1500 1600 1700 1800 1900 2000

222

#55 Oude Sluis 19, Schiedam

SCHIEDAM (OF SCYEDAM ZOALS DE STAD IN DE 13E EEUW HEET) ONTSTAAT ALS ROND 1245 EEN DAM WORDT AAN-GELEGD BIJ DE MONDING VAN DE SCHIE. ALS DE DOCHTER VAN GRAAF FLORIS IV, ALEID VAN HENEGOUWEN, TROUWT, KRIJGT ZE ALS BRUIDSSCHAT DE DAM CADEAU.

Nadat ze bij de Scyedam een kasteel heeft laten bouwen, ontstaat er rondom het Huis ter Riviere een nederzetting. In 1275 verleent de gravin het dijkdorp stadsrechten. Vanaf dat moment mogen de bewoners tol vragen voor het passeren van de dam. Schiedam groeit in de 14e eeuw uit tot een belangrijke handelsstad.

Zak

ken

dra

gers

dob

bel

en o

m w

erk

na

een

rac

e te

gen

de

zan

dlo

per

Zakken en smakken Goederen als graan, mout, hen-nep, haring, teer en kolen worden per schip aangevoerd en moeten eerst de dam over voordat de handel het ach-terland bereikt. Dragers uit Schiedam verdienen geld door de koopwaar over de dam naar de stad te brengen. Deze zakkendragers organiseren zich in de 15e eeuw in een gilde, het Dra-gersgilde van Sint Anthonis. Op het moment dat er een schip in aantocht is, luidt de gildemeester de klok en draait een zandloper om. Zakkendra-gers die zich binnen zeven minuten melden, komen in aanmerking voor werk. Maar eerst wordt er gedobbeld wie de zakken mag sjouwen. Dit dob-belen wordt ‘smakken’ genoemd, naar de trechtervormige houten bak waar de dobbelstenen in gesmakt worden.

Eigen bevolking eerst Nadat in de 16e eeuw de noorde-lijke Nederlanden zich uit de greep van de Spaanse koning Filips II heb-ben losgeworsteld en het gebied zelf-standig wordt, vluchten duizenden buitenlanders naar de jonge Repu-bliek. Veel mensen zijn op zoek naar werk. Ter bescherming van de eigen bevolking bepaalt het stadsbestuur van Schiedam dat het zakken dragen alleen nog mag worden gedaan door poorters van de stad, mits ze lid zijn van het zakkendragersgilde. Om de werkgelegenheid te stimuleren, heft het stadsbestuur vanaf 1671 lagere belastingen op de invoer van mout, gerst en rogge. De moutbranderijen

223

en jeneverstokerijen schieten daarop als paddestoelen uit de grond en zor-gen voor meer werk voor de zakken-dragers.

Het Zakkendragershuisje In 1699 koopt Zakkendragers-gilde Sint Anthonis voor 175 gul-den een voormalige branderij, bij de Oude Sluis. Het pand doet vanaf dat moment dienst als gildekantoor. In 1725 wordt het Zakkendragershuisje herbouwd. Het krijgt drie verdiepin-gen en een pakzolder. Op het tentdak komt een klokkentoren met een ver-gulde windvaan in de vorm van een zakkendrager. Het gaat goed met het gilde, er is werk in overvloed. Begin 18e eeuw zijn er al 124 moutbrande-rijen en jeneverstokerijen in Schie-dam.

Dobbelstenen in de Schie Rond 1795 komt er met de Franse bezetting van de Republiek offi cieel een einde aan de gilden. Het Sint Anthonisgilde ontkomt aan ophef-fi ng door verder te gaan als coöpe-ratie. De industrialisatie van Neder-land betekent in de 19e eeuw de genadeklap voor het ambacht van zakken dragen. Het draagwerk wordt feitelijk overbodig door nieuwe laad- en lostechnieken en andere manie-ren van transport.

In Schiedam neemt het aantal zak-kendragers snel af. Het Sint Antho-nisgilde telt in 1938 nog slechts zeven leden. De klokken van het gildekantoor worden nauwelijks meer geluid, de traditie met het omkeren van de zandloper is fol-klore uit een ver verleden. Bij gebrek aan werk heffen de leden het gilde op. In een baldadige bui worden de twee middeleeuwse dobbelstenen in het water van de Schie gegooid. Het Zakkendragershuisje komt in 1946 formeel in handen van de stad. De houten smakbak, een zilveren schild en het gildevaandel verhuizen naar het Schiedams Stedelijk Museum en het Jenevermuseum.

Schoonhoven Keramiek heeft

van het Zakkendragershuisje

in Schiedam een eigen Delfts

blauwe versie gemaakt. Het

miniatuur is groter dan het

KLM-huisje en is geproduceerd

in een oplage van vijfhonderd

exemplaren.

Het beeld de Zakken-

drager is gemaakt door

kunstenaar Hans van

de Plas en wordt in 1987

onthuld. Het staat vlak bij

het Zakkendragershuisje,

bij de oude sluisdeuren.

224

Renovatie door krakers In de jaren vijftig wordt het Zakkendragershuisje als opslag gebruikt en raakt het monument langzaam in verval. De gemeente Schiedam maakt zelfs plannen om het pand af te bre-ken. Maar nog voordat de slopers hun werk kunnen doen, nemen krakers het Zakkendragershuisje in 1967 in bezit. Onder leiding van de cineast Jan Schaper wordt het monument gered en door de krakers zorgvuldig gerestaureerd. Schaper blijft tot zijn overlij-den in 2008 in het historische pandje wonen. Het Sint Anthonis-gilde herrijst in de jaren tachtig van de vorige eeuw weer uit zijn as. Sinds 1985 bestaat het gilde uit enthousiaste vrijwilligers die bij evenementen het ambacht van zakken dragen demonstreren.

Bij het zakkendragersgilde Sint

Anthonis is het traditie dat alle

leden een bijnaam krijgen. Zo

ontstaat geen persoonsverwar-

ring bij het uitbetalen van

loon. Enkele tot de verbeelding

sprekende bijnamen van Schie-

damse zakkendragers zijn Het

Mariabeeldje en De Omge-

keerde. De bijnaam Pa is Lam

spreekt wat dat betreft ook

boekdelen.

Bijnamen

KLM-huisje # 55 wordt voor het

eerst uitgegeven in 1987. In het-

zelfde jaar wordt in Schiedam

ook het beeld van de Zakken-

drager onthuld, schuin tegen-

over het Zakkendragershuisje.

Presentiebord.