Ontwikkelingen op de financiële markten Inleiding Na forse koersdalingen in de eerste twee maanden van 2008 kwamen de financiële markten in maart opnieuw in een negatieve spiraal terecht. Het dieptepunt was het in liquiditeitsproblemen geraakte Bear Stearns, één van Wall Street’s oudste zakenbanken. Wat is de oorzaak van deze onrust en wat zijn de gevolgen voor de verschillende beleggingscategorieën? Kredietcrisis in korte tijd uitgebreid In de zomer van 2007 bleek dat er voor honderden miljarden was belegd in producten gekoppeld aan Amerikaanse hypotheken met een zeer lage kredietwaardigheid. Een stijgende hypotheekrente zorgde er voor dat huiseigenaren de rentelasten niet meer konden dragen. Hierdoor daalde de waarde van de beleggingen in de hypotheekproducten. Doordat de producten via ingewikkelde constructies waren gebundeld en doorverkocht, had uiteindelijk niemand meer een overzicht van de waarde en risico’s van deze producten. Het gevolg was een gebrek aan vertrouwen tussen banken, waardoor de interbancaire geldmarkt stil kwam te liggen. Ondanks verwoede pogingen van centrale banken om liquiditeit te verschaffen, verbeterde het vertrouwen niet. Het kredietrisico (de spread) op verschillende obligatiecategorieën steeg en de koersen op aandelenmarkten daalden fors. Terwijl de kredietcrisis zich in eerste instantie concentreerde op de producten die te maken hadden met de hypotheken, veranderde dit in een sneeuwbaleffect. Hedge fondsen kregen te maken met grote verliezen, financiële instellingen moesten fors afboeken op hun beleggingen en obligatieverzekeraars zagen hun koersen dalen. De financiële instelling Northern Rock boekte zulke grote verliezen dat het na liquiditeitsproblemen door de Britse staat in februari dit jaar werd genationaliseerd. In maart kwam het investeringsfonds Carlyle Capital Corporation in de problemen en kon niet meer aan zijn verplichtingen voldoen. Het fonds is inmiddels gestart met de liquidatie. Het laatste slachtoffer, in de tweede week van maart, was Bear Stearns. Het bedrijf kwam in enkele dagen in liquiditeitsproblemen. Met hulp van garantiestellingen door de Amerikaanse centrale bank, deed JPMorgan een bod op de bank van USD 2 per aandeel. Reactie centrale banken Na het uitbreken van de kredietcrisis in de zomer van 2007, reageerde de Amerikaanse centrale bank met een serie renteverlagingen. De laatste verlaging tot 2,25% kwam in de week dat Bear Stearns in de problemen raakte. Een lage rente zorgt voor lagere financieringskosten voor bedrijven en gezinnen, waarmee de centrale bank probeert een positieve impuls te geven aan de economie. Daarnaast zorgden de centrale banken wereldwijd verschillende malen voor extra liquiditeit op de geldmarkt om de orde op de interbancaire geldmarkt te herstellen. In Europa reageert de Europese centrale bank vooralsnog niet met een renteverlaging. De hoge inflatie staat een renteverlaging op korte termijn in de weg. De Europese centrale bank houdt vooralsnog vast aan haar inflatiedoelstellingen. Ontwikkelingen financiële markten De kredietcrisis zorgt voor grote onzekerheden op de financiële markten. Daarnaast maken beleggers zich zorgen over de gevolgen voor de economische groei wereldwijd. De Amerikaanse economische groei neemt af, terwijl ook in Europa de economische groei minder wordt. Beleggers gaan in deze tijden van onzekerheid op zoek naar relatief veilige beleggingen, zoals staatsobligaties. Ook grondstoffen, zoals goud en olie doen het uitzonderlijk goed. Beleggingen met een hoger risico, zoals aandelen, hebben dit jaar te maken met forse verliezen.

Beleggers reageerden positief op de renteverlaging van half maart door de Amerikaanse centrale bank, in combinatie met de extra liquiditeiten door de centrale bank en meevallende kwartaalcijfers van grote Amerikaanse financiële instellingen (Goldman Sachs en Lehman Brothers). De agressieve renteverlagingen en de kapitaalinjectie laten zien dat de Amerikaanse centrale bank daadkrachtig optreedt en er alles aan doet om de Amerikaanse economie te stimuleren en de situatie op de financiële markten te herstellen. Aandelen De aandelenbeleggingen hebben duidelijk last van de koersdalingen wereldwijd. Terwijl in 2007 de aandelenmarkten van opkomende landen het nog relatief goed deden, zien deze landen dit jaar ook grote koersdalingen. Door het verlies aan het vertrouwen in de Amerikaanse economie, is in 2008 de waarde van de dollar ten opzichte van de euro verder gedaald. Het afdekken van de dollar ten opzichte van de euro was daardoor positief voor de absolute rendementen van de TKP aandelenfondsen. De financiële sector is hard geraakt door de kredietcrisis. Veel van de door TKP geselecteerde externe managers hadden hierop geanticipeerd en waren onderwogen in deze sector. Hierdoor kunnen de aandelenbeleggingen ook minder profiteren van het koersherstel van deze sector na de renteverlaging van de Amerikaanse centrale bank half maart. Terwijl de aandelenmarkten grote koersschommelingen laten zien, zijn er ook grote rendementsverschillen tussen externe managers. Dit biedt voordelen voor het beleggen volgens een multi manager aanpak. Global Tactical Asset Allocation Het MM Global Tactical Asset Allocation (GTAA) is een fonds waarbij meerdere soorten beleggingen (asset categorieën) tegen elkaar worden afgewogen. Naast aandelen en obligaties kan het fonds ook kiezen voor grondstoffen. Daarnaast vindt een groot deel van de keuze van beleggingen plaats binnen de verschillende beleggingscategorieën. Tenslotte vindt er tactische allocatie plaats over diverse valuta’s. Dit jaar profiteert het fonds onder andere van externe managers die goed hadden geanticipeerd op de koersdaling van de dollar ten opzichte van de euro.

60

70

80

90

100

110

120

mrt-

07

apr-0

7

mei-

07

jun-

07

jul-0

7

aug-

07

sep-

07

okt-07

nov-

07

dec-

07

jan-

08

feb-

08

mrt-

08

MSCI AC WORLD in EUR

1,2

1,25

1,3

1,35

1,4

1,45

1,5

1,55

1,6

mrt-

07

apr-0

7

mei-

07

jun-

07

jul-0

7

aug-

07

sep-

07

okt-07

nov-07

dec-07

jan-

08

feb-

08

mrt-

08

dollar ten opzichte van de euro

Global Hedge Funds Doordat hedgefondsen gebruik maken van verschillende soorten beleggingsstrategieën, kunnen zij in neergaande marktomstandigheden verliezen beperkt houden. Daardoor is het rendement van het TKP Global Hedge Fund Strategies dit jaar ruim beter dan de rendementen op de aandelenbeleggingen. Grondstoffen De olieprijs en andere grondstoffen breken dit jaar record na record. Grondstoffen worden in het algemeen gezien als veilige belegging en een bescherming tegen inflatie en doen het vaak goed als de rest van de financiële markten in mineur zijn. Vastrentende waarden Beleggers gingen door de onrust op de financiële markten op zoek naar relatief veilige beleggingen. Staatsobligaties lieten daardoor positieve rendementen zien dit jaar. Daarentegen stegen de risicopremies van de meer risicovolle obligatiecategorieën, zoals bedrijfsobligaties en obligaties uitgegeven door opkomende landen. Dit betekent dat het renteverschil (spread) tussen deze obligatiecategorieën en staatsobligaties fors steeg. Bedrijfsobligaties hadden onder andere last van de problemen van bedrijven in de financiële sector. Deze sector is goed voor ongeveer 57% van de totale markt voor bedrijfsobligaties. Obligaties uitgegeven door opkomende landen hadden last van de algemene vlucht van beleggers uit risicovolle categorieën. De fundamentele ontwikkelingen van opkomende landen zien er nog steeds goed uit, hoewel een economische groeivertraging in de Verenigde Staten en Europa ook negatief zal zijn voor deze landen. Al met al was de daling van de rente op staatsobligaties groter dan de stijging van de spreads, waardoor het rendement van deze categorieën per saldo dit jaar nog positief is. Onroerend goed In de onroerend goed markten is de invloed van de kredietcrisis, zij het beperkt, merkbaar. Het transactievolume in Europa is afgenomen door de gestegen rente, de toegenomen risicoaversie en de afgenomen financieringsbereidheid bij banken. Mede door de kredietcrisis zijn de prijzen van kantoorbeleggingen in Londen, Parijs en Madrid in de tweede helft van 2007 enigszins gedaald. De winkel- en woningmarkten zijn relatief stabiel, zij het dat in de winkelmarkt in Groot Brittannië waardedalingen van 5% - 10% hebben plaatsgevonden. De verwachting is dat de lagere groeiverwachting voor de Europese economie in 2008 ook een dempend effect op de onroerend goed markten zal hebben. De markten van Centraal en Oost Europa zullen, met een economische groei van ongeveer 6%, zich naar verwachting positief onderscheiden van de rest van Europa.

2,5

3

3,5

4

4,5

5

mrt-

07

apr-0

7

mei-

07

jun-

07

jul-0

7

aug-07

sep-

07

okt-07

nov-07

dec-07

jan-

08

feb-

08

mrt-

08

10-jaars EMU rente

0

50

100

150

200

250

feb-

07

apr-0

7

mei-

07

jun-

07

jul-0

7

aug-

07

sep-

07

okt-07

nov-

07

dec-

07

jan-

08

mrt-

08

Spre

ad

Financiële dienstverlening Overige sectoren