Hybrid Broadcast Broadband TV HbbTV Vandaag en Morgen Rob Koenen ([email protected])
Oorlog Word huur soldaat - Sander Koenen · Contractor gaat vrijuit Over de juridische a...
3
54 03/2010 03/2010 55 Oorlog 0 WORD HUURSOLDAAT Geen baan? Sinds de Amerikaanse invasie in Irak is oorlog big business geworden. Zogenoemde private military companies, die defensiepersoneel verhuren, opereren in meer dan 50 landen. Samen hebben ze een geschatte omzet van 100 miljard dollar per jaar. Alleen het bedrijf Halliburton is al goed voor 13 miljard dollar aan contracten in Irak (2003-2007). Dat is 2,5 keer meer dan de totale kosten voor de Eerste Golfoorlog in 1991. Andere groot- verdieners zijn Xe services en DynCorp. De term ‘huursoldaat’ roept een beeld op van een gespierde vent, omhangen met munitie en wapens. Voor een flinke zak geld doet hij jouw vuile werk. De werkelijkheid is nog veel schokkender. TEKST: SANDER KOENEN 7 H uurlingen noemen zich meestal geen huurling. Ze zijn beveiliger, con- tractor of vrijwilliger. In de media gaan ruigere typerin- gen rond. Zoals guns for hire, of dogs of war . Rende van de Kamp kan het niet zo veel schelen. Deze 49-jarige ex-militair diende eerst in de Nederlandse krijgsmacht. En daarna werkte hij elf jaar lang als huursoldaat in drie verschil- lende legers. ‘Ik wilde spanning en avon-tuur in mijn leven en iets mee-maken wat in een vergeten hoekje in de wereld gebeurt. Dan zie je dat de werkelijkheid soms heel anders is dan je leest in de korte krantenberichten.’ A Dagen waren saai Van de Kamp sloot zich in 1981 in Zuid-Libanon aan bij de mili- ties van de beruchte majoor Saad Haddad. Deze majoor was gede- serteerd uit het Libanese leger en werd financieel en militair door Israël gesteund. De Nederlander hoopte onder Haddad in actie te kunnen komen: ‘Ik was eerder al met de VN vredesmissie UNIFIL in Libanon geweest. Maar dat was vooral pappen en nathouden. Met deze milities wilden we Israël van de Palestijnse PLO bevrijden.’ Van de Kamp beschrijft zijn dage- lijks leven als huurling in zijn boek Onder vreemde vlag . De spanning waarop hij hoopte, bracht Libanon maar zelden. Het waren lange en saaie dagen, die af en toe werden onderbroken door een patrouille. Word huur soldaat Het salaris was met tweehonderd gulden per maand ook niet indrukwekkend. Na Libanon meldde Van de Kamp zich aan bij het vreemde- lingenlegioen in Frankrijk. Daar was hij zeven jaar actief. Het loon was wel wat beter, maar opnieuw bleven gevechtsacties uit. De huur- soldaat verliet het legioen en ging freelance verder in het voormalige Joegoslavië: ‘In die tijd was het niet moeilijk om als huursoldaat aan de bak te komen. Je pakte de trein in Amsterdam en stapte uit in een oorlogsgebied. Met andere huurlingen vocht ik aan de kant van de Kroaten tegen de Serviërs. We werden daar beschoten door scherpschutters, mitrailleurvuur en mortieren.’ A Huurleger groeit 3500 jaar lang was een huurling simpelweg een soldaat die vocht voor geld (zie kader ‘Historische huurlingen’). In de laatste twintig jaar is dat veranderd. Overal ont- stonden bedrijven die gewapende én ongewapende krachten gingen verhuren. Bekende voorbeelden zijn het Amerikaanse Blackwater (nu Xe Services), DynCorp en de ArmorGroup. Oorlog werd big business. Een huursoldaat ging private militaire uitvoerder of contractor heten. In de Eerste Golfoorlog (1990) was een op honderd militairen ingehuurd. In De meeste huursoldaten van nu zijn ongewapende arbeidskrachten LUISTER JAZZ CITEER SHAKESPEARE Je kunt natuurlijk wéér Radio 538 opzetten en de laatste hits je hersenpan binnen laten dreunen. Maar echt ontspannen word je daar niet van. Wellicht is jazz iets om mee te relaxen? Jazz in 6 cd’s: 1. Kind of Blue, Miles Davis (1959) 2. My Favourite Things, John Coltrane (1960) 3. Heavy Weather , Weather Report (1977) 4. Future Shock, Herbie Hancock (1983) 5. Doo-bop, Miles Davis (1992) 6. The Hermit Sessions, Kyteman (2009) Imponeer je collega’s, je vrienden en potentiële liefdes met citaten uit het werk van de grote William Shakespeare (1564-1616). Hier 4 klassieke citaten plus hun losse moderne vertaling... 1. ‘Shall I compare thee to a summer’s day?’ (Sonnet 18): ‘Jij bent echt het lekkerste wijf dat op aarde rondloopt.’ 2. ‘ Nature teaches beasts to know their friends’ (Coriolanus): ‘Die gast is echt niet te vertrouwen.’ 3. ‘ Look like the innocent flower, but be the serpent under it’ (Macbeth): ‘Wat is dat mens van de administratie toch een secreet.’ 4. ‘ All the world’s a stage, and all the men and women merely players’ (As you Like It): ‘Ach, joh, na vijven klokken we lekker uit en gaan we naar huis.’ Huurlingen in Irak. Voordat je je bij hen aansluit: het is geen beroep dat je alom geliefd maakt. TIP 55 TIP 55 TIP 56 TIP 57
Transcript of Oorlog Word huur soldaat - Sander Koenen · Contractor gaat vrijuit Over de juridische a...
54 03/2010 03/2010 55
Oorlog
0
WORD HUURSOLDAATGeen baan? Sinds de
Amerikaanse invasie in Irak is oorlog big business geworden. Zogenoemde private military companies, die defensiepersoneel verhuren, opereren in meer dan 50 landen. Samen hebben ze een geschatte omzet van
100 miljard dollar per jaar. Alleen het bedrijf Halliburton is al goed voor 13 miljard dollar aan contracten in Irak (2003-2007). Dat is 2,5 keer meer dan de totale kosten voor de Eerste Golfoorlog in 1991. Andere groot- verdieners zijn Xe services en DynCorp.
De term ‘huursoldaat’ roept een beeld op van een gespierde vent, omhangen met munitie en wapens. Voor een flinke zak geld doet hij jouw vuile werk.
De werkelijkheid is nog veel schokkender.
TEKST: SANDER KOENEN 7
Huurlingen noemen zich meestal geen huurling. Ze zijn beveiliger, con-tractor of vrijwilliger.
In de media gaan ruigere typerin-gen rond. Zoals guns for hire, of dogs of war. Rende van de Kamp kan het niet zo veel schelen. Deze 49-jarige ex-militair diende eerst in de Nederlandse krijgsmacht. En daarna werkte hij elf jaar lang als huursoldaat in drie verschil-lende legers. ‘Ik wilde spanning en avon-tuur in mijn leven en iets mee-maken wat in een vergeten hoekje in de wereld gebeurt. Dan zie je dat de werkelijkheid soms heel anders is dan je leest in de korte krantenberichten.’
A Dagen waren saaiVan de Kamp sloot zich in 1981 in Zuid-Libanon aan bij de mili-ties van de beruchte majoor Saad Haddad. Deze majoor was gede-serteerd uit het Libanese leger en werd financieel en militair door Israël gesteund. De Nederlander hoopte onder Haddad in actie te kunnen komen: ‘Ik was eerder al met de VN vredesmissie UNIFIL in Libanon geweest. Maar dat was vooral pappen en nathouden. Met deze milities wilden we Israël van de Palestijnse PLO bevrijden.’ Van de Kamp beschrijft zijn dage-lijks leven als huurling in zijn boek Onder vreemde vlag. De spanning waarop hij hoopte, bracht Libanon maar zelden. Het waren lange en saaie dagen, die af en toe werden onderbroken door een patrouille.
Word huur soldaatHet salaris was met twee honderd gulden per maand ook niet indrukwekkend.Na Libanon meldde Van de Kamp zich aan bij het vreemde-lingenlegioen in Frankrijk. Daar was hij zeven jaar actief. Het loon was wel wat beter, maar opnieuw bleven gevechtsacties uit. De huur- soldaat verliet het legioen en ging freelance verder in het voormalige Joegoslavië: ‘In die tijd was het niet moeilijk om als huursoldaat aan de bak te komen. Je pakte de trein in Amsterdam en stapte uit in een oorlogsgebied. Met andere huurlingen vocht ik aan de kant van de Kroaten tegen de Serviërs. We werden daar beschoten door scherpschutters, mitrailleurvuur en mortieren.’
A Huurleger groeit3500 jaar lang was een huurling simpelweg een soldaat die vocht voor geld (zie kader ‘Historische huurlingen’). In de laatste twintig jaar is dat veranderd. Overal ont-stonden bedrijven die gewapende én ongewapende krachten gingen verhuren. Bekende voorbeelden zijn het Amerikaanse Blackwater (nu Xe Services), DynCorp en de ArmorGroup. Oorlog werd big business. Een huursoldaat ging private militaire uitvoerder of contractor heten. In de Eerste Golfoorlog (1990) was een op honderd militairen ingehuurd. In
De meeste huursoldaten van nu zijn ongewapende arbeidskrachten
LUISTER JAZZ CITEER SHAKESPEAREJe kunt natuurlijk wéér Radio 538 opzetten en de laatste hits je hersenpan binnen laten
dreunen. Maar echt ontspannen word je daar niet van. Wellicht is jazz iets om mee te relaxen? Jazz in 6 cd’s:
1. Kind of Blue, Miles Davis (1959)2. My Favourite Things, John Coltrane (1960)3. Heavy Weather, Weather Report (1977) 4. Future Shock, Herbie Hancock (1983)5. Doo-bop, Miles Davis (1992)6. The Hermit Sessions, Kyteman (2009)
Imponeer je collega’s, je
vrienden en potentiële liefdes met citaten uit het werk van de grote William Shakespeare (1564-1616). Hier 4 klassieke citaten plus hun losse moderne vertaling...1. ‘Shall I compare thee to a summer’s
day?’ (Sonnet 18): ‘Jij bent echt het lekkerste wijf dat op aarde rondloopt.’2. ‘Nature teaches beasts to know their friends’ (Coriolanus): ‘Die gast is echt niet te vertrouwen.’3. ‘Look like the innocent flower, but be the serpent under
it’ (Macbeth): ‘Wat is dat mens van de administratie toch een secreet.’ 4. ‘All the world’s a stage, and all the men and women merely players’ (As you Like It): ‘Ach, joh, na vijven klokken we lekker uit en gaan we naar huis.’
Huurlingen in Irak. Voordat je je bij hen aansluit: het is geen beroep
dat je alom geliefd maakt.
TIP 55
TIP
55TIP
56TIP
57
56 03/2010 03/2010 57
Oorlog
Het gedrag van huursoldaten in Irak zorgde meer dan eens voor flinke opschudding
STOP MET KLAGEN MAAK EEN BORD: ‘TOETER ALS JE VROLIJK BENT!’ MAAK JE KIND WETENSCHAPPER We klagen zo’n 15 tot 30
keer per dag, zegt Will Bowen. Maar vaak is dat onnodig. De Ame- rikaanse predikant stelde zijn volgelingen daarom voor om te stoppen met klagen. Hij gaf hen een paars armbandje en de volgende instructies:
7 Doe de armband om een van je polsen.7 Elke keer als je klaagt, roddelt of kritiek uit, doe je het armbandje om je andere pols. Zo ontdek je hoe nega- tief je bent.7 Wijs je een ander met een armband erop dat hij klaagt,
dan moet hij hem wisselen en jij ook. 7 Probeer 3 weken je armband om dezelfde pols te houden. Niet gelukt? Begin weer opnieuw. Gemiddeld doen mensen er 5 tot 7 maanden over om het doel van 21 klachtenvrije dagen te halen.
Het werd een enorm succes. De paarse bandjes waren niet aan te slepen. Inmid- dels zijn er wereldwijd 6 miljoen verspreid. Meer weten? Bowen schreef het boek Een betere wereld en hij heeft ook een site: www.acomplaintfree-world.org
In zijn boek A Complaint
Free World (zie tip 58) vertelt Will Bowen over een bord dat hij langs een snelweg in South Carolina zag. ‘Honk if you’re happy’ stond erop, toeter als je vrolijk bent. Op een dag besloot Bowen aan te bellen bij het
huis waar het bord stond. Een man liet hem binnen en vertelde hem dat hij het bord neer-gezet had toen zijn vrouw ernstig ziek was. Veel mensen toeterden. Al dat getoeter maakte hem en zijn vrouw ook weer vrolijk.
Kleuters zijn onderzoekers.
Ze zijn nieuwsgierig, kennen geen grenzen en geven niet snel op. Het zijn een soort miniwetenschappers. Daar moeten we iets mee, dachten het sciencecenter NEMO en de Universiteit van Amsterdam.
Het resultaat is het programma Kleuters aan zet. Daar leren kleuters alles over hun schaduw, door onder andere een voorstelling en het maken van een schilderij. Kleuters aan zet vindt plaats op vrijdagen, zater- dagen en zondagen
in 2010. In februari kunnen ouders en kinderen meedoen aan een wetenschap-pelijk onderzoek. Een ontwikkelingspsycho-loog bekijkt hoe jouw kleuter observeert, ondervraagt en speelt. Meer info: www.e-NEMO.nl/kleutersaanzet
de oorlog in Irak (2003) was dat een op twee! In Afghanistan zijn nu zelfs meer contractors dan militairen actief. Rem Korteweg is onderzoeker bij het The Hague Centre for Strate-gic Studies. Hij zegt: ‘Sinds de Koude Oorlog gaan de defensie-budgetten omlaag. Maar landen willen ook de veiligheid en stabili-teit in de wereld waarborgen. De trend is verder om overheidstaken te privatiseren. VN-operaties kunnen vandaag de dag niet meer zonder particuliere beveiligers. Dat geldt ook voor het Neder- landse leger in Afghanistan. Wil je alles zelf doen? Dan moet je de dienstplicht weer invoeren.’
A Beveiliger is huurlingDe moderne private militaire uit-voerder is de geëvolueerde versie van de ouderwetse huursoldaat. Hij kan nu van een helikopter-monteur tot een veldchef of een gewapende beveiliger zijn. ‘Het grootste deel van de uitvoerders heeft tegenwoordig onbewapende
functies’, zegt Korteweg. ‘Zo zit de ArmorGroup veel in Irak en Afghanistan. Dit bedrijf is onder-deel van Group4Securicor, dat is met een half miljoen medewerkers het grootste beveiligingsbedrijf van de wereld. In Nederland kom je ze ook tegen, als beveiligers van bedrijventerreinen.’Verreweg het grootste deel van de uitvoerders is ongewapend. Maar de klassieke huursoldaat bestaat toch ook nog wel? Omhangen met munitie, op zoek naar ruzie? Van deze extreme variant van de huur-ling zijn er enkele tienduizenden tot honderdduizend in de wereld, schat Korteweg. Ze duiken zo nu en dan wel op in de media. In 2004 bijvoorbeeld, toen vier zwaar bewapende beveiligers van het bedrijf Blackwater op patrouille waren in de Iraakse stad Fallujah. Volgens ooggetuigen hadden ze hun gezichten bedekt en gooiden ze handgranaten naar auto’s. De Blackwater-huursoldaten werden aangevallen, verbrand, verminkt en opgehangen aan een brug. Het
Afghan Secu rity Guard die de Nederlandse kampen bewaken, mogen zich dus wel verweren.
A Soldaat zoekt werkStel: je wil ook contractorworden. Endan geen veredelde stadswacht, maar iets in het hogere ‘geweldsspectrum’. Waar moet je in dat geval heen? Volgens ex-huursoldaat Van de Kamp is het sinds de com-mercialisering allemaal erg lastig geworden. ‘Vroeger kreeg iedere idioot een godsvermogen om in conflictgebieden te werken. Nu wordt dat een halt toegeroepen.’ Wie het toch wil proberen, moet echt iets te bieden hebben, zegt Anton Melein. Hij is eigenaar van het private beveiligings- bedrijf The Group, vroeger High Level Security Holland. Melein is ex-marinier en was zeventien jaar in dienst bij Defensie. The Group heeft de beschikking over ruim honderd mensen die hij waar
Contractor gaat vrijuitOver de juridische
aansprakelijkheid van contractors bestaat veel onduidelijkheid. Zelfs bij landen die ze inzetten. Private militaire uitvoer-ders vechten wel in een oorlog, maar het blijven burgers. Ze vallen dus niet onder het militaire tuchtrecht. Amerikanen krijgen bovendien vaak immuniteit voor de lokale
wetgeving. Daardoor zijn ze, als ze zich misdragen, alleen verantwoording schuldig aan hun hoogste baas. En dus niet aan de rechter. De wetgeving schiet tekort. Dat stelt de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV). De AIV deed onderzoek naar het inhuren van dit soort private militaire bedrijven
in 2007. De Nederlandse regering moet volgens de AIV ‘betere juridische waarborgen scheppen’. Er zou ook een Europese gedragscode moeten komen en uiteindelijk zelfs internationale wetgeving. Alles om ervoor te zorgen dat Nederland greep blijft houden op de private militaire uitvoerders.
Huursoldaten in opspraakA 16 september 2007: 5 beveiligers van Black- water openen het vuur op ongewapende burgers in Irak. Er komen 17 mensen om het leven. De 5 zeggen dat op hen werd geschoten, maar de FBI vindt hiervoor geen bewijs. Een rechts- zaak wordt geseponeerd na vormfouten. Irak
verbiedt Blackwater om daar nog langer te ope- reren. Het beveiligings-contract ter waarde van 915 miljoen dollar wordt overgenomen door con- current DynCorp. Black- water verandert de naam in Xe Services.A 7 maart 2004: in Zimbabwe wordt een vliegtuig met 67 huur- lingen onderschept. Het privé-leger moest Teodoro Obiang, presi- dent van Equatoriaal-
Guinea afzetten om de oppositieleider Severo Moto in het zadel te helpen. Moto bood 1,8 miljoen dollar en olie- contracten in Zimbabwe voor de coup. Eén van de financiers is Mark Thatcher, de zoon van oud-minister-president van Engeland Margaret Thatcher. Hij krijgt een boete van 500.000 dollar. De huurlingen zitten een korte straf uit en krijgen daarna een
presidentieel pardon.A 2 juni 2000: de Amerikaanse militaire politie doet een inval bij DynCorp in Bosnië. De aanleiding is het relaas van klokkenluider Ben Johnston. Medewerkers maken zich volgens hem op grote schaal schuldig aan mensenhandel en seksslavernij. Een aantal van hen wordt ontslagen. Ze worden niet vervolgd, vanwege hun immuniteit voor de Bosnische wet.
incident leidde de Amerikaanse invasie van Fallujah in, waardoor de oorlog in Irak nog verder werd aangewakkerd.Ook het Nederlandse leger is in de Afghaanse provincie Uruzgan afhankelijk van private uitvoer-ders. Dat zegt een woordvoerder van het ministerie van Defensie. Maar de uitvoerders voeren níet de militaire kerntaken uit. Ze zijn actief in de catering, transporten
en het onderhoud aan materieel. Dat soort taken wordt dus voor een deel uit besteed. Onder andere aan het Amerikaanse DynCorp. Het mono polie op alle offensieve acties ligt bij de Nederlandse staat. Al wil dat niet zeggen dat contractors in Nederlandse dienst helemaal niet schieten. Bij defen-sieve acties mogen die private militaire uitvoerders wel geweld gebruiken. De 250 leden van de
ook ter wereld kan inzetten. ‘We zoeken geen knapen van zeven-tien die op zoek zijn naar een spannend bestaan. De meeste van onze mensen hebben meer dan tien jaar ervaring bij Defensie of de politie. Het zijn solide mannen, vaak voormalig commando’s en
0
0
In een model van een passagiersvliegtuig oefenen medewerkers van het beruchte bedrijf Blackwater.
Een autobom ontploft als een Blackwater-konvooi langsrijdt.
Het huurlingenvak is interna tionaal. Deze Servische huursoldaat legt in 1997 aan het Zaïrese leger uit hoe je een raketwerper hanteert.
TIP
58TIP
59TIP
60
58 03/2010
Oorlog
Huurling worden? Bereid je voor op het betalen van forse verzekeringspremies
WORD DEENVoor een flinke portie
geluk hoef je niet zo ver van huis: ga naar Denemarken. In dat land wonen de geluk- kigste mensen van de wereld. Dat blijkt uit de World Values Survey, een interna-tionaal cultuuronder-zoek. Inwoners van tal
van landen geven aan hoe gelukkig ze zijn, op een schaal van heel gelukkig tot heel ongelukkig. Doorslaggevende factoren voor een hoge score zijn volgens de onder-zoekers een open democratie en een hoog inkomen.
Nederland staat in de lijst op de 8ste plaats. Hele-maal onderaan bungelt Zimbabwe, vermoedelijk door de economische malaise en de poli- tieke instabiliteit. Vermoedelijk wilde je daar toch al niet naartoe verhuizen.
Shadow Company, Nick Bica- nic en Jason Bourque, Purpose Films (2006): documentaire over huursoldaten.Onder vreemde vlag, Rende van de Kamp, Aspekt (2006): relaas van een huursoldaat.Guns for hire, Tony Geraghty, Portrait (2007): over het leven van freelance soldaten.www.privateforces.com: online private security-gemeenschap.www.blackwaterwatch.com: volgt alles over het omstreden Blackwater.www.privatecontractor.nl: nieuws, blogs, boeken en meer.
MEER INFORMATIE
mariniers.’ The Group wordt ook ingeschakeld bij de bestrijding van piraterij aan boord van de in-ternationale koopvaardijschepen rond Somalië, beveiligt hoog-waardigheidsbekleders en geeft trainingen aan non-gouverne-mentele organisaties. The Group opereert binnen de wet. Of, zoals Melein het zorgvuldig verwoordt: ‘Als het erop aankomt, onder de juiste omstandigheden en volgens de lokale wetgeving, kunnen we over wapens beschikken.’
A Univé verzekert nietVoor mensen met huursoldaat-ambities heeft Melein een belang-rijke tip: denk eerst goed na. Het
klinkt spannend om te werken in een oorlogsgebied. Maar weet wat er allemaal bij komt kijken. Hoe ga je om met geweld? Hoe ga je om met de religie en de gebruiken van een land? En met het risico dat je loopt om te sterven?Welk salaris krijg je voor het lopen van dat risico? Als monteur, cate-raar of bevoorrader heb je een mooie loonstrook, maar niet mooi genoeg om over op te scheppen. De ‘zware jongens’ verdienen veel meer, aldus onderzoeker Korte-weg. ‘Als vuistregel krijgt een particulier in een maand wat een militair in een jaar verdient. Denk aan bedragen van duizend dollar per dag, oplopend tot 50.000 per maand. Daar wordt meestal geen belasting over betaald. Maar je krijgt ook geen ziektekostenver-
Prototype huurlingRobert (Bob) Denard was
zelfbenoemd kolonel. Hij leidde vanaf 1961 een groep nietsontziende huurlingen, ‘de verschrikkelijken’. Later was hij betrokken bij wel 4 staatsgrepen op de Comoren. Frederick Forsyth baseerde de bestseller Dogs of War op het leven van Denard. Dat leven eindigde verrassend: Denard stierf op 78-jarige leeftijd een natuurlijke dood.
Historische huurlingen
goeding, pensioen of verzekering.’ Melein zegt dat dat hier niet geldt. Je verdient in Nederland minder. ‘De markt doet z’n werk. De private beveiliging is een vol-wassen bedrijfstak geworden. In Nederland zijn het freelancers en zelfstandigen zonder personeel die dit werk doen. Ze betalen gewoon belasting en verzekeringspremies. Voor dat laatste hoef je overigens niet aan te kloppen bij Univé. Je hebt het dan over gespecia liseerde verzekeringsmaat schappijen. En over premies van soms wel 1200 euro per week. Er blijven met die kosten echt geen duizenden euro’s over als dagloon. De tijd dat je als huursol daat stinkend rijk kon, worden, is voorbij.’ 7
Voor professionele vechters-bazen is altijd werk geweest.
Een greep uit de geschiedenis.A Oudheid: het Oude Egypte en Perzië (nu Iran) zetten complete legers van huursoldaten in.A Romeinse Rijk: maakte gebruik van auxilia, hulptroepen van niet- Romeinse afkomst, zoals ‘Neder- landse’ Bataven.A Middeleeuwen: huursoldaten-legers domineerden in Europa.A 19de en 20ste eeuw: natio- nale legers vochten de oorlogen uit. Huursoldaten werden vooral in kleine groepjes ingehuurd voor staatsgrepen of aanslagen.
De Bataven vochten voor én tegen de Romeinen. Hier zijn ze aan de winnende hand.
De Franse Bob Denard was vooral
in Afrika actief.
0
TIP
61
