“Het middenveld zal politiek zijn, of zal niet zijn” Over de (de)politisering van het middenveld Lezing 21 november 2013 Bart Van Bouchaute Sociaal werker/politicoloog opleiding sociaal werk Arteveldehogeschool Onderzoeker DIeGEM, project OASES Uantwerpen Met dank aan Pascal Debruyne, onderzoeker UGent

bart.vanbouchaute@arteveldehs.be

“Toch mag je een sociale beweging niet reduceren tot dienstverlening, wederzijdse ondersteuning en gezelligheid. Zeker in de huidige dramademocratie – waar politiek niet langer via sociale organisaties, maar wel via de media met kiezers communiceert – hebben sociale bewegingen meer dan ooit de plicht om zelf aan politiek te doen door in het publieke debat een kritische stem te laten horen, door maatschappelijk problemen op de politieke agenda te plaatsen en door gelijkgezinden te mobiliseren. Kortom, het middenveld is politiek, of zal niet zijn.” Prof. Dr. Jaak Billiet

(9 maart 2013 in De Standaard)

Het middenveld zal ‘politiek’ zijn?

•  Stelling: “Het middenveld is politiek, of zal niet zijn”

•  Als het middenveld politiek wil zijn, moeten we eerst weten

wat ‘politiek’ is.

•  Nood aan zelfreflectie voor we vastlopen in een defensieve

reactie op ‘gestolen autonomie’

•  Er is niet zoiets als een autonome positie:

Ø Middenveld tussen “systeem” en “leefwereld”

Ø ‘De staat is een sociale relatie’

1. MIDDENVELD, ‘POLITIEK’ EN ‘HET POLITIEKE

DE POLITIEK Dagelijkse beheer of management van de bestaande samenleving

‘politiek’ als de kunst van het mogelijke

HET POLITIEKE Een politieke daad moet niet enkel functioneren binnen het kader van de bestaande relaties, maar moet dat kader zelf ook kunnen veranderen.

‘het politieke’ als de kunst van het onmogelijke

Doorheen de tijd is er in spreken en handelen van het middenveld zélf een verwarring ontstaan tussen ‘de politiek’ (la politique) en ‘het politieke’ (le politique). (Claude Lefort)

Middenveld en ‘de politiek’

•  Politiek als beleidsbeïnvloeding •  Analyse •  welke ruimte om ‘aan politiek te doen’ •  actorenanalyse, machtsanalyse …

•  methoden beleidsbeïnvloeding •  de bestaande politiek/het beleid als kader

•  Voorstel om andere bril op te zetten: ‘middenveld in de politieke ruimte’

Middenveld en ‘het politieke’

•  Publieke ruimte: ruimte van tegenstellingen •  Conflicten zonder zuiver rationele oplossing •  Strijd over de inrichting van de samenleving

•  ‘Hegemoniale projecten’ : •  Common sense: beslissingen over de inrichting van de

samenleving voorgesteld als ‘noodzakelijk’ en ‘onvermijdelijk’

•  Maar elke consensus is gebonden aan tijd en ruimte •  Dus tegenstrijd blijft altijd mogelijk

•  Democratie is een open proces

«Laten we eens op een rijtje zetten wat honderd jaar geleden onhaalbaar werd geacht. Telt u even mee: het algemeen kiesrecht, de achturige werkdag, het stakingsrecht, de algemene ziektekostenverzekering, het pensioen, de oudedagsvoorziening, gratis algemeen onderwijs, afschaffing van de kinderarbeid en het recht van vrouwen op betaalde arbeid. En er zijn er vast een paar die ik vergeet. Allemaal zogenaamd utopische eisen, maar ze zijn allemaal werkelijkheid geworden.»

Riccardo Petrella op de vraag of zijn ideaal van een mondiale welzijnsstaat niet ‘utopisch’ was (De Groene Amsterdammer, 1998)

Middenveld en ‘het politieke’ ‘(2) Praktijken van burgerschap

•  “Het politieke”: strijd over de goede samenleving in een open democratie

•  Praktijken van burgerschap (Isin) •  Groepen burgers eisen rechten op

binnen de gedeelde democratische ruimte •  Burgerschap is geen kwestie van ‘status’

maar van sociale praktijken •  Mensen ontwikkelen zich

tot politieke subjecten doorheen die praktijken

Middenveld: een historiek tussen de politiek en het politieke

DE POLITIEK Dagelijkse beheer of management van de bestaande samenleving

•  Vakbonden betalen

werkloosheidsvergoedingen uit, onderhandelen over bedrijfssluitingen

•  Katholieke jeugdbewegingen integreren kinderen in ‘de zuil’

HET POLITIEKE Een politieke daad moet het kader van de bestaande relaties zelf ook kunnen veranderen.

•  Vakbonden ijveren voor stemrecht, sociale rechten

•  Katholieke jeugdbewegingen komen op voor een andere omgang met relaties en seks

2. (DE)POLITISERING VAN, IN EN DOOR HET MIDDENVELD?

Depolitisering (x3)

Overgang van ‘het politieke’ als de kunst van het onmogelijke naar ‘politiek’ als kunst van het mogelijke.. 3 niveaus van depolitisering:

1) Depolitisering “van” het middenveld: denken van de overheid over het middenveld depolitiseert; 2) Depolitisering “in” het middenveld: denken van het middenveld zelf depolitiseert; 3) Depolitisering “door” het middenveld: denken en handelen ten aanzien van achterban depolitiseert.

(1) (De)politisering VAN het middenveld?

Hier staat de vraag centraal of/in hoeverre/waarom/hoe organisaties in het middenveld de ruimte krijgen om politiserend te werken.

•  Opdracht: integreren of politiseren? •  Positie: verantwoordelijk beheerder? •  Inhoud: consensus? •  Ruimte voor nieuwkomers? •  Inspraak ‘nemen’ of ‘krijgen’?

(1) Depolitisering van het middenveld

(2) (De)politisering IN het middenveld?

Nog los van die externe depolitiseringsdruk vanuit de overheid en de markt is er ook de depolitisering vanuit het middenveld zelf.

•  Managementtechnologie? •  Zelfdiscipline en zelfcensuur? •  Allianties/frontvorming? •  Methodische expertise ?

Geen algemene uitspraken Type organisatie/beweging Historiek en traditie Maatschappelijk doel...

... Maar toch kritisch bekijken

(3) (De)politisering DOOR het middenveld

Hier staat de vraag centraal of/in hoeverre/waarom/hoe organisaties in het middenveld er al dan niet in slagen om kwesties en/of burgers en groepen in de samenleving te politiseren

•  Burgers mobiliseren rond kwesties •  Verhaal? •  Methodisch?

•  Leefwereld politiseren? •  Koppeling leefwereld >> bredere

politisering •  Actor ontstaat in het proces •  Methodisch?

•  De depolitisering van autonomie

(3) Depolitisering naar onder toe:‘doelgroepen’ (A)

(3) Depolitisering naar onder toe: ‘doelgroepen’ (B)

REPOLITISERING?

Waarom ’repolitisering’?

•  Politieke verklaring •  weinig steun voor een politieke rol van het middenveld •  aanval van rechts op sociaal middenveld •  verdere afbrokkeling (vertrouwens)relaties zuil-partijen

•  Economische verklaring •  economische crisis en besparingen •  de paradox van de participatiemaatschappij •  doelgroepen onder druk: “voor wat hoort wat”

•  Groeiend zelfinzicht •  Door interne druk en tweespalt ‘in’ organisaties •  Contestatie van nieuwe, minder geïnstitutionaliseerde organisaties

Politiserend middenveld

Politiserend middenveld

Politiserend middenveld

Politiserend middenveld

Repolitisering?

•  Politieke ruimte serieus nemen: •  tegenstellingen, conflict en macht zijn de kern van “het

politieke” •  (ook) buiten het beleidskader: kunst van het onmogelijke

•  Middenveld zit in/geeft mee vorm aan de politieke ruimte >> eigen opstelling heeft altijd betekenis

•  Politiserend werk is een noodzaak •  Een scherp eigen verhaal (durven) vertellen •  Autonome positie en strategie •  Achterban, doelgroepen zijn/worden politieke subjecten

“De weg naar een politiserend middenveld in een vitale democratie ligt open als organisaties zich niet langer vooral beschouwen als een verlengstuk van de overheid, als verantwoordelijke partner, of hoogstens als spreekbuis en signaalgever voor groepen in de samenleving, maar integendeel als betrokken ondersteuners van mensen die zich doorheen ‘acts of citizenship’ zelf tot politieke subjecten ontwikkelen.”