34

III. Live vote

Op de Vakbeurs van 5 juni 2018 is een Live Vote gehouden over omgevingsgericht ontwerpen. Het aantal respondenten was beperkt (10 à 14 personen, afhankelijk van de vraag). Hieronder staan de resultaten van deze peiling.

1. OVLNL werkt aan een publicatie “omgevingsgericht ontwerpen OVL”, een handreiking

om vanuit de functie van de openbare ruimte, de bebouwing en het welbevinden van

mens en natuur een OVL plan te ontwerpen. Wat vindt u hier van?

93%: Een goed idee, hier is behoefte aan want richtlijnen en normen passen niet meer in deze tijd van

snelle technische en beleidsmatige ontwikkelingen.

7%: Ik zie daar het nut en de noodzaak niet van in, we hebben toch de NPR als richtlijn.

2. Wat zou volgens u de relatie tussen omgevingsgericht ontwerpen en richtlijnen (NPR)

moeten zijn?

0%: Geen, de richtlijn is het enige uitgangspunt.

31%: Richtlijnen zijn het uitgangspunt. Omgevingsgericht ontwerpen is een aanvulling ter verfijning.

69%: Omgevingsgericht ontwerpen is het uitgangspunt. Richtlijnen vormen daarbij één van de zaken

waarmee je rekening houdt (en waar je van kunt afwijken als daar goede redenen voor zijn).

3. Kennis of proces, waar zit volgens u ‘the bottleneck’ bij omgevingsgericht ontwerpen?

31%: Kennis is het belangrijkst, we weten nog te weinig van andere disciplines en/of de kennis is te

weinig gebundeld.

69%: Het proces is het belangrijkst, de diverse disciplines moeten meer en in een vroeger stadium gaan

samenwerken.

4. Wat voor publicatie is er volgens u nodig in het kader van omgevingsgericht ontwerpen?

25%: Een inspiratiedocument.

75%: Geen document maar een interactieve website of online tool.

De overige drie antwoorden (afvinklijstje, handboek, nieuwe richtlijn) scoorden elk 0%.

5. Als OVLNL een publicatie gaat maken, wat is daarbij dan de belangrijkste doelgroep?

67%: Primair de OVL-ers, het is belangrijk dat wij breder leren kijken.

33%: Primair de niet-OVL-ers, het is belangrijk dat zij meer inzicht krijgen in OVL.

¨

Filip van der Heijden Lichtvormgevers BV

35

Filip is (mede)eigenaar van Lichtvormgevers BV en voorzitter van het Netwerk

Licht + Omgeving van OVLNL. Hij werkt dagelijks aan lichtontwerpen, waarbij hij

licht inzet als instrument om mensen te ontroeren, te boeien, te verrassen, te

verleiden, een verhaal te vertellen of zich gewoon lekker te laten voelen in de

omgeving waarin zij zich bevinden.

‘Licht staat nooit op zichzelf.

Het moet afgestemd zijn op alle andere

ontwerp-disciplines.’

Wat is, naar uw idee, de essentie van omgevingsgericht ontwerpen? Wat maakt het anders dan een

traditioneel lichtontwerp?

Bij omgevingsgericht (licht)ontwerpen wordt een nachtbeeld ontwikkeld dat aansluit bij de behoefte

van mensen in de omgeving. Er wordt daarbij rekening gehouden met de verschillende gebruikers, hun

perceptie, de reden waarom ze in de omgeving zijn en het moment waarop ze er zijn. Tevens is er het

besef dat licht nooit op zichzelf staat. Het moet afgestemd zijn op alle andere ontwerp-disciplines.

Dit in tegenstelling tot traditionele lichtontwerpen, waarbij het type omgeving een klasse krijgt met

daaraan gekoppeld technische uitgangspunten als lichtniveau en gelijkmatigheid.




• Je verdiepen in de gebruiker (wie bevinden zich in de omgeving, wat gaan zij daar doen, wanneer zijn

zij daar, wat voor licht hebben zij nodig, waarmee kan het passende licht worden opgewekt).

• Een bijdrage leveren aan de ‘leesbaarheid’ van een omgeving, waardoor we meteen overzicht hebben

(waar lopen, waar verblijven) en we ons comfortabel voelen.

• Licht is onderdeel van het afgestemde integrale ruimtelijke ontwerp.

• Licht moet zo duurzaam mogelijk en met zo min mogelijk middelen worden gerealiseerd.

• Zo min mogelijk negatieve beïnvloeding van de omliggende omgevingen (onder andere geen

lichtvervuiling, geen onnodige verstoring van flora en fauna).

Interview


NPR)?

NPR richtlijnen zouden niet als uitgangspunt, maar alleen als toetsing van het gemaakte lichtontwerp

moeten worden ingezet.



Veel opdrachtgevers beseffen onvoldoende wat de impact is van licht in een omgeving en op het

welbevinden van mensen. Ook kunnen opdrachtgevers zich nauwelijks een voorstelling maken van

een toekomstbeeld. Daarom vallen zij nog te veel terug op traditionele adviseurs en dekken zich zo

in uit angst voor mogelijke risico’s. De traditionele adviseur (beheerders, engineers en technische

adviesbureaus) blijven nog te veel in hun comfortzone en stimuleren niet het integraal ontwerpen. Ook

zijn er nog te veel aannemers met een verouderde identiteit, waardoor ze niet in staat zijn om goede

installaties te realiseren die voortkomen uit omgevingsgericht ontwerpen.


Goede voorbeelden zullen aantonen dat een omgeving en de mensen daarin beter functioneren als

het licht een onderdeel wordt van een integraal ruimtelijk ontwerp. Een ontwerp dat is afgestemd op

de gebruiker van de omgeving. Omgevingsgerichte (licht)ontwerpen kunnen omgevingen versterken

en het gebruik ervan verlengen zonder dat exploitatiekosten veel zullen afwijken van traditionele

lichtontwerpen. Zodra bestuurders van gemeenten en ruimtelijke ontwerpers dit inzien, en zij ontdekken

dat er lichtexperts zijn die met succes hierin verantwoordelijkheid kunnen nemen, zullen meer en meer

opdrachtgevers willen profiteren van een omgevingsgericht (licht)ontwerp.

36

¨

‘Goede voorbeelden zullen aantonen dat een

omgeving en de mensen daarin beter functioneren

als het licht een onderdeel wordt van een

integraal ruimtelijk ontwerp.’

DEEL B

ENQUÊTE

OVERHEDEN

38

Inhoudsopgave

B1. WIE HEBBEN DE ENQUÊTE VOOR OVERHEDEN INGEVULDDe belangrijkste uitkomsten Vraag 1: Wat is de naam van de organisatie waarvoor u werkt? Vraag 2: Wat is uw taak/werkveld binnen deze organisatie? Vraag 3: Wat is uw leeftijd? Vraag 4: Werkt u voor gemeente, provincie of Rijkswaterstaat? Vraag 5: In welke provincie ligt uw gemeente? Vraag 6: Is uw gemeente landelijk, stedelijk of een mix?

Interview Hans Akkerman, Gemeente Amsterdam

B2. ORGANISATIE VAN HET WERK De belangrijkste uitkomsten Vraag 7: Hoeveel fte is er beschikbaar in uw organisatie voor OVL? Vraag 8: Wat is uw mening over dit aantal fte? Vraag 9: Organisatie van het werk: zelf doen of uitbesteden? Vraag 10: Wat vindt u van de ontwikkeling van het kennisniveau?

Interview Petra Hulst, Signify

B3. INWONERS, LICHTPUNTEN EN BUDGET De belangrijkste uitkomsten Vraag 11: Hoeveel inwoners heeft uw gemeente of provincie? Vraag 12: Hoeveel lichtpunten OVL heeft uw organisatie? Vraag 13: Is het aantal lichtpunten gelijkgebleven, toegenomen of afgenomen? Vraag 14: Is het beschikbare budget meer of minder dan in 2017? Vraag 15: Wat is uw mening over het budget? Vraag 16: Is er sprake van achterstalligheid?

Interview Ronald Gijzel, Nobralux

B4. BEHEER, EIGENDOM EN NET De belangrijkste uitkomsten Vraag 17: Wie is verantwoordelijk voor het bijhouden van het beheersysteem? Vraag 18: Heeft uw organisatie een bemeterd net voor OVL? Vraag 19: Bent u aangesloten als grootverbruiker of kleinverbruiker? Vraag 20: Maakt uw organisatie gebruik van net van netwerkbeheerder of van eigen net? Vraag 21: Indien uw organisatie (deels) een eigen netwerk heeft, hoe bevalt dit? Vraag 22: Indien uw organsatie (deels) netwerk van netwerkbeheerder gebruikt, hoe bevalt dit? Vraag 23: Is de installatieverantwoordelijkheid goed geregeld?

Interview Ritsert Huisman, Studio DL

B5. VISIE, MAATSCHAPPELIJKE THEMA’S De belangrijkste uitkomsten Vraag 24: Wat zijn binnen uw organisatie de belangrijkste thema’s m.b.t. OVL? Vraag 25: Gaat uw organisatie de Energieakkoord-doelstelling halen in 2020? Vraag 26: Op welke manier(en) is uw organisatie bezig met circulariteit OVL? Vraag 27: Fietspaden verlichten buiten de bebouwde omgeving: welke stelling kiest u? Vraag 28: Op welke manier(en) worden burgers betrokken bij belangrijke wijzigingen OVL?

Interview Victor Loehr, Rijkswaterstaat

39

B6. LED-VERLICHTING De belangrijkste uitkomsten Vraag 29: Wat zijn voor uw organisatie de drie belangrijkste technische ontwikkelingen? Vraag 30: Hoeveel procent van uw OVL is voorzien van led? Vraag 31: Hoeveel van de nieuwe verlichting die u aanschaft is led? Vraag 32: Wat is de belangrijkste belemmering bij de overstap naar led? Vraag 33: Maakt uw organisatie gebruik van retrofit-led?

Interview Hans Meeuwissen, DE NOOD

B7. OVERIGE TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN De belangrijkste uitkomsten Vraag 34: Hoeveel procent van uw OVL wordt (op bepaalde tijden) gedimd? Vraag 35: Hoeveel procent van uw OVL wordt 's nachts uitgeschakeld? Vraag 36: Welke zaken die elektriciteit vragen zijn er gekoppeld aan de OVL-installatie? Vraag 37: Smart City/Smart Lighting: grote kans of overschat? Vraag 38: Waar liggen uw zorgen voor wat betreft Smart Lighting? Vraag 39: Smart City/Smart Lighting: wat wordt moeilijk om te regelen? Vraag 40: Bent u koploper of volgt u ontwikkelingen op de voet of op afstand? Vraag 41: Wat zijn de belangrijkste belemmingen voor innovatie? Vraag 42: De relatie tussen overheden en marktpartijen: welke stelling kiest u?

Interview Siegrid Siderius, ontwerpbureau Arup

B8. AANBESTEDING De belangrijkste uitkomsten Vraag 43: Voor welke vorm van aanbesteding kiest uw organisatie? Vraag 44: Inkoop van OVL, welke stellingen zijn juist voor uw organisatie? Vraag 45: Kennisniveau van de opdrachtgever: welke stelling kiest u? Vraag 46: Hoe wordt aanbesteed werk gecontroleerd?

Interview Joannes Melis, Lichtvormgevers BV

B9. STORINGEN, KLACHTEN, CALAMITEITEN De belangrijkste uitkomsten Vraag 47: Waar ontstaan bij uw organisatie de meeste storingen in de OVL? Vraag 48: Wat vindt u het belangrijkste verbeterpunt als het gaat om storingen? Vraag 49: Wat vindt u het belangrijkste verbeterpunt als het gaat om de gecontracteerde partij? Vraag 50: Hoe is het registreren van storingen en schades georganiseerd?

Interview Martin Vergeer, Ziut

B10. OMGEVINGSGERICHT ONTWERPEN en OVLNL De belangrijkste uitkomsten Vraag 51: Hoe wordt in de ontwerpfase het verlichtingsniveau bepaald? Vraag 52: Ontwerpen OVL: technische normen of omgevingsgericht? Vraag 53: Wat is een belangrijke reden om lid te zijn van OVLNL/IGOV? Vraag 54: Heeft u de enquête voor de OVL-monitor vorig jaar ook ingevuld?

Interview Interview Michel Joosse, Gemeente Middelburg

¨

B1. Wie hebben de enquête ingevuld

40

141respondenten enquête

overheden

werkt bij een gemeente

83%

ouder dan 55 jaar

8%werkt bij een provincie

Top3-werkveld:Top3-regio:

1. beheer

2. beleid

3. advies

1. Zuid-Holland

2. Noord-Brabant

3. Overijssel

45%

41

Toelichting vraag 1 De rapportage is geheel anoniem. Bij de achterliggende analyse van de gegevens heeft het echter meerwaarde om te weten van welke organisatie de reactie komt, onder andere om te kunnen bepalen hoeveel mensen van één organisatie gereageerd hebben.

34 respondenten gaven op deze vraag geen antwoord. Circa 1/4 deel van de respondenten kiest er dus voor om de enquête anoniem in te vullen.

42

Toelichting vraag 2 Bij deze vraag kon men meerdere taken/werkvelden aanvinken. Er zijn in totaal 243 vakjes aangevinkt door 141 respondenten. De grafiek geeft de absolute getallen weer, niet de percentages. 95 respondenten werken als beheerder OVL, 45 (ook) als beleidsmedewerker OVL. Verder hebben 42 respondenten de taak van adviseur aangevinkt en 33 de taak projectleider.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Beheerder OVL 95 58 58 Beleidsmedewerker OVL 45 40 46 Adviseur OVL 42 38 25 Projectleider OVL 33 19 24 Werkvoorbereider OVL 19 15 11 Anders 5 1 6 Uitvoerder OVL 4 5 4

43

Toelichting vraag 3 3% van de respondenten is jonger dan 35 jaar en 16% is tussen de 35 en 45 jaar. Circa een derde van de respondenten (37%) is tussen de 46 en 55 jaar. Het grootste deel, namelijk 45%, is ouder dan 55 jaar.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Jonger dan 35 3% 3% 3% 35 - 45 jaar 16% 13% 30% 46 - 55 jaar 37% 37% 33% Ouder dan 55 45% 47% 34%

44

Toelichting vraag 4

Ruim driekwart van de respondenten (83%) is werkzaam bij een gemeente. 8% werkt bij een provincie en 6% bij Rijkswaterstaat. Vijf respondenten hebben ‘anders’ aangevinkt. Het gaat daarbij om organisatievormen gekoppeld aan gemeente(n), zoals een bestuursdienst of een Overheids BV.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Gemeente 83% 76% Provincie 8% 10% Rijkswaterstaat 6% 8% Anders 4% 6%

45

Toelichting vraag 5 De anonimiteit van de respondenten is bij de OVL-monitor gegarandeerd. Om inzicht te krijgen in de regionale spreiding van de respondenten wordt daarom deze vraag gesteld. De grafiek geeft de absolute getallen weer, niet de percentages.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

In 2017 was de verdeling als volgt: 15 Noord-Holland, 14 Gelderland, 13 Zuid-Holland, 11 Noord-Brabant, 9 Overijssel, 6 Groningen, 5 Limburg, 5 Utrecht, 3 Friesland, 2 Flevoland, 1 Zeeland, 0 Drenthe, 6 n.v.t.

46

Toelichting vraag 6 Het grootste deel, namelijk 39%, geeft aan dat de gemeente waarvoor hij/zij werkt een mix is van landelijk en stedelijk. 26% van de respondenten geeft aan dat diens gemeente voornamelijk stedelijk is, 25% vinkt ‘voornamelijk landelijk’ aan.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Mix van landelijk en stedelijk 39% 36% Voornamelijk stedelijk 26% 23% Voornamelijk landelijk 25% 27% Niet van toepassing 10% 13% Weet ik niet 0% 1%

¨

Hans Akkerman Gemeente Amsterdam

47

Hans is senior adviseur openbare verlichting en stadsilluminatie bij de Gemeente

Amsterdam. Hij woont nu in Haarlem, maar is een geboren en getogen Amster-

dammer. Hans studeerde politieke wetenschappen in Leiden en erfgoedstudies

aan de VU.

‘Bij projecten moet de lichtontwerper

vanaf het begin bij de processtappen en de

inhoudelijke keuzes worden betrokken.’



Omgevingsgericht ontwerp speelt in op de specifieke eigenschappen en functie(s) van de locatie, het

gebruik ervan en de verschillende momenten in de avond en nacht. Voorts wordt eerst ontworpen

vanuit een gewenst beeld en een verwachte beleving. Pas daarna volgt de vertaling naar concrete

verlichtingsinstrumenten.




• Zorgvuldige analyse van de aard van de locatie en zijn omgeving (geschiedenis, ontwikkeling, gebruik

en gebruikers).

• Optimale afstemming met landschapsarchitect/ontwerper openbare ruimte/(toekomstige) beheerder.

• Zicht op en contact met alle stakeholders (bewoners, verkeersdeelnemers, ondernemers,

dienstverleners).

• Bij projecten moet de lichtontwerper vanaf het begin bij de processtappen en de inhoudelijke keuzes

worden betrokken.

• Kennis van de toepassingsmogelijkheden van het brede palet aan verlichtingsinstrumenten.

Interview


NPR)?

De NPR kan een nuttige toets zijn van het gemaakte omgevingsgericht ontwerp.



Bij beide. Het gaat niet uitsluitend om een licht-technische benadering. Ook gedrag en

gedragsbeïnvloeding moeten meegewogen worden. Dit maakt het proces complexer (en wellicht

langduriger).


De behoefte aan een ontwerp dat rekening houdt met een bredere benadering dan alleen de

technische omgeving zal toenemen. Mede dankzij de almaar toenemende mogelijkheden van nieuwe

verlichtingstechniek is dit steeds beter realiseerbaar.

48

¨

‘Het gaat niet uitsluitend om een licht-technische

benadering. Ook gedrag en gedragsbeïnvloeding

moeten meegewogen worden.’

¨

B2. Organisatie van het werk

49

58%heeft 1 fte of minder

voor OVL in de organisatie

kennisniveau is lager

geworden

13%

vindt aantal fte

onvoldoende

54%kennisniveau is hoger

geworden

uitbesteden:zelf doen:

• ontwerp

• onderhoud

• beleid

• beheer

47%

50

Toelichting vraag 7 Het gaat hierbij om het aantal fte dat er in totaal beschikbaar is voor OVL, dus voor visie, beleid, ontwerp, aanleg, beheer en onderhoud.

In totaal werkt het merendeel van de respondenten (58%) voor een organisatie waar 1 fte of minder beschikbaar is voor OVL (24% + 34%). Bij 39% van de respondenten is er meer dan 1 fte beschikbaar.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Minder dan 0,5 fte 24% 22% 40% Tussen 0,5 en 1 fte 34% 29% 24%

Tussen 1,1 en 2 fte 16% 23% 16% Tussen 2,1 en 3 fte 6% 8% 4% Tussen 3,1 en 5 fte 9% 10% 9% Meer dan 5 fte 8% 7% 6% Weet ik niet 2% 1% 1%

51

Toelichting vraag 8 50% is tevreden: 9% van de respondenten vindt het aantal beschikbare fte’s goed en 41% vindt het voldoende. 47% is van mening dat het aantal beschikbare fte’s onvoldoende is.

Opmerkingen van respondenten

• ‘Als alle medewerkers op 1 afdeling zouden werken kan er met een aantal minder mensen

hetzelfde werk gedaan worden.’

• ‘Als we kiezen voor het anders omgaan met onze verlichting, bijvoorbeeld door hetinkopen/leasen van licht, kan het aantal fte gehalveerd worden.’

• ‘De markt heeft de kennis en de kunde, dus kun je hier uitgebreid shoppen om kennis in te

huren.’

• ‘We missen vakinhoudelijke kennis. Persoonlijk zou ik dit graag toegevoegd zien in onze

organisatie. Dit wordt nu ad hoc ingehuurd.’

• ‘In praktijk blijkt 1 fte genoeg voor brandjes blussen, de rest komt alleen aan bod als er

tijd voor is.’

• ‘Voor toezicht is te weinig tijd, dit gaat ten koste van de kwaliteitsborging.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Goed 9% 9% 13% Voldoende 41% 53% 44% Onvoldoende 47% 37% 40% Geen mening 4% 1% 3%

52

Toelichting vraag 9 De vraag luidde: ‘Hoe is het werk voor OVL op hoofdlijnen georganiseerd bij uw organisatie? Ligt het zwaartepunt bij zelf doen of bij uitbesteding van werkzaamheden?’

Bij beleid- en visievorming en bij beheer ligt het zwaartepunt duidelijk bij zelf doen. Bij ontwerp en bij onderhoud ligt het zwaartepunt bij uitbesteden.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Beleid en visie 78% 83% 80% zelf doen 22% 16% 20% uitbesteed

Ontwerp OVL 26% 33% 34% zelf doen 72% 67% 65% uitbesteed

Onderhoud 8% 8% 13% zelf doen 92% 92% 86% uitbesteed

Beheer OVL 69% 79% 65% zelf doen 31% 21% 34% uitbesteed

53

Toelichting vraag 10 De volledige vraag luidt: ‘Wat vindt u over het algemeen van de ontwikkeling van het kennisniveau de afgelopen jaren van u en uw collega’s als het gaat om OVL?’

54% van de respondenten vindt dat het kennisniveau aangaande OVL bij henzelf en collega’s de afgelopen jaren hoger is geworden. 28% denkt dat het gelijk is gebleven en 13% vindt dat het kennisniveau lager is geworden.

Opmerkingen van respondenten Diverse mensen merken op dat zij de enige binnen hun organisatie zijn met kennis van OVL. Andere opmerkingen zijn:

• ‘Het is iets hoger geworden, o.a. door de inhuur van expertise waar wij ook van leren.’

• ‘Bij de mensen werkzaam in het vakgebied is de kennis toegenomen, bij mensen die

alleen regierol hebben is kennis niet toegenomen.’

• ‘Het kennisniveau is sterk teruggelopen, zeker als het gaat om het inhoudelijk beoordelen

van aangeleverde ontwerpen door ing.bureaus en aannemers.’

• ‘Door de enorme snelle innovaties en ontwikkelingen is het moeilijker geworden om alle

kennis en kunde bij te houden.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Hoger geworden 54% 59% 52% Gelijk gebleven 28% 28% 36% Lager geworden 13% 10% 8% Geen mening 4% 3% 3%

¨

Petra Hulst Signify

54

Petra is afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie en werkt sinds 2005

als lichtontwerper bij Signify (voorheen Philips Lighting). Haar inzet is om

architectuur en de stedelijke omgeving te verrijken door licht als middel in

te zetten. Om ’s avonds een gebied tot leven te wekken, om een verhaal te

vertellen. Zij is actief lid van het Netwerk Licht + Omgeving van OVLNL.

‘Verplaats je in de gebruiker en de routes

die deze aflegt en blijf niet bij de tekentafel

als uitgangspunt.’



De essentie van omgevingsgericht ontwerpen is integraal ontwerpen. Het lichtontwerp wordt in

co-creatie met de ruimtelijk ontwerpers zorgvuldig ingepast in het gebied, getest en vervolgens

gerealiseerd. De verschillende ontwerpdisciplines dagen elkaar uit en vormen zich. Ook de gebruikers

van de openbare ruimte worden betrokken: zo wordt de zaak letterlijk van meerdere kanten belicht en

borg je dat na realisatie deze gebruikers het beste avondbeeld hebben.



In eerste instantie het gebruik en de gebruikers van de ruimte. Is het een verblijfsplek of een

verkeersgebied? Zorg voor een duidelijk leesbaar avondbeeld, neem de ‘wanden’ mee in het ontwerp.

Verder, in het verlengde daarvan, sfeer en mogelijk verwondering brengen in het avondbeeld. Uiteraard

is het ook belangrijk om veiligheid te borgen door het ontwerp te toetsen aan de richtlijnen. Maar dan

wel in de volgorde die ik hier noem. Niet eerst het gebied ‘platstralen’ om het volgens de norm veilig te

krijgen en dan sfeer proberen toe te voegen.

Interview


NPR)?

Het ontwerp zorgt voor de juiste balans en afwegingen. De richtlijn wordt gevolgd/getoetst, maar is

niet de eerste stap voor het ontwerp. Zo voorkom je de valkuil te kiezen voor een ontwerpstandaard.

Zo kies je voor het best passende ontwerp voor deze ruimte (maaiveld en wanden) en optimaliseer je je

ontwerp naar de richtlijnen toe. Zo ontwerp je ‘out of the box’.



De “bottleneck” zit hem in het ontwerpen naar standaardoplossingen en richtlijnen, en je teveel op

het maaiveld richten. Neem in de eerste opzet van je ontwerp de wanden, objecten en materialen mee

en kijk welk effect dat heeft. Verplaats je in de gebruiker en de routes die deze aflegt en blijf niet bij de

tekentafel als uitgangspunt. Hiermee samenhangend is het een valkuil om de gebruikers, voor wie de

ruimte uiteindelijk ontworpen wordt, er niet bij te betrekken.


Ik zie een duidelijke vooruitgang. Bij steeds meer projecten is co-creatie het uitgangspunt. Verlichting

wordt al in het beginstadium meegenomen, nog voordat het ruimtelijk ontwerp in een definitieve fase

komt. Steeds meer ruimtelijk ontwerpers en architecten zijn zich bewust van het avondbeeld van hun

ontwerp en denken actief mee over het lichtbeeld en de dynamiek die mogelijk is door de verlichting

aanstuurbaar te maken en met scenario’s te werken. Ze denken mee over het integreren van de

benodigde armaturen en installatiematerialen in het ontwerp.

55

¨

‘Steeds meer ruimtelijk ontwerpers en architecten

zijn zich bewust van het avondbeeld van hun

ontwerp en denken actief mee over het lichtbeeld

en de dynamiek die mogelijk is.’

¨

B3. Inwoners, lichtpunten en budget

56

79%budget voor exploitatie

is gelijk gebleven

geen achterstalligheid

vervanging OVL-objecten

budget voor exploitatie

= goed/voldoende

16%

82%

budget voor vernieuwing

is gelijk gebleven

84%

66%

wel achterstalligheid

vervanging OVL-objecten

budget voor vernieuwing

= goed/voldoende

60%

57

Toelichting vraag 11 47% van de respondenten werkt voor een gemeente met minder dan 50.000 inwoners. 46% werkt voor een gemeente of provincie met meer dan 50.000 inwoners.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Minder dan 25.000 inwoners 15% 15% 28% Tussen 25.000 en 50.000 32% 32% 34% Tussen 50.000 en 100.000 22% 16% 13% Tussen 100.000 en 200.000 11% 18% 10% Tussen 200.000 en 300.000 3% 2% 4% Meer dan 300.000 inwoners 10% 9% 8% Weet niet/niet van toepassing 7% 8% 3%

58

Toelichting vraag 12

49% van de respondenten werkt voor een organisatie met minder dan 10.000 lichtpunten. 49% werkt voor een organisatie met meer dan 10.000 lichtpunten.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Minder dan 5.000 lichtpunten 14% 18% 30% Tussen 5.000 en 10.000 35% 32% 32% Tussen 10.000 en 20.000 24% 18% 17% Tussen 20.000 en 40.000 18% 20% 11% Tussen 40.000 en 60.000 1% 3,5% 3% Meer dan 60.000 lichtpunten 6% 3,5% 4% Weet ik niet 1% 5% 3%

59

Toelichting vraag 13Deze vraag gaat over de toe- of afname van het aantal lichtpunten in het afgelopen jaar bij de organisatie waar de respondenten werken. Toe- of afname is daarbij gedefinieerd als een verschil dat groter is dan 1%.

57% van de respondenten geeft aan dat het aantal lichtpunten OVL het afgelopen jaar vrijwel gelijk is gebleven. Bij 39% is het aantal lichtpunten toegenomen. Bij slechts 3% is het aantal lichtpunten afgenomen.


• ‘Door reconstructies van wegen en wat nieuwbouw is het aantal masten gestegen.’

• ‘I.v.m. gemeentelijke herindeling is areaal groter geworden.’

• ‘Meer lichtpunten door verbetering t.b.v. richtlijnen en uitbreiding woningen= straten =OVL.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Gelijk gebleven 57% 43% Meer dan vorig jaar 39% 51% Minder dan vorig jaar 3% 5% Weet ik niet 1% 1%

60


79% van de respondenten geeft aan dat het beschikbare budget voor exploitatie van het bestaande areaal (exclusief energiekosten) in 2018 nagenoeg hetzelfde is als in 2017. 9% heeft meer budget in 2018 en 6% heeft minder.

Wat betreft het beschikbare budget voor vernieuwing van het areaal geeft 60% aan dat het in 2018 nagenoeg hetzelfde is als in 2017. 26% heeft meer budget in 2018 en 8% heeft minder budget.

Opmerkingen van respondenten Enkele respondenten geven aan extra budget te hebben ontvangen voor het ‘verledden’ van het areaal.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

Bestaande Areaal 2018 2017 2016 Vernieuwing areaal 2018 2017 2016

Meer 9% 13% 5% Meer 26% 25% 15% Hetzelfde 79% 67% 81% Hetzelfde 60% 55% 71% Minder 6% 9% 10% Minder 8% 7% 8% Weet ik niet 5% 11% 4% Weet ik niet 6% 13% 6%

61

Toelichting vraag 15Een grote meerderheid, namelijk 82%, is tevreden: 23% vindt het budget voor exploitatie goed, 59% vindt het voldoende. Slechts 13% vindt het budget voor exploitatie onvoldoende. Bij het budget voor vernieuwing van het areaal zijn de meningen meer verdeeld. 66% is tevreden (22% goed, 44% voldoende). 27% van de respondenten vindt het budget voor vernieuwing onvoldoende.


• ‘Er is geen budget om versneld door led te vervangen, terwijl dat wel wenselijk is ivm de

energie- en CO2-doelstellingen.’

• ‘Basis voor budgetten stamt uit 2013. Veranderende tarieven maken actualisatie

noodzakelijk.’

• ‘Het budget is voldoende omdat de bespaarde energiekosten de komende jaren ingezet

kunnen worden voor versnelde vervanging van armaturen door ledarmaturen.’

• ‘Op dit moment is er een nieuwe integrale samenhang met rioolbeheer, wegbeheer en

groenbeheer en komt er daardoor wat meer financiële ruimte.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

Bestaande Areaal 2018 2017 2016 Vernieuwing areaal 2018 2017 2016

Goed 23% 20% 16% Goed 22% 22% 11% Voldoende 59% 55% 71% Voldoende 44% 41% 43% Onvoldoende 13% 19% 9% Onvoldoende 27% 31% 41% Weet ik niet 5% 6% 4% Weet ik niet 6% 6% 5%

62

Toelichting vraag 1616% van de respondenten geeft aan dat er geen achterstalligheid is wat betreft de vervanging van OVL-objecten. 40% geeft aan dat er wel achterstalligheid is. Bij 44% van de respondenten is er sprake van achterstalligheid, maar is deze minimaal.

Opmerkingen van respondenten Meerdere respondenten geven aan dat er hard gewerkt wordt om de achterstand weg te werken en dat dit over enkele jaren volbracht is. Een andere opmerking die meerdere keren gemaakt wordt, is dat achterstalligheid vaak samenhangt met integrale gemeentelijke projecten die niet op tijd starten of een lange doorloop hebben.

___________________________________________________________________________Deze vraag is nieuw in de enquête, een vergelijking met vorig jaar is dus niet mogelijk.

¨

Ronald Gijzel Nobralux

63

Ronald is senior lichtadviseur en -ontwerper bij Nobralux. Als stedenbouw-

kundige heeft hij een fascinatie voor de openbare ruimte en de rol die licht

hierin speelt. Hij heeft al veel lichtontwerpen op zijn naam staan. Hij leidt binnen

Nobralux het expertteam V.O.L.K. (Voorbereiding, Ontwerp en LichtKwaliteit).

‘Nog te vaak voeren verlichtingsklassen,

lichtniveaus en gelijkmatigheid de boventoon

bij opdrachten.’



De meeste lichtontwerpen worden gemaakt puur op basis van cijfermatige uitgangspunten en technische

mogelijkheden of onmogelijkheden. Terwijl het voor mij als stedenbouwkundige vanzelfsprekend is om

de omgeving als uitgangspunt te nemen. Dus het gebruik, de mens, het landschap, de natuur en de

beleving. Door omgevingsgericht te ontwerpen, sluit het ontwerp naadloos aan op de omgeving. Dat

maakt dat elk ontwerp uniek is en op zichzelf staat en bijdraagt aan een betere leefomgeving.



Leuke vraag. Binnen Nobralux hebben wij hier ook over gediscussieerd. Naar mijn idee kun je

omgevingsaspecten het beste indelen aan de hand van de volgende thema’s:

• Veiligheid

• Leefbaarheid & Gezondheid

• Flora & Fauna

• Architectuur & Stedenbouw

• Connectiviteit & Media

• Milieu & Duurzaamheid

Interview

Sommige thema’s spreken daarbij voor zich, andere wellicht wat minder. Neem het thema leefbaarheid

en gezondheid. In mijn optiek gaat leefbaarheid vooral over aspecten als comfort, gebruik,

toegankelijkheid en criminaliteit. Bij gezondheid kun je denken aan lichthinder, alertheid, zicht van

ouderen, slaapproblematiek, skyglow en verstoring van biologische ritme. Allemaal aspecten waar licht

invloed op heeft.


NPR)?

Het is belangrijk dat we goed opgeleide lichtontwerpers hebben. Ontwerpers die de NPR goed

beheersen. Dat betekent dat ze gevoel hebben bij lichtniveaus, gelijkmatigheden en lichthinder. Het gaat

hierbij echter niet alleen om kennis uit de boekjes, maar ook uit de praktijk. Licht is immers beleving.

Proefopstellingen en praktijkruimtes zijn hierbij belangrijk. Is deze basis eenmaal gelegd, dan moet de

focus komen te liggen op de context en daarmee op het omgevingsgericht ontwerpen. De richtlijnen,

zoals de NPR, zullen bij een ontwerper dan meer dienen als final check. Grote afwijkingen zul je altijd

moeten onderbouwen, maar de cijfers achter de komma zijn mijns inziens niet van doorslaggevend

belang.



Veel technische lichtontwerpers hebben die bredere context nog niet op hun netvlies staan. Iets waar

opdrachtgevers naar mijn idee ook meer op mogen sturen. Nog te vaak voeren verlichtingsklassen,

lichtniveaus en gelijkmatigheid de boventoon bij opdrachten. Terwijl de crux hem zit in het omdraaien

van de uitgangspunten. Niet de armaturen, masten, hoogtes en uithouders moeten centraal staan in het

ontwerp, maar juist de mens, het gebruik, het landschap, de natuur en de beleving.


Het is een goede eerste stap dat OVLNL het omgevingsgericht ontwerpen heeft aangekaart binnen de

OVL-wereld. Daardoor zal het steeds meer als algemeen gedachtegoed worden verspreid. Maar de echte

uitdaging zit bij de technisch lichtontwerpers zelf. Zij zullen een lichtontwerp op een hele andere manier

moeten gaan benaderen. Dat betekent: je niet laten leiden door de cijfers, maar door de omgeving.

64

¨

‘Niet de armaturen, masten, hoogtes en uithouders

moeten centraal staan in het ontwerp,

maar juist de mens, het gebruik, het landschap,

de natuur en de beleving.’

¨

B4. Beheer, eigendom en net

65

57%houdt zelf beheersysteem bij

eigen netwerk bevalt goed

installatie-

verantwoordelijkheid

is goed geregeld

77%

46%

heeft volledig

bemeterd net

24%

43%

netwerk van

netwerkbeheerder

bevalt goed

is bezig installatie-

verantwoordelijkheid

goed te regelen

46%

66

Toelichting vraag 17Een kleine meerderheid, namelijk 57% van de respondenten, geeft aan dat zijn organisatie het beheersysteem zelf bijhoudt. Bij 33% van de respondenten wordt het beheersysteem bijgehouden door een externe partij: in 19% van de gevallen is dit een externe partij alleen voor beheer, bij 14% is het gekoppeld aan realisatie/installatie.

Opmerkingen van respondenten De respondenten geven aan dat er bij het bijhouden van het beheersysteem vaak sprake is van samenwerking tussen de eigen organisatie en een externe partij. Daarnaast werken sommige gemeenten in een samenwerkingsverband, waarin de gegevens worden bijgehouden.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Organisatie zelf 57% 67% 55% Externe partij, alleen voor beheer 19%

29% 39% Externe partij, gekoppeld aan install/realisatie 14% Anders 10% 3% 6% Weet ik niet 0% 1% 0%

67

Toelichting vraag 1846% van de respondenten heeft een bemeterd net voor openbare verlichting. Daarnaast heeft 26% een deels bemeterd net, waarbij de percentages sterk uiteen lopen (van 3% tot 95% bemeterd). 25% heeft helemaal geen bemeterd net.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Ja 46% 53% 39% Nee 26% 20% 31% Deels 25% 23% 28% Weet ik niet 3% 4% 2%

68

Toelichting vraag 1946% van de respondenten geeft aan dat de organisatie als grootverbruiker is aangesloten bij de elektriciteitsbeheerder. In 44% van de gevallen is de organisatie aangesloten als kleinverbruiker. 9% weet het niet. Dat is aanmerkelijk minder dan vorig jaar, toen 22% het niet wist.

Opmerkingen van respondenten Diverse respondenten melden dat ze overgaan van grootgebruik naar kleinverbruik. Een andere opmerking:

• ‘De eigen netwerken vallen onder klein verbruik (3x25Ampere aansluitingen).

De onbemeterde openbare verlichting valt onder groot verbruik.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Grootverbruiker 46% 44% 41% Kleinverbruiker 44% 34% 38% Weet ik niet 9% 22% 21%

69

Toelichting vraag 20 49% van de respondenten heeft deels een eigen netwerk. De percentages lopen daarbij sterk uiteen, van 95% eigen net tot minder dan 1% (voor bijvoorbeeld grondspots of ‘feestnet’). 43% gebruikt voor 100% het netwerk van de netbeheerder. 7% heeft 100% eigen netwerk.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Deels eigen netwerk 49% 57% 36% 100% netwerkbeheerder 43% 28% 60% 100% eigen netwerk 7% 13% 4% Weet ik niet 1% 2% 0%

70

Toelichting vraag 21 41% geeft aan dat het hebben van een eigen netwerk goed bevalt. Bij 9% scoort het voldoende, bij 3% bevalt het slecht. 46% kiest voor geen mening of niet van toepassing. Als we deze 46% er uithalen, dan komen we op: 77% kiest voor goed, 17% voor voldoende en 6% voor slecht.


• ‘Snelheid m.b.t. aanpassingen en het verhelpen van storingen kun je zelf regelen. Dekosten van aanleg en aanpassingen kun je beperken door het openbaar aan te besteden.’

• ‘Het heeft z'n voordelen en nadelen. Schakelen kan gemakkelijk vanuit de kast zonder datnetbeheerder ingeschakeld moet worden. De aannemer mag indien gecertificeerd ookaan onze eigen netwerken zitten.’

• ‘Het werkt maar bij gebreken moet je de administratie goed op orde hebben om snel een

oplossing te kunnen bieden.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Goed 77% 74% 69% Voldoende 17% 19% 31% Slecht 6% 7% 0%

71

Toelichting vraag 22 20% geeft aan dat het gebruik van het netwerk van de netwerkbeheerder goed bevalt. Bij 51% scoort het voldoende en 14% bevalt het slecht. 15% kiest voor geen mening of niet van toepassing. Als we deze 15% er uithalen, dan komen we op: 24% kiest voor goed, 60% voor voldoende en 16% voor slecht.


• ‘Storingscoördinator netbeheerder is zeer pro actief. Veel contact en overleg overprioritering storingen planning en info uitwisseling om terug te koppelen aan debewoners.’

• ‘We hebben goede contacten met de netwerkbeheerder. Een klein nadeel is dat netwerkstoringen niet altijd even snel worden opgelost.’

• ‘Voordeel dat het beheer geregeld is door een partij met expertise. Zelf geen zorg. Nadeelis trage afhandelen van aanvragen, de hoge kosten voor mastvervanging/verplaatsing enhet feit dat je minder grip hebt op het tempo waarmee storingen worden afgehandeld.’

• ‘De netbeheerder is traag bij aanleg en het verhelpen van storingen loopt soms op totenkele maanden. De kosten zijn zeer hoog.’

• ‘Netwerk is verouderd, waardoor veel kabelstoringen ontstaan.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Goed 24% 24% Voldoende 60% 50% Slecht 16% 26%

72

Toelichting vraag 2346% geeft aan dat de installatieverantwoordelijkheid goed geregeld is. Bij 43% is het niet goed geregeld, maar is men er wel mee bezig. Bij 10% is het niet goed geregeld (en is men er niet mee bezig). 1% van de respondenten weet het niet.

Opmerkingen van respondenten Er worden onder andere de volgende opmerkingen gemaakt bij deze vraag:

• ‘Voor het eigen net is het wel geregeld, voor de verlichting nog niet.’

• ‘Binnen de organisatie is dat allemaal goed geregeld. Buiten, qua controle van de

installaties is nog wel wat verbetering te halen.’

• ‘In samenwerking met 3 andere gemeenten zijn 2 fte's aangenomen om dit goed aan te

pakken en bij te houden voor alle e-installaties in de openbare ruimte (OVL, rioolpompen

en gemalen, verkeerslichten, marktvoorzieningen, beweegbare obstakels, kunstwerken).’

• ‘Op papier is het goed geregeld.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Ja, goed geregeld 46% 45% Nee, wel mee bezig 43% 41% Nee, niet goed geregeld 10% 9% Weet ik niet 1% 5%

¨

Ritsert Huijsman Studio DL

73

Ritsert is opgeleid als industrieel ontwerper met affiniteit voor openbare

ruimte. Hij werkte onder andere bij Ziut als senior lichtontwerper. Sinds 2012 is

hij verantwoordelijk voor de Nederlandse projecten en klanten van Studio DL.

Zijn focus ligt op het managen van het ontwerpproces. Recente projecten zijn

o.a. de Nieuwe Markt met het Forum te Groningen en Jaarbeursplein Utrecht.

‘Het gevaar is dat er een checklist ontstaat,

die je kunt afvinken zonder

de essentie te vatten.’



Een mooie term, die op meerdere manieren te interpreteren is:

• Perceptie – ontwerpen vanuit hoe een gebruiker de omgeving waarneemt.

• Identiteit – ontwerpen vanuit het karakter van de plek, de genius loci.

• Fysieke omgeving – ontwerpen vanuit de gedachte goed voor elkaar en de planeet te zorgen

Dit omschrijft ook hoe we bij Studio DL ontwerpen. Wij noemen het organic lighting design. Het grote

verschil met ‘gewoon’ lichtontwerpen is dat we ruimtelijk ontwerpen. We geven vorm aan de lightspace

en richten ons niet slechts op het horizontale vlak.



Liever benoem ik een manier van denken om die aspecten per project in kaart te brengen. Want het

gevaar is dat er een checklist ontstaat, die je kunt afvinken zonder de essentie te vatten. Denk vanuit

het vraagstuk. Wat is de identiteit van de plek? Welke interactie met het onderwerp is gewenst en om

welk avondbeeld vraagt dat? Definieer gebruikers in de meest brede zin van het woord - mensen, flora,

fauna. Breng dat in kaart opdat je zorgvuldig afwegingen en keuzes kunt maken en de belangrijkste

uitgangspunten voor het ontwerp ontstaan.

Interview


NPR)?

Richtlijnen zijn geen kapstok waar je omgevingsgericht ontwerpen aan op kunt hangen. Ze zijn

deel van een groter geheel van parameters die ten grondslag liggen aan het lichtontwerpen. Door

omgevingsgericht te denken, ontstaat inzicht over hoe dergelijke richtlijnen geïnterpreteerd en

toegepast dienen te worden in een specifiek project.



De bottleneck zit bij de integrale aanpak en tijd. Vraagstukken zijn soms complexer dan ze lijken.

Het is makkelijk om te laat met licht te beginnen. Als licht alleen mag volgen in tijd en aandacht bij

het inrichten van de openbare ruimte, dan is dat een gemiste kans voor integratie van landschap en

licht. Zoals gezegd is het waardevol belangen te definiëren vanuit een breed perspectief - dat kost tijd

en vraagt bijdragen van diverse disciplines en belanghebbenden. Bij Studio DL hebben we de ervaring

en methodes om binnen die complexiteit met stakeholders de taal van het ontwerp (Lighting DNA) te

definiëren.


Het ís de toekomst en de techniek maakt het mogelijk. Het wordt steeds duidelijker dat led niet alleen

energiebesparing mogelijk maakt, maar ook enorme kansen biedt voor ruimtelijke kwaliteit en comfort.

De volgende stap is het aanbrengen van flexibiliteit. Met Studio DL richten we momenteel een Europees

‘Streetflex’ platform op - een concept voor armaturentechnologie waarbij met digitale data licht op maat

geleverd wordt. Dit doen we met de TU Berlin, de hogeschool voor toegepaste kunsten HAWK en de

ZVEI (de Duitse elektro-industrie vereniging). We staan er overigens voor open in dialoog te gaan met

potentiële partners voor dit project!

74

¨

‘Het wordt steeds duidelijker dat led niet

alleen energiebesparing mogelijk maakt,

maar ook enorme kansen biedt voor ruimtelijke

kwaliteit en comfort.’

¨

B5. Visie, maatschappelijke thema’s

75

1ste plaats:

informeert burgers over

belangrijke wijzigingen OVL

haalt doelstelling

Energieakkoord in 2020

66%

57%

lichthinder/

luchtvervuiling

68%

79%

werkt met erkende

afvalverwerker

fietspaden alleen verlichten in

uitzonderlijke gevallen

energiebesparing/

CO2-reductie

2de plaats:

76

Toelichting vraag 24 Respondenten is gevraagd om aan te geven welke maatschappelijke, bestuurlijke thema’s (naast veiligheid) het meest belangrijk zijn binnen hun organisatie met betrekking tot OVL. Zij moesten het cijfer 1 t/m 8 uitdelen, waarbij 1 het belangrijkst is. Om de grafiek leesbaar te houden is alleen weergegeven hoe de respondenten hun hoogste scores (1ste, 2de en 3de plaats) toekenden.

Als we de hoogste scores bij elkaar optellen (zonder weging toe te passen) dan scoort ‘Energiebesparing/reductie CO2 emissie’ het hoogst met 80%. ‘Lichthinder/ lichtvervuiling’ staat op de tweede plaats met 48%. De derde plaats wordt ingenomen door ‘circulariteit’ met 42%.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 Ranking 2017 Ranking 2016 Ranking

1 Energiebesparing 80% Energiebesparing 81% Energiebesparing 92% 2 Lichthinder/-vervuiling 48% Lichthinder/-vervuiling 58% Lichthinder/-vervuiling 67% 3 Circulariteit 42% Circulariteit 49% Circulariteit 41%

Beleving van licht 41% 4 Burgerparticipatie 36% Burgerparticipatie 36% 5 Beleving van licht 31% Social Return 28%

Smart city/smart lighting 28% Burgerparticipatie 35%

6 Social Return 30% Social Return 15% 7 Stadsmarketing 22% Beleving van licht 27% Smart city/smart lighting 14% 8 Smart city/smart lighting 20% Stadsmarketing 12% Stadsmarketing 9%

77

Toelichting vraag 25 Bij deze vraag gaat het om de Energieakkoord-doelstelling ‘20% energiebesparing bij OVL en VRI’s in 2020 ten opzichte van 2013’. 57% van de respondenten geeft aan deze Energiedoelstelling in 2020 te halen. 30% haalt de doelstelling niet. De belangrijkste reden hiervoor is veel besparing vóór 2013 (13%). Bij 6% lukt het niet vanwege uitbreiding van het areaal, bij 11% zijn er andere redenen.

Opmerkingen van respondenten Als andere oorzaken van het niet halen van de doelstelling worden onder andere genoemd onvoldoende budget, onvoldoende capaciteit en achterstallig onderhoud.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Ja 57% 48% 45% Nee, vóór 2013 veel besparing 13% 24% 29% Nee, uitbreiding areaal 6% 10% 6% Nee, andere redenen 11% 7% 6% Weet ik niet 13% 11% 4%

78

Toelichting vraag 26 Hieronder staan de volledige beschrijvingen van de opties waartussen de respondenten konden kiezen. Men kon bij deze vraag meerdere antwoorden aanvinken. • Door te zorgen dat afgedankte producten gedemonteerd en gesorteerd worden door een erkende verwerker, zodat

materialen hergebruikt worden (recycle)

• Door afgedankte producten (masten, armaturen) die nog bruikbaar zijn opnieuw elders te gebruiken (re-use)

• Door bij de inkoop van producten zoals masten en armaturen eisen te stellen op het gebied van circulariteit

• Door de levensduur van producten te verlengen door ze op te knappen en/of te moderniseren (refurbish)

• Door afgedankte onderdelen die nog bruikbaar zijn opnieuw elders te gebruiken (remanufacture)

• Door bij de aanbesteding van beheer en/of onderhoud eisen te stellen op het gebied van circulariteit(transportmiddelen, schoonmaakmiddelen, reparaties, etc)

• Door minder lichtbronnen, armaturen en masten te gebruiken, waardoor er minder materiaal nodig is (reduce/refuse)

• We zijn er nog niet concreet mee bezig, maar denken wel na over hoe we invulling kunnen geven aan circulariteit OVL

• Door een pilot te starten

• We zijn er niet mee bezig

De antwoordgrafiek laat zien dat veel organisaties bezig zijn met circulariteit. Daarbij scoort recyling door een erkende verwerker het hoogst (68%).

__________________________________________________________________________Deze vraag is nieuw in de enquête, een vergelijking met vorig jaar is dus niet mogelijk.

79

Toelichting vraag 27 De volledige stellingen uit deze vraag zijn: 1. Het verlichten van fietsroutes buiten de bebouwde omgeving draagt bij aan de sociale veiligheid en de

verkeersveiligheid. Het is daarom goed om deze fietspaden te verlichten, zeker als burgers daar omvragen.

2. Het verlichten van fietsroutes buiten de bebouwde omgeving kan schijnveiligheid geven. Bovendien zijn er’s avonds vaak weinig fietsers. Het is daarom goed om fietspaden buiten de bebouwde omgeving niet teverlichten.

3. Het verlichten van fietspaden buiten de bebouwde omgeving dient niet vanzelfsprekend te zijn. Alleen inuitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld als sprake is van een veelgebruikte hoofdfietsroute met eenverkeersfunctie, is het goed om deze fietspaden te verlichten.

Een ruime meerderheid, namelijk 79% van de respondenten, kiest voor stelling 3: alleen verlichten in uitzonderlijke gevallen. 13% kiest voor niet verlichten, 6% voor wel verlichten.

Opmerkingen van respondenten Meerdere respondenten geven aan te kiezen voor ‘vraaggestuurd’ verlichten met behulp van sensoren. Ofwel: dynamische verlichting op maat. Ook wijst men op mogelijkheden als solarverlichting, wegdekverlichting, actieve markering en retroreflecterende belijning.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

In uitzonderlijke gevallen 79% 76% 75% Niet verlichten 13% 13% 16% Verlichten 6% 9% 7% Geen mening 2% 2% 2%

80

Toelichting vraag 28 De volledige vraag luidt: ‘Op welke manier(en) worden burgers door uw organisatie betrokken bij belangrijke wijzigingen inzake OVL (vernieuwing/wijziging areaal, nieuw beleid)?’ Men kon bij deze vraag meerdere antwoorden aanvinken: • Burgers worden geïnformeerd over belangrijke wijzigingen d.m.v. website, krant, infobrieven,

bijeenkomsten

• Burgers kunnen hun mening geven d.m.v. belevingsonderzoeken, opiniepeilingen, inspraakavonden

• Burgers worden actief betrokken en/of mogen meebeslissen

• Burgers worden niet betrokken, we hebben hier geen plannen voor

• Burgers worden niet betrokken, in de toekomst willen we dit wel gaan doen

• Weet ik niet

66% van de respondenten informeert haar burgers over belangrijke wijzigingen op het gebied van OVL. Bij 32% kunnen de burgers hun mening geven en bij 21% worden burgers actief betrokken en/of mogen zij meebeslissen.

__________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Informeren 66% 56% 60% Mening geven 32% 39% 38% Actief betrokken 21% 18% 23% Niet, geen plannen voor 15% 18% 14% Niet, in toekomst wel 10% 16% 8%

¨

Victor Loehr Rijkswaterstaat

81

Victor Loehr is gepromoveerd ecoloog en werkt sinds 1997 bij Rijkswaterstaat.

Zijn huidige functie is die van senior eco-engineer, waarin hij ecologie en techniek

met elkaar verbindt in contractvoorbereidingen, aanbestedingen en uitvoering.

Licht en natuur is daarbij een focuspunt.

‘Er kunnen onverwachtse omgevingspartijen

opduiken, zoals bijvoorbeeld stadsvogels die

graag verlichting hebben die hun bioritme niet

in de war stuurt.’



De essentie van omgevingsgericht ontwerpen is dat de omgeving centraal geplaatst wordt. In plaats

van primair naar degenen te kijken voor wie de verlichting bedoeld is en door wie deze beheerd wordt,

wordt in een omgevingsgericht ontwerpproces veel breder gekeken wie en wat er allemaal door

de verlichting ‘geraakt’ wordt. Daartoe moet eerst in kaart gebracht worden waaruit de omgeving

precies bestaat en welke eisen of wensen de omgeving heeft ten aanzien van de verlichting. Er kunnen

onverwachtse omgevingspartijen opduiken, zoals bijvoorbeeld stadsvogels die graag verlichting hebben

die hun bioritme niet in de war stuurt.



Om ontwerpprocessen eenvoudig te houden, hebben we de neiging om op voorhand al zoveel mogelijk

af te bakenen en te categoriseren. Om tot een omgevingsgericht ontwerp te komen moeten we dat

echter los durven laten: bij het opstellen van een specifiek ontwerp bepalen we onder invloed van

de omgeving welke aspecten het belangrijkst zijn. Dat neemt niet weg dat we zelf al thema’s kunnen

bedenken die we in het ontwerpproces met de omgeving sowieso de revue willen laten passeren. Ik

denk dan bijvoorbeeld aan functionaliteit voor de gebruiker, veiligheid, duurzaamheid, effecten op

derden en effecten op dieren.

Interview


NPR)?

Omgevingsgericht ontwerpen is vooral gebaat bij richtlijnen die het ontwerpproces beschrijven en

uitvoerbaar maken. Richtlijnen die voorschrijven in welke situaties welke oplossingen gekozen moeten

worden, passen niet goed bij het – van buiten naar binnen gerichte – omgevingsgerichte ontwerpproces.

Waar in een omgevingsgericht ontwerpproces juist weer wél behoefte aan is, zijn richtlijnen die

resultaten van onderzoeken naar effecten van verlichtingsontwerpen toegankelijk maken. Wat voor

oplossingen zijn bijvoorbeeld empirisch (on)veilig gebleken? En van wat voor oplossingen hebben dieren

(geen) last? Met zulke informatie kunnen in een omgevingsgericht ontwerpproces goed onderbouwde

keuzes worden gemaakt.

4. Waar zit volgens u ‘the bottleneck’ bij omgevingsgericht ontwerpen? Bij (voldoende/onvoldoende)


Ik denk dat ontwerpprocessen geëvolueerd zijn in een richting waarbij aan de hand van richtlijnen, op

afstand van de omgeving, ‘uitgerekend’ wordt welke kant-en-klare oplossing toegepast kan worden.

Daarbij komt dat niet alle richtlijnen gestoeld zijn op een integrale basis. Omgevingsgericht ontwerpen

vergt deskundigheid die nu niet gebruikt wordt. Hoe vaak zitten verlichtingsdeskundigen bijvoorbeeld

met ecologen om de tafel? Omgevingsgericht ontwerpen vraagt ook om meer flexibiliteit en om

inhoudelijke onderbouwingen waarom een ontwerp is zoals het is. Mijns inziens is er echter geen sprake

van een bottleneck, maar van een natuurlijke ontwikkeling.

5. Hoe ziet u de toekomst van omgevingsgericht ontwerpen?

De trend om meer oog voor de omgeving te hebben bij de inrichting van openbare ruimte is niet beperkt

tot verlichting. Van bouwbedrijven wordt bijvoorbeeld ook verwacht dat ze voortdurend zoeken naar

manieren om de omgeving zo min mogelijk te belasten, zowel qua hinder als qua duurzaamheid. Het

is mijn verwachting dat de maatschappij met betrekking tot verlichtingsoplossingen in toenemende

mate een omgevingsgericht ontwerpproces zal verwachten. Er zijn reeds voorbeelden van ontevreden

omgevingen, daar waar zo’n ontwerpproces niet heeft plaatsgevonden. Het is dus logisch dat de

ontwikkeling wordt doorgezet naar omgevingsgericht ontwerpen.

82

¨

‘Richtlijnen die voorschrijven in welke situaties

welke oplossingen gekozen moeten worden passen

niet goed bij het – van buiten naar binnen gerichte –

omgevingsgerichte ontwerpproces.’

¨

B6. Led-verlichting

83

heeft retrofit-led

aankoop nieuwe verlichting

is (vrijwel) geheel led

42%

95%

87%geen belemmeringen


36%

45%

80%

vindt retrofit geen

goede oplossing,

heeft het daarom niet

meer dan een kwart

van de huidige OVL is led

led = belangrijke


84

Toelichting vraag 29Bij deze vraag mochten respondenten maximaal drie dingen aanvinken. Led staat ook dit jaar op één als belangrijkste technische ontwikkeling, gevolgd door schakelen/dimmen.

Opmerkingen van respondenten Sommigen merken op dat led vanzelfsprekend is geworden en dat men daarom kijkt naar andere technische mogelijkheden.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Led 87% 88% 95% Schakelen/dimmen 71% 62% 69% Elektrische veiligheid 48% 42% 44% Telemanagement 29% 37% 34% Smart lighting/smart city 28% 35% 14% Eigen net 10% 14% 8% DC/gelijkstroom 9% 7% 5% Botsvriendelijke masten 3% 7% 3% Anders 2% 2% 5% Weet ik niet 0% 5% 0%

85

Toelichting vraag 30 In de tabel hieronder staan de scores in procenten. De scores van de jaren ervoor zijn er naast gezet.

Het percentage respondenten dat aangeeft dat minder dan een kwart van de OVL is voorzien van led is dit jaar in totaal 54%. Het percentage dat aangeeft dat meer dan een kwart voorzien is van led is in totaal 45%. Vorig jaar waren deze getallen 76% (minder dan een kwart led) en 21% (meer dan een kwart led). De hoeveelheid ledverlichting stijgt dus snel.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

76 - 100% 6% 2% 1% 51 - 75% 8% 5% 2% 26 - 50% 31% 14% 11%

16 - 25% 22% 25% 49%

11 – 15% 19% 23% 6 - 10% 9% 11%

36% 0 - 5% 4% 17% Weet ik niet 2% 3% 1%

86

Toelichting vraag 31 In de tabel hieronder staan de scores in procenten. Bij een grote meerderheid, namelijk 95% van de respondenten, is 91 tot 100% van de nieuwe verlichting led.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

91 - 100% 95% 91% 88%

81 - 90% 2% 6% 61 - 80% 2% 1% 6% 41 - 60% 1% 0% 4% 0 - 40% 1% 1% 1% Weet ik niet 0% 0% 1%

87

Toelichting vraag 32 Een ruime meerderheid van 80% van de respondenten geeft aan dat er in zijn/haar organisatie geen belemmeringen zijn bij de overstap naar led. 9% noemt de kosten een belemmering, 2% de betrouwbaarheid en 2% de lichtkwaliteit.

Opmerkingen van respondenten Als andere belemmingen worden genoemd:

• organisatie en transitie overgang van conventioneel naar led

• beschikbaarheid van kwalitatief hoogwaardige led armaturen (met name paaltop haaltmet led niet altijd de kwaliteit van conventioneel)

• vormgeving

• de meerjaren budgettering

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Geen belemmering 80% 84% 79% Kosten 9% 10% 15% Betrouwbaarheid 2% 4% 4% Lichtkwaliteit 2% 2% 2% Andere belemmering 7%

88


36% van de respondenten heeft geen retrofit-led omdat men dit geen goede oplossing vindt. 42% heeft wel retrofit, 31% omdat men dit (op sommige plaatsen) een goede oplossing vindt en 11% vanwege kostenoverwegingen en/of het halen van energiedoelstellingen. 18% heeft geen retrofit, maar dit komt mogelijk nog in de toekomst.


• ‘Prima oplossing voor armaturen jonger dan 10 jaar.’

• ‘We zijn voor onze klassieke armaturen aan het kijken naar een retrofit oplossing, voor deandere reguliere armaturen is het niet van toepassing.’

• ‘Hangt ervan af wat onder retrofit wordt verstaan in ieder geval geen retrofit lampen.Wel compartimenten.’

• ‘Dit jaar een proef opgestart maar de kosten zijn naar verwachting, rekening houdendmet het verlies van de restafschrijving, hoger dan de baten.’

• ‘Producten zijn lichttechnisch niet gelijk, vaak lager niveau.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Ja, soms goede oplossing 31% 28% Ja, kostenoverweging/energie 11% 10% Nee, komt (mogelijk) nog 18% 17% Nee, geen goede oplossing 36% 40% Weet ik niet/geen mening 4% 5%

¨

Hans MeeuwissenDE NOOD

89

Hans heeft een zeer ruime ervaring in verkoop van product en dienst, in diverse

functies en disciplines. Momenteel is hij werkzaam als Key Accountmanager

bij DE NOOD, een bedrijf dat gericht is op het produceren van maatwerk

verlichtingsobjecten, design (led)armaturen, masten en toebehoren.

‘Zie de omgeving als de klant.’



Zie de omgeving als de klant. Bovendien heeft de omgeving ook zijn éigen klant: de gebruiker. Wat heeft

deze klant nodig voor inrichting en wat is daarbij het gewenste licht? Het traditionele lichtontwerp is

voornamelijk afgestemd op het idee van de ontwerper en de richtlijnen. Bij omgevingsgericht ontwerpen

is dit precies andersom. Wát is er nodig voor deze omgeving (lees: centrum, wijk, gebouw, rijweg enz.)

om de gebruiker de omgeving optimaal te laten ervaren en gebruiken.



De klant op nummer één! Inspraak en samenwerking in een ontwerpteam is noodzakelijk. Dénk als de

klant en stel je adviserend en stimulerend op.

Voorbeeld: bij ontwerp van een rotonde met druk verkeer zal vooral behoefte zijn aan veiligheid.

Bij ontwerp van een klassiek centrum of uitgaansgebied zal gevraagd worden naar minder licht en

meer sfeer. Bij de rotonde zal de technische invalshoek (richtlijnen!) prevaleren, terwijl je die bij het

centrumvoorbeeld juist moet durven loslaten.


NPR)?

Met gebruik van gezond verstand zijn de richtlijnen vrij interpreteerbaar.

Interview



Het proces van omgevingsgericht ontwerpen begint bij de omgeving met zijn gebruiker. Ontwerpers en

adviseurs zijn in Nederland meer dan voldoende geschoold. Het is de kunst om deze kennis en kunde te

gebruiken om de wensen van de omgeving met haar gebruiker te vertalen naar het ontwerp. En dus niet

om de gebruiker een ontwerp op te leggen.


Vele nieuwe technieken zullen hun intrede doen om de omgeving leidend te kunnen inrichten. De

omgeving vraagt om een behoefte en deze dient te worden ingevuld.

Voorbeelden: centrumgebieden dienen sfeervol te zijn, met allerhande gebruiksgemakken zoals

oplaadsystemen voor auto’s, fietsen, smart phones, wifi voorzieningen, en meer. In woonwijken is licht

op verzoek. Snelwegen worden aangelicht door geleidingssystemen en lichtgevend asfalt. Auto’s zijn

zelfrijdend, dus licht is daar niet meer nodig. Vanwege de vraag van de omgeving naar veiligheid zullen

er steeds minder masten op straat komen te staan.

90

¨

‘Het is de kunst om deze kennis en kunde te

gebruiken om de wensen van de omgeving met haar

gebruiker te vertalen naar het ontwerp. En dus niet

om de gebruiker een ontwerp op te leggen.’

¨

B7. Overige technische ontwikkelingen

91

gebrek aan tijd = belangrijkste

belemming bij innovatie


wordt overschat

48%

53%

71%past dimmen toe bij meer

dan een kwart van de OVL

42%

62%

52%

volgt ontwikkelingen

van een afstand

regelen verantwoordelijkheden

bij smart city/smart lighting

lastig te regelen

schakelen/dimmen =

belangrijke technische

ontwikkeling

92

Toelichting vraag 34 Er zijn grote verschillen als het gaat om de hoeveelheid OVL die gedimd wordt. Bij een kleine meerderheid van de respondenten (52%) wordt meer dan een kwart van de OVL gedimd. Bij 44% van de respondenten wordt er minder dan een kwart gedimd.

Dit is een omslag: in de voorgaande jaren waren de respondenten die aangaven dat er minder dan een kwart van de OVL werd gedimd in de meerderheid.

Opmerkingen van respondenten Diverse respondenten merken op dat alle nieuwe (led)verlichting wordt gedimd, dan wel dimbaar wordt uitgevoerd.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

76 - 100% 12% 4% 7% 51 - 75% 14% 11% 12% 26 - 50% 26% 26% 16%

11 – 25% 17% 15% 23% 6 - 10% 15% 23%

37% 0 - 5% 12% 20% Weet ik niet 4% 1% 5%

93

Toelichting vraag 35 Het overgrote deel van de respondenten, namelijk 73%, geeft aan dat er nachts (vrijwel) geen OVL (0-5%) wordt uitgeschakeld.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

76 - 100% 0% 0% 0% 51 - 75% 0% 1% 1% 26 - 50% 9% 7% 6% 11 – 25% 6% 6% 6% 6 - 10% 8% 4%

78% 0 - 5% 73% 74% Weet ik niet 4% 8% 9%

94

Toelichting vraag 36 De volledige vraag luidt: ‘Welke zaken die elektriciteit vragen via het netwerk van OVL zijn bij uw organisatie op dit moment gekoppeld aan de OVL-installatie naast bewegwijzering en verkeersborden?’ De respondenten konden meerdere zaken aanvinken.

Lichtreclamebakken en ‘stand alone’-reclame en/of abri’s scoren, net als voorgaande jaren, het hoogst. Uit de respons blijkt verder dat er steeds vaker sensoren gekoppeld worden aan OVL: 41% dit jaar (28% + 13%) tegenover 19% in 2016 (16% + 3%).

Bij ‘anders’ noemt men onder andere feestverlichting, plattegronden, DRIS (Dynamisch Reizigers Informatie Systeem), parkeerautomaten, aanlichting monumenten, VRI’s, wifi, tellussen en snelwegsignalering (MTM).

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Lichtreclamebak gekopppeld aan lichtmast 64% 59% 63% ‘stand alone’reclame, abri’s 61% 62% 58% Sensoren OVL-gerelateerd (bijv. beweging) 28% 19% 16% Anders 20% 20% 22% Camera’s 19% 19% 15% Sensoren niet OVL-gerelateerd (bijv. fijnstof) 13% 6% 3% Laadpaal/punt voor elektrische auto’s 5% 7% 3% Weet ik niet 4% 7% 5%

95

Toelichting vraag 37 De respondenten konden bij deze vraag kiezen tussen twee stellingen: 1. Ik zie Smart Lighting als een grote kans. Door sensoren aan lichtmasten te verbinden kunnen we veel

informatie binnenhalen. Dit maakt het mogelijk beter te sturen en zo de kwaliteit van de openbare ruimtete verbeteren.

2. Smart Lighting heeft mogelijkheden, maar ik denk dat het allemaal wat overschat wordt. Het is eentechniek die ver weg staat van de organisatie waar ik werk en nog verder van de mensen op straat.

30% kiest voor stelling 1 en ziet Smart Lighting/Smart City als een grote kans. 53% denkt dat het allemaal wat overschat wordt. 16% weet het niet of heeft geen mening.


• ‘Momenteel wordt alles opgehangen aan Big Data. Maar iemand moet deze dataanalyseren, verwerken en conclusies toepassen. Gelet op de vele diverse systemen diehaast maandelijks op de markt komen met ieder een eigen protocol zijn wij hier nogterughoudend in.’

• ‘Smart city wordt overschat. Smart lighting daarentegen kan wel helpen bij eenduurzamere gebruiksvriendelijke samenleving. Smart lighting is een techniek die we in deorganisatie toepassen.’

• ‘De vraag is tot welk niveau je gegevens zou moeten willen verzamelen, daarnaast creëerje nog meer straling in de openbare ruimte. Hoe gewenst is dat?’

• ‘De organisatie wil graag maar kan niet tot zinvolle toepassing komen dus er gebeurtweinig.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Overschat 53% 62% 40% Grote kans 30% 28% 40% Geen mening 16% 10% 20%

96

Toelichting vraag 38 De respondenten konden kiezen tussen twee stellingen:

1. Mijn grootste zorg bij Smart Lighting is de techniek: hoe kunnen we alles zo regelen dat het goedwerkt, dat netwerken niet overbelast raken en dat het gegevens oplevert die bruikbaar zijn.

2. Mijn grootste zorg bij Smart Lighting is de ethiek: hoe waarborgen we privacy van burgers en wiewordt eigenaar van de vergaarde gegevens.

40% van de respondenten heeft de meeste zorgen over de technische aspecten, 29% maakt zich het meest zorgen over de ethische aspecten.

Opmerkingen van respondenten Andere zorgen van de respondenten zijn o.a.:

• het beheer van de gehele keten (wie is verantwoordelijk voor het geheel van

samengestelde delen en wie gaat wat betalen)

• het beheer en onderhoud i.r.t. de snelheid van de ontwikkelingen

• de markt bepaalt en niet de behoefte van de burger

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Techniek 40% 48% 41% Ethiek 29% 32% 26% Geen mening 31% 20% 33%

97

Toelichting vraag 39 Bij deze vraag konden respondenten meerdere antwoorden aanvinken. In de tabel hieronder zijn de volledige antwoordopties weergegeven. De optie die dit jaar is toegevoegd – ‘regelen van verantwoordelijkheden (wie wordt er verantwoordelijk voor het beheer?)’ – scoort met 62% het hoogst. Op de tweede plaats staat het omzetten van geschakelde naar permanente voeding (58%). Het afspreken van standaardisatie staat met 43% op de derde plaats. Vorig jaar stond dit punt op de eerste plaats.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Regelen van verantwoordelijkheden (wie wordt er verantwoordelijk voor het beheer?) 62% - Omzetten van geschakelde naar permanente voeding 58% 49% Standaardisatie afspreken voor aansturing (zoals ALiS protocol) 43% 54% Budgetten beschikbaar krijgen voor onderhoud nieuwe apparatuur 36% 40% Beheersystemen aanpassen om ook de nieuwe attributen in te kunnen voeren 24% 28% Toepassingen bedenken waarvoor het nodig is om sensoren in/aan OVL te monteren 19% 19% Anders 6% 15% Weet ik niet/geen mening 16% 10%

98

Toelichting vraag 40 De respondenten konden kiezen tussen drie beschrijvingen:

1. We zijn graag koploper als het gaat om nieuwe technische ontwikkelingen en durven teexperimenteren.

2. Nieuwe technische ontwikkelingen volgen we op de voet, als we de mogelijkheid zien proberen we zetoe te passen.

3. We volgen nieuwe technische ontwikkelingen van een afstand, pas als een techniek zich bewezenheeft kiezen we voor toepassen ervan.

13% vindt de eigen organisatie een koploper, 43% volgt nieuwe technische ontwikkelingen op de voet en 42% volgt van een afstand. Dit is een andere uitslag dan vorige jaren, toen er aanmerkelijk meer ‘volgers op de voet’ dan ‘volgers van een afstand’ waren.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Koploper 13% 12% 12% Volgen op de voet 43% 62% 58% Volgen van afstand 42% 25% 30% Weet ik niet 2% 1% 0%

99

Toelichting vraag 41 De respondenten konden bij deze vraag kiezen tussen de volgende antwoorden. Men kon maximaal twee antwoorden aanvinken. • Gebrek aan geld

• Gebrek aan kennis

• Gebrek aan tijd

• Gebrek aan ambitie en durf binnen de eigen organisatie

• Gebrek aan samenwerking tussen overheden en marktpartijen

• De huidige regels voor inkoop en aanbesteding

• Weet ik niet/geen mening

Gebrek aan tijd scoort het hoogst met 48%, gevolgd door gebrek aan geld (33%) en gebrek aan kennis (26%).

Opmerkingen van respondenten Als andere belemmeringen worden genoemd:

• Veiligheid en betrouwbaarheid

• Praktische toepasbaarheid

• Innovaties kunnen in strijd zijn met wet, regelgeving en lokale belangen

• Het levert onvoldoende voordeel op, alles is nog niet uitgekristalliseerd


100

Toelichting vraag 42 Deze vraag gaat over de relatie tussen overheden en marktpartijen op het gebied van OVL. De respondenten konden kiezen tussen drie stellingen:

1. Ik denk dat de verhouding tussen overheden en marktpartijen de komende vijf jaar wezenlijk zalveranderen. Overheden zullen meer een regierol nemen, marktpartijen gaan steeds meer takenuitvoeren.

2. Ik denk dat de verhouding tussen overheden en marktpartijen de komende vijf jaar wezenlijk zalveranderen. Er komt meer samenwerking, waarbij samen gewerkt wordt aan belangrijke innovaties(co-creatie).

3. Ik denk dat de verhouding tussen overheden en marktpartijen de komende vijf jaar niet wezenlijk zalveranderen.

De respondenten zijn verdeeld: 28% kiest voor stelling 1, 41% stelling 2 en 29% stelling 3.


• ‘Regierol. Wel zie ik een gevaar dat de overheid de marktpartijen te weinig zal kunnencontroleren door gebrek aan vakkennis.’

• ‘Meer samenwerking. Wanneer alle verlichting slim is uitgerust en via het systeem (beelden tekst) de storingen in beeld komen zal er een andere vorm van onderhoud gaanplaatsvinden. Bij wijze van spreken heb je in de toekomst alleen nog een (goed en hoogopgeleide) servicemonteur nodig, die de storingen en schades vanzelf op zijn tabletontvangt en kan herstellen.’

• ‘Er zal iets anders veranderen: we zullen terugkeren naar RAW bestekken dus allesuitgekristalliseerd. Nu zijn we doorgeschoten.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Meer samenwerking 41% 35% 33% Verandert niet wezenlijk 29% 27% 30% Overheden regierol 28% 36% 32% Geen mening 2% 2% 5%

¨

Siegrid Siderius ontwerpbureau Arup

101

Siegrid is lichtontwerper en sinds 2006 verbonden aan onafhankelijk ingenieurs-

en adviesbureau Arup in Amsterdam. Zij is tevens voorzitter van Lichtontwerp

Nederland, een platform dat verbetering van de kwaliteit van verlichting

in Nederland nastreeft door het inzetten van het ontwerpproces om tot

optimalisatie en innovatie te komen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met

alle ketenpartners.

‘In Nederland wordt onder ‘gewoon’ lichtontwerp

een technisch ontwerp bedoeld.

Dit heeft niets met lichtontwerp te maken.’



In Nederland wordt onder ‘gewoon’ lichtontwerp een technisch ontwerp bedoeld. Dit heeft niets met

lichtontwerp te maken. Omgevingsgericht ontwerpen gaat meer de richting op van een lichtontwerp,

omdat het ook de omgeving meeneemt en niet alleen het afvinken van de technische eisen. Dat is een

stap in de goede richting.



Het belangrijkste bij een lichtontwerp is dat er gestart wordt met een idee, een concept, dat

rekening houdt met alle aspecten van de plek en de licht- en/of donkertebehoefte. De belangrijkste

aspecten daarbij zijn: veiligheid, dagbeeld, nachtbeeld, ‘way-finding’ en de kwaliteit van licht (licht en

armatuurtechniek, duurzaamheid, aansturing, etc).

Wat zou volgens u de relatie moeten zijn tussen omgevingsgericht ontwerpen en richtlijnen

(zoals de NPR)?

De ideale relatie zou zijn dat de NPR het omgevingsgericht ontwerpen ondersteunt, het kader vormt,

zonder dwingend te zijn. Het zou mooi zijn als er met lichtontwerp meer met gelijkwaardigheid

Interview

gewerkt zou kunnen worden, om zo verder te kunnen gaan dan de NPR en zo beter licht in de openbare

ruimte te kunnen realiseren. Met gelijkwaardigheid bedoel ik dat fysieke en sociale veiligheid ook op

andere manieren gerealiseerd kunnen worden dan alleen volgens de NPR. Juist door het loslaten, van

bijvoorbeeld gelijkmatigheid, kan meer sfeer en plaats worden gemaakt. Dat verhoogt de beleving van

de ruimte en daarmee ook de veiligheid



Er is alleen bewustzijn in de Nederlandse markt voor technisch ontwerp. Als men om een lichtontwerper

vraagt, dan krijgt men een technisch ontwerper. Bewustzijn creëren van het verschil is de eerste stap. Dit

is ook een van de doelstellingen van Lichtontwerp Nederland: www.lichtontwerpnederland.nl


Door bezuinigingen bij gemeenten en veranderingen in lichttechniek is er minder expertise in huis

om lichtvragen goed te beantwoorden. Dit zou kunnen worden opgelost met het inhuren van een

lichtontwerper op alle projecten. Die heeft de expertise om alle aspecten mee te nemen die nodig zijn,

met als belangrijkste onderdeel omgevingsgericht ontwerpen. Soms lijkt het of wij verlichting bepalen op

grond van onderhoud en kosten en daarna aan conformeren aan de NPR. Veelal komt de mens, waar het

licht eigenlijk voor wordt gerealiseerd, helemaal niet in beeld. En dat terwijl je juist nu ziet dat de burger

steeds mondiger wordt en steeds meer betrokken wil worden bij het inrichten van haar omgeving. Dit

kan met omgevingsgericht ontwerpen prima worden opgepakt, ik zie er dan ook een mooie toekomst

voor.

102

¨

‘De ideale relatie zou zijn dat de NPR het

omgevingsgericht ontwerpen ondersteunt,

het kader vormt,

zonder dwingend te zijn.’

¨

B8. Aanbesteding

103

controleert nauwkeurig

wat er geleverd wordt

inkoper betrokken bij

inkoop van OVL

48%

86%

70%voldoende kennis

voor aanbesteden op waarde

43%

34%

47%

controleert globaal

wat er geleverd wordt

medewerker duurzaamheid

betrokken bij inkoop van OVL

kiest voor

aanbesteden op waarde

104

Toelichting vraag 43 Een ruime meerderheid, namelijk 70%, geeft aan dat men in het algemeen kiest voor aanbesteden op waarde. De laagste kosten op basis van kosteneffectiviteit scoort 13%, de laagste prijs scoort 15%.


• ‘Binnen de OVL is de gewenste kwaliteit in detail te beschrijven. Zorg voor een goedhandhaving en boetestelsel voor als de kwaliteit niet gehaald wordt.‘

• ‘Voor het onderhoud RAW + EMVI, voor vervangingen Laagste prijs.’

• ‘EMVI bestekken onderhoud hebben geen meerwaarde. Het meeste in bestek isomschreven als eis en marktpartijen kunnen meerwaarde EMVI niet waarmaken.’

• ‘Aanbesteding is vaak meervoudig onderhands. Hierdoor is er voor de aanbesteding aleen check op kwaliteit.’

• ‘EMVI is voor onderhoud achterhaald. Grote bedrijven beloven van alles, maar kunnen ditniet waarmaken. Kleine bedrijven zijn minder bedreven in schrijven van plannen vanaanpak, maar leveren betere kwaliteit, maar kunnen wat betreft prijs niet mee met degrote jongens. Lastig op te lossen, onderhoud zou eigenlijk alleen op uitnodigingenmoeten mogen (een utopie).’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Beste prijs/kwaliteit 70% 68% 62% Laagste kosten(effectiviteit) 13% 16% 17% Laagste prijs 15% 16% 16% Weet ik niet 2% 0% 5%

105

Toelichting vraag 44 Hieronder staan de volledige antwoordopties uit de vraag: • Bij inkoop van OVL wordt een inkoper betrokken

• Bij inkoop van OVL wordt de medewerker duurzaamheid betrokken

• Bij inkoop van OVL worden de milieucriteria OVL van Pianoo mede als uitgangspunt genomen

• Bij inkoop van OVL wordt een prestatie gevraagd inzake de energietransitie

• Bij inkoop van OVL wordt een prestatie gevraagd inzake de opgave voor circulariteit

• Bij inkoop van OVL wordt een prestatie gevraagd inzake innovatie

De overgrote meerderheid, namelijk 86%, geeft aan dat de inkoper betrokken wordt bij de inkoop van OVL. Alle andere antwoordopties scoren tussen de 23% en 34%.


• ‘Eigenlijk geen van allen. De betreffende personen hebben voorwaarden opgezet,waardoor ze zelf niet meer erbij gehaald moeten worden.’

• ‘In de EMVI-criteria komen veel van deze zaken (niet altijd allemaal tegelijk) en wordendan gewogen.’


106

Toelichting vraag 45 Aanbesteden op waarde (beste prijs-kwaliteitverhouding) vraagt om kennis aan de kant van de opdrachtgever. Aan de respondenten is gevraagd in welke van de onderstaande stellingen men zich het beste kan vinden: 1. Mijn organisatie heeft ruim voldoende kennis en expertise in huis om goed te kunnen aanbesteden op

waarde.2. Aanbesteden op waarde is een lastige klus. Soms merken we dat onze kennis en expertise net wat te kort

schieten.3. Aanbesteden op waarde is voor ons lastig. Er wordt kennis en expertise gevraagd die we zelf niet in huis

hebben.

47% is van mening dat er bij de eigen organisatie ruim voldoende kennis en expertise in huis is om goed te kunnen aanbesteden op waarde. 27% kiest voor stelling 2 en 21% voor stelling 3.


• ‘Dit is een van de belangrijkste redenen om aan te besteden met Best Value Procurement.De markt heeft de kennis.’

• ‘Wij kopen in in samenwerkingsverbanden. Hier zit voldoende kennis, welke in onze eigen

organisatie ontbreekt.’

• ‘Aanbesteden mbv EMVI wordt voor OVL gedaan als onderdeel van een reconstructie. De

civiele projectleider heeft dan de expertise. De OVL is dan een onderdeel dat alleen nog

op prijs wordt gewogen.

___________________________________________________________________________

Vergelijking

2018 2017 2016

Voldoende kennis/expertise 47% 43% 41% Kennis schiet soms te kort 27% 36% 36% Hebben we zelf niet in huis 21% 19% 19% Weet ik niet 5% 2% 4%

107


Zeker bij aanbesteden op waarde is controle belangrijk: wordt hetgeen dat aangeboden is ook werkelijk geleverd? Klopt de geleverde kwaliteit met hetgeen is afgesproken? De respondenten konden kiezen tussen drie stellingen:

1. Wij controleren nauwkeurig of hetgeen aangeboden is ook geleverd wordt. Als dit niet het geval is,gaan wij hierover in gesprek met de aannemer. Als deze in gebreke blijft, worden er consequentiesverbonden aan het niet nakomen van de verplichtingen.

2. Wij controleren globaal of hetgeen aangeboden is ook geleverd wordt. Als er belangrijke zaken nietkloppen, gaan wij hierover in gesprek met de aannemer.

3. Wij controleren (vrijwel) niet.

48% van de respondenten geeft aan dat men nauwkeurig controleert. 43% controleert globaal en 4% controleert (vrijwel) niet.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Nauwkeurig 48% 49% 49% Globaal 43% 42% 40% (Vrijwel) niet 4% 6% 3% Weet ik niet 5% 3% 8%

¨

Joannes Melis Lichtvormgevers BV

108

Joannes is mede-eigenaar van Lichtvormgevers BV, een bureau gespecialiseerd

in lichtontwerp en industrieel ontwerp van verlichtingsmiddelen. Recente

opdrachten zijn het maken van een lichtplan voor gemeente Leeuwarden

en het schrijven van een lichtvisie voor de gemeente Amersfoort. Tevens is

Joannes senior adviseur, ontwerper en mede-eigenaar van Eccolo, een bureau

gespecialiseerd in way-finding en is hij actief lid van het Netwerk Licht + Omgeving

van OVLNL.

‘Het functioneren en welbevinden van

de gebruikers is het uitgangspunt.

Niet de regelgeving, het onderhoud of

de bestaande situatie.’



Bij omgevingsgericht ontwerpen wordt ontworpen vanuit de werkelijke behoefte van de gebruikers van

de ruimte, in de breedste zin. Het functioneren en welbevinden van deze gebruikers (mensen, maar ook

planten en dieren) is het uitgangspunt. Niet de regelgeving, het onderhoud of de bestaande situatie.

Als mensen een ruimte gebruiken, dan is dat vaak in een heel verschillende hoedanigheid. Soms zijn ze

bewoner, voetganger, incidenteel gebruiker, automobilist of recreant. Al deze gebruikers hebben een

verschillende behoefte. De belangen lijken vaak tegenstrijdig. De kunst is om een goed gewogen en

onderbouwde set met uitgangspunten te definiëren en die te faciliteren.



De belangrijkste aspecten zijn:

• bewustzijn en inleving

• uitgebreide inventarisatie van behoefte en het vastleggen en vaststellen daarvan

• nauwkeurig (onderbouwd) afstemmen van behoeften en randvoorwaarden

• interdisciplinair benaderen van de geïnventariseerde en gewogen wensen en eisen

• nauwkeurige bewaking van proces en uitvoering met herhaaldelijke toetsing aan de uitgangspunten

Interview


NPR)?

Richtlijnen zijn een platte en veel te eenvoudige weergave van een op andere gronden vastgestelde

behoefte. Door de werkelijke behoefte te inventariseren en deze te faciliteren, zal in veel gevallen aan al

de richtlijnen worden voldaan. Waar dit niet het geval is, is er meteen een duidelijke en onderbouwde

reden om van deze richtlijnen af te wijken.

De richtlijnen forceren zo een extra toets, zodat de belangrijke zaken die de richtlijnen proberen te

waarborgen nog eens extra duidelijk benoemd moeten worden. Ze dienen als verzekering dat de hierbij

behorende waarden niet worden genegeerd in de uitgangspunten.



• De bovengenoemde werkwijze is veel arbeidsintensiever en dus ook kostbaarder dan het maken van

een ‘gewoon’ lichtplan.

• Het interdisciplinaire aspect om tot het plan te komen, maar ook om tot een goede uitwerking en

realisatie te komen, is nog ongebruikelijk en verloopt daardoor niet altijd even vloeiend of snel.

• Om een goede inventarisatie te kunnen doen, is raadplegen van stakeholders van belang. Een vorm van

inspraak is onvermijdelijk en wordt vaak gevreesd.

• Er zit niet een duidelijk verdienmodel voor leveranciers in omgevingsgericht ontwerpen. Zij hebben

nog een behoorlijke invloed bij realisatie van plannen.

Belangrijkste obstakels lijken dus; budget, (doorloop)tijd, onervarenheid en commercie.

Grote voordelen (naast de kwaliteit van de eindoplossing) zijn betrokkenheid en draagvlak.


Het proces naar werkelijk omgevingsgericht ontwerpen zal met vallen en opstaan gepaard gaan. Met

name de niet geijkte disciplines die nodig zijn om alle aspecten op een evenwichtige manier aan

bod te laten komen, hebben tijd nodig om ervaring en kennis (gericht op licht) op te doen. In veel

opleidingstrajecten van deze disciplines (psychonomie, landschapsarchitectuur, stedenbouw, enz.) wordt

nog te weinig aandacht besteed aan licht.

Het zal jaren kosten voor omgevingsgericht ontwerpen echt zichtbaar wordt in de omgeving. Het tonen

van resultaten, geheel of gedeeltelijk geslaagd, zal hieraan bijdragen. Goed licht spreekt voor zich.

De positieve gevolgen ervan (veiligheidsbeleving, natuurbehoud en -ervaring, aantrekkelijkheid van

omgeving) zullen de verandering gaan versnellen.

109

¨

‘In veel opleidingstrajecten (psychonomie,

landschapsarchitectuur, stedenbouw, enz.) wordt

nog te weinig aandacht besteed aan licht.’

¨

B9. Storingen, klachten, calamiteiten

110

belangrijkste verbeterpunt

bij uitvoering onderhoud

registreert zelf

storingen en schades

communicatie

49%

59%in kabelnet

meeste storingen

kwaliteit

19%

22%


bij uitvoering beheer

sneller oplossen storing/schade


in armatuur of lichtbron

meeste storingen

111

Toelichting vraag 47Ruim de helft, namelijk 59% van de respondenten, geeft aan dat het merendeel van de storingen ontstaat in het armatuur of de lichtbron. Bij 22% van de respondenten ontstaan de meeste storingen in het kabelnet, bij 6% in de aansturing/schakeling van de OVL.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

In armatuur of lichtbron 59% 61% 66% In kabelnet 22% 18% 20% In aansturing/schakeling 6% 9% 3% Anders 5% 5% 8% Weet ik niet 8% 7% 3%

112

Toelichting vraag 48 Bij deze vraag mochten de respondenten slechts één antwoord aanvinken. Dit jaar is er een antwoordoptie toegevoegd, namelijk ‘De communicatie met de onderhoudspartij verdient verbetering.’ In het schema hieronder staan de scores van dit jaar en van vorige jaren. Daarbij is de score van 2018 (aflopend) als volgorde gekozen.

Het is opvallend dat veel verbeterpunten dit jaar ongeveer even hoog scoren. Het hoogst scoort ‘Het duurt te lang voordat storingen/schades worden opgelost, dit moet sneller’ met 19%. Het punt dat voorgaande jaren het hoogst scoorde, ‘De communicatie met de netbeheerder verdient verbetering’, staat dit jaar op een gedeelde tweede plaats.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Het duurt te lang voordat storingen/schades worden opgelost, dit moet sneller 19% 15% 18% De communicatie met de netbeheerder verdient verbetering 12% 23% 28% Het aantal storingen en/of schades is te hoog, dit moet teruggedrongen worden 12% 16% 8% Beheersysteem is niet optimaal, dit moet beter 12% 9% 8% Er zijn geen verbeterpunten, het gaat prima 11% - - De kwaliteit van de onderhoudspartij verdient verbetering 10% - - De communicatie met de onderhoudspartij verdient verbetering 7% 5% - Anders 7% 19% 10% De communicatie met de inwoners/burgers verdient verbetering 5% 10% 8% Weet ik niet 6% 3% 20%

113

Toelichting vraag 49 Ook bij deze vraag mochten de respondenten slechts één antwoord aanvinken. Als het gaat om onderhoud, dan wordt communicatie als belangrijkste verbeterpunt genoemd (30%). Ook kwaliteit (25%) en snelheid (24%) scoren hoog als verbeterpunt. Bij beheer scoort de kwaliteit het hoogst als verbeterpunt (22%), gevolgd door communicatie (18%) en meerwaarde (11%).


• ‘Ook snelheid en communicatie zijn voor verbetering vatbaar, maar op dit moment is dekwaliteit bij oplevering van projecten niet goed. Ofwel de uitvoering van projectenverloopt niet zoals ze moeten.’

• ‘Kwaliteit, maar eigenlijk ook snelheid en communicatie. De prijzen zijn te laag, wat ookniet positief werkt op de kwaliteit van het werk.’

• ‘We werken nog niet zo lang samen met onze huidige onderhoudspartij, maar op basisvan het vorige contract is kwaliteit het belangrijkste punt (communicatie en snelheidmaken daar ook onderdeel van uit).’


114

Toelichting vraag 50 49% van de respondenten geeft aan dat de organisatie zelf de storingen en schades registreert. 37% heeft dit uitbesteed en 13% heeft het anders georganiseerd.


• ‘Registratie in eigen beheer. Lampvervanging vindt plaats in eigen beheer. Schadesworden uitbesteed.’

• ‘Wij registreren zelf de storingen in een extern beheersysteem.’

• ‘Alle meldingen over de openbare ruimte worden door het KCC van de gemeentegeregistreerd. Storingen/schades aan OVL worden na registratie in het algemenemeldingensysteem doorgestuurd aan de aannemer, die dit vervolgens in het OVL-portaalregistreert.’

• ‘De meldingen komen bij de organisatie binnen en worden doorgezet naar de aannemer.Deze registreert en rapporteert.’

• ‘Voor het regulier onderhoud zijn we als gemeente aangesloten binnen een (regionale)gemeenschappelijke regeling.’

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017 2016

Wij doen dit zelf 49% 57% 44% Uitbesteed 37% 39% 40% Anders 13% 4% 15% Weet ik niet 1% 0% 1%

¨

Martin Vergeer Ziut

115

Martin is productmanager Openbare Verlichting bij Ziut/Spie. Daarnaast is hij

lid van het kernteam Outdoor van de NSVV, lid van het Netwerk Kennis van

OVLNL en docent ABC-verlichtingscursus.

‘Vaak wordt omgevingsgericht

ontwerpen gezien als argument

om de richtlijnen niet meer te hoeven volgen.

Dit is een volstrekt onjuiste benadering.’



Omgevingsgericht ontwerpen is eigenlijk een onnodige benaming. Het is blijkbaar zo dat een gewoon

ontwerp gelijk staat aan een slecht ontwerp. Bij het maken van een lichtontwerp moet de ontwerper

altijd rekening houden met de omgevingsfactoren, de gebruikers en de sfeer die bij de omgeving en

omstandigheden past. Een ontwerp van een dorpscentrum zal dan ook totaal anders zijn dan dat van

een industrieterrein. In een luxe restaurant plaats je ook geen kantoorverlichting.



Ten eerste de gebruikers. Hoe is de samenstelling van de gebruikersgroep? Wat zijn hun activiteiten? We

ontwerpen verlichting tenslotte voor hen. Mensen moeten zich veilig voelen en het moet een prettige

omgeving zijn. Bij verkeerswegen staat uiteraard de verkeersveiligheid voorop, maar bij een woonwijk

of stadcentrum is sociale veiligheid een belangrijker aspect. Energiebesparing is tegenwoordig ook

een belangrijke ontwerpeis. Dit mag echter niet ten koste gaan van de kwaliteit van de verlichting, de

veiligheid en het comfort.


NPR)?

Vaak wordt omgevingsgericht ontwerpen gezien als argument om de richtlijnen niet meer te hoeven

volgen. Dit is een volstrekt onjuiste benadering. De richtlijnen zijn er juist om de ontwerper te helpen

bij het maken van een goed lichtontwerp. De determinatietabellen van de richtlijn bevatten ook de

Interview

nodige omgevingsfactoren, die helpen het juiste lichtniveau en gelijkmatigheid te bepalen. Maar met het

invullen van deze tabellen ben je er natuurlijk niet. Een ontwerp dat aan de NPR voldoet kan nog steeds

een slecht ontwerp zijn. Een ontwerper kan altijd van de NPR afwijken als daar de juiste argumenten

voor zijn.



Lichtontwerpen is een vak. Dat is niet zoiets als de NPR bestellen, vervolgens de determinatietabel

invullen en wat lichtpunten rondstrooien. Een lichtontwerp is pas een goed ontwerp als het niet opvalt

en een logisch geheel is met de omgeving. Het lichtontwerp mag niet het sluitstuk van een project

zijn. De nachtsituatie is even belangrijk als de dagsituatie. Ontwerpen worden vaak beoordeeld op de

dagsituatie, echter de veiligheidsbeleving als het donker is kan heel anders zijn. Een slecht lichtontwerp

kan ‘s avonds het dagbeeld volledig tenietdoen. Het is dan ook verstandig om vanaf het begin rekening

te houden met het avond/nachtbeeld en de lichtontwerper al in de opstartfase van het ontwerp te

betrekken.


Omgevingsgericht ontwerpen krijgt steeds meer aandacht. De opdrachtgevers hechten hier in

toenemende mate belang aan. Dit is een goede zaak. Argumenten als energiebesparing en richtlijnen

zijn belangrijk, maar een goed lichtontwerp bestaat uit een goede afweging van alle aspecten.

Omgevingsgericht ontwerpen zal steeds meer de standaard worden.

116

¨

‘Een lichtontwerp is pas een goed ontwerp

als het niet opvalt en een logisch geheel is met

de omgeving.’

¨

B10. Omgevingsgericht ontwerpen

117

lid van OVLNL om

op de hoogte te blijven

eens met stelling over


45%

70%

32%NPR als richtlijn

41%

53%

24%

lid van OVLNL om algemeen

belang OVL te steunen

oneens met stelling over


ROVL2011 als richtlijn

118

Toelichting vraag 51 38% van de respondenten gebruikt de nieuwe NPR. 14% hanteert deze als uitgangspunt (strikte toepassing), 24% gebruikt de NPR als richtlijn (waarbij afwijkingen regelmatig voorkomen). De ROVL2011 wordt door 45% van de respondenten gebruikt. Ook hier kiezen de meesten ervoor om deze als richtlijn te gebruiken en niet als uitgangspunt.


• ‘Er wordt minimaal volgens de determinering van de NPR verlicht. Veelal wordt een

hogere klasse gekozen.’

• ‘Niveau is 70% t.o.v. de ROVL 2011 is uitgangspunt. Vanaf daar wordt er

situatieafhankelijk ontworpen.’

• ‘Eigen beleid met bewuste afwijking op basis van ROVL.’

• ‘Ervaring speelt een grote rol. Berekeningen worden slechts incidenteel gemaakt.’

___________________________________________________________________________

Vergelijking

2018 2017 2016

NPR 13201 strikt 14% 7% - NPR 13201 als richtlijn 24% 13% - ROVL 2011 strikt 13% 24% 25% ROVL 2011 als richtlijn 32% 40% 59% Eigen beleid 9% 11% 15% Weet ik niet 8% 5% 1%

119

Toelichting vraag 52 De vraag was wat men vindt van de volgende stelling: ‘In een duurzame, veilige en leefbare participatie-maatschappij past het niet om mono-disciplinair en op basis van technische normen de openbare verlichting te ontwerpen en moet vanuit het belang van alle stakeholders en de weggebruiker ontworpen worden.’

Hieronder staan de vijf antwoorden waaruit de respondenten konden kiezen, inclusief het

percentage dat voor het betreffende antwoord koos:

• Eens, als dit niet gebeurt dan zal de OVL-vakspecialist uiteindelijk geheel buiten spel komen te staan (19%)

• Eens, dit gebeurt al steeds meer, we moeten zo snel mogelijk naar een nieuwe standaard voor OVL (26%)

• Oneens, als we de richtlijnen teveel los laten dan heeft dat gevolgen voor de aansprakelijkheid van de

wegbeheerder (30%)

• Oneens, we moeten ons conformeren aan de Europese regelgeving die door deskundigen tot stand is

gekomen (11%)

• Weet ik niet/geen mening (15%)

Uit de antwoorden blijkt dat de respondenten erg verdeeld zijn. 45% is het eens met de stelling, 41% is het er niet mee eens.

___________________________________________________________________________Deze vraag is nieuw in de enquête, een vergelijking met vorig jaar is dus niet mogelijk

120

Toelichting vraag 53 Hieronder staan de volledige antwoordopties uit de vraag:

• Op de hoogte blijven van actuele ontwikkelingen in het werkveld

• Het steunen van het algemeen belang van openbare verlichting

• Deel uitmaken van een netwerk, waarin je o.a. vragen kunt stellen

• De informatie via nieuwsbrieven en website

• De kenniscafés zijn dan gratis

• Mijn organisatie is geen lid

• Weet ik niet/geen mening

Men kon meerdere antwoorden aanvinken. Het op de hoogte blijven van de actuele ontwikkelingen in het werkveld scoort het hoogst, gevolgd door het steunen van het algemeen belang van openbare verlichting en het deel uitmaken van een netwerk.


121

Toelichting vraag 54 39% van de respondenten heeft de enquête vorig jaar ook ingevuld. 37% vult hem dit jaar voor het eerst in. 24% van de respondenten weet het niet.

___________________________________________________________________________ Vergelijking

2018 2017

Ja 39% 32% Nee 37% 40% Weet ik niet 24% 28%

¨

Michel Joosse Gemeente Middelburg

122

Michel is senior projectleider civiele techniek en coördinator van het cluster

beheer leefomgeving in de Gemeente Middelburg. Daarnaast is hij secretaris

van Samenwerking openbare verlichting Zeeland.

‘Iedereen ervaart licht op een andere

manier en die ervaring verandert

ook nog eens met de tijd.’



Eigenlijk zou je verwachten dat er geen groot verschil is, want ook in eerdere methodieken mag

je ervan uitgaan dat een lichtontwerp op de omgeving is afgestemd. In de term omgevingsgericht

ontwerpen wordt dit uitgangspunt expliciet, waardoor er meer bewustwording wordt gecreëerd bij de

verantwoordelijke beheerders en ontwerpers.



De belangrijkste aspecten zijn wat mij betreft: verkeersveiligheid, sociale veiligheid, leefbaarheid,

beperking energieverbruik en flora/fauna.


NPR)?

De kunst gaat worden om beide inzichten op elkaar af te stemmen en te integreren. De kwaliteit van de

verlichting verhogen (dus niet het lichtniveau) en daarbij een lager energieverbruik realiseren. Ook zal

het praktisch en pragmatisch toepasbaar en betaalbaar moeten blijven.



Uiteindelijk gaat het niet om de omgeving, maar om de gebruikers van die omgeving. De bottleneck

zit enerzijds bij de lichtvraag van de gebruikers. Iedereen ervaart licht op een andere manier en die

Interview

ervaring verandert ook nog eens met de tijd. Ik verwacht dat het uiteindelijk leidt tot meer licht, en

dat de methode meer kennis vraagt van de beheerders. In de methodiek zit namelijk een ingebakken

professionalisering, die meer kennis vraagt en neigt naar ‘optimalisatie tot op de vierkante cm’. De kunst

wordt om bij de basisvraag te blijven: wat is een gewenst lichtniveau en hoe kunnen we de hoeveelheid

licht en het energieverbruik beperken?

Daarnaast verwacht ik dat er meer betrokkenheid en input zal komen van gebruikers van het licht.

Tijdens die gesprekken zal de beheerder de kennis over de omgeving en het gewenste lichtontwerp

ontvangen en tegelijkertijd sturen op een ontwerp dat voor de verschillende gebruikers acceptabel is.

Dat vraagt nogal wat en maakt het niet eenvoudiger. Als laatste vraag ik me af of de lichttechnische

ontwerpen in de uitvoering straks ook kunnen worden gerealiseerd. De afstelling tijdens de montage

wordt steeds nauwgezetter en het beheer complexer.


Het is een fase die uiteindelijk leidt tot nieuwe inzichten, kennis en lichttechnieken. Er zullen na

omgevingsgericht ontwerpen weer andere nieuwe inzichten ontstaan en optimalisaties plaatsvinden.

Voor de een zal het leiden tot bewustwording en kwalitatief beter afgestemde verlichting. Voor de ander

zal het leiden tot het inzicht dat we niet alles hoeven na te streven wat technisch mogelijk is.

123

¨

‘Er zullen na omgevingsgericht ontwerpen

weer andere nieuwe inzichten ontstaan en

optimalisaties plaatsvinden.’

124

Bijlage – enquête marktpartijen

In deze bijlage vindt u de twintig vragen die gesteld zijn aan de respondenten van de

marktpartijen, inclusief de bijbehorende antwoordgrafieken, aantallen en percentages.

Deze bijlage is automatisch gegenereerd door Survey Monkey en is daarom anders van opzet

dan deel B van dit rapport.

Inhoudsopgave

WIE HEBBEN DE ENQUÊTE VOOR OVERHEDEN INGEVULD - 1/20

Vraag 1: Wat is de naam van uw organisatie? Vraag 2: Wat voor soort organisatie/bedrijf is dit? Vraag 3: Hoeveel mensen houden zich binnen uw organisatie bezig met OVL?

MAATSCHAPPELIJKE THEMA’S - 4/20Vraag 4: Wat zijn op dit moment de belangrijkste thema’s in het werkveld OVL? Vraag 5: Met welke thema’s houdt uw organisatie zich bezig in relatie tot OVL? Vraag 6: Op welke manier(en) is uw organisatie bezig met circulariteit OVL?

LED EN ANDERE TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN - 7/20Vraag 7: Wat zijn volgens u de drie belangrijkste technische ontwikkelingen voor OVL? Vraag 8: Wat zijn volgens u de drie belangrijkste technische ontwikkelingen voor OVL over 2 tot 5 jaar? Vraag 9: Wat is de belangrijkste belemmering voor overheden bij de overstap naar led?

SMART LIGHTING/SMART CITY - 10/20Vraag 10: Smart City/Smart Lighting: grote kans of overschat? Vraag 11: Waar liggen uw zorgen voor wat betreft Smart Lighting? Vraag 12: Smart City/Smart Lighting: wat wordt moeilijk om te regelen?

INNOVATIE - 13/20Vraag 13: Hoe groot is het budget voor innovatie bij uw organisatie t.o.v. 2017? Vraag 14: Wie neemt/nemen het voortouw bij innovaties? Vraag 15: Innovaties testen: welke stelling kiest u? Vraag 16: Wat vindt u van budget dat overheden uittrekken voor innovatie? Vraag 17: Wat zijn volgens u de belangrijkste belemmeringen voor innovatie?

OVERIGE VRAGEN - 18/20Vraag 18: De relatie tussen overheden en marktpartijen: welke stelling kiest u? Vraag 19: Wat is voor u/uw organisatie een belangrijke reden om lid te zijn van OVLNL/IGOV?Vraag 20: Heeft u de enquête voor de OVL-monitor vorig jaar ook ingevuld?

Q1 Wat is de naam van uw organisatie? (De rapportage is anoniem. Bijde analyse van de gegevens heeft het echter meerwaarde om te weten

van welke organisatie de reactie komt, o.a. om te weten hoeveel mensenvan één bedrijf gereageerd hebben.)

Answered: 37 Skipped: 9

1 / 20

OVL-Monitor vragenlijst marktpartijen 2018 SurveyMonkey

35% 16

35% 16

22% 10

15% 7

13% 6

13% 6

7% 3

7% 3

7% 3

2% 1

Q2 Wat voor soort organisatie/bedrijf is dit?Answered: 46 Skipped: 0

Totale aantal respondenten: 46

Adviesbureau

Fabr./leveranc.armaturen

Installatie-bedrijf

Fabr./leveranc.masten

Bureau voorlichtontwerp

Fabr./leveranc.telemanagement

Handels-maatschappij

Fabr./leveranc.kabels, kasten

Anders

Kennisinstituut

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

16

16

16

16

16

16

16

16

16

16

16

16

16

16

10

10

10

10

10

10

10

7

7

7

7

7

7

7

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

1

1

1

1

1

1

1

ANTWOORDKEUZEN REACTIES

Adviesbureau

Fabr./leveranc. armaturen

Installatie- bedrijf

Fabr./leveranc. masten

Bureau voor lichtontwerp

Fabr./leveranc. telemanagement

Handels- maatschappij

Fabr./leveranc. kabels, kasten

Anders

Kennisinstituut

2 / 20


37% 17

22% 10

13% 6

0% 0

28% 13

Q3 Hoeveel mensen houden zich binnen uw organisatie bezig met OVL?Answered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

1 tot 5 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

6 tot 15 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

16 tot 30 personen

meer dan 60

meer dan 60

meer dan 60

meer dan 60

meer dan 60

meer dan 60

meer dan 60personen

personen

personen

personen

personen

personen

personen


1 tot 5 personen

6 tot 15 personen

16 tot 30 personen

31 tot 60 personen

meer dan 60 personen

3 / 20


Q4 Wat zijn op dit moment de belangrijkste thema’s in het werkveld OVL?Answered: 46 Skipped: 0

37%16

19%8

5%2

16%7

5%2

2%1

7%3

9%4

43

13%5

18%7

18%7

20%8

10%4

8%3

10%4

5%2

40

8%3

15%6

18%7

13%5

23%9

13%5

8%3

3%1

39

8%3

11%4

8%3

13%5

16%6

18%7

18%7

8%3

38

2%1

10%4

12%5

15%6

15%6

17%7

10%4

20%8

41

7%3

2%1

10%4

2%1

14%6

12%5

31%13

21%9

42

14%6

10%4

17%7

2%1

17%7

24%10

7%3

10%4

42

7%3

22%10

16%7

22%10

7%3

9%4

11%5

7%3

45

1 2 3 4 5 6 7 8

EnergiebesparenCO2-reductie

Circulariteit

Lichthinderlichtvervuiling

Burger-participatie

Social Return

Stadsmarketing

Belevingvan licht

Smart citysmart lighting

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

1 2 3 4 5 6 7 8 TOTAAL

Energiebesparen CO2-reductie

Circulariteit

Lichthinder lichtvervuiling

Burger- participatie

Social Return

Stadsmarketing

Beleving van licht

Smart city smart lighting

4 / 20


93% 43

78% 36

76% 35

67% 31

63% 29

54% 25

33% 15

17% 8

Q5 Met welke thema's houdt uw organisatie zich bezig in relatie tot OVL?(Meerdere antwoorden mogelijk)



EnergiebesparenCO2-reductie

Lichthinderlichtvervuiling


Circulariteit

Belevingvan licht

Social Return

Burger-participatie

Stadsmarketing

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

93%

93%

93%

93%

93%

93%

93%

78%

78%

78%

78%

78%

78%

78%

76%

76%

76%

76%

76%

76%

76%

67%

67%

67%

67%

67%

67%

67%

63%

63%

63%

63%

63%

63%

63%

54%

54%

54%

54%

54%

54%

54%

33%

33%

33%

33%

33%

33%

33%

17%

17%

17%

17%

17%

17%

17%


Energiebesparen CO2-reductie

Lichthinder lichtvervuiling


Circulariteit

Beleving van licht

Social Return

Burger- participatie

Stadsmarketing

5 / 20


48% 22

28% 13

28% 13

22% 10

20% 9

13% 6

4% 2

2% 1

Q6 Op welke manier(en) is uw organisatie bezig met circulariteit OVL?Answered: 46 Skipped: 0


Samenwerking(keten)partijen

In adviezen,lukt goed

In adviezen,nog lastig

Producten zijnal circulair

Bezig metcirculair maken

Denken na overinvulling

Niet mee bezig

Weet niet/geen mening

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

48%

48%

48%

48%

48%

48%

48%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

22%

22%

22%

22%

22%

22%

22%

20%

20%

20%

20%

20%

20%

20%

13%

13%

13%

13%

13%

13%

13%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

2%

2%

2%

2%

2%

2%

2%


Samenwerking (keten)partijen

In adviezen, lukt goed

In adviezen, nog lastig

Producten zijn al circulair

Bezig met circulair maken

Denken na over invulling

Niet mee bezig

Weet niet/ geen mening

6 / 20


65% 30

61% 28

52% 24

50% 23

30% 14

13% 6

7% 3

4% 2

4% 2

2% 1

Q7 De drie belangrijkste technische ontwikkelingen voor OVLAnswered: 46 Skipped: 0



Tele-management

Led

Schakelendimmen

DC/gelijkstroom

Elektrischeveiligheid

Eigen net

Weet ik niet

Anders

Botsvriendelijkmasten

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

65%

65%

65%

65%

65%

65%

65%

61%

61%

61%

61%

61%

61%

61%

52%

52%

52%

52%

52%

52%

52%

50%

50%

50%

50%

50%

50%

50%

30%

30%

30%

30%

30%

30%

30%

13%

13%

13%

13%

13%

13%

13%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

2%

2%

2%

2%

2%

2%

2%



Tele-management

Led

Schakelen dimmen

DC/gelijkstroom

Elektrische veiligheid

Eigen net

Weet ik niet

Anders

Botsvriendelijk masten

7 / 20


85% 39

57% 26

41% 19

26% 12

26% 12

24% 11

17% 8

9% 4

2% 1

0% 0

Q8 De drie belangrijkste technische ontwikkelingen over 2 tot 5 jaarAnswered: 46 Skipped: 0



Tele-management

DC/gelijkstroom

Led

Eigen net

Schakelendimmen

Elektrischeveiligheid

Anders

Weet ik niet

Botsvriendelijkmasten

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

85%

85%

85%

85%

85%

85%

85%

57%

57%

57%

57%

57%

57%

57%

41%

41%

41%

41%

41%

41%

41%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

26%

24%

24%

24%

24%

24%

24%

24%

17%

17%

17%

17%

17%

17%

17%

9%

9%

9%

9%

9%

9%

9%

2%

2%

2%

2%

2%

2%

2%



Tele-management

DC/gelijkstroom

Led

Eigen net

Schakelen dimmen

Elektrische veiligheid

Anders

Weet ik niet

Botsvriendelijk masten

8 / 20


43% 20

22% 10

0% 0

0% 0

30% 14

2% 1

2% 1

Q9 Wat is naar uw idee de belangrijkste belemmering voor overheden bijde overstap naar led?


TOTAAL 46

Geen belemmering

Geen belemmering

Geen belemmering

Geen belemmering

Geen belemmering

Geen belemmering

Geen belemmering

Kosten

Kosten

Kosten

Kosten

Kosten

Kosten

Kosten

Kennis

Kennis

Kennis

Kennis

Kennis

Kennis

Kennis

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Anders

Anders

Anders

Anders

Anders

Anders

Anders


Geen belemmering

Kosten

Betrouwbaarheid van led

Lichtkwaliteit

Kennis

Weet ik niet

Anders

9 / 20


74% 34

24% 11

2% 1

Q10 Smart city/smart lighting: grote kans of overschatAnswered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

Grote kans

Grote kans

Grote kans

Grote kans

Grote kans

Grote kans

Grote kans

Overschat

Overschat

Overschat

Overschat

Overschat

Overschat

Overschat

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening


Grote kans

Overschat

Geen mening

10 / 20


43% 20

39% 18

17% 8

Q11 Waar liggen uw zorgen voor wat betreft smart lighting?Answered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

Techniek

Techniek

Techniek

Techniek

Techniek

Techniek

Techniek

Ethiek

Ethiek

Ethiek

Ethiek

Ethiek

Ethiek

Ethiek

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening


Techniek

Ethiek

Geen mening

11 / 20


59% 27

54% 25

46% 21

28% 13

24% 11

15% 7

9% 4

7% 3

Q12 Smart city/smart lighting: wat wordt moeilijk om te regelen?(Meerdere antwoorden mogelijk)



Regelenverantwoord.h.

Permanentevoeding

Standaardisatieaansturing

Budgetten vooronderhoud

Toepassingenbedenken

Beheersystemenaanpassen

Anders

Weet ikniet/geen...

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

59%

59%

59%

59%

59%

59%

59%

54%

54%

54%

54%

54%

54%

54%

46%

46%

46%

46%

46%

46%

46%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

24%

24%

24%

24%

24%

24%

24%

15%

15%

15%

15%

15%

15%

15%

9%

9%

9%

9%

9%

9%

9%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

7%


Regelen verantwoord.h.

Permanente voeding

Standaardisatie aansturing

Budgetten voor onderhoud

Toepassingen bedenken

Beheersystemen aanpassen

Anders

Weet ik niet/geen mening

12 / 20


43% 20

24% 11

0% 0

20% 9

13% 6

Q13 Hoe groot is het budget voor innovatie bij uw organisatie t.o.v. 2017?Answered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

In 2018 meer

In 2018 meer

In 2018 meer

In 2018 meer

In 2018 meer

In 2018 meer

In 2018 meerbudget dan in 2017

budget dan in 2017

budget dan in 2017

budget dan in 2017

budget dan in 2017

budget dan in 2017

budget dan in 2017

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfde

In 2018 hetzelfdebudget als in 2017

budget als in 2017

budget als in 2017

budget als in 2017

budget als in 2017

budget als in 2017

budget als in 2017

Er is geen

Er is geen

Er is geen

Er is geen

Er is geen

Er is geen

Er is geeninnovatiebudget

innovatiebudget

innovatiebudget

innovatiebudget

innovatiebudget

innovatiebudget

innovatiebudget

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet


In 2018 meer budget dan in 2017

In 2018 hetzelfde budget als in 2017

In 2018 minder budget dan in 2017

Er is geen innovatiebudget

Weet ik niet

13 / 20


37% 17

52% 24

2% 1

9% 4

Q14 Welke stelling beschrijft naar uw mening het beste de huidigesituatie?


TOTAAL 46

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovatiesnemen markt en

nemen markt en

nemen markt en

nemen markt en

nemen markt en

nemen markt en

nemen markt enoverheden samen het

overheden samen het

overheden samen het

overheden samen het

overheden samen het

overheden samen het

overheden samen hetvoortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovatiesneemt de markt het

neemt de markt het

neemt de markt het

neemt de markt het

neemt de markt het

neemt de markt het

neemt de markt hetvoortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

voortouw

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovaties

Bij innovatiesneemt de overheid

neemt de overheid

neemt de overheid

neemt de overheid

neemt de overheid

neemt de overheid

neemt de overheidhet voortouw

het voortouw

het voortouw

het voortouw

het voortouw

het voortouw

het voortouw

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening


Bij innovaties nemen markt en overheden samen het voortouw

Bij innovaties neemt de markt het voortouw

Bij innovaties neemt de overheid het voortouw

Geen mening

14 / 20


39% 18

48% 22

13% 6

Q15 Welke stelling kunt u zich het beste in vinden?Answered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

Makkelijk

Makkelijk

Makkelijk

Makkelijk

Makkelijk

Makkelijk

Makkelijkoverheden te vinden

overheden te vinden

overheden te vinden

overheden te vinden

overheden te vinden

overheden te vinden

overheden te vindendie innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovatieswillen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

Weinig overheden

Weinig overheden

Weinig overheden

Weinig overheden

Weinig overheden

Weinig overheden

Weinig overhedendie innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovaties

die innovatieswillen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

willen testen

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening


Makkelijk overheden te vinden die innovaties willen testen

Weinig overheden die innovaties willen testen

Geen mening

15 / 20


11% 5

72% 33

17% 8

Q16 Het budget dat overheden uittrekken voor (het uittesten van)innovaties vind ik over het algemeen


TOTAAL 46

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Ruim) voldoende

(Te) gering

(Te) gering

(Te) gering

(Te) gering

(Te) gering

(Te) gering

(Te) gering

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geen

Weet ik niet/geenmening

mening

mening

mening

mening

mening

mening


(Ruim) voldoende

(Te) gering

Weet ik niet/geen mening

16 / 20


59% 27

41% 19

30% 14

28% 13

22% 10

7% 3

2% 1

Q17 Wat zijn volgens u de belangrijkste belemmeringen voor innovatie?Answered: 46 Skipped: 0


Gebrek aanambitie/durf

Gebrek aankennis

Gebrek aangeld

Regels inkoopaanbesteding

Gebrek aansamenwerking

Gebrek aantijd

Weet ik niet

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

59%

59%

59%

59%

59%

59%

59%

41%

41%

41%

41%

41%

41%

41%

30%

30%

30%

30%

30%

30%

30%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

28%

22%

22%

22%

22%

22%

22%

22%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

2%

2%

2%

2%

2%

2%

2%


Gebrek aan ambitie/durf

Gebrek aan kennis

Gebrek aan geld

Regels inkoop aanbesteding

Gebrek aan samenwerking

Gebrek aan tijd

Weet ik niet

17 / 20


39% 18

39% 18

13% 6

9% 4

Q18 De relatie tussen overheden en marktpartijen: welke stelling kiest u?Answered: 46 Skipped: 0

TOTAAL 46

Overheden regierol

Overheden regierol

Overheden regierol

Overheden regierol

Overheden regierol

Overheden regierol

Overheden regierol

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Meer samenwerking

Verandert niet

Verandert niet

Verandert niet

Verandert niet

Verandert niet

Verandert niet

Verandert nietwezenlijk

wezenlijk

wezenlijk

wezenlijk

wezenlijk

wezenlijk

wezenlijk

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening

Geen mening


Overheden regierol

Meer samenwerking

Verandert niet wezenlijk

Geen mening

18 / 20


62% 28

58% 26

33% 15

20% 9

7% 3

4% 2

4% 2

0% 0

Q19 Wat is voor u/uw organisatie een belangrijke reden om lid te zijn vanOVLNL?



Steunen belangOVL

Op de hoogteblijven

Deel uitmakenvan netwerk

Organisatie isniet lid

Nieuwsbrievenen website

Anders

Geen mening

Kenniscafészijn dan gratis

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

62%

62%

62%

62%

62%

62%

62%

58%

58%

58%

58%

58%

58%

58%

33%

33%

33%

33%

33%

33%

33%

20%

20%

20%

20%

20%

20%

20%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

7%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%

4%


Steunen belang OVL

Op de hoogte blijven

Deel uitmaken van netwerk

Organisatie is niet lid

Nieuwsbrieven en website

Anders

Geen mening

Kenniscafés zijn dan gratis

19 / 20


36% 16

53% 24

11% 5

Q20 Heeft u de enquête voor de OVL-monitor vorig jaar ook ingevuld?Answered: 45 Skipped: 1

TOTAAL 45

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Nee

Nee

Nee

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet

Weet ik niet


Ja

Nee

Weet ik niet

20 / 20


145

COLOFON De OVL-monitor is een uitgave van: Stichting Openbare Verlichting Nederland (OVLNL)

Website www.ovlnl.nl E-mail [email protected]

Handelsregister Amsterdam 65.13.8961

Opdrachtgever OVLNL/IGOV, maart 2018

Uitvoering Beatrijs Oerlemans & Daaf de Kok Licht en Donker Advies

Klankbordgroep Arthur Klink gemeente Utrecht | OVLNL/IGOV Dyana Loehr Rijkswaterstaat Hans van Bakel Spectrum Advies & Design Jaap Nuesink Dekra Menno van Noort Nobralux Wilco Knip Bureau OVL Lek & Merwede Diverse personen Acquire Publishing

Vormgeving de Bladenkamer | grafisch ontwerpers i.s.m. Licht en Donker Advies

Disclaimer

OVLNL en degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, hebben de hierin opgenomen gegevens zorgvuldig verzameld. Desondanks is het mogelijk dat de informatie die hier wordt gepubliceerd onvolledig is of fouten kan bevatten. Hoewel OVLNL haar best doet om alle informatie, diensten en producten zo goed en foutloos mogelijk aan te bieden, kan het niet verantwoordelijk gesteld worden voor eventuele fouten of andere consequenties, voortkomend uit het gebruik van deze publicatie en de gegevens. Gebruikers aanvaarden het risico daarvan. OVLNL wijst derhalve, mede ten behoeve van degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, elke aansprakelijkheid van de hand.

mailto:[email protected]

STICHTING OPENBARE VERLICHTING NEDERLAND

BUNDELT KRACHTEN.

‘KENNIS’NETWERK

‘LICHT ENOMGEVING’

NETWERK

‘EVENEMENTEN’NETWERK

MARKTPARTIJENOVERHEDEN

‘MAATSCHAPPIJ’NETWERK

‘SMART LIGHTING’NETWERK

Alle vragen beantwoord

OVLMONITOR VERLICHTING

HANDBOEK OPENBARE

OVL 2030 VISIE

BIBLIOTHEEK

Een organisatie van en voor de openbare verlichting. Die midden in de samenleving staat, gevoel heeft voor ontwikkelingen en veranderingen,

daarop anticipeert en ontwikkelingen initieert. Brengt overheid, ondernemers, onderwijs, onderzoek en omgeving samen.

Meedoen? Schrijf in op www.ovlnl.nl

OVLNL geeft impulsen, denkt mee en deelt.Om de sector openbare verlichting verder te laten ontwikkelen

en in de spotlights te houden.

Hét Openbare Verlichting Kennisplatform van Nederland

OVLNL_A4 ADV_22okt2018.indd 1 22-10-18 11:14

OVL-MONITOR 2018€¦ · Interview Joannes Melis, Lichtvormgevers BV - 108. 9. Storingen, klachten,...

Documents

Transcript of OVL-MONITOR 2018€¦ · Interview Joannes Melis, Lichtvormgevers BV - 108. 9. Storingen, klachten,...