INTRODUCTIEOp deze bladzijde zullen we uitleggen hoe dit boek werkt. Op de achterkant van dit boekje vindt je de wandelroute. Dit is de wandeltocht die jij als soldaat moet gaan bewandelen. Maar let op tijdens deze tocht zal je meerdere keren goed op moeten letten, zo moet je wellicht een opdracht maken, iets zoeken, of ben je misschien iets mis gelopen!

Op de achterkant van dit boekje vindt je de wandelroute. De symbolen zullen je helpen en aangeven waar je een opdracht moet uitvoeren of informatie geven over de desbetreffende locatie. Houdt deze dus goed in de gaten!

Verder speelt er zich een verhaal af, dit verhaal komt uit het dagboek van één van de soldaten van Willemstad uit de tweede wereld oorlog.

Volg gedurende de tocht de bordjes van deze oorlogs beleving je bent verzekerd van een leuke leerzame wandelroute door de mooie historische stad Willemstad!

Wij wensen jullie een fijne tocht, sucses soldaten!

Afstand tocht : 12 km

Duur tocht : 2,5 uur

2

Fort de Hel

Helsedijk 85 4797 SJ Willemstad +31(0)168 - 472 380 www.fortdehel.nl

Welkom bij de oorlogsbeleving van Fort de Hel! Je zult zo gaan starten met de tocht terug naar het verleden, wij nemen jou mee terug naar Willemstad in het jaar 1939 toen er oorlog was tussen Nederland en Duitsland.

Deze gids zal jullie helpen de tocht te volbrengen. Je zal rond geleid worden in de wereld van de soldaten van de tweede wereld oorlog.

Bij sommige bladzijde in dit boek word er een geheime vraag gesteld.. Als je deze vraag goed weet te beantwoorden kun je bij Fort de Hel een leuke prijs winnen!

Vandaag ga je een wandeling maken door deze bijzondere stad. Willemstad is namelijk een zogenaamde vestingstad. Een vestingstad is een stad met speciaal ontworpen verdedigingsmuren en forten, zodat de vijand niet gemakkelijk binnen kon dringen in de stad. Het verhaal dat je vandaag gaat volgen komt uit een dagboek van een Nederlandse soldaat die tijdens de Tweede Wereldoorlog gelegerd was in fort De Hel. Wanneer je het verhaal volgt krijg je het gevoel dat je zelf ook een soldaat bent dus ga snel op pad en hoor meer over de Duitse aanval op Willemstad.

Voordat je echt van start gaat geven we eerst nog even wat informatie over de Tweede Wereldoorlog, zodat je weet wat er precies speelde.

De oorlog is begonnen, doordat de Duitse dictator Adolf Hitler over een groot Duits rijk wilde heersen met alleen maar mensen die hij goed genoeg vond. Dat waren volgens Hitler alleen de blanke Europese mensen, alle andere mensen of mensen met die anders waren dan hij moesten van hem gevangen genomen worden.

Op 10 mei 1940 viel hij onverwacht ook Nederland aan om ons land over te nemen en toe te voegen aan zijn rijk. Toen dat gebeurde moesten de Nederlandse militairen gaan vechten, maar het Nederlandse leger was niet sterk genoeg voor de Duitsers en al snel verloren ze bijna overal de strijd. Op één stadje na, een klein bijzonder vestingstadje in Noord-Brabant, de stad waar jij nu staat: Willemstad.

OORLOGSBELEVING

32

4

d'Orangemolen is een ronde stenen korenmolen in de Noord-Brabantse vestingstad Willemstad.

De voorganger van de huidige molen was een standerdmolen. Deze voorganger werd in 1584 elders in Willemstad gebouwd en circa 1589 naar deze huige plaats gebracht. D'Orangemolen werd in 1734 gebouwd in opdracht van de Nassause Domeinraad ter vervanging van de standerdmolen.

De molen wordt bewoond en was tot 2008 soms in bedrijf. Door problemen met het lager van de koningsspil moest deze uit zijn werk gezet worden. Een reparatie is op korte termijn niet te verwachten.

D‘ORANGEMOLEN

Het bouwwerk kwam tot stand in 1587. Oorspronkelijk wenste Prins Maurits dat er een kerk én een raadhuis zou worden gebouwd in het nog jonge dorp. Vanwege de oorlogssituatie was daarvoor geen geld. Aldus werd een soort multifunctioneel raadhuis ontworpen waarin men ook kerkdiensten kon houden en dat voorzien was van een toren met luidklok.

De grote klok, die nog steeds in de raadhuistoren hangt, stamt vermoedelijk uit het einde van de 12e eeuw en is daarmee wellicht de oudste nog bestaande luidklok in Noord-Brabant. Deze klok werd in 1943 nog door de bezetter gevorderd, maar ze werd niet omgesmolten en kon in 1945 weer terug in de toren worden gehangen.

In de toren bevond zich ook een roepstoel, voorzien van een bakstenen stergewelf. De boven de roepstoel aangebrachte wapensteen werd in 1798, tijdens de Bataafse Republiek, verwijderd. Op het dak werd in 1588 een windvaan geplaatst in de vorm van een meerman met zwaard.

OUDE RAADHUIS

4

D‘ORANGEMOLEN

OUDE RAADHUIS

7

14 mei 1940, Willemstad

Vandaag zijn de laatst overgebleven Nederlandse soldaten al vijf dagen aan het vechten tegen de Duitser. Kapitein Isaaäcs heeft de leiding over dit kleine groepje soldaten in Willemstad. Het enige wat ze nog hebben zijn een paar mitrailleurs en twee mortieren die de soldaten uit de Peel hebben meegebracht. De rest van zijn leger heeft zich aangesloten bij de Fransen en zijn teruggetrokken, de richting op van Bergen op Zoom. Alleen in Willemstad en in het fort De Hel, dat net buiten Willemstad ligt, zitten nu nog Nederlandse soldaten.

Vanmorgen hebben de Duitsers allemaal wegen rond Willemstad opgeblazen, de knallen waren zo hard dat de ramen er kapot van zijn gegaan. Bijna nergens kunnen de mensen nu nog de stad uit, op de wegen liggen versperringen, de polder staat onder water en andere wegen zijn nu opgeblazen.

Tegen de middag zagen we de Duitsers met pantserwagens aan de oostkant van de vesting. Ze kwamen kijken hoe diep de kraters van de bommen waren die zij nog even daarvoor zelf hadden gegooid. Dit was onze kans en we openden het vuur en schoten op hen. Meteen schoten ze terug en ze raakten soldaat Branderhorst, hij sneuvelde...

HET VERHAAL

8

Het gevecht stopte en de Duitsers klommen in hun auto’s en reden weer weg. Op weg naar het fort De Hel, maar voordat ze daar aan kwamen hebben ze eerst boederij Helzicht onder vuur genomen. De boer die daar met zijn vrouw en dochterje woonden moesten zo snel mogelijk vluchten en konden daarna alleen maar toekijken hoe hun boederij in vlammen op ging. Het was een soort opwarmertje voor de Duitsers, want direct daarna stelden zij hun zeven voertuigen zo op dat ze op het fort gericht stonden en begonnen te schieten.

De vijftig Nederlanders die in het fort zaten schoten terug, met mitrailleurs en geweren schoten zijn van uit de schietgaten van het fort op de Duitsers. Na twintig minuten kregen zij een telefoontje van uit Numansdorp. Luitenant Robeerst, die de leiding had in het fort, nam het telefoontje aan en kreeg te horen dat hun tegenstanders waarschijnlijk Fransen waren en dat hij zo snel mogelijk de Nederlandse vlag moest hijsen. Snel maakten de soldaten een vlag en staken deze uit. De Duitsers waren een beetje verbaasd en riepen dat de luitenant naar de poort moest komen. Langzaam liep de luitenant naar ze toe, de andere soldaat in het fort waren verbaasd. Waarom liep de luitenant zonder aarzelen richting de Duitsers? Was hij gek geworden? Ze riepen dat hij terug moest komen, maar Robeerst liep door.

Snel liepen veertig andere soldaten achter hem aan op weg naar de Duitsers. Ze liepen dwars door het schootsveld van de vuurstakende tegenstanders. Een Duitse officier en soldaat kwamen nu de richting van Robeerst op, allebei met een pistool in de hand. Totaal verbaasd zag de luitenant toen pas dat het toch Duitsers waren, maar het was al te laat om te vuren of terug te trekken. De soldaten gaven zich over en iedereen werd uit het fort gehaald om zich te verzamelen voor de poort. Hij kreeg van de Duitsers te horen dat de overige soldaten in Willemstad zich ook over moesten geven, anders werd de complete stad onder vuur genomen en platgegooid. De luitenant gaf het bericht door aan zijn medesoldaten in Willemstad.

Vervolg nu de route richting Fort de Hel

OPDRACHTJe loopt hier op het wandelpad. Maar wat je nog niet wist is dat je het heuveltje op kan lopen. Loop het heuveltje op en kijk naar de overkant, wat zie je daar?

Aan het einde van dit pad zie je aan de overkant van het water een object. Wat is dit voor object? En wat voor functie heeft het?

Hint : het is iets waar je overheen kunt lopen!

Vul dan je antwoord hieronder in en bij aankomst bij Fort de Hel krijg je bij het goede antwoord een lekker raket ijsje!

98

Fort de Hel is een fort dat op enkele honderden meter ten noordwesten van Helwijk gelegen is. Het maakte deel uit van dwe Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak.

Geschiedenis

Reeds in 1748 werd op deze plaats naar het ontwerp van kapitein-ingenieur Michiel Mattheus van Oosterzee (1720-1774) het Fort Anna gebouwd, vernoemd naar Anna van Hannover. In 1793 werd het fort Carolina genoemd, maar het was toen al vervallen.

De Fransen bouwden hier in 1811 het Fort “l’Enfer”, en dit werd in 1813 omgedoopt in de huidige naam. Het was een vierkant geheel waarin een tour modèle no. 3 stond, die 14 manschappen en 9500 kg buskruit kon bevatten. Van 1882-1884 werd het fort gemoderniseerd. Het kon toen 118 man bevatten. Deze sterkte werd tijdens de Eerste Wereldoorlog ook aangehouden.

Het fort moest rugdekking verlenen aan het Fort Sabina Henrica. In 1926 werd het als zodanig opgeheven, doch van 1941-1944 werd het door de Duitsers bezet. Op 5 november 1944 werd het fort benaderd door de South Wales Borderers, die dachten dat het fort geen bezetting meer had. De bevrijders werden onverwacht nog vanuit het fort door mortiervuur aangevallen, waarbij enkele doden vielen. Tegen de avond waren de Duitsers vertrokken en werd het fort alsnog ingenomen.

In 1957 werd op het fort nog een straalzender geplaatst ten behoeve van Vliegbasis Woensdrecht, maar in 1961 beëindigde men het militaire gebruik. Het kwam in bezit van de gemeente en werd in 1988 tot monument verklaard.

FORT DE HEL

10

FORT DE HEL

10

De stoet kwam via de Westdijk aangelopen, vermoedend dat ze geen weerstand meer werd geboden. Toen gebeurde het, uit het niets begon de mitrailleur groep vanaf bastion Groningen te schieten, maar al snel genoeg kregen ze door dat deze laatste actie ook zinloos was en gaven zich over.

De Duitsers die dit niet verwacht hadden waren enorm boos, hoe konden zij dit nu doen? De soldaten die geschoten hadden werden gevangen genomen en op een rij voor het Arsenaal gezet. Machteloos stonden daar deze dappere soldaten die zich niet hadden willen overgeven. Een mitrailleur werd voor hun neus klaargezet en geladen.

Kapitein Meijjes die net zo verbaasd was geweest als de Duitsers over dit laatste verzet, begon op de Duitsers in te praten. Hij legde uit dat dit verzet niet gepland was en dat deze strijders alleen maar de burgers wilden beschermen en met succes. Na lang overleg en aandringen van de kapitein werd de mitrailleur weggehaald en mochten de soldaten blijven leven. Zo liep het verhaal toch nog met een sisser af voor deze soldaten. Maar niet voor Willemstad, daar werden de Duitse regels ingevoerd. De tijd werd aangepast naar de Duitse tijd, mensen mochten na negen uur ’s avonds niet meer de straat op en werden gedwongen om alle -versperringen weg te halen. De Duitsers zouden er nu de leiding hebben tot 1945.

Volg nu de route verder!

13

De koepelkerk Willemstad is een kerk in het centrum van Willemstad in de provincie Noord-Brabant.

Het was de eerste kerk, ontworpen door Coenraat Norenburch, in de noordelijke Nederlanden die speciaal voor protestantse diensten werd gebouwd. De bouw begon in 1597 en werd in 1607 voltooid. Prins Maurits verleende financiële steun voor de kerk, op voorwaarde dat deze in een ronde of achtkante vorm zou worden gebouwd. De kerk wordt tegenwoordig gebruikt door de PKN Hervormde gemeente en is een Rijksmonument. Bij de kerk is een kerkhof.

KOEPELKERK

Het Mauritshuis in het Noord-Brabantse Willemstad is een jachtslot en buitenverblijf dat in 1623 door Maurits van Oranje onder de naam Princehof werd gebouwd. Het gebouw was vanaf 1973 het stadhuis van de gemeente Willemstad, tot deze in 1997 opging in de gemeente Moerdijk. Het is een rijksmonument.

Het Mauritshuis wordt tegenwoordig gebruikt als locatie voor zakelijke en particuliere evenementen, waaronder bruiloften. Daarnaast zit op de zolder van het gebouw het museum van de plaatselijke heemkundekring. Ook is er beneden een vestiging van de VVV en een postkantoor gevestigd. Tevens bevindt zich binnen een museum.

MAURITSHUIS

14

Je bent bijna aan het einde van de tocht! Je kunt hier kiezen om de route te verkorten, je gaat dan met het trappetje naar beneden of je loopt nog een stukje rechtdoor. Mocht je rechtdoor willen lopen loop je over een bastion. Een bastion is een punt van de ster van Willemstad!

Ga je met het trappetje naar beneden kom je direct bij het Mauritshuis. Jij beslist! Veel plezier met de rest van de tocht!

KOEPELKERK

MAURITSHUIS

EINDE TOCHT

1514

Je bent aan het einde gekomen van de oorlogsbeleving van Fort de Hel. Wij hopen dat je veel hebt geleerd en een leuk dag heb gehad. Wij wensen je nog een fijne dag toe en hopen je natuurlijk snel weer te zien in Willemstad!

COLOFON

Concept : Roxanne van der ScheldeVormgeving : Dzijnid www.dzijnid.nlTekst : Heemkundige Kring Willemstad