OPMERKINGEN BIJ HET BOMBARDEMENTOP ROTTERDAM

DOOR DRS. P.J. GRIMM

Op 14 mei 1940 rond 13.25 uur lieten Heinkel Heil I's^esc/zwa^er 54 (KG54) hun bommenlading vallen op Rotterdam;een oorlogshandeling, waarover zoveel stof is opgewaaid, dat hetnog steeds niet is neergedaald. Een paar jaar geleden werd in dedagbladpers nog een hevige polemiek gevoerd tussen deskundigenmet als kernvraag of de stad zonder meer als bewuste terreurdaadis gebombardeerd, of dat ze te elfder ure gespaard had kunnenworden door haar overgave. Met tal van detailonderzoeken wer-den de argumenten kracht bijgezet:- wat was de betekenis van de lichtkogelseinen (bombarderen of

niet?),- werden - naast brisantbommen - ook brandbommen gebruikt,- hoeveel vliegtuigen waren er nu eigenlijk betrokken?Dit zijn slechts enkele van de vele vragen, waarmee men het hoofd-probleem te lijf ging.

Hoe belangrijk deze thema's ook zijn en hoeveel nieuw mate-riaal erdoor is blootgelegd, deze afzonderende benadering verliesteen paar grote lijnen uit het oog. Afgezien van het schrijnende feit,dat een detailonderzoek nog steeds geen antwoord heeft kunnengeven op de diep-menselijke vraag hoeveel slachtoffers er nueigenlijk zijn gevallen, is in de gevoerde discussie merkwaardigweinig aandacht geschonken aan de achtergronden op het strategi-sche vlak, die tot het bombardement hebben geleid.

Misschien dat de tijd gekomen is om (weer) het noodzakelijke,bredere perspectief in te voeren en van hieruit naar een antwoordte zoeken op de vraag of er sprake was van voorbedachte rade. Wezullen eens een paar aspecten van het bombardement puntsgewijsbelichten, niet met de bedoeling het laatste woord te spreken, maarom een aantal gezichtspunten aan de discussie toe te voegen.

1. Op 14 mei 1940 stond de uitslag van de aanval op het westen(codenaam /*#// Ge/£) nog lang niet vast. De campagne was ampervier dagen oud, maar leek in Nederland niet vlot genoeg te verlo-pen. De Duitse legerleiding was in de periode die eraan voorafging

275

65. ./wmirers 7w#7Z? S/wfaz's, £orf voor Je aart va/ op /ie/ wes7e/7. Z)e «flo//e /wc/ï/5/ew/ïJ/7 /^pe //c/i/e Jw/fcoomwe/2 werpers werj gevrojgj om Je Joorgawg over Je Maas

/orcere/ï, maar me/ verArrege/?. Z/oewe/ VÖÖ/: worJ/ öeweerJ J Ö / .S7W£Ö'S Je 5 / J J, warew z/y A/er me/ ö// oe/ro/:A:e/7. Co//ec//e aw/ewr.

vrij behoedzaam geweest in haar voorspellingen over de afloopvan Fa// Ge/&. Zelfs was men er gedurende lange tijd dermate on-zeker over, dat een militaire staatsgreep tegen Hitler in november1939 slechts op het nippertje niet doorging. De Luftwaffe was watminder terughoudend dan het leger, dat vanaf een bepaald mo-ment zich toch ook steeds intensiever op de voorbereidingen voorhet grote offensief ging richten. De activiteit aan Duitse kant werdsteeds meer opgevoerd, data voor de aanval werden gekozen, uit-gesteld, opnieuw gekozen, uitgesteld. Dit had tot gevolg, dat detroepen het wachten beu werden en erop los wilden.

Toch bleven een paar zaken door het hoofd spoken van menigDuits generaal. Duitsland had onvoldoende economisch en mili-tair vermogen om een langdurige oorlog te kunnen voeren en bo-vendien wilde men de catastrofe van de loopgraven van de EersteWereldoorlog koste wat kost vermijden. Snelheid van handelenwas dus geboden: Blitzkrieg.

Nu wordt de mobiliteit van het Duitse leger van 1940 nogal over-schat. Deze indruk werd gevestigd door het grootscheepse gebruikvan luchttransport - hetgeen aan lichte eenheden inderdaad eenongekende bewegelijkheid verschafte - en door het geconcentreer-de gebruik van tanks, dit alles doorvlochten met een hoge graadvan organisatievermogen. Dit geheel werd behendig aangediktdoor een bekwaam gebruik van propaganda, die de imponerendeDuitse oorlogsmachine nog sneller en groter deed lijken. De Duitsemobiliteit werd immers voor een belangrijk deel gevormd in deperceptie ervan in de ogen van de tegenstander. Inderdaad was deWehrmacht naar Nederlandse maatstaven bijzonder goed uitge-rust voor snelle verplaatsingen, hetgeen op 10 mei toch menigeenheeft verrast. Maar is de vergelijking met onze strijdkrachten weleerlijk? En laten we vooral niet vergeten, dat een zeer groot deelvan de Wehrmacht in 1940 met paard en wagen werd vervoerd; eensituatie die tot de ineenstorting van het Derde Rijk bleef bestaan.Het eerste volledig gemotoriseerde leger was dat van de Geallieer-den, die op 6 juni 1944 in Normandiè landden.

De Britse en Franse legers waren in mei 1940 in theorie niet zoveel minder mobiel dan het Duitse, waar /2e/ /raste r#i cfe öeoogcfes/rtfteg/e. De marsprestatie, die de Fransen leverden door in Belgiëen Zuid-Nederland posities in te nemen, was bijna net zo'n huza-renstuk als de Duitse opmars. Het expeditieleger moest op vreemdterrein een grote afstand afleggen, weliswaar (nog) een eind vanhet front, maar wel gehinderd door formaliteiten over samenwer-

277

king, onvermijdelijke wegversperringen en Duitse luchtaanvallen.Het Franse leger kende enkele fundamentele zwakheden, die in eenlater stadium van de strijd onbarmhartig werden blootgelegd. Tij-dens de campagne in Nederland waren deze onvolkomenhedenechter nog niet voldoende scherp afgetekend om van groot belangte zijn. De befaamde mobiliteit van de Wehrmacht kon bovendienworden vertraagd, indien de Geallieerden hun verdediging in ordehadden. Uit ervaring wisten beide partijen, dat een betrekkelijkkleine legermacht daarbij de balans kon doen doorslaan om deagressor te stoppen.

In de Eerste Wereldoorlog was dat het geval geweest voor Ant-werpen, waar de Duitse troepen door taai Belgisch verzet warenopgehouden. Daardoor misten zij de aansluiting bij de hoofdstootvia de Marne. Bovendien was de Duitse hoofdmacht daar toch alverzwakt doordat enkele korpsen hals-over-kop naar Oost-Pruisenwaren gestuurd om de binnengevallen Russen te pareren. Het gingmis aan de Marne voor de Duitsers, mede door de hardnekkigeBelgische verdedigers van Antwerpen. Het westelijke front ver-starde, de loopgraven werden gedolven. Een zekere korporaal Hit-ler maakte dit aan den lijve mee. Tot Zeefere prijs wilde de leidingvan de Wehrmacht herhaling voorkomen.

2. De directieven voor de oorlogvoering die Hitler uitvaardigde totmei 1940 laten een opmerkelijke ontwikkeling zien. Uit nr. 7 van18 oktober 1939 citeren we: Mwg/ï/ifegegew /rtGfos//7ezgr///e, <#e Z/w flo/iew Atoze tfZe ZZvZ/ftevö/fcerwwg ge/Swrcfew/ie/2, si/icf i/w Z?e/gZsc/z-/jo//tf/7(#sc/z-/wxem&wrgZsc/?e/7 //e/i\ i) Het duurde niet lang, of dit eenduidige verbod werd afge-zwakt met een 'mits': 'Or/sc/ztf//e/7 w/zcfmsbesoflcfere cfr'egrasze o/-

Z/ïflf zw sc«öwe/i, so we/7 w/cw/ zw/wge/iöf /w/7/té'/7sc/zecfe/j eA7/gegeA?s/e/?e/? ̂ ) werd op 14 november 1939 be-

paald. Daarmee werd de grondslag gelegd voor het bombarde-ment. Wanneer het 'zuwigewcP zou zijn en welke 'm/7/7ör/5c/zeGrwwcfe' noodzakelijk waren, werd namelijk uitdrukkelijk niet na-der omschreven. Ze konden - hoe kenmerkend voor het DerdeRijk - ad hoc WM/T/Ï öf/e Zs/̂ w/cAVw/ïg eter Loge' worden vastgesteldals het gevoel rees dat een dergelijk ingrijpen gerechtvaardigd was;op ieder moment en om iedere reden. En mocht dit gevoel bij deene persoon of instantie ontbreken, dan was, gelet op de structuurvan het Derde Rijk, een volgende vlug gevonden die de noodzaakervan wèl inzag. Op deze manier werden in deze

278

/z/ermee

//e/Me/ //e777 '5, m 7940 de zwaarste èomme/iwerpers waarover//e/ Kampfgeschwader 54 - da/ 7?o/te/Y/am bombardeerde - wa5

. Co//ec//e aw/ewr.

' talloze beslissingen erdoor gedrukt.Merk op, dat uitdrukkelijk géén rekening werd gehouden met

het feit, dat een stad 'o/jfe/i' was of niet. Het later gebruikte, Duit-se argument dat Rotterdam geen open stad was, omdat erom werdgevochten (hetgeen is gebaseerd op een misvatting: Rotterdam isnooit tot open stad verklaard), wordt door Hitlers eigen directiefreeds ontkracht. Open of niet, het zou toch niet baten wanneermen een '/w/V/Vflfrisc/ie Grwrttf' zag.

Toch zat er met betrekking tot het bombardement op deMaasstad één knelpunt: de bevelvoering van de Luftwaffe. Een te-genstribbelende Oberbefehlshaber (Goering) zou immers een bom-bardement op de stad kunnen vertragen, zo niet doen tegenhou-den. Maar die Oberbefehlshaber was er de man niet naar op ditpunt scrupules te hebben. In tegenstelling tot het landleger - waar-naast de SS als een concurrerend partij-apparaat was opgeklom-men, dat naar believen kon worden ingezet waar het leger aarzel-de - was er géén schaduw-Luftwaffe door de machthebbendeNazi-partij opgebouwd. Het is belangrijk dat men dit zich reali-seert, want dit was in het Derde Rijk een uitzondering op de regel.Bijna overal ontmoet men een Nazi-pendant van een overheidsor-gaan. Tegenover het ^wswaW/ge /lm/ (het Ministerie van Buiten-landse Zaken) stond de ,4ws/tfrt<i Orga/i/safr'o/i van de NSDAP, enga zo maar door. Overal, behalve bij de Luftwaffe. De noodzaakdaartoe ontbrak dan ook, omdat de greep van de partij op deLuftwaffe voldoende was verzekerd via de persoon van Goering,die zowel een spilfunctie in de NSDAP had als de Luftwaffe com-mandeerde. Hitler stelde ooit, dat hij een protestantse marine, eenPruisisch leger en een nationaal-socialistische luchtmacht had. Hetgaf hem direct een middel in handen om zijn terreur-ideologie teimplementeren, zonder dat hij daarbij grote obstakels binnen deLuftwaf f e-leiding hoefde te overwinnen. De drempel om te bom-barderen was bij voorbaat laag.

3. Op 25 september 1939 werd Warschau gebombardeerd door deDuitsers, 22 dagen nadat zij de aanval op Polen waren begonnen.Een aantal verschillen en overeenkomsten met de aanval op Rot-terdam valt bij nadere bestudering op. De verschillen:

* Tot een bombardement op de Poolse hoofdstad was tamelijkvroeg besloten. Het dagboek van Abwehr-officier èn Hitler-oppo-sant Grosscurth geeft aan, dat reeds op 11 september 1939 het de-

280

finitieve bevel daartoe door Hitler werd gegeven.^) Toen het zoverwas, kwam Hitler persoonlijk per vliegtuig naar het front om oog-getuige te zijn van de ondergang van de stad. Hij wilde hetschouwspel niet missen. Toen een reeks misworpen tussen eigentroepen viel, kwam het verzoek om het bombardement te doen sta-ken. Dit werd opzij geveegd: het bombardement moest cöute quecöute doorgaan, Warschau moest branden...

Of de aanval op Rotterdam net zo ruim van tevoren was be-raamd, blijft een open vraag. Vermoedelijk was de termijn vanbesluitvorming beduidend korter, in de orde van 's/MAZfltert/üwgee/regfó te/e/b/nsc/ie ,4«se/>7tfAZöfe/"se/zwA7ge«' in de Luftwaf f e-lei-ding. Om voorbereidingen te treffen werd op 13 mei het te bom-barderen gebied verkend vanaf het veroverde vliegveld Waalhavendoor een officier van KG54. Concrete documenten, waarop deaan valsorder van hogerhand staat, zijn echter nog niet op tafel ge-komen. Dit is desondanks geen indicatie voor het afwezig zijn vaneen (telefonisch?) bevel. Er is ooit eens geprobeerd aan te tonen,dat Hitler niet op de hoogte was van de moordpartijen in de ver-nietigingskampen op grond van het ontbreken van een schriftelijkeorder van zijn hand/) Waanzinnig.

* Een ander, belangrijk onderscheid is dat van de periode die ver-streek tussen bombardement en capitulatie. Als gevolg van hetbombardement op de Maasstad capituleerde Nederland (met uit-zondering van Zeeland) reeds dezelfde dag. In Warschau werdechter nog drie dagen lang doorgevochten, terwijl elders in Polende georganiseerde strijd pas begin oktober werd gestaakt. Of eenbombardement onmiddellijk het gewenste effect van algehele capi-tulatie zou hebben, was dus nog maar de vraag. De Duitsersmoesten er rekening mee houden, dat het Nederlandse leger nietmeteen de wapens zou neerleggen.

* De reacties van het buitenland waren eveneens verschillend, metname die van Groot-Brittannië. De RAF voerde om verscheideneredenen géén luchtaanvallen uit op Duitsland als represaille voorWarschau, maar zag daarentegen in het bombardement op Rotter-dam een aanleiding om dat wèl te doen. Het belang hiervan magechter niet te zwaar worden aangezet: de RAF ging in de nacht van15 op 16 mei over tot haar eerste grote bombardement op eenDuitsland-doel, omdat Duitsland de Lage Landen als zodanig wasbinnengevallen, 'Rotterdam' of geen 'Rotterdam'. De plannen la-

281

gen hiervoor allang klaar en de luchtaanval op de Maasstad ver-schafte een goede kapstok.

* Als overeenkomst mag niet onvermeld blijven, dat zowel War-schau als Rotterdam niet (meer) de protectie genoten van lucht-doelgeschut en/of jachtvliegtuigen. De grondstrijdkrachten die desteden verdedigden, waren in de lucht niet beschermd. Op 10 meiwas het luchtdoelgeschut uitgeschakeld, dat bij Rotterdam was op-gesteld. Het gevaar voor de Luftwaffe was dus in beide gevallengering.

4. Het afdwingen van een capitulatie door te dreigen met eenluchtbombardement kende niet alleen een precedent in Warschau,maar ook in Praag (maart 1939), Kopenhagen en Oslo (april1940). Rotterdam was dus niet de eerste stad, die een ultimatumwerd gesteld met de Luftwaffe achter de deur. Het Duitse opper-bevel werd echter opmerkelijk terughoudend als het erom ging ditdreigmiddel tegen een grote mogendheid te gebruiken. Parijs werdnoch bedreigd, noch gebombardeerd; Londen werd wel gebom-bardeerd, doch eerst als represaille en zonder de illusie dat Chur-chill alleen hierdoor zou capituleren en ongehinderd een Duitse be-zettingsmacht liet oversteken. Tijdens de 'Sitzkrieg' (1 september1939 - 9 mei 1940) was het overigens de Luftwaffe expliciet verbo-den om het Britse vasteland aan te vallen. Met andere woorden,het middel werd aanvankelijk uitsluitend toegepast indien de kansop een vergeldingsaanval door het slachtoffer bijna nihil was.

Dit is op zich logisch. Door van dit principe af te wijken zou deLuftwaffe - die een tactische luchtmacht was - worden gedwongeneen strategische luchtoorlog te gaan voeren, waartoe zij niet instaat was. Door uitsluitend de steden van kleine staten te bombar-deren, sprong de Luftwaffe aanvankelijk niet verder dan haarpolsstok lang was. Het omslagpunt kwam in de nazomer van 1940middenin de Slag om Engeland, toen de Luftwaffe het BritseFighter Command er niet onder kreeg. Tamelijk onverwacht gooi-de de Luftwaffe het over een andere boeg en begon de Britse ste-den te verwoesten. Meteen werd echter de grens aan de terreurgesteld: Duitsland kreeg voortaan ook zoveel mogelijk bommenop haar steden terug. In de plotselinge omschakeling van het ver-nietigen van Fighter Command (dat maar niet leek te lukken) naarhet vernietigen van Londen, Liverpool, Coventry, etc., klinkt degefrustreerde woede door van de totalitaire, ongeremde leiders die

282

hun plannen zagen gedwarsboomd en toch hun agressie wildenbotvieren. Een patroon tekent zich af, omdat een soortgelijk ge-drag zich ook in het geval van Rotterdam manifesteerde. Vanwegehet 'succes' hier te lande kan de verleiding voor Hitler en Goeringwellicht te groot zijn geworden.

5. De lokale toestand in Rotterdam rechtvaardigde op 14 mei mili-tair gezien niet meer een bommentapijt op een burgerdoel. De al-gemene militaire toestand aan het westelijk front billijkte dat inDuitse ogen echter wèl. De 9. Panzer Division was samen met deSS Leibstandarte 'Adolf Hitler' en delen van de 7. Flieger Divisionopgerukt tot aan de Maas. Aan de Rotterdamse noordoever wasweliswaar een niet onaanzienlijke Nederlandse troepenmacht ge-concentreerd, maar deze bestond grotendeels uit Depottroepen.De aanwezige mariniers hadden een hogere gevechtswaarde, maarom de gehele Duitse tankdivisie te stuiten kon slechts worden te-ruggevallen op één compagnie pantserafweergeschut (de 1 lde), dieten oosten van de Maasbruggen was opgesteld. Hoewel de stad alsconglomeraat een hindernis vormde, was het Nederlandse legerniet goed ingesteld op de bestrijding van tanks, noch in materieel,noch in moreel opzicht. Te veel had men zich verlaten op de - voortanks inderdaad zeer moeilijk te nemen - inundaties.

Dat die tanks via Brabant en de Moerdijkbruggen toch zó snelin het hart van de Vesting Holland waren doorgedrongen was eenschokkende ervaring, waarmee eigenlijk geen rekening was gehou-den. De 9. Panzer Division had daarom zonder extreme inspan-ning zelfstandig de doorgang in Rotterdam kunnen forceren, netals in Dordrecht was gebeurd, waar ook een rivier werd overgesto-ken. Het plan daartoe lag reeds gereed, ook voor de vervolgopera-tie. Na Rotterdam te zijn gepasseerd, moest de divisie niet naarDen Haag oprukken, maar richting Utrecht om het Nederlandseleger achter de Waterlinie in de rug aan te vallen. Maar de door-tocht via de Maasstad kon zeker nog een dag of iets langer kosten.Hitler had erop gerekend Nederland in 48 uur te verslaan en nuduurde het al bijna twee keer zo lang. Het werd een prestigezaak:het onfeilbare veldheersinstinct van de Führer werd getart en datterwijl de uitslag van de strijd in Frankrijk nog open was.

Hoewel de slag om de Grebbelinie voor generaal Winkelmanwas verloren, had de Nederlandse legerleiding kans gezien om eengroot deel van het Veldleger min of meer intact terug te nemenachter de Nieuwe Waterlinie, terwijl de restanten van de Duitse

283

wa/2 a;a/ai/ ap /aap waa syipa/s •

/ai/WZM

'o/o/apMa;ya<7 5/wa ap ^ / / /W/> 79

luchtlandingstroepen in het westen steeds meer in de verdrukkingkwamen. Nederland leek nog niet helemaal verslagen en kon daar-om misschien zelfs een Brits bruggehoofd worden. Dat was eenangst-scenario waarmee het Duitse opperbevel voortdurend reke-ning hield: men vreesde zeer voor een Britse operatie op onze kust.Er waren bij de Duitse inlichtingendiensten berichten opgedokenals zouden 40.000 man met dat doel zijn ingescheept. Hoewel deLuftwaffe de Noordzee nauwlettend in de gaten hield om zo'novertocht te beletten, was een spoedige capitulatie van ons landdes te meer nodig om een eventuele landing af te wenden.

De te lang durende strijd in Nederland bond voorts niet alleende zo dringend elders gewenste 9. Panzer Division, maar ook velebommenwerpers. Vanwege de uitschakeling van de Duitse lucht-transportvloot op 10 mei waren deze gedwongen talloze bevoorra-dingsvluchten te maken voor de in het nauw gedreven För/Zsc/Mr/w-yöger. Elke vlucht met voorraden betekende één vlucht met bom-men minder, waardoor sluipenderwijs de efficiëntie van de Luft-waffe werd ondermijnd. Dit was natuurlijk niet aanvaardbaar,vooral omdat de doorbraak bij Sedan zich begon af te tekenen.Om een Franse tegenstoot te pareren was elke Heinkel nodig. Enjuist daar begon een gebrek aan te komen: Kampfgeschwader 54moest voor het bombardement op Rotterdam aan het zuidelijkeoperatietheater worden onttrokken.

Het oorspronkelijke tijdschema van de bevelhebber der Duitsetroepen te Rotterdam - generaal Schmidt - was als volgt:

t//zr fDw/Yse ///#, PG^ £7>zsc/?/essen eter

75.00 £//*/•75.50

Let op: Schmidt vroeg om Stuka's, lichte duikbommenwerpers.Om de Nederlandse troepen uit hun posities langs de Boompjes tekrijgen lag een Stuka-aanval voor de hand. Vanuit de lucht warendeze panden makkelijk te herkennen: de eerste rij huizen op denoordoever aan weerszijden van de bruggen. Bovendien zou hier-op reeds door de artillerie worden geschoten.

De inzet van Stuka's voor nabije luchtsteun werd door de Luft-waffe goed beheerst. Het was een van haar specialiteiten. In de uit-voering van een dergelijke operatie stak dan ook geen onoverko-melijke moeilijkheidsgraad. Vanuit de plaatsgebonden optiek van

285

Schmidt was het niet meer dan logisch om een precisieaanval metduikbommenwerpers in te plannen. Het was bijna een standaard-procedure om ter plekke weerstand te breken. Maar Schmidt dachtop een lokaal, tactisch niveau. De Luftwaffe koos niet voor hetlancet, maar voor de moker. Niet de Boompjes vormden het doelvan de luchtaanval, maar het grote stadsdeel dat erachter lag.Waarom? Omdat Stuka's niet beschikbaar waren voor Schmidt?Het in gereedheid brengen van een eenmotorige Ju87 kostte veelminder tijd dan het tanken en beladen van een tweemotorigeHel 11, die bovendien een grotere bemanning had. Een operatievan een Kampfgeschwader was logistiek complexer dan die vaneen Stukageschwader.

Stuka's waren echter zeer waarschijnlijk wèl beschikbaar. Eenaanwijzing hiervoor wordt gevonden in het zogenaamde Ar/egs-tage£«c/z van het VIII. Fliegerkorps, waar de belangrijkste Stuka-eenheden onder vielen. Het VIII. Fliegerkorps had echter haaroperatiegebied in België en Noord-Frankrijk. Op 12 mei 1940 werdhet Srw/rtfgesc/ïwtfGfe/- 77 voor enkele operaties in Nederland tijde-lijk via de Luftflotte 2 aan de Genera/ zwr öeso/ïcfere/? Kerwe/?£/w/7gtoegevoegd, die de luchtlandingsoperaties in West-Nederland leid-de. Dat was 12 mei, en geen 14 mei, de dag van het bombarde-ment. Maar wat zien wij op 14 mei in het Kriegstagebuch? Het ver-meldt letterlijk: '7K/LG 7 (St.77) is/ awc/z /jewte /wr bescwöferefl£7>zsütfze i/er Lw///7otte 2 w/7/ers/e///'.^) Met andere woorden, Stu-kageschwader 77 was op deze fatale dag vrijgemaakt. Het viel ech-ter Franse linies bij Sedan aan, zodat het Duitse XIX. Legerkorpsdaar verder kon doorstoten. De prioriteit was duidelijk niet bijRotterdam gelegd, waar Heinkels voor werden ingezet, die juistaan het Franse operatiegebied werden onttrokken.

Veel eerder is aannemelijk, dat een precisiebombardement metduikbommenwerpers onvoldoende indruk zou achterlaten op deNederlandse legerleiding. Stuka-bombardementen waren reedsuitgevoerd boven de Moerdijk en de Grebbe; zij zorgden steevastvoor de ontreddering van de plaatselijke tegenstand, maar nietvoor een Nederlandse opperbevelhebber die zijn land overgaf.Rotterdam moest branden. Indien men persé Stuka's had willeninzetten, dan was dat gebeurd. Maar 7?o//7/sc/ie w/e m/V/Vör/sc/ze

brcfe/77 cfeert (Nederlandse, PG)', aldus Hitler op 14 mei 19407)

6. Het argument dat Rotterdam betwist gebied was, dat in een oor-

286

logszone lag en dus een legitiem doel vormde, wordt teniet gedaandoor de Duitse dreigementen ten aanzien van Utrecht en Amster-dam. Om Utrecht werd nog net niet, om Amsterdam in het geheelniet gevochten. Toch stonden zij op de dodenlijst. Ook hier zoueen Stuka-aanval ondenkbaar zijn, omdat het tonnage aan bom-men gering zou uitvallen en omdat er geen lokale weerstandsnestenwaren aan te wijzen. Ten aanzien van Rotterdam kan er dan ookgeen twijfel over bestaan: men was bewust op vernietiging uit.

7. Vaak wordt benadrukt dat Rotterdam werd gebombardeerd ter-wijl de overgave van de stad al bijna was afgerond, waardoor deluchtaanval een extra misdadig karakter krijgt. Maar het ging he-lemaal niet om de overgave van Rotterdam: er zou dan nog steedskunnen worden doorgevochten. Het ging om de overgave van Ne-derland en of er werd onderhandeld over een lokale capitulatiedeed niet ter zake. Dat er zo hard werd gevochten om de Maasstadverschafte slechts een goed alibi.

8. De geest van Hitler was geheel gefixeerd op de overwinning. Eenandere mogelijkheid bestond er ten aanzien van FÖ// Ge/6 niet inzijn ogen. Het schenden van de neutraliteit van Nederland,Luxemburg en België was '6ecfew/Mrtg5/o5' en slechts een middelom dit resultaat te bereiken. Resultaten waren voor de Nazi's hei-lig; de staatsstructuur, de militaire doctrine, de economie draaidenom dit ene thema. Hitler redeneerde in dit kader simpel: wie zouer vraagtekens zetten bij de bezetting van een neutraal land als deoorlog eenmaal was gewonnen, zo vroeg hij aan zijn militaire top.In deze hiërarchie van doel en middelen bevond een bombarde-ment op Rotterdam zich nog op een lagere trede als een middel omde bezetting van een neutraal land te realiseren. Daaruit volgde,dat het belang van zo'n luchtaanval - als de oorlog eenmaal wasgewonnen - helemaal tot een f utiliteit was teruggebracht. De drem-pel was werkelijk zeer laag.

9. Een groot deel van de Duitse officieren hield zich ver van hetpolitieke bedrijf, dat grote risico's kende. Door zich als Wwr-So/cfof' op te stellen kon men zich in het Derde Rijk handhaven.Door deze strikte scheiding aan te brengen kon een aantal betrok-kenen zich mentaal distantiëren van het bombardement. Student- commandant van de luchtlandingstroepen - zou zich hebben ver-ontschuldigd, Kesselring - de bevelhebber van de betrokken Luft-

287

65. / / e / resw//aa/ va/7 cte

rn

, <i/e öewws/ me/ zwaardere m/cWe/e/? was w//ge-ec/j/vöör^/g^e. / /e / ö/«55e/7 van

. Co//ec//e Gemee/?/e////:e

flotte 2 - nam uitdrukkelijk afstand van iedere politieke motivatievan zijn kant. Voor Kesselring was het een zuiver tactische (let wel,geen strategische!) aangelegenheid, die zonder meer moest wordenuitgevoerd.®) Kesselring schoof daarmee de verantwoordelijkheiddoor naar Goering. Deze verenigde echter de militair (bevelhebbervan de Luftwaffe) en de partij-politicus in één persoon.

Goering bemoeide zich net rond de 14de mei meer dan gebruike-lijk direct met de bevelvoering over de Luftflotte 2, het competen-tiebereik van Kesselring. Was hij bang dat de operatie boven Ne-derland niet exact volgens zijn plannen zou verlopen? Dat Kessel-ring misschien Stuka's zou inzetten in een beperkt precisiebombar-dement, waar Schmidt om vroeg?

Te Neurenberg wrong met name Goering zich in allerlei bochtenom te verklaren hoe de Rotterdamse tragedie mogelijk was ge-weest. Hij trachtte zijn geloofwaardigheid te vergroten door erprat op te gaan, dat hij de situatie nog nauwkeurig kon reconstru-eren, alsof hij ter plaatse was geweest. Hij noemde details. Zo waser volgens hem een margarinepakhuis getroffen en de brandendevetten zouden zich letterlijk als een lopend vuur door de stad heb-ben verspreid. De Rotterdamse brandweer - zo benadrukte Goe-ring - zou het uitbreiden van de brand door een minder slap optre-den kunnen hebben verhinderen. Volgens hem was de grootsteschade ontstaan door de brand en niet door de bommen.^)

De wereld op zijn kop: eigen schuld Rotterdam, Nederland; hader maar beter geblust moeten worden. Deze kwade fabels zijn in-middels voldoende ontzenuwd, hoewel ze helaas nog wel eens op-duiken bij kritiekloos copiërende auteurs.

Goering paste met het aandragen van lokale details een selectie-ve, persoonlijke bewustzijnsvernauwing toe en leidde tevens deaandacht af van de zaak waar het om ging, namelijk de besluitvor-ming aan de top. De details waren echter verzonnen. Goering wasten tijde van zijn proces al zoveel jaren verstrikt in het hanterenvan de leugen als instrument, dat het een onderdeel van zijn levenwas geworden. Het onderscheid met de waarheid vervaagde ookvoor hemzelf.

Maar al deze leugens dienden consequent een doel in het DerdeRijk: het maskeren van een Duitse hand of opzet in een kwalijkeonderneming. Indien deze hand werd vermoed of werd aange-toond, dan volgde de leugen als een geconditioneerde reflex. Metdit fenomeen worden we voortdurend geconfronteerd. Het waséén van de constante elementen in het Hitleriaanse stelsel van faca-

289

debouw. Iedereen met ambities moest zich dit tot een tweede na-tuur maken. Goering loog in Neurenberg over de details en liet on-vermeld wat werkelijk van belang was in het geval van Rotterdam.Waarom zou hij dit hebben gedaan? Het antwoord kan eenvoudigzijn: om te versluieren dat de stad - zonder spoor van twijfel - op-zettelijk zwaarder cfcrA? A70Gf/g was gebombardeerd. Lichtkogels ofniet, brandbommen of niet. Door de verwarring die kennelijk nogsteeds heerst over deze bewuste daad kan worden gesteld, dat Goe-ring in meer dan één opzicht in zijn opzet is geslaagd.

NOTEN

1) W. Hubatsch (uitg.), 7//7/ers Jfe/swwgew /wr d/e AWeg/wwrwwg 7939-DoA'«/wew/e cfes OZ?e/"/:oraratfWGfo ofer Wewrmacw/ (München 1965)

(DTV, onverkorte uitgave) 39.2) Sectie Militaire Geschiedenis, Koninklijke Landmacht, Den Haag:

Collectie Washington rollen nrs. 15.0056/15.0058, brief Keitel dd.14.11.1939 na opdracht van Hitler.

3) H. Grosscurth, 7tfge&wcwer e/wes .4Z?w'ewro//7z/e/'S 7959-/940, /w/7we/7erew Do£«/wew/e zwr M/7/7ffro/?/?o5/7/ow gegew /7/7/er (Stuttgart 1970)(serie Quellen und Darstellungen zur Zeitgeschichte, Band 19).

4) zie: S. Haffner, /4wmer/:wwgew zw ///7/e/* (Frankfurt am Main 1981)voor commentaar op D. Irving, p. 134.

5) De S//7/V/ o/? /Vetfe/Vawcfc gro/7c^eö/^ / / /^«5 were/^oor/o^ //, Hoofd-deel III, deel 4c - V.E. Nierstrasz: De 57n[/V/o/w /?o/tercfar/w, /we/ 7940 (DenHaag 1952) Bijlagen.

6) Bundesarchiv/Militararchiv, Freiburg: RL 8/45 KTB VIII. Flieger-korps.

7) ///7/e/-5 Wmwwge/7, 58-59, Weisung nr 11, dd 14-05-1940.8) Twe //"/a/ o//wa/o/" Germaw war c/v/m'/iafr: P/*oceed//w^5 o//we /w/erwa-

//OWÜT/ fW/V/'/ary /r/OMwa/ s/7//wg a/ /Vewremöerg Ger/wöw^ (Trial Neurem-berg), deel 9 (Londen 1947) 52 (A. Kesselring. Zie ook p. 25-26 en 49-51).

9) 7>/tf/ /Vewre/w&erg, p. 133 (H. Goering. Zie ook p. 131-132).

290