11-12-2017 Nr.1

Organische stof: “vriend of vijand”DTRF bijeenkomst, 2017

Maurice Evers

11-12-2017 Nr.2

Wie ben ik!

• geboren op 17-01-1968 te Roermond

• Afgestudeerd (MSc) in bodemkunde/bodemvruchtbaarheid,

Wageningen Universiteit, 1993

• Post Academic Study: Organische stof en

bodemvruchtbaarheid . Wageningen University (NL), 1999

• Technische training: “Physical Problems of Turf grass

soils: Identification and Correction – GCSAA, 2009

• Technische training: “Advanced Stress Management

Strategies for Cool-Season Turf - GCSAA, 2011”

• 2016: gestart met promoveren (PhD): Organische stof

dynamiek in grasbodems, gerelateerd aan gras

(onder)soorten en rassen in sport, golf en op dijken.

• Since 2008 eigenaar Lumbricus / senior consultant

11-12-2017 Nr.3

Lumbricus!

Kennis

ontwikkeling

Objectieve

kwaliteitbeoordeling

+ advies

Kennisoverdracht

+ service

Herkenbaar?

11-12-2017 Nr.4

Hoe kunnen we de input van fungiciden verlagen!

Balans in organische stof helpt!

11-12-2017 Nr.5

Al eens gekeken waar de ziekte zit?

11-12-2017 Nr.6

Festuca rubra litoralis

(slender creeping red fescue )

Dollar spot

Organisch material in de bodem

11-12-2017 Nr.7

= humus dagelijkse taal ≠ wetenschappenlijke

literatuur

Humus formation/humificatie

11-12-2017 Nr.8

Belangrijke processen:

• fysisch-mechanisch (verkleinen)

(wind, hagel, regen, slitten!,

zwel/krimp)

• anorganisch-chemisch

(oplossen en transport in regen

water and bodemvocht)

• biologisch

(bodem fauna, bodem micro flora)

Humus makers

11-12-2017 Nr.9

Humificatie is een

bodemvormend process

11-12-2017 Nr.10

2 jaar 8 jaar 15 jaar

Belang van organische stof (1)

11-12-2017 Nr.11

• Chemisch: buffer voor voeding en zouten (CEC)

Belang van organische stof (2)

11-12-2017 Nr.12

• Fysisch: buffer voor water en lucht (structuur/stabiliteit)

• Biologisch: Energie bron (C) voor bodem (micro)organismen

sand Organic

matter /

clay mix

Organic

liming

materials

Air and water

filled pores

humificatie

Organische stof, thatch, mat, humus (1)

11-12-2017 Nr.13

• Thatch: visueel structuren, grof, zacht en bijna geen gronddeeltjes

• Mat: geen visuele structuren fijn, zacht en een mix van grond en organische stof

• Humus: geen visuele structuren, zeer fijn, hard en het merendeel is grond

Organische stof, thatch, mat, humus (2)

11-12-2017 Nr.14

• Thatch (lage firmness!): hol

beluchten, verticuteren, zand dressen

• Mat (hoge vochtigheid/compactie!):

(spijkeren, zand lamellen (Graden),

zand dressen (bovenin)

• Humus (lage percolatie snelheid):

vertidrain, drill&fill, schudfrees

Probleem: te fijn zand als basis

en 80/20, 70/30! renovatie

Verschillen tussen thatch en mat

11-12-2017 Nr.15

10-20 cm

Hoeveel is gewenst/optimaal?

11-12-2017 Nr.16

Streefwaarden in bodemlagen

0-10/2-10 cm 0-2 cm

Green 0,5 – 2-3% 3 – 4%

Foregreen 0,5 – 2-3% 3 – 4%

Tee 1 – 3% 4 – 6%

Fairway 3 – 6% 4 – 8%

Voetbal (speelveld) 3 – 6% -

Voetbal (training) 2 – 4% -

Rough 6 – 10% -

De praktijk

11-12-2017 Nr.17

0

2

4

6

8

10

12

mrt-14 nov-14 jul-15 mrt-16 nov-16 aug-17org

an

ic m

att

er

co

nte

nt

(%)

date

Organic matter in greens 2-10 cmThe Netherlands

0

2

4

6

8

10

12

mrt-14 nov-14 jul-15 mrt-16 nov-16 aug-17

org

an

ic m

att

er

co

nte

nt

(%)

date

Organic matter in greens 0-2 cmThe Netherlands

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

mrt-14 nov-14 jul-15 mrt-16 nov-16 aug-17

thatc

h +

mat

(cm

)

date

Thatch/mat layer in greens

The Netherlands

Gehalte in de praktijk

11-12-2017 Nr.18

Afhankelijk van:

• Hoeveel is er in de grond van origine (start)

• Hoeveel wordt er jaarlijks aangevoerd:

beïnvloedt door gras soorten/rassen!

gras opvang of niet (green/fairway)

• Afbraak snelheid van organische stof:

kwaliteit van organische stof (stabiel/instabiel)

klimatologische condities (temperatuur, neerslag)

bodem textuur en pH (zand, klei)

drainage/irrigatie capaciteit en effectiviteit

gebruiksintensiteit / greenkeeping

Alles draait om balans/evenwicht

11-12-2017 Nr.19

Bodem

(lucht+ water)

Biologie

(plant + dier)

Chemie

(voeding)

OS

11-12-2017 Nr.20

Evers et al., in prep.

Organische

stof

voorraad

Organische stof in grasmaaisel in relatie tot

soorten en ondersoorten (1)

11-12-2017 Nr.21

0

1

2

3

4

5

6

Lp Pp Fa Frc Frl Frr Fo Acan Acap As

leaf

bio

mass (

mg

C/c

m2)

Leaf biomass production in September 2016

Organische stof opbouw in relatie

tot soorten en ondersoorten (2)

11-12-2017 Nr.22

Lolium Perenne (ryegrass) Poa Pratensis (Kentuckey bluegrass)

Festuca rubra commutata

(chewings fescue )

Agrostis capillaris (browntop bent)

Organische stof opbouw in relatie

tot gras soorten en ondersoorten (3)

11-12-2017 Nr.23

0

20

40

60

80

100

120

Lp Pp Fa Fr Fo Acan Acap As

bio

mass

(mg

C/c

m2

in

3 y

ears

)

Turf grass biomass in soil layers after 3 years

Thatch

Mat

Rest 2-10 cm

10-20 cm

Hoeveel zit er onder mijn voeten?

Organische stof opbouw in relatie

tot gras soorten en ondersoorten (4)

11-12-2017 Nr.24

0

10

20

30

40

50

60

Lp Pp Fa Fr Fo Acan Acap As

bio

ma

ss

(m

g C

/cm

3)

Turf grass root biomass in soil layers after 3 years

Thatch

Mat

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Lp Pp Fa Fr Fo Acan Acap As

layer

thic

kn

ess (

mm

)

Turf grass thatch and mat layers after 3 years

Thatch

Mat

Laagdikte!

Concentratie/dichtheid!

11-12-2017 Nr.25

Organische stof opbouw

Engels raai: rassen

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

1 5 6 12 15 17 20 24 25 26 31 38 59 60 62

layer

thic

kn

ess (

mm

)

Lolium perenne

Thatch (mm)

Mat (mm)

Thatch + Mat (mm)

Organische stof opbouw bij

roodzwenk

11-12-2017 Nr.26

Morfologie en groeiwijze zijn verschillend!

0

20

40

60

80

100

120

Frc Frt Frr

bio

mass

(mg

C/c

m2)

Turf grass biomass in soil layers after 3 years

Thatch

Mat

Verschillen in morfologie en groeiwijze

11-12-2017 Nr.27

Verticaal maaien/slitten of niet?

Festuca rubra commutata

(chewings fescue )

Festuca rubra litoralis

(slender creeping red

fescue )

Festuca rubra rubra

(strong creeping red

fescue )

Agrostis capillaris (browntop bent)

Agrostis stolonifera (creeping bent)

De afbraaksnelheid doet er toe!

11-12-2017 Nr.28

Vermindering organische stof::

Jaarlijkse afbraak > jaarlijkse opbouw

Toename organische stof:

Jaarlijkse afbraak < jaarlijske opbouw

Bij optimum: jaarlijkse afbraak = jaarlijkse opbouw

Klimaatinvloeden op afbraak

van organische stof

11-12-2017 Nr.29

10 – 23% bodem

vocht

5 – 15% bodem

vocht

TemperatuurBodem vocht

(neerslag/droogte)

pH invloed op afbraak organische stof

11-12-2017 Nr.30

pH

Organische stof kwaliteit?

11-12-2017 Nr.31

• Kwaliteit heeft een directe invloed op de afbraak snelheid

• Er zijn vele manieren om de kwaliteit uit te drukken:

✓ basis componenten/structuren in organische stof:

was, lignine, (hemi)cellulose, suikers, etc. CN-ratio

✓ Herkomst van organische materiaal (mest, compost, schors, zeewier, maaisel, etc.) CN-ratio

✓ Humificatiecoëfficiënt (effectieve organische stof)

✓ Initiële leeftijd (a-waarde)

ontwikkeling model om N beschikbaarheid te voorspellen!

CN-ratio in de 0-10 cm bodem laag

11-12-2017 Nr.32

16

17

18

19

20

21

22

23

CN

-ra

tio

Soil CN-ratio

Lp

Pp

Fa

Frc

Pt

Dc

soil background

Bodem eigenschappen:

- pH-CaCl2 = 6,0

- Organische stof

(gloeiverlies) = 5%

CN-ratio van maaisel

11-12-2017 Nr.33

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

CN

-rati

oclip

pin

gs

CN-ratio of turf grass clippings

Lp

Pp

Fa

Frc

Pt

Dc

Seizoens variatie in CN-ratio

Fairways/

Sportvelden!

Opvang van 1st maaibeurt na de winter kan soms helpen in

vermindering ophoping organische stof

CN-ratio in gras maaisel bij verschillende

soorten en ondersoorten:

11-12-2017 Nr.34

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

Lp Pp Fa Fr Fo Acan Acap As

CN

-rati

o

CN-ratio of turf grass clippings in September 2016

Bodem eigenschappen:

- pH-CaCl2 = 5,8

- Organische stof

(gloeiverlies) = 2,8%

CN-ratio van gras biomassa in

verschillende bodemlagen:

11-12-2017 Nr.35

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Thatch (C/N) Mat C/N) 2-10 rest (C/N) 10-20 (C/N)

CN

-ra

tio

CN-ratio of turf grass biomass after 3 years

Lolium perenne

Poa Pratensis

Festuca

Agrostis

De ondergrondse biomassa is belangrijker in de afbraak en opbouw

van organische stof in lagen dan het maaisel! Vooral de CN-ratio.

Vragen verder te onderzoeken

11-12-2017 Nr.36

• Hoe zit het bij mengsels van grassoorten? (interactie)

• Hoe groot is het effect van maaihoogte, maaifrequentie/rollen?

• Hoe groot is de rol van N-bemesting? (optimum/soort/toediening)

• Welk bodemleven is gekoppeld aan grassoorten?

• Is het bodemleven in te zetten in organische stof beheersing?

Conclusies

11-12-2017 Nr.37

• Beheersen van organische stof fracties in de grond is cruciaal in

ecologisch golfbaan onderhoud (Green Deal)

• We kunnen mechanisch veel maar voorkomen is nog altijd beter

dan genezen

• De keuze in soorten/ondersoorten en rassen kan ons gaan helpen

• Er staan ook nog wat vragen open voor verdere verfijning en

optimalisering

Dank voor uw aandacht!

Bodem

(lucht+ water)

Biologie

(plant + dier)

Chemie

(voeding)

O

S

Actie vereist!!