OP WEG NAAR EEN FORMATIEVE EVALUATIECULTUUR

Christel Wolterinckc.wolterinck@marianum.nlRonald Prinsr.prins@marianum.nl

Conferentie Toetsrevolutie8 november 2018

Brede scholengemeenschap voorVMBO / HAVO / VWO

1800 leerlingenLocatie GroenloLocatie Lichtenvoorde

On

der

wijs

team

sVaksecties

MATRIXSTRUCTUUR

o.a.:- Conrector Onderzoek &

Onderwijsontwikkeling

- Werkgroep Formatief Toetsen binnen elk onderwijsteam

LEERDOELEN

De deelnemers:

• Hebben inzicht in het concept formatief toetsen

• Kennen de 5 strategieën van formatief toetsen

• Krijgen inzicht in hoe formatief toetsen is in te zetten in de praktijk

• Denken na over hoe formatief toetsen kansen biedt in eigen organisatie

LEERDOELEN THEORIE ONDERZOEK

1. 2. 3. 4. 5.

IK LOOP ROND EN ZIE

Begeleiding

Leerklimaat

Programma

Didactiek

Close the gap

Praktijk

Visie

CIJFERCULTUUR

URGENTIE BESEF

• Ga naar www.menti.com

• Gebruik de code 86 36 44

Wat is de functie van toetsen in uw eigen praktijk?

Maak een rangschikking:

Kwaliteit van het gegeven onderwijs bepalen

Leerproces van de leerling beoordelen

Leerproces van de leerling begeleiden (feedback geven)

WAAROM TOETSEN?

WAAROM TOETSEN?

BALANS……

Ontwrichte verhouding tussen toetsen en leren

Formatief toetsen heeft als doel informatie te geven aan de docent en leerlingen over de mate waarin de leerstof al wel of niet beheerst wordt. Deze informatie kan worden gebruikt om het leerproces waar nodig bij te sturen

Toetsen zijn startpunt van leren!

• Definitie: het gebruik van toetsen om informatie te verkrijgen over het onderwijsleerproces om hier sturing aan te geven (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009).

• Waarom belangrijk: kan leiden tot betere leerresultaten van leerlingen (Bennett, 2011; Black & Wiliam, 2009).

• Feedback speelt cruciale rol (Sadler, 1989; Van der Kleij, Vermeulen, Schildkamp & Eggen, 2015).

FORMATIEF TOETSEN

FORMATIEF VERSUS SUMMATIEF

Formatief toetsen is als de kok de soep proeft:Gericht op de voortgang en ontwikkeling; moet er nog wat aan de soep worden toegevoegd?

Summatief toetsen is als de klant de soep proeft:Gericht op het toekennen van een oordeel; is de soep van voldoende kwaliteit?

TOETSING

Informeel informatieverzamelen over het leerproces, bv.:vragen in de klas,discussies in de klas,observerenAssessment for learning

Formeel informatie verzamelen over het leerproces, bv.:diagnostische toetsen, enquêtes, externetoetsenOpbrengstgericht werken

ASSESSMENT FOR LEARNING: 5 STRATEGIEËN

(Black & Wiliam, 2009)

• “Starting with the end in mind” (Covey, 1989)

• Leerdoelen: wat we willen dat leerlingen leren (niet wat ze doen!)

• Specifiek

• Ambitieus

• Passend bij de groep

• Succescriteria: de criteria die we gebruiken om te beoordelen of leeractiviteiten waar leerlingen aan deelnamen succesvol waren.

• Samen met de leerling een neus voor kwaliteit ontwikkelen

• Hierin kun je differentiëren (b.v. meer of minder ondersteuning)

LEERDOELEN EN SUCCESCRITERIA

• Je kunt pas de juiste informatie verzamelen als de doelen en succescriteria helder zijn.

• Je verzamelt informatie over wat een leerling weet of kan: het feit dat je er les over hebt gegeven wil nog niet zeggen dat de leerling het geleerd heeft.

• Verschillende vormen van informatie verzamelen, zowel formeel als informeel toetsen: discussies in de klas, vragen stellen, diagnostisch toetsen, mondeling, observaties, huiswerk etc.

INFORMATIE VERZAMELEN OVER LEREN

• Het geven van feedback over de voortgang van het leren

• Correctieve feedback: het corrigeren van misconcepties en strategieën.

• Bevestigende feedback: het laten weten aan de leerling dat hij/zij op het juiste spoor zit

• Feedback moet:

• Stimuleren tot nadenken (over prestaties en leren)

• Informatie bevatten over hoe naar de gewenste situatie te komen (echter, niet de oplossing geven, leerlingen zelf de tijd en kans geven te verbeteren)

• Verwerken van de feedback door de leerling moet meer tijd kosten dan het geven van de feedback door de docent

FEEDBACK/ACTIE ONDERNEMEN

• Leerlingen kunnen van elkaar leren

• Peer feedback: elkaars werk van feedback voorzien: niet om te beoordelen, maar om te verbeteren

• Coöperatief, collaboratief leren: individuele verantwoordelijkheid essentieel

• Iedere leerling moet zijn/haar best doen, anders slaagt de groep niet

• Het moet duidelijk zijn wat iedere leerling heeft bijgedragen

• Vaardigheden waarin leerlingen getraind moeten worden; toepassen van leerdoelen en succescriteria, hoe geef je feedback, hoe stel je vragen etc.

PEER ASSESSMENT

(FEED UP, FEED BACK, FEED FORWARD)

• Leerlingen zijn verantwoordelijk voor hun eigen leren

• Zelfregulatie en motivatie:

• Leeractiviteiten koppelen aan persoonlijke doelen (leerdoelen en succes criteria)

• Het verbinden van het doen van moeite aan succes (feedback)

• Leerlingen hun eigen werk laten plannen (metacognitie)

SELF-ASSESSMENT

(FEED UP, FEED BACK, FEED FORWARD)

Assessment for Learning (Black & Wiliam, 2009)

ÉÉN GROOT IDEE

Begeleiding

Leerklimaat

Didactiek

Programma

Zicht op leren in een feedback cultuur

Formatief handelen als de rode draad

Visie

Praktijk

ONTWIKKELEN VAN EEN FEEDBACKCULTUUR

Waar wil ik naar toe?

Waar sta ik nu?

Wat heb ik nodig?

Leerstof gericht naar OntwikkelingsgerichtDocent gestuurd naar Gedeelde Sturing

Zicht op leren:

ONTWIKKELINGSGERICHT

Cijfercultuur

Feedbackcultuur

Motivatie voor indeling van leesteksten

A1titel……………

Type tekstLengte zinnenStructuur zinnen / grammaticaType vocabulaire

A2titel……………

Type tekstLengte zinnenStructuur zinnen / grammaticaType vocabulaire

B1titel……………

Type tekstLengte zinnenStructuur zinnen / grammaticaType vocabulaire

PRAKTIJK Lessenserie leesvaardigheid Engels

Feed up: waar werk ik naartoe?

Diataal Ik (nu)

Ik (eind lj 1)

Streefniveau Tekst 71 - 75

Letterscore Tekst

A(goed), B(ruim voldoende)C(net voldoende)D, E

Streefniveau leesvaardigheid

A2(+) eind leerjaar 1

Feed back: waar sta ik nu?

PRAKTIJKLessenserie leesvaardigheid Engels

Instrument: diatekst / diawoord Engels

Plan van aanpak woord (woordenschat)1.2.3.

Plan van aanpak tekst (tekstbegrip)1.2.3.

Feed forward: hoe kom ik op mijn streefniveau?

PRAKTIJKLessenserie leesvaardigheid Engels

DIFFERENTIATIE: AANSLUITEN BIJ LEERBEHOEFTE VAN LEERLINGEN

Differentiatie in werkvorm en aanvullend lesmateriaal:

A-lezers Teksten op niveau samen lezen

B-C-D lezers Met gerichte opdracht samen teksten analyseren

E-lezers Samen met docent teksten analyseren met aandacht voor leesstrategie en woordbegrip

PRAKTIJKLessenserie leesvaardigheid Engels

Formatief toetsen m.b.v. “whiteboards”

PRAKTIJK

Structuurformule van aminozuren in de scheikunde les

Leerlingen beantwoorden individueel een vraag.

Docent loopt rond en observeert Docent ziet in een oogopslag of de leerlingen kennis hebben.

FORMATIEF TOETSEN BREED IN DE SCHOOLVAKSECTIES

NASK: Formatieve

toetscyclus in de les

WI: leerdoel denken,

differentiatie

3xO: SCRUM

FORMATIEF TOETSEN BREED IN DE SCHOOLONDERWIJSTEAMS

Alle onderwijsteams:• Peermentoraat• Formatief toetsen in de les

• Overgangsbesluit, van Norm naar

Inzicht

Eindkwalificatie LeerdoelLeeractiviteit/succescriteria

Onthouden Begrijpen Integreren Toepassen

Je hebt inzicht in hoe met het model van wisselwerkende atomen en moleculen de

eigenschappen van stoffen en materialen beschreven kunnen

worden.

Je ordent stoffen aan de hand van kleur, geur, oplosbaarheid in water, elektrische geleiding, kookpunt, smeltpunt en geluidsnelheid.

- 8 stofeigenschappen kunnen noemen en beschrijven.

Maken H1 opdrachten 1 t/m 11 Handboek

Een practicum uitvoeren met een practicumvoorschrift waarbij de stoffen worden benoemd met behulp van stofeigenschappen

Van onbekende stoffen zelf een onderzoek kunnen bedenken en uitvoeren, waarbij met behulp van stofeigenschappen stoffen worden benoemd

Je legt uit waardoor faseovergangen van stoffen kunnen worden veroorzaakt door verwarmen of afkoelen aan de hand van de beweging van moleculen en je vergelijkt stoffen aan de hand van de fasen en faseovergangen. … … ..

Je legt uit welke gevaren het gebruik van bepaalde stoffen met zich meebrengt en herkent hoe deze gevaren worden aangegeven op pictogrammen en etiketten, zoals mate van brandbaarheid, giftigheid, explosiviteit. … … ..

LEERDOELKAARTSCHEIKUNDE 3 HAVO

LEREN EN ONTWIKKELING ZICHTBAAR MAKEN

Bron SLO

Wat willen we bereiken?(Doel)

We lopen rond en zien in 2021?(Feed Up)

Waar staan we nu?(Feed Back)

Wat gaan we dit jaar doen? (Feed Forward)

Team WOLOptimaal functioneren van de matrix organisatie. Ontwikkelingen binnen de vaksecties katalyseren ontwikkelingen binnen de onderwijsteams / expertteams en omgekeerd.

• Vaksecties als zelfsturende teams die met een opbrengstgerichte werkhouding werken aan onderwijsontwikkeling.

• Sectieleiders zijn onderwijskundige leiders die binnen de vaksectie ontwikkelingen kunnen vlot trekken en hier ruimte voor krijgen.

• Vaksecties werken met een vakwerkplan waarin speerpunten voor ontwikkeling staan beschreven.

• Jaarlijks vindt evaluatie plaats tussen voltallige vaksecties en schoolleiding

• Aandacht voor rolverschuiving “van sectievoorzitter naar sectieleider” door aandacht voor thema’s als gedeeld leiderschap / lerende organisatie / feedback cultuur

• Evaluatiegesprekken tussen voltallige vaksecties en schoolleiding met de focus op opbrengstgerichte werkwijze t.a.v. onderwijsontwikkeling

• Vakwerkplannen met concreet en meetbaar geformuleerde doelen en succescriteria.

• Profilering VMBO en HAVO/VWO binnen de vaksectie.

• Ontwikkelen van feedbackcultuur d.m.v. formatief toetsen in de lespraktijk.

• Verdere ontwikkelen van leiderschapsvaardigheden bij sectieleiders

School als collectiefUitdagend onderwijs voor iedere leerling!

• Datagebruik in alle lagen van de school om ons handelen te sturen.

• “Toetsrevolutie” op het Marianum waardooreen goede balans is ontstaan tussen het summatief toetsen versus formatief toetsen.

• Onderwijs dat aansluit bij de leerbehoefte van leerlingen.

• Actief en gemotiveerde leerlingen die eigenaar zijn van hun eigen leerproces.

• In de klas werken de docenten en leerlingen samen aan de Formatieve Toets cyclus (bijlage 1)

• Gedeelde visie “onderwijskundige inrichting van Marianum”.

• Heldere structuur om te kunnen werken aan ontwikkeling en daarbij LC en LD docenten in stelling gebracht (een docent start met de Master Toetsdeskundige)

• Schoolbreed draagvlak dat Formatief Toetsen ons gaat helpen bij bereiken van doelen (o.a. door studiemiddagen, Masterclasses, Professionaliseringstrajecten)

• Delen van good practices, professionalisering van docenten (o.a. datateams)

• Data beschikbaar maken voor belanghebbenden

• Diverse datateams in de school• Visie ontwikkelen formatief toetsen op

Marianum (Schoolleiding, Onderwijsteams. Vaksecties, Expertteams) in samenwerking met UT, SLO, VO-raad en leernetwerk Formatief Evalueren

• Kleine pilots van formatief toetsen • Delen van good practices, professionalisering

van docenten.• “Teach what you preach” , op alle mogelijke

plekken Formatief Toetsen belangrijk maken, ernaar handelen, verbinden met onze doelen.

• Toetsbeleid herzien

Teamplan 2017 - 2018

Doelstelling/ Thema

Je loopt rond en je ziet in 2021!(Feed up)

Waar sta je nu?(Feed back)

Wat ga je doen?(Feed forward)

Spreek- en gespreksvaardigheid

-In alle klassen is zoveel als mogelijk doeltaal = voertaal de norm- Spreekvaardigheid is een vast onderdeel van de les- De veiligheid binnen de les is waarneembaar waardoorleerlingen fouten durven maken.- Fouten mag je maken, daar leer je van.

- Het is per klas verschillend hoeveel er Engels er wordt gesproken- Per docent verschillend en per leerjaar verschillend- Leerlingen durven vaak geen Engels te spreken, omdat ze bang zijn fouten te maken

-Het goede voorbeeld geven als leraar.- Het met elkaar bepalen van “classroom rules”- Spreekvaardigheid activiteiten met elkaar delen, uitproberen en evalueren.- Wekelijks terug laten komen als onderdeel van de les en evalueren met de leerlingen.

Differentiatie binnen en buiten de klas. -Leerlingen werken op hun eigen niveau aan taken naast

de klassikale instructie.- Een variatie van werkvormen wordt aangeboden door de lerarenDe leerlingen kunnen op meerdere plekken binnen en buiten de school aan het werk om hun doelen te kunnen bereiken

-Veel klassikale werkvormen alle leerlingen doenhetzelfde.- Werken in groepjes aan samenwerkingsopdrachten.- Leerlingen in de klas.- Diataal en Anglia worden gebruikt voor differentiatie binnen de klas.

- Leerlingen laten ontdekken en formuleren hoe een goed eindproduct eruit moet zien.- Hoe de individuele leerling tot een goed eindresultaat komt mag hij/zij zelf beslissen in samenspraak met de leraar.Flexibiliteit in het gebruik van het schoolgebouw in overleg met de schoolleiding en OOP.- Leerlingen zijn verantwoordelijk voor hun eigen gedrag op de verschillende werkplekken binnen de school.

Doorlopende leerlijn van 4 vmbo naar 4 havo.

- Goede communicatie / overleg en afstemming tussen leraren van vmbo 4 en havo 4.- Afstemming van de programma’s op de verschillende vaardigheden. (luister-, spreek-, lees-, en schrijfvaardigheid).

- Weinig overleg tussen havo en vmbo docenten wat betreft de inhoud van de vaardigeden, alleen algemene regels.- Er vindt geen overdracht plaats van de individuele leerlingen/groepen aan het einde van het schooljaar.

- Vaksectie draagt leerlingen/klassen over aan de nieuwe docent aan het einde van het schooljaar. (of zo gauw als bekend is wie waar gaat lesgeven).- Data vergaren: welke leerlingen doen de overstap van vmbo naar havo en hoe presteren zij binnen de verschillende vaardigheden?- Programma in 4 vmbo uitbreiden om de aansluiting met de havo soepel te laten verlopen. (bijvoorbeeld een extra uur Engels per week)

Vaksectieplan: Engels

Binnen / buiten de school = 1,39 *

Aandacht voor verschillen = 2,25

Formatief handelen = 2,95 Didactische werkvormen = 2,48

Controle op onderwijsproces = 3,32

Efficiëntie onderwijstijd = 3,58

Gedrag in omgeving = 3,48

FEEDBACK VAN LEERLINGEN

Leernetwerk Formatief Evalueren

Visie, lange termijn

plan

Doelen, korte en

lange termijn

Activiteiten

Monitoring & Evaluatie

Een neus voor kwaliteit ontwikkelen!

Dit schooljaar: aan de slag!Stoppen met praten over en gaan doen

Pilot

Pilot

Pilot

• Formatief Toetsen in de les

• Werkgroepen FT per onderwijsteam

• Pilot leerdoel denken

• Pre-academia, eigen regie bij leerlingen in 4 en 5 VWO

• Sportfolio LO

• Herziening toetsbeleid

• Hybride leren in het VMBO

• Overgangsbesluit: van norm naar inzicht

• Professionalisering: leernetwerk, training, masterclasses

Wissel uit in twee- of drietallen:

Mijn volgende stap op weg naar een formatieve evaluatiecultuur is….

• Ga naar www.menti.com

• Gebruik de code 86 36 44

TOT SLOT

TOT SLOT

TOT SLOT

LITERATUUR

Deze presentatie is grotendeels gebaseerd op:• Kippers, W.B., Wolterinck, C.H.D., Schildkamp, K., & Poortman, C. L. (2018). Teachers’ views on

the use of assessment for learning and data-based decision making in classroom practice.• Van der Kleij, F.M., Heitink, M.C., Hoogland, I.L., Kippers, W.B., Dijkstra, A., & Veldkamp, B.

(2014). Voorwaarden voor effectieve formatieve toetsing, een praktische review. Review Studie uitgevoerd in opdracht van en gesubsidieerd door NRO.

• Van der Kleij, F. M., Vermeulen, J. A., Schildkamp, K., & Eggen, T. J. H. M. (2015). Integrating data-based decision making, assessment for learning and diagnostic testing in formative assessment. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 22, 324–343.

• Wiliam, D., & Leahy, S. (2015). Embedding formative assessment. Practical techniques for k-12 classrooms. West Palm Beach: Learning Sciences International.

• Wolterinck, C.H.D., Kippers, W.B., Schildkamp, K., & Poortman, C.L. (2016, April). Factors influencing the use of formative assessment in the classroom. Artikel gepresenteerd op de AERA conferentie, 9 april 2016, Washington D.C., USA.