Onzekerheid als fundament

MOTO Veiligheidsregio DrentheRolde 27 februari 2013

WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

OORZAAK ONBEKENDOORZAAK ONBEKEND

OORZAAK ONBEKEND

OORZAAK ONBEKEND

OORZAAK ONBEKEND

© 2006 JP van de Sande RuG

• ONZEKERHEID– De normale vormen van organisatie en de gebruikelijke

normen en regels gelden minder sterk– Men is op zoek naar leiding, informatie, een vijand, sensatie etc.

• INTERACTIE– Co-presence en directe onderlinge beinvloeding– Massa bestaat uit vele kleine groepjes: is niet zichtbaar

• GROOTTE & TIJD– Massagedrag heeft beperkte duur en een redelijke, maar

onbepaalde omvang– Al vanaf 10 personen; Meestal is het na eén nachtje slapen over

Definitie van MASSAGEDRAG

Een leerzame case

© 2013 JP van de Sande RuG

Case 1

Hoogeveen, 5 november 2007:

HetKaaimaninciden

t

Met dank aan: Martin Eggens (GAGS)

Achtergrond

Dierenspeciaalzaak exotische dieren•Al eerder aandacht van pers •Bedreigingen en ruzies in bedrijf•Strafrechtelijk onderzoek opgestart•Mogelijkheid van SARS genoemd

Feiten? Melding om 16.00 uur• Eerste informatie

– Dierenspeciaalzaak exotische dieren– Kaaimannen werden ziek en waren dood– Ook vogels overleden– 4 mensen werkzaam in zaak werden onwel

• Klachten bij slachtoffers• Benauwd, zuurstofbehoeftig• Tensiewisselingen (blijkt verwisseling van personen te zijn)

• Hypothermisch (door hevige ventilatie. Hierdoor gingen ook de vogels dood)

• Hoofdpijn

• Moe, suf, willen gaan slapen• Rode vlekken en bult op arm, verder geen huidklachten (desinfectant?)

• Wijde pupillen

• Resultaten eerste verkenningen:

• Witte bolletjes in basin• AMBU-mensen hebben ook klachten

– Klachten zeer divers maar geen huidklachten

• Brandweer meet niets chemisch in lucht.• Monsters van water, ontlasting en voeding genomen voor

analyse• MOD gealarmeerd

© 2013 JP van de Sande RuGFeiten?

Feiten? Opschaling naar GRIP 2• COPI- ter plaatse bestrijding van bron• Behandeling van slo’s• OT- tactische advisering naar COPI en BT

SCENARIOS

1.Toxicologisch acuut: slo’s stabiel, geen uitbreiding

2.Toxicologisch traag : licht besmettelijk, slo’s neemt toe

3.Biologisch: infectueus, bacterieel of viraal overdraagbaar

Feiten? Advies GAGS

• 4 slachtoffers droog ontsmetten

• Zo snel mogelijk naar ziekenhuis

• Rest van slachtoffers niet urgent

Feiten? Situatie om 20.00 uur• In quarantaine

– 4 direct medische hulp– 10 geringe klachten (klachten nemen af)– 10 geen klachten– 77 overigen binnen quarantainegebied

• Belangrijk: Ook pers in quarantaine

• Later: 2 persmedewerkers onwel in RTV Drenthe gebouw

Feiten? Situatie om 22.00 uur: Onveranderd

• Quarantaine om 23.30 uur opgeheven• 23 mensen gedecontamineerd en naar UMCG

vervoerd• 2 mensen RTV Drenthe ook naar UMCG• Via pers circuleert de naam nitroaniline• Tijdens transport naar UMCG klachten vrijwel

verdwenen• Metingen door MOD in dierenzaak en in bloed van

mensen leveren niets op (COHb, Methemoglobine)

Feiten? Situatie om 24.00 uur:

Valt dit ook uit te leggen?

• - Ja, wacht effe, wacht effe. Dus jij hebt trek om te fleppen?- Ja.- En dan kruip-ie de lucht in...- Ja.- Maar voordat jij in de suikerpot hebt kennen roeren gaat-ie weer plat?- Precies! Ja. Dus duik ik maar weer in de leesportefeuille. Begrijp je?- Nee, maar dan zit jij waarschijnlijk in een poreuze cirkel.- Zou jij denken?- Ja, dat is waarschijnlijk psychisch. Dat is waarschijnlijk psychisch.- Wat heb mijn jongeheer nou met psychisch te maken?

- Fysiek is altijd psychisch!

Is psychisch wel altijd fysiek?

Fysiek en psychisch

Waar gaan we het over hebben?• Mensen die onwel worden na alarm in dierenwinkel• Belgische schoolkinderen die ziek worden van Cola• Scholieren die bij generale repetitie van musical

massaal flauwvallen of onwel worden• Mensen met het sick building syndrome• Palestijnse meisjes die zich vergiftigd weten door

Israëli's• Kinderen die massaal ziek worden na vaccinatie • Bredanaren die massaal jeukende uitslag krijgen• Deelnemertjes aan vossenjacht die onwel worden • Nigerianen die plots constateren dat hun jongeheer

verdwenen is

Vorig jaar in Emmen werden verschillende mensen plotseling ziek in winkels

Twee jaar onverklaarbaarheid in Nederland

2-okt-08 Laren8-aug-08 Boekel16-jun-08 Amersfoort

30-mei-08 Amsterdam12-mrt-08 Groningen11-mrt-08 Leidschendam13-feb-08 Apeldoorn10-dec-07 Oss15-nov-07 Zaanstad5-nov-07 Hoogeveen

25-okt-07 Amsterdam14-okt-07 Leiden14-jul-07 Bernheze

22-jun-07 Assen29-mrt-06 Vlaardingen

Media133111211311313

N & symptomenn? prikoog, keelpijn hoofdpijn15 hospitaal/misselijk/braken,duizelig26 hospitaal/misselijk, hoofd-,maag-, oog-pijn,slapte10/2hospitaal. Duizelig, benauwd, luchtwegen4 hospitaal. Snel einde klachten10/2 hospitaal/slijmvlies mond10/misselijk/braken8/misselijk,hoofd-,buik-pijn7 hosp. Hoofdpijn, miss/braken,benauwd4> 10 hoofdpijn, benauwd,koud,suf,tinteling,huid2 braken, hyperventilatie3 hospitaal. ademhaling, irritatie.11 hospitaal. Misselijk, braken, malaise6>26>36 Prikkeling,benauwd, slap, miss/braken11 hosp/16 klachten prikk. miss/braken

Per jaar dus ca 8 uitbrakenCa. 200 slachtoffersWaarvan ca. 40% kinderenDrenthe relatief zwaar getroffenHulpverleners zijn ook mensen

GRIP

1

2/3

1

0

1

0

1

0

1

2/3

0

0>2

2/3

1

1

type

kinderen onwel/klas kwik gemorst

kinderen onwel/vossejacht

mensen onwel/kantoor/2 dagen

mensen onwel/bedrijf

mensen onwel/callcenter

mensen onwel/PolBureau

Mensen onwel/welzijnsinstelling

kinderen onwel/ VMBO

medewerkers onwel/Zeeman

medewerkers onwel/dierenzaak

kinderen onwel/sporthal

Mensen onwel/ park

kinderen onwel/musical

medewerkers onwel/callcenter

kinderen/gymzaal; medewerkers/apotheek

opmerkingenlokaal waar kwik geknoeid geen klachtenkinderen uit versch groepen

hele gebouw ontruimd. Airco controle

veel stressfactoren. Fam ruzie. QuarantaineLeraar verbaasd over 'circus'paniek onder vele hulpverleners1 kind met halfzijdige pareseVeel mensen in kleine ruimte. Werk aan aircoKl. erger na afvoer naar school.Eerder ook klachten.

oorzaakgeurvreemde voorwerpen geziengeurstinkend watermuffegeur/rep luchtsysteemrioollucht?vreemde geurthee uit koffieapparaatgeur bij uitpakken ondergoedrare geur

vondst naalden,medicijnenHaarlak?bedompte lucht?geur?

© 2006 JP van de Sande RuGHoe reageren de ‘diensten’ vb Wolfheze

•

MPI,MSI

of

Massahysterie

Een vreemde ziekteMPI wordt door journalisten en andere leken aangeduid als:

MASSAHYSTERIE !!!!!

COLLECTIEVE HYSTERIE!!!!!!

MYSTERIEUZE ZIEKTE!!!!!!

RAADSELACHTIGE EPIDEMIE!!!!

“UITBARSTING”

“STRESS”

Of wat wetenschappelijker:

Mass Psychogenic Illness (MPI) is het collectief voorkomen, of de collectieve zelf-rapportage van fysieke symptomen zonder dat er een aanwijsbare fysieke oorzaak voor is

Beschreven gevallen van MPSchuler, E.A. & Parenton, V.J. 1943 A recent epidemic of hysteria in a Louisiana highschool.Johnson, D.M. 1945 The Phantom anesthesist of Mattoon: a field study of mass hysteria.Jacobs, N. 1965 The phantom slasher of Taipei: Mass hysteria in a non-western societyKerckhoff, A.C., Back, K.W. & Miller1965 Sociometric patterns in hysterical contagion.Kerckhoff, A.C. & Back, K.W. 1968 The June bug. A study of hysterical contagion.Stahl, S.M. & Lebedun, M. 1974 Mystery gas: an analysis of mass hysteria.Nitzkin JL 1976 Epidemic transient situational disturbance in an elementary school.Gehlen, F.L. 1977 Toward a revised theory of hysterical contagion.Colligan, M.J. & Murphy, L.R. 1979 Mass psychogenic illness in organizations: An overview.Schmitt, N., Colligan, M.J., Fitzgerald, M.1980 Unexplained physical symptoms in eight organizations: Individual and organizational analyses.Colligan, M.J. & Murphy, L.R. 1982 A review of mass psychogenic illness in worksettings.Pennebaker, J.W.: 1982 Social and perceptual factors affecting symptom reporting and mass psychogenic illness.Modan B, Swartz TA, Tirosh M, Costin C, Weissenberg E, Donagi A, et al1983 The Arjenyattah epidemic. A mass phenomenon: spread and triggering factorsSmall G.W & Borus J.F. 1983 Outbreak of illness in a school chorus. Toxic poisoning or mass hysteria? Robinson P, Szewczyk M, Haddy L, Jones P, & Harvey W1984 Outbreak of itching and rash: epidemic hysteria in an elementary school. Colligan, M.J. 1985 An apparent case of mass psychogenic illness in an aluminium furniture assembly plant.Hefez A. 1985 The role of the press and the medical community in the epidemic of "mysterious gas poisoning" in the Jordan West Bank.Alexander R.W & Fedoruk M.J 1986 Epidemic psychogenic illness in a telephone operators' building. Small, G.W. & Borus, J.F. 1986 The influence of newspaper reports on outbreaks of mass hysteria.Wessely S 1987 Mass hysteria: two syndromes? Philen RM, Kilbourne EM, McKinley TW, Parrish RG1989 Mass sociogenic illness by proxy: parentally reported epidemic in an elementary schoolCole TB, Chorba TL, Horan JM. 1990 Patterns of transmission of epidemic hysteria in a school. Small, G.W., Propper, M.W., Randolph, E.T. & Eth, S.1991 Mass hysteria among student performers: Social relationships as a symptom predictor.Ryan C.M. & Morrow L.A. 1992 Dysfunctional buildings or dysfunctional people: an examination of the sick building syndrome and allied disorders.Aldous,J.C., Ellam,G.A., Murray,V.& Pike,G.1994 An outbreak of illness among schoolchildren in London: toxic poisoning not mass hysteria.Bartholomew,R.E. 1994 The social psychology of 'epidemic' koro.Bartholomew,R.E. 1994 Tarantism, dancing mania and demonopathy: the anthropolitical aspects of 'mass psychogenic illness'.Rothman A.L & Weintraub M.I. 1995 The sick building syndrome and mass hysteria. Ali-Gombe, A., Guthrie, E. & McDermott,N.1996 Mass hysteria: one syndrome or two?Bartholomew, R.E. & Siriois, F 1996 Epidemic hysteria in schools: An international and historical overview.Boss LP. 1997 Epidemic hysteria: a review of the published literature. Donaldson LJ, Cavanagh J, Rankin J1997 The dancing plague: a public health conundrum. Bartholomew R.E. & Sirois, F. 2000 Occupational mass psychogenic illness: A transcultural perspective.Jones, T. 2000 Mass Psychogenic Illness: a case report and overview.Jones, T.F., Craig, A.S., Hoy, D., et al.: 2000 Mass psychogenic illness attributed to toxic exposure at a high school.Magnavita, N. 2000 Industrial mass psychogenic illness: the unfashionable diagnosis.Wesseley, S. 2000 Responding to Mass Psychogenic IllnessJamieson, M. 2001 Masks and madness. Ritual expressions of the transition to adulthood among Miskitu adolescentsKharabsheh, S. e.a. 2001 Mass Psychogenic Illness following tetanus-diphteria toxoid vaccination in JordanOmmeren, M. van e.a. 2001 Trauma amd loss as determinants of medically unexplained illness in a Bhutanese refugee campRadford, B. & Bartholomew, R. 2001 Pokemon contagion: photosensitive epilepsy or mass psychogenic illness?Bartholomew, R.E. & Wesseley, S.2002 Protean nature of mass sociogenic illness.Nemery, B., Fischler, B., Bogaerts, M., Lison & Willems, J.2002 The Coca Cola incident in Belgium, June 1999.Chen, C.S., Yen, C.F., Lin, H.F. & Yang, P.2003 Mass hysteria and perceptions of the supernatural among adolescent girl students in Taiwan.Vasterman, P., Yzermans,C.J.& Dirkzwager, AJE.2005 The Role of the Media and Media Hypes in the Aftermath of DisastersWeir, E. 2005 Mass sociogenic IllnessHempelman, C.F. 2007 The laughter of the 1962 Tanganyika 'laughter epidemic'Lorber, W., Mazzoni, G & Kirsch, I.2007 Illness by suggestion: Expectancy, Modeling and Gender in the production of psychosomatic symptoms

Kenmerken van MPI• Er is steeds een ‘triggering accident’, vaak geur• Treedt plotseling en acuut op na ‘sense making’• Altijd meerdere gevallen tegelijk (anders IPI)• Treft voornamelijk vrouwen (>70%)

• Treft relatief dikwijls jonge mensen• Besmetting loopt via sociale netwerken• Vaak in groeperingen of organisaties met stress• Snel en spoorloos herstel, zeker na aftransport• Symptomen (NB helft is self report):

• Hoofdpijn, duizeligheid, toevallen, flauwvallen, gapen, beven• Maagklachten, misselijkheid, braken, benauwdheid• Huiduitslag, jeuk, pijn, allergische reacties, hoesten• Moeheid, uitputting, depressie, agitatie, dwanghandelingen, dwanglachen,

(dwang)voorstellingen

Processen bij MPI• Modelling/ Nabijheid (plaats en sociaal)

• Response expectancy• Suggestie • Arousal• Geruchtvorming/sense making• Publiciteits effecten

» Media kunnen, afhankelijk van benadering, vriend of vijand zijn. Geef ze iets positiefs om te doen!

• Civielrechtelijke aspecten» Men kan belang hebben bij verzuim (scholieren!), of bij mogelijke claim,

men kan slachtofferrol willen benadrukken etc.

Men kan zich afvragen of dit alles hysterie mag hetenMen kan zich afvragen of dit alles hysterie mag heten

© 2013JP van de Sande RuGslotopmerkingen• Het meest basale verschijnsel bij MPI is onzekerheid:

– Bij patienten en omstanders

– Bij professionals en bestuurders

• Toch zijn er wel enkele zekerheden:• Gezien de zeer acute ontwikkeling van MPI, kunnen alle vormen van bacteriele of virale infectie uitgesloten worden. Die hebben immers een incubatietijd• Ook vele effecten van toxinen hebben geruime tijd nodig om zich te ontwikkelen• Ook als er werkelijk iets toxisch rondzweeft, kan het effect toch door MPI effecten versterkt worden

Nog een leerzame case

24CASE 2

DRANK, VERVELING & TUIG

Project X Haren 21-11-12

DE ACHTERGROND• In 2012 kwam de film PROJECT X uit • Project X is a 2012 comedy film directed by Nima Nourizadeh The plot follows Thomas (Thomas Mann),

Costa (Oliver Cooper) and J.B. (Jonathan Daniel Brown), three friends who plan to gain popularity by throwing a party, a plan which quickly escalates out of their control. The film was presented as a home video from the perspective of an attendee using a camera to document the night's events.

• De film was volgens de kritiek een ernstige misser (misogyn, drugs idealiserend, etc), maar voor pubers een cult-film

• Following the release of Project X, many parties were inspired by the film.

• On March 9, 2012, "Project M" became the first event to gain media attention after a party invite was posted on Twitter by high schooler Mikey Vasovski, and was subsequently passed to thousands of users, to the point that the message was being resent once per second. A Houston party attracted between 500 and 1,000 guests, but resulted in the death of one person after at least one attendee started firing a gun when police attempted to break up the event

• Door relatieve rijkdom, onafhankelijkheid en gierende hormonen zijn Nederlandse jongelui snel voor een feestje te porren

• Nederland is geen erg sensationeel land, dus is te verwachten: “The search for exitement in an unexiting world”

• Bier en blowen zijn in ons land een integraal onderdeel van de jeugdcultuur

• Door hoge internetdeelname in Nederland komen berichten snel door

WAT GEBEURDE?• Via een Facebookuitnodiging voor

een verjaardagsfeestje van Merthe Weusthuis werden ca 25000 mensen uitgenodigd

• Meer dan 2000 kwamen opdagen

• Na aanvankelijk leuk ‘feestje’, kwamen rond 19 uur vele nieuwe deelnemers, met veel nieuw bier.

• Tussen 20 en 21 uur escaleerde het ‘feest’ hard. Na ca een uur was ergste voorbij

• Omstreeks 1 uur was alles weer rustig

• Schade volgens gemeente: 30 gewonden, en millioenen schade aan straatmeubilair, voertuigen, winkels en woningen en tuinen. Er waren 35 arrestaties

© 2006 JP van de Sande RuGWAT GEBEURDE?

Wat ging fout?• Er was veel onzeker en ambtenarij had daar geen goede

draaiboeken of scenarios voor (nog even doorzingen..)

• De 1000 feestgangers ‘s middags wilden een leuke dag• Dus ze pakten samen op de plek van de verjaardag• Ze dronken bier en aten weinig• Tussen zes en zeven kwamen n.a.v. SMS, Media en Twit

berichtgeving veel nieuwe bezoekers, waaronder types die hier een gelegenheid zagen ‘los’ te gaan

• En na verloop van tijd verveelde men zich toch wel wat• Ze zochten dus naar leukere dingen• En die waren alleen maar aanwezig in de vorm van ME• Dus de ME moest voor vertier zorgen en dat deden ze• Dit leidt tot Wij-Zij vorming, een sociaal proces.• Maar: zelfs nu nog zoekt men de oorzaak in techniek

Wat had gedaan moeten worden?1. Grondiger verkenning van het voortraject (US, Canada, Duitsland, Frankrijk,

internetsites)

2. Horizontale communicatie vooraf, via dezelfde lijnen die de feestgangers gebruiken (PtoP, Facebook, Hyves, Twitter)

3. Beter zoeken naar en reageren op inlichtingen en betere communicatie

4. Contracten sluiten voor ‘hoogwaardig’ amusement, inclusief security5. Zorgen voor bewegwijzering en gidsen volgens ‘Nijmeegs model’

6. Alcoholverbod duidelijk vooraf communiceren7. Strikte handhaving alcoholverbod

8. Instellen van ‘spotters’ en directe aanhouding van bekenden van politie

9. Geen verticale organisatie, maar flexibiliteit en resilience

Wat zei de commissaris?Teksten van commissaris Dros bij Pauw & Witteman:

•“Het is zo dat de districtschef van Groningen daar ook heel nauw bij betrokken is geweest”

•“We waren uitermate goed voorbereid: We hadden er voor gekozen om langs de lijnen van crisis en rampen lijnen de projectstructuren neer te zetten, met een regionaal beleidsteam en met een operationeel team”

•“Het is allemaal een beetje jargon maar het geeft aan hoe serieus we de zaken opnamen. Het was allemaal keurig netjes bezet door politiemensen en door mensen van de hulpverleningsdiensten

•en ik heb me bij het begin van de avond aangesloten bij het gemeentelijk beleidsteam” (blijkt later om 20:30 te zijn geweest)

•“Ik ben begin van de avond ben ik geweest bij het team van leidinggevenden die leiding gaf aan de operaties op straat, opnieuw een beetje jargon, dat is de staf grootschalig en bijzonder optreden”

© 2013 JP van de Sande RuGWat valt hieruit te leren?

uitbreiding van ellende

AANTAL

Be-Trok-kenen

STERKTE STIMULUS

Zo denkt men dat het verband is.Schijnzekerheid!

Zo is het verband werkelijk.

Onzekerheid!

© 2013 JP van de Sande RuGOnzekerheid is centraal concept• Kenmerkend is dat er tijdens maar ook na afloop grote

onzekerheid en onenigheid bestaat over wat er werkelijk aan de hand is

• Daar zal ook een rapport van 300.000 euros weinig aan veranderen

• Toch moet ondanks onzekerheid worden beslist• Mensen met verantwoordelijkheid hebben neiging de

oorzaken bij de anderen te zien (externe attributie). Ze kijken ongaarne naar zichzelf

• Door hun verantwoordelijkheid zijn ze echter een belangrijk onderdeel van probleem zeker in ogen van anderen

• Er ontstaat dus zwarte pieten

vredesorganisatie en oorlogsorganisatie

• Opleidingen lang• Selectie op bestuurlijke

capaciteiten• Carrière gebaseerd op

foutvermijding• Doelen langere termijn• Democratische instelling en

leiderschap• Zorg voor correcte

procedures• Sancties voor relatief kleine

afwijkingen• Rivaliteit tussen diensten• Professionalisering • Preparatie

• Opleidingen kort• Selectie op inspiratie en

enthousiasme• Carrière gebaseerd op prestaties

• Doelen korte termijn• Autoritaire instelling en

leiderschap• “Cutting the red tape”

• Polarisatie in sancties• Overkoepelend doel reduceert

rivaliteit• Improvisatie • Veerkracht

Enkele conclusies1. Onzekerheid is het belangrijkste kenmerk van massa situaties2. In crisis is neiging tot monocausaal denken groot3. Uitvoerenden met publieks taak zullen geen goede waarnemers zijn (hoge

spanning & hoge cognitieve belasting)

4. Inzet ervaren observatoren is daarom aan te raden (Zijn alle GAGS dat?)

5. Te strakke voorbereiding maakt deze aanpassingen moeilijk (cf WTC ramp New York)

6. Maak dus uitvoerenden zoveel mogelijk autonoom7. De belangrijkste succesfactor is ERVARING (niet: goed in het pulletje vallen)

8. Dit is voor bestuurders en leidinggevenden een zeer bittere pil, die dan ook zelden geslikt wordt

9. Het publiek begrijpt rellen niet10. Het publiek begrijpt MPI niet11. En tenslotte:

Dit is

Eigenlijk nog lang niet

het einde

© 2006 JP van de Sande RuG

•

© 2006 JP van de Sande RuG

•