Oost-Duitsland

2

Beste lezers,

In Bibliotheek Oss gaven Guus Wesselink en Riet van Laake 28 februari 2016 een lezing over beroemde Ökumenische Pilgerweg in de voormalige DDR. Zij liepen deze in mei 2014 en schreven daar een boek over.

Onder de noemer Vier Vrije Voeten beschrijft het stel in het boek hun avontuurlijke voetreis van 470 kilometer van Görlitz naar Vacha. Een groot deel van het traject loopt over de Via Regia. Deze historische cultuurroute bestaat al meer dan 2.000 jaar en is daarmee de oudste en langste verbinding over land tussen Oost- en West-Europa. Onderweg spraken ze met inwoners die openhartig vertellen over hun leven voor en na de val van de Muur.

Guus Wesselink werkte in het verleden als Hoofd Justitiële Dienst bij de Rijkspolitie. In die tijd leidde hij het onderzoek naar de ontvoering van Toos van der Valk in Nuland. Riet van Laake is maatschappelijk werker geweest.

Verhalencoaches NOBB

Een voettocht van duizend kilometer

begint met één stap.

Lao Tse

3

DDR, verhalen

De dag waarop de DDR mijn moeder meenam/ Behr, Katrin

Met ongelooflijke precisie heeft Katrin Behr, met haar ghostwriter Peter Hartl, het verhaal van haar leven opgetekend. Haar levenslot was verbonden met de DDR-dictatuur. In 1972, toen Katrin vier jaar oud was, werd haar moeder opgepakt. Zij werd via een kindertehuis ondergebracht bij een vreemd echtpaar, van wie de moeder trouw partijlid was. Na de 'Wende' van 1989 stortte het systeem in en kon Katrin op grond van Stasi-dossiers en geholpen door een scherp geheugen, haar getraumatiseerde jeugd gaan reconstrueren. Langzaam wordt het beeld gevuld: de stiefmoeder voor wie de partij de echte familie vormde, de echtgenoot voor wie de huwelijksakte een entreekaartje vormde voor de eigen carrière, de biologische moeder die ze na de Wende ontmoette, en de reden van de gevangenneming in 1972. Behr maakt de lezer ook deelgenoot van haar eigen depressies en trauma's die zij thans sublimeert met een stichting voor hulp aan adoptieslachtoffers.

De gedeelde hemel / Wolf, Christa

Rita wordt in een ziekenhuiskamer wakker uit haar bewusteloosheid. Onmiddellijk herinnert zij zich het ongeluk waardoor zij bewusteloos is geworden, en breekt in tranen uit. De arts constateert een shocktoestand, en laat haar in een sanatorium opnemen. Daar herinnert Rita zich het hele verhaal weer. In retrospectief vertelde liefdesgeschiedenis die speelt in de DDR in de beginjaren ’60. Hoofdpersonen zijn Rita, een studente die in Oost-Berlijn woont en haar naar het westen uitgeweken vriend Manfred. Zij laat de politieke keuze voor het socialistische collectief gaan boven de liefde.

4

DDR, verhalen

De toren / Tellkamp, Uwe

‘…maar toen opeens…sloegen de klokken, sloegen 9 november, Duitsland, verenigd vaderland, sloegen tegen de Brandenburger Tor’. De rest is geschiedenis. De auteur gaat in op de voorgeschiedenis, gelokaliseerd in de oude villawijk ‘De Toren’ in Dresden, in het milieu van intellectuelen, artsen en kunstenaars, geen dissidenten, overgebleven uit een andere tijd. Zoals de voormalige zoöloog, ‘fout’ ten tijde van de Praagse Lente en gedegradeerd tot redacteur bibiofiele uitgaven. Of zijn neef, de 17-jarige scholier Christian, die de laatste jaren van de republiek in het leger en de gevangenis zit. Dit boek kon pas twintig jaar later geschreven worden én alleen door iemand die deze wereld van binnenuit kende. Bekroond met de Uwe-Johnson-Preis en de Deutsche Buchpreis 2008 (de Duitse Booker). Achterin worden de bewoners van de Toren voorgesteld en is een verklarende woordenlijst opgenomen.

Wende/ Faber, Johan

Peter Hemel leeft gescheiden van zijn vrouw, heeft een onmogelijke affaire met de mooie juf van zijn dochter en is bestsellerauteur van vrouwenthrillers, die hij onder pseudoniem schrijft. Maar voor het eerst heeft hij last van een writersblock: hij is vastgelopen en geïsoleerd geraakt. Dan, na twintig jaar, ontmoet hij in de trein zijn jeugdliefde, Wende Vriend. Zijn leven komt onweerstaanbaar terug: zijn jeugdvriend Wolf, studietijd, ontmoeting met Wende en haar broer Lodewijk. En vooral: 1989, toen hij via zijn hoogleraar opdracht kreeg om ‘informatie’ uit Oost-Berlijn te verkrijgen, Wolf meenam en die voor zijn ogen door Vopo’s werd neergeschoten toen hij over de muur probeerde te klimmen. Tevergeefs probeert Hemel zijn verleden te reconstrueren.

5

DDR, verhalen

Grensgangers / Sax, Aline

Het leven in de DDR en de bouw en val van de Berlijnse Muur staan centraal. Drie jonge mensen uit één familie vertellen elk in een eigen deel hun verhaal. De verhalen zijn verweven met elkaar middels cliffhangers en open plekken, wat voor spanning zorgt. Daarnaast weet Sax goed over te brengen hoe het voor de Oost-Berlijners moet hebben gevoeld om gevangen te zitten en continu waakzaam te zijn. Voor in het boek zijn een plattegrond van Berlijn en een welkome stamboom van de familie opgenomen. Een waardevolle roman die aangrijpend een historisch onderwerp belicht en desondanks nog altijd actueel is door vragen die de jonge personages stellen, zoals: ‘Begon de verzoening van de volkeren niet met het begrijpen van elkaar?’.

Fascinatie DDR/ Zeeuw, Friso de Weinig staten zijn zo drastisch van de aardbodem verdwenen als de Duitse Democratische Republiek (DDR), die kort na de viering van het veertigjarig bestaan in de Bondsrepubliek opging. Dit boek wil de herinnering aan het land levend houden en biedt daartoe aan de ene kant in 21 korte hoofdstukken over allerlei aspecten van het bestaan een overzicht van wel en wee in de DDR. De tweede helft bestaat uit twaalf interviews met Nederlanders die nauwe contacten hadden met dat land, dan wel met voormalige DDR-burgers die op een of andere manier een band hadden met Nederland. Het resultaat is een breed geschakeerd en, mede dankzij de talrijke uitstekende kleuren- en zwart-witillustraties, bepaald fleurig beeld van een staat die in de herinnering steeds grauwer lijkt. Het boek pretendeert geen afgewogen geschiedschrijving te zijn. Desondanks biedt het een goede eerste ingang, mede dankzij het register en de verwijzing naar verdere informatie.

6

DDR, ware verhalen

Rode liefde/ Leo, Maxim

Maxim Leo (1970) heeft twintig jaar na de val van de muur antwoorden gezocht op het ontstaan en uiteenvallen van de DDR. Aan de hand van zijn familiegeschiedenis, gesprekken met zijn ouders en grootouders en archiefmateriaal, beschrijft hij de verwachtingen en de hoop op een nieuw Duitsland. Voor de eerste generatie was de stichting van de DDR een maatschappelijke droom, het stichten van een antifascistische staat en het vergeten van het trauma van de oorlog, ieder vanuit zijn eigen geschiedenis. Het verhaal vertelt over dit ideaal, maar laat ook op onthutsende wijze zien hoe de DDR was voor de kinderen: hun twijfels en hoe zij zich probeerden te ontworstelen aan de socialistische droom en de machtige Partij en hoe het leven er in de DDR uitzag voor iedereen. En hoe bepalend de staat hierbij was.

Het paradijs / Hünniger, Andrea Hanna

De in 1984 geboren Andrea Hünniger groeit op in Weimar in de voormalige DDR, waar de gevolgen van de Wende (1989) zich in de jaren ’90 langzaam maar zeker aftekenen. Zo verschijnen er nieuwe supermarkten, komt moderne elektronica binnen handbereik, wordt reizen naar het buitenland mogelijk en raakt de jeugd in de greep van westerse popmuziek, drank en drugs. De ingrijpende sociaal-politieke veranderingen stellen Andrea’s ouders voor grote problemen: zij worden werkloos en moeten zich omscholen. Het failliet van de DDR lijkt haar vader zo aan te grijpen dat hij ernstig ziek wordt. Als die ouders zich in stilzwijgen hullen wanneer hun kinderen vragen stellen over de Tweede Wereldoorlog en het communisme, zijn wederzijds onbegrip en verwijdering onvermijdelijk. De in Berlijn woonachtige auteur, werkzaam als journaliste voor o.m. Die Zeit, portretteert in anekdotes en bespiegelingen twee generaties, die ieder op eigen wijze indringend zijn getekend

door de Wende.

7

DDR, ware verhalen

De DDR, wat was dat ook alweer? / Thon, Christine

Christine Thon (1966) woont in Nederland; ze groeide op als domineesdochter in de voormalige DDR. In dit boek geeft zij impressies van haar leven en dat van haar ouders in de Oost-Duitse 'heilstaat'. Veelal gaat het over het grauwe bestaan van de DDR-burgers: weinig keuze in de winkels, weinig kleur en fleur, veel druk van opvoeders en docenten om je aan te passen aan het systeem. De burger was kwetsbaar en moest voortdurend opletten niet iets opvallends of verkeerds te doen: de Stasi luisterde mee. Er waren ook manieren om je individualiteit overeind te houden; een domineesgezin met intellectuele inslag was sowieso uitzonderlijk. De val van de Muur en het IJzeren Gordijn (1989) vormde een duidelijke cesuur. Thon geeft ook commentaar op actuele ontwikkelingen (zoals de Russische annexatie van de Krim), die zij spiegelt aan haar DDR-herinneringen.

Stasiland / Funder, Anna

Anna Funder is een Australische die zich een beeld van het onvrije leven onder het communistisch regiem in Oost-Duitsland heeft gevormd nadat de 'Duitse Democratische Republiek' door de val van de Muur was ineengestort. Jarenlange intensieve interviews en studies van de wijze waarop de geheime politie, de 'Stasi', met alle haar ten dienste staande middelen de gedragingen en uitlatingen van iedere staatsburger trachtte te controleren en van de reacties daarop, leidden bij deze buitenstaander tot treffende observaties van de absurditeit en meedogenloosheid van de staatsterreur en van de menselijkheid en moed van menige staatsburger die zich ertegen verzette.

8

DDR, verhalen

Vijf dagen in juni / Heym, Stefan

Roman over de gebeurtenissen rond de 17e juli 1953, de dag dat DDR-arbeiders optrokken naar West-Berlijn en een begin van revolutie door de Sovjettanks in de kiem werd gesmoord. Hoofdpersoon is een communistische vakbondsman die twijfelt aan de juistheid van de aan de arbeiders opgelegde normverhoging. Hij is de verpersoonlijking van een functionaris die enerzijds trouw wil blijven aan zijn politieke idealen en de partijlijn, anderzijds zelfstandig wil blijven denken en daardoor moeite heeft met het volgen van de partijdiscipline. In de vorm van een kroniek worden fictie en historische feiten met gebruikmaking van originele documenten met elkaar verbonden. Hoewel Heym (1913-2001) enige zelfcensuur toepaste omtrent de intensiteit van het Sovjetgeweld mocht dit boek destijds niet in de DDR verschijnen.

IJzeren deuren / Hendriks, Annemieke

Een prachtig portret van zes families die, twintig jaar na de val van de Muur, leven op het snijvlak van West- en Oost-Europa. Ze zijn allen van gemengde afkomst: Lets-Russisch, Pools-Nederlands, Duits-Pools, Karinthisch-Sloveens, Hongaars-Duits en Roemeens-Hongaars. De auteur, die eerder een boek publiceerde over de Oder-Neisse-grens tussen voormalig West- en Oost-Duitsland, is gefascineerd hoe deze mensen leven 'in het spanningsveld tussen de uitdagingen van het verenigde Europa en de historisch bepaalde gevoeligheden van hun natiestaten'. Het levert mooie en persoonlijke verhalen op die ieder op hun eigen manier de soms bizarre en schizofrene werkelijkheid weerspiegelen van een continent dat decennia lang was opgedeeld in twee helften. Maar de geïnterviewden kijken ook hoopvol naar de toekomst van een vrij en hopelijk welvarend Europa.

9

Oost-Duitsland, DDR

De Berlijnse muur / Taylor, Fred

Van 1961 tot 1989 vormde de Berlijnse Muur het bekendste en meest zichtbare symbool van de Koude Oorlog tussen het vrije, kapitalistische Westen en het communistische, door de Sovjet-Unie gedomineerde Oostblok. Tot 1961 vormde Berlijn een 'gat' in het zogenaamde IJzeren Gordijn dat Oost van West scheidde. Om de vluchtelingenstroom uit de DDR (Oost-Duitsland) te stoppen, nam de Oost-Duitse partijleiding het drastische besluit om de toegangen van Oost- naar West-Berlijn te sluiten. Weldra verrees een muur, compleet met wachttorens, greppels, schietinstallaties en prikkeldraad. Frederick Taylor vertelt de geschiedenis van de gedeelde stad, de geheime voorbereidingen tot de bouw, de dramatische augustusdagen van 1961 en wat daarna volgde: onder andere families die gescheiden werden, vluchtelingen die gedood werden, het bezoek van president Kennedy; de uiteindelijke val van de muur.

IJzeren Gordijn/ Applebaum, Anne

Anne Applebaum beschrijft hoe de terreur over Oost-Europa werd uitgerold, tegelijkertijd met de Russische tanks die eind 1944-begin 1945 dat gebied bevrijdden van de Duitse bezetters. Eenmaal in Polen, Hongarije, Roemenië, Oost-Duitsland enzovoort bleven de Russen daar en plantten er totalitaire regimes. In detail vertelt Applebaum het treurige, tragische (en bekende) verhaal van corrupte dictators, gehersenspoelde samenlevingen en de totale controle van de regimes over economie, cultuur en maatschappij, alles gebaseerd op de leugens van het communisme. Zij eindigt in 1956, de Hongaarse opstand en het begin van het einde van de vergoddelijking van Stalin, het begin van een andere tijd.

10

Reizen in Oost-Duitsland

Duitsland, een reis / Büscher, Wolfgang

Verslag van een reis langs de grenzen van het nieuwe Duitsland om te kijken hoe het land erbij ligt. De auteur legt de afstanden liftend, lopend, per bus of per trein af, al naar gelang de lokale omstandigheden. Het valt niet mee om een beetje efficiënt vooruit te komen omdat de infrastructuur nu eenmaal niet langs de rafelranden van een land loopt, maar altijd vanaf de grens landinwaarts is gericht. Op zijn trektocht van drie maanden ontmoet hij veel mensen. Hun verhalen samen vormen een beeld van heden en verleden van een land en volk met een onstuimige recente geschiedenis. De oorlog en de val van de muur raken aan ieders leven. Büscher schrijft prachtig over de gastvrije boerinnen, de zonderlinge types, de afgelegen gehuchten en over zijn vaderland in het algemeen.

De grensganger / De Boose, Johan

De auteur trekt langs de vroegere grens van West-Duitsland en de DDR omdat hij wil weten wat daar nu nog van deze indertijd zwaar beveiligde grens over is. Bovendien is hij erg geïnteresseerd in hoeverre die scheidslijn van invloed was op het leven aan beide zijden in de grensstreek en vooral hoe de bewoners van het Oost-Duitse gedeelte de veranderingen binnen de DDR ervoeren. Daarvoor zoekt hij contact met grensbewoners van diverse pluimage tijdens zijn reis van de grens met Tsjechië naar de Oostzee. Onderweg bezoekt hij markante restanten van ‘Het ijzeren gordijn’. In de loop van het verhaal komt de lezer steeds meer te weten over de gang van zaken in en de geschiedenis van de DDR. Bevat een uitgebreide literatuuropgave, een tekening van een grensovergang in vogelvlucht en twee nuttige landkaartjes.

11

Reizen in Oost-Duitsland

Grenzeloos / Jacobs, Peter

Twintig jaar na de val van de muur reizen twee journalisten kriskras langs de oude grens tussen het vrije westen en de door Sovjettroepen bezette voormalige socialistische volksrepublieken, en schreven een gids. Vroeger kwam je alleen het IJzeren Gordijn door met de vereiste papieren, een gemiddeld vier uur durende grenscontrole als je naar het oosten ging en een jarenlange voorbereiding als je naar het westen wilde. Aan weerszijden van al dat prikkeldraad, wachttorens, bunkers en mijnenvelden ontwikkelden zich twee totaal verschillende samenlevingen. De gids heeft oog voor de resten van dit verleden en staat vol met interessante tips, verhalen, uitgaansmogelijkheden, uitstapjes en hotels en gaat door totaal verschillende landen als Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Italië en Slovenië.

Het IJzeren Gordijn / Delrue, Thijs

De twee schrijvers, journalist en politicoloog, reizen 25 jaar na het vallen van de Muur per fiets, boot en trein langs het traject van het voormalige IJzeren Gordijn, van Finland tot aan de Zwarte Zee. De vragen waarmee zij hun tocht begonnen, waren onder meer: hoe kijken de mensen in het voormalige Oostblok terug op de periode van de Koude Oorlog? Hoe staat het met hun dromen en verwachtingen? Maar ook: is er nog iets te zien in het landschap? Dit resulteert in een interessant boekje, met veel geschiedenis, foto's van toen en nu en gesprekken met de huidige bevolking, waarin we veel leren over het leven in die periode. Het is een boeiend boek voor eenieder die een van de voormalige Oostbloklanden wil bezoeken en op zoek wil gaan naar de restanten van de Koude Oorlog.

12

Oost-Duitsland, reisgidsen

Oostelijk Duitsland/ Kunter, Katharina

Deze culturele reisgids over oostelijk Duitsland is gecentreerd rondom de prominente figuren de musicus J.S. Bach, de reformator Maarten Luther en de dichter J.W. von Goethe. Deze bekende Duitsers woonden en werkten in de huidige deelstaten Sachsen, Sachsen-Anhalt en Thüringen. Bezienswaardigheden en stadswandelingen worden aangevuld met andere toeristische informatie over pelgrimswegen, Buchenwald, het joodse Erfurt, Dresden, de geschiedenis van de DDR en restanten van de voormalige 'innerdeutsche' grens. Aparte hoofdstukken zijn er voor kinderen (speelgoed) en spirituele oorden zoals Nebra en Herrnhut. Enkele praktische tips, Oost-Duitse boeken, films en muziek en een index besluiten deze rijk met kleurenfoto's geïllustreerde en van verschillende stadsplattegronden voorziene gids. Met register.

Duitsland oost/ Graaf, Gjelt de

De gids bevat uitgewerkte stads- en regiokaarten, praktische illustraties en een losse overzichtskaart met de hoogtepunten in de voorflap. Na een veelzijdige algemene inleiding over land, volk, geschiedenis en cultuur van het doelgebied, waarin ondermeer Berlijn, volgen streek- en plaatsbeschrijvingen van zeven gebieden: o.a. Harz, Brandenburg, Sachsen-Anhalt en Thüringen. Veel aandacht wordt gegeven aan de mogelijkheden van wandelen en andere streekgebonden sporten. Met praktische informatie, een woordenlijst en een register wordt besloten.

13

Oost-Duitsland, reisgidsen

Hanzefietsroute / Wannet, Michaël

De Hanzefietsroute is een cultuurhistorische fietsroute van ca. 1000 km langs de middeleeuwse Hanzesteden. Deel 1 (van de drie delen) gaat van Zaltbommel naar Lübeck; de andere twee delen gaan van Lübeck naar Brandenburg (of Berlijn)* en van Brandenburg naar Zaltbommel**. In de eerste helft een beschrijving van de Hanze, het handelsverbond uit de middeleeuwen en de bezienswaardigheden van de Hanzesteden en andere interessante zaken op de route. In de tweede helft 56 overzichtelijke routekaartjes (1: 150.000) en de routebeschrijving. De route is geschreven voor fietskampeerders; op de kaartjes en in een aparte lijst staan campings, hotels, jeugdherbergen en natuurvriendenhuizen. De route gaat langs en soms door Hanzesteden. De fietser kiest zelf of hij de stad in gaat of eromheen fietst. Ook worden alternatieve aanrij- of omrijroutes gegeven. Op www.hanzefietsroute.nl staan de belangrijkste route- en overnachtingscorrecties. Het boekje in spiraalband heeft een dwarsformaat en is voorzien van kleurige foto's.

Duitsland noord

Een praktisch eerste hoofdstuk dient ter voorbereiding voor een reis naar (Noord-)Duitsland, en verschaft informatie over vervoersmogelijkheden naar en in de streek. Een tweede hoofdstuk introduceert het huidige (Noord-)Duitsland, de geschiedenis en het landschap. Veel aandacht is er voor kunst en architectuur, en voor cultuur. Vervolgens beschrijven vijf hoofdstukken per plaats de bijzonderheden en bezienswaardigheden in respectievelijk de Noord-Duitse streken Berlijn en Brandenburg, de Oostzeekust en het binnenland, het noordwesten, Midden-Duitsland en het oosten. Enkele route- en wandelsuggesties, kleurenfoto's, een register en woordenlijsten completeren het geheel.