ONTDEK DE NATUUR...Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 8 13-04-17 20:27 9 ONTDEK DE NATUUR De natuur en...

MARIA ANA PEIXE DIAS

INÊS TEIXEIRA DO ROSÁRIO

BERNARDO P. CARVALHO

NAAR BUITENONTDEK

DE NATUUR

MARIA ANA PEIXE DIAS

INÊS TEIXEIRA DO ROSÁRIO

BERNARDO P. CARVALHO

NAAR BUITENONTDEK

DE NATUUR

Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 3 13-04-17 20:27

9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?

110 BOMEN: LEKKER IN DE SCHADUW 144 VOGELS: DAAR-

9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?



9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?


9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?




9

ONTDEK DE NATUUR

De natuur en wij… een lang verhaal

Stel je eens voor hoe de mensen leefden in de prehistorie, nog voor er dorpen of steden waren. Alles om hen heen was natuur! In die tijd waren er geen verharde wegen, geen huizen of elektriciteit. Wel waren er vlaktes zover je maar kon kijken, lustig stromende rivieren, hoge bergen en rot-sen, ontelbaar veel dieren (zacht zoemend of wild grommend) en bomen, bomen en nog eens bomen… Duizenden jaren lang waren we een met de natuur. Eigenlijk was er geen onderscheid tussen de planten, de dieren, de rivieren en ons. We waren zo hecht verbonden met de natuur omdat we van haar afhankelijk waren om te overleven. We hadden vruchten en zaden nodig die aan bomen en plan-ten groeiden, vis uit de rivier en de zee en allerlei kleine en grote dieren om op te jagen. De natuur was mysterieus. We begonnen haar ritme te snappen, maar al-les leek zich magisch te voltrekken. (Als je bedenkt hoeveel mysteries we vandaag de dag nog moeten ontrafelen, kun je wel nagaan hoeveel het er toen waren.) De natuur was ook machtig. Niets kon een razende rivier in toom hou-den, niemand kon een storm voorspellen en er waren geen hulpmiddelen om te zorgen voor grotere oogsten. De natuur was dus onze vriend, maar ook onze vijand. Stel je eens voor dat je tussen allemaal dieren zou leven die jou wilden opeten. Denk aan de strenge winters die je moest overleven, de droogte, overstromingen of plagen die de planten konden verwoesten die je nodig had om te eten. Daarom baden we ooit tot de bergen, de bomen en de rivieren. De natuur was als een levend wezen, een god met wie je kunt praten en die je alles kunt vragen, of een geschenk kunt geven in ruil voor een grote gunst.

9

ONTDEK DE NATUUR

De natuur en wij… een lang verhaal

Stel je eens voor hoe de mensen leefden in de prehistorie, nog voor er dorpen of steden waren. Alles om hen heen was natuur! In die tijd waren er geen verharde wegen, geen huizen of elektriciteit. Wel waren er vlaktes zover je maar kon kijken, lustig stromende rivieren, hoge bergen en rot-sen, ontelbaar veel dieren (zacht zoemend of wild grommend) en bomen, bomen en nog eens bomen…

Duizenden jaren lang waren we een met de natuur. Eigenlijk was er geen onderscheid tussen de planten, de dieren, de rivieren en ons. We waren zo hecht verbonden met de natuur omdat we van haar afhankelijk waren om te overleven. We hadden vruchten en zaden nodig die aan bomen en plan-ten groeiden, vis uit de rivier en de zee en allerlei kleine en grote dieren om op te jagen.

De natuur was mysterieus. We begonnen haar ritme te snappen, maar al-les leek zich magisch te voltrekken. (Als je bedenkt hoeveel mysteries we vandaag de dag nog moeten ontrafelen, kun je wel nagaan hoeveel het er toen waren.) De natuur was ook machtig. Niets kon een razende rivier in toom hou-den, niemand kon een storm voorspellen en er waren geen hulpmiddelen om te zorgen voor grotere oogsten. De natuur was dus onze vriend, maar ook onze vijand. Stel je eens voor dat je tussen allemaal dieren zou leven die jou wilden opeten. Denk aan de strenge winters die je moest overleven, de droogte, overstromingen of plagen die de planten konden verwoesten die je nodig had om te eten. Daarom baden we ooit tot de bergen, de bomen en de rivieren. De natuur was als een levend wezen, een god met wie je kunt praten en die je alles kunt vragen, of een geschenk kunt geven in ruil voor een grote gunst.


32

NAAR BUiTENNAAR BUiTEN

Ik ga naar buiten en ik neem mee…

Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. Check dus vóór je gaat of je alles hebt:

Een zaklamp, voor als je in het donker (nog) buiten bent.

Een hoed en zonnebrand (vergeet niet om vaak te smeren; in het open veld kan de zon net zo fel branden als aan het strand).

Een gps of kompas (oefen ermee voordat je op pad gaat).

Laarzen of waterdichte schoenen als je naar

waterige of modderige plekken gaat.

Een verrekijker om vogels of andere dieren te spotten.

32

NAAR BUNAAR BUNAAR BUiiiTENTENTEN

Ik ga naar buiten en ik neem mee…Ik ga naar buiten en ik neem mee…

Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. Check dus vóór je gaat of je alles hebt:

Een zaklamp, voor als je in het donker (nog) buiten bent.

Een hoed en zonnebrand Een hoed en zonnebrand (vergeet niet om vaak te smeren; in het open veld kan de zon net zo fel branden als aan het strand).

Een gps of kompas (oefen ermee voordat je op pad gaat).

Laarzen of waterdichte Laarzen of waterdichte schoenen als je naar schoenen als je naar

waterige of modderige waterige of modderige plekken gaat.

Een verrekijker om Een verrekijker om vogels of andere dieren te spotten.dieren te spotten.


ONTDEK DE NATUUR

33

Stevige (wandel)schoenen

(al ingelopen, uiteraard).

Een jas (zelfs als het lekker lijkt als je weggaat, kan het later op de dag koud of nat zijn).

Een schriftje en een potlood om op te schrijven of na te tekenen wat je tegenkomt.

Een natuurgids waarin je onderweg handige informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt natuurlijk ook altijd dit boek meenemen!

Een veldfl es of thermosfl es en een lunchpakket.

ONTDEK DE NATUUR

33

Stevige (wandel)Stevige (wandel)schoenen schoenen

(al ingelopen, (al ingelopen, uiteraard).uiteraard).

Een jas (zelfs als het lekker lijkt als je weggaat, kan het later op de dag koud of nat zijn).

Een schriftje en een potlood om op te schrijven of na te tekenen wat je tegenkomt. tegenkomt.

Een natuurgids waarin je onderweg handige informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt natuurlijk ook altijd dit boek meenemen!

Een veldfl es of Een veldfl es of thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een lunchpakket.lunchpakket.


46

Acht potenVoorbeelden:

spinnen, krabben.

Lopen, rennen, kruipen

Heb je weleens gezien wat voor perfecte kopieën van je voetzool je achter-laat als je op blote voeten door het natte zand loopt? En wat voor afdruk maakt je fiets als je over het strand rijdt? In plaats van losse voetafdrukken heb je dan een lang spoor, alsof je een stok over het zand hebt getrokken. Met dieren is het net zo: de sporen die ze op de grond achterlaten, ver-raden om welke soort het gaat, of het een volwassen beest of een jong was – en zelfs of het dier aan het rennen of aan het lopen was.

Met beide poten op de grondDieren hebben andere poten en bewegen op een andere manier. Maar net als wij kunnen ze rennen, springen, sluipen of simpelweg lopen. Het aantal poten per dier kan meteen een belangrijke aanwijzing zijn:

Vier poten:Voorbeelden:

katten, vossen.

Zes poten:Voorbeelden: kevers, torren.

Twee poten:Voorbeelden:

kippen, meeuwen.

Veel potenVoorbeeld: duizendpoten.

NAAR BUiTEN

46

Acht potenAcht potenVoorbeelden: Voorbeelden:

spinnen, krabben.spinnen, krabben.spinnen, krabben.

Lopen, rennen, kruipen

Heb je weleens gezien wat voor perfecte kopieën van je voetzool je achter-laat als je op blote voeten door het natte zand loopt? En wat voor afdruk maakt je fiets als je over het strand rijdt? In plaats van losse voetafdrukken heb je dan een lang spoor, alsof je een stok over het zand hebt getrokken. Met dieren is het net zo: de sporen die ze op de grond achterlaten, ver-raden om welke soort het gaat, of het een volwassen beest of een jong was – en zelfs of het dier aan het rennen of aan het lopen was.

Met beide poten op de grondDieren hebben andere poten en bewegen op een andere manier. Maar net als wij kunnen ze rennen, springen, sluipen of simpelweg lopen. Het aantal poten per dier kan meteen een belangrijke aanwijzing zijn:

Vier poten:Voorbeelden:

katten, vossen.

Zes poten:Voorbeelden: Voorbeelden: kevers, torren.kevers, torren.

Twee poten:Voorbeelden:

kippen, meeuwen.

Veel potenVoorbeeld: duizendpoten.Voorbeeld: duizendpoten.

NAAR BUiTEN


47

In het voetspoor van...

hond

kat

arend

vos

kip

eekhoorn

paard

varken

rat

hamster

koe

eend

uil

duif

SPOREN

47

In het voetspoor van...

hondhond

katkatkat

arendarend

vosvosvos

kip

eekhoorneekhoorneekhoorn

paardpaard

varkenvarken

rat

hamsterhamster

koe

eendeend

uiluil

duif

SPOREN


72

NAAR BUiTEN

Waar zitten de ogen?Slakken hebben twee paar tentakels op hun kop. Op de langere tentakels zitten de ogen, de kortere zijn om te ruiken. Ze zijn retractiel, wat bete-kent dat de slak ze kan intrekken. En als een tentakel ooit afbreekt, groeit deze gewoon weer terug.

LiefdespijlenGeloof het of niet, maar Cupido bestaat… en hij is een slak! Als sommige slakken willen paren, schieten ze van dichtbij een soort pijltje naar hun partner. Hierin zitten stofjes die de kans op bevruchting bij de aangescho-ten slak vergroten. Het pijltje wordt gypsobelum of liefdespijl genoemd.

Net als wormen zijn slakken hermafrodiet. Na de paring leggen ze alle-bei eitjes: ze graven een gaatje in de grond en leggen hun eitjes daarin, meestal een paar dozijn. Als huisjesslakken worden geboren, hebben ze hun schelpje al op hun rug!

● Pootjes tellen

Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Een kever, zoals deze hiernaast, heeft er aan elke kant drie. Als je een beestje met zes pootjes vindt, weet je dat het een insect is. Lieveheers-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-ken: ze hebben allemaal zes poten. Maar ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen die stappers heel verschillend zijn (kijk maar naar de voorbeelden op de pagina hiernaast).

72

NAAR BUiTEN

Waar zitten de ogen?Slakken hebben twee paar tentakels op hun kop. Op de langere tentakels zitten de ogen, de kortere zijn om te ruiken. Ze zijn retractiel, wat bete-kent dat de slak ze kan intrekken. En als een tentakel ooit afbreekt, groeit deze gewoon weer terug.

LiefdespijlenGeloof het of niet, maar Cupido bestaat… en hij is een slak! Als sommige slakken willen paren, schieten ze van dichtbij een soort pijltje naar hun partner. Hierin zitten stofjes die de kans op bevruchting bij de aangescho-ten slak vergroten. Het pijltje wordt gypsobelum of liefdespijl genoemd.

Net als wormen zijn slakken hermafrodiet. Na de paring leggen ze alle-bei eitjes: ze graven een gaatje in de grond en leggen hun eitjes daarin, meestal een paar dozijn. Als huisjesslakken worden geboren, hebben ze hun schelpje al op hun rug!

● Pootjes tellen

Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Een kever, zoals deze hiernaast, heeft er aan elke kant drie. Als je een beestje met zes pootjes vindt, Als je een beestje met zes pootjes vindt, weet je dat het een insect is. Lieveheers-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-ken: ze hebben allemaal zes poten. Maar ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen die stappers heel verschillend zijn (kijk maar naar de voorbeelden op de pagina hiernaast).


Verschillende soorten poten

Om te grijpenVoorbeeld: bidsprinkhaan.

Om te gravenVoorbeeld: veenmol.

Om te lopen of rennenVoorbeeld: mier, bij, lieveheersbeestje.

Om te springen Voorbeeld: sprinkhaan en krekel.

Om te zwemmenVoorbeeld: waterkever.

Verschillende soorten poten

Om te grijpenVoorbeeld: bidsprinkhaan.Voorbeeld: bidsprinkhaan.

Om te gravenVoorbeeld: veenmol.

Om te lopen of rennenVoorbeeld: mier, bij, lieveheersbeestje.

Om te springen Om te springen Voorbeeld: sprinkhaan Voorbeeld: sprinkhaan en krekel.en krekel.

Om te zwemmenOm te zwemmenOm te zwemmenOm te zwemmenVoorbeeld: waterkever.Voorbeeld: waterkever.


Waarom zijn er gekleurde amfibieën?

Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar een lekker hapje: ‘Let op, ik smaak totaal niet lekker, ik ben zelfs een soort van giftig!’ Zoals de vuursalamander, die pikzwart is met knalgele (of rode) vlekken. In zijn oorklieren (ook wel paratoïden genoemd, de verhogingen achter zijn ogen) maakt hij giftige stofjes aan. Waardoor de slang die toch op het idee kwam om de salamander op te eten hem meteen weer uitbraakt – want hij werd ineens toch misselijk! Sommige stofjes die amfibieën aanmaken zijn niet giftig maar kunnen wel je huid of ogen irri-teren. Daarom moet je altijd je handen wassen nadat je een amfibie hebt aangeraakt.

vuursalamander

Waar komen die giftige stofjes vandaan?

Die komen bijna altijd van de insecten die de amfi bieën hebben gegeten.

96

NAAR BUiTEN

Waarom zijn er gekleurde Waarom zijn er gekleurde amfibieën?

Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar een lekker hapje: ‘Let op, ik smaak totaal niet lekker, ik ben zelfs een soort van giftig!’ Zoals de vuursalamander, die pikzwart is met knalgele (of rode) vlekken. In zijn oorklieren (ook wel paratoïden genoemd, de verhogingen achter zijn ogen) maakt hij giftige stofjes aan. Waardoor de slang die toch op het idee kwam om de salamander op te eten hem meteen weer uitbraakt – want hij werd ineens toch misselijk! Sommige stofjes die amfibieën aanmaken zijn niet giftig maar kunnen wel je huid of ogen irri-teren. Daarom moet je altijd je handen wassen nadat je een amfibie hebt aangeraakt.

vuursalamander

Waar komen die giftige stofjes vandaan?

Die komen bijna altijd van de insecten die de amfi bieën hebben gegeten.

96

NAAR BUNAAR BUiTEN


Bizarre amfi bieën

De kleinste amfi bie is een piepklein kikkertje dat in de bossen van Papoea-Nieuw-Guinea leeft en dat maar 7,7 millimeter lang is (Paedophryne amauensis). Het is ook het kleinste gewervelde dier ter wereld.

Het mannetje van de heikikker, die ook in Nederland voorkomt, wordt tijdens de paartijd blauw. Soms bescheiden lichtblauw, maar soms echt zo blauw als een smurf!

De grootste amfi bie ter wereld is de Chinese

reuzensalamander die wel 2 meter lang kan

worden!

Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In hun buik kun je zo hun ingewanden

zien zitten! Ze leven goed verscholen in de oerwouden van Midden- en

Zuid-Amerika.

De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in Australië geïntroduceerd om een keverplaag te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf

een enorme plaag.

Een van de allersterkste gifsoorten komt van een kikker uit de Amazone. De lokale bevolking gebruikt het gif bij het jagen. Ze hoeven alleen

maar hun pijlpunten over de rug van de kikker te strijken. Succes verzekerd!

97

AMFiBiEËN

Bizarre amfi bieën

De kleinste amfi bie is een piepklein kikkertje dat in de bossen van Papoea-Nieuw-Guinea leeft en dat maar 7,7 millimeter lang is (Paedophryne amauensis). Het is ). Het is Paedophryne amauensis). Het is Paedophryne amauensisook het kleinste gewervelde dier ter wereld.

Het mannetje van de heikikker, die ook in Nederland voorkomt, wordt tijdens de paartijd blauw. Soms bescheiden lichtblauw, maar soms echt zo blauw als een smurf!

De grootste amfi bie ter De grootste amfi bie ter wereld is de Chinese wereld is de Chinese

reuzensalamander die reuzensalamander die wel 2 meter lang kan wel 2 meter lang kan

worden!

Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In hun buik kun je zo hun ingewanden

zien zitten! Ze leven goed verscholen in de oerwouden van Midden- en

Zuid-Amerika.

De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in Australië geïntroduceerd om een keverplaag Australië geïntroduceerd om een keverplaag te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf

een enorme plaag.

Een van de allersterkste gifsoorten komt van een kikker uit de Amazone. De lokale bevolking gebruikt het gif bij het jagen. Ze hoeven alleen

maar hun pijlpunten over de rug van de kikker te strijken. Succes verzekerd!

97

AMFiBiEËN


NAAR BUiTEN

116

Stam: het houtige middendeel van de boom biedt stevigheid.

Wortels: houden de boom stevig

in de grond en werken als

‘rietjes’ waardoor de boom water

en voeding uit de bodem zuigt.

Takken: hieraan zitten de bladeren, bloemen en vruchten.

Kruin: het bovenste

gedeelte van de boom bestaat uit de takken.

NAAR BUiTEN

116

Stam: het houtige : het houtige middendeel van middendeel van de boom biedt stevigheid.

Wortels: houden de boom stevig

in de grond en werken als

‘rietjes’ waardoor de boom water

en voeding uit de bodem zuigt.

Takken: hieraan zitten de bladeren, bloemen en vruchten.vruchten.

Kruin: het bovenste

gedeelte van de boom bestaat uit de takken.


BOMEN

117

Wat is een boom?

Een boom leeft en behoort tot het plantenrijk.

Een boom heeft wortels, een stam en een kruin. Het verschil met andere planten is dat hij héél groot kan worden.

Maar hoe kan een boom zo hoog worden zonder om te vallen?Een boom heeft wortels die zich in de grond vastzetten. Ook heeft hij een heel stevige, hou-ten stam die het gewicht van alle takken en bla-deren kan dragen. Had hij die stam niet, dan zou hij zich net als andere planten laag over de grond verspreiden.

Wat is het verschil tussen een boom en een struik?Een boom heeft een verhoute hoofdstengel (de stam) die pas op enige hoogte van de grond ver-takt in een kruin met takken, terwijl een struik meestal verschillende stengels heeft die uit de grond komen.

Over hoogtes gesproken: wist je dat de hoogste boom ter wereld een Noord-Amerikaanse naaldboom is van ruim 115 meter? Dat is net zo hoog als een gebouw met 38 verdiepingen! Ook de oudst bekende boom ter wereld is trouwens een naaldboom: hij staat in Californië en is maar liefst 5066 jaar oud!

BOMEN

117

Wat is een boom?

Een boom leeft en behoort tot het plantenrijk.

Een boom heeft wortels, een stam en een kruin. Het verschil met andere planten is dat hij héél groot kan worden.

Maar hoe kan een boom zo hoog worden zonder om te vallen?Een boom heeft wortels die zich in de grond vastzetten. Ook heeft hij een heel stevige, hou-ten stam die het gewicht van alle takken en bla-deren kan dragen. Had hij die stam niet, dan zou hij zich net als andere planten laag over de grond verspreiden.

Wat is het verschil tussen een boom en een struik?Een boom heeft een verhoute hoofdstengel (de stam) die pas op enige hoogte van de grond ver-takt in een kruin met takken, terwijl een struik meestal verschillende stengels heeft die uit de grond komen.

Over hoogtes gesproken: wist je dat de hoogste boom ter wereld een Noord-Amerikaanse naaldboom is van ruim 115 meter? Dat is net zo hoog als een gebouw met 38 verdiepingen! Ook de oudst bekende boom ter wereld is trouwens een naaldboom: hij staat in Californië en is maar liefst 5066 jaar oud!


Zomereik Quercus robur

Gewone esdoornAcer pseudoplatanus

Gladde iep Ulmus minor

Amerikaanse vogelkers

Prunus serotina HulstIlex aquifolium

Amerikaanse eik Quercus rubra

Grove den Pinus sylvestris

Zomereik Quercus robur

Gewone esdoornAcer pseudoplatanus

Gladde iep Gladde iep Ulmus minor Ulmus minor

Amerikaanse Amerikaanse vogelkersvogelkers

Prunus serotina Prunus serotina HulstIlex aquifolium

Amerikaanse eik Amerikaanse eik Quercus rubraQuercus rubra

Grove den Pinus sylvestris


Japanse notenboomGinkgo biloba

BeukFagus sylvatica

Wilde lijsterbesSorbus aucuparia

Zwarte populier Populus nigra

Venijnboom Taxus baccata

Schietwilg Salix alba

Witte paardenkastanje Aesculus hippocastanum

Japanse notenboomGinkgo biloba

BeukFagus sylvatica

Wilde lijsterbesSorbus aucuparia

Zwarte populier Populus nigra

Venijnboom Taxus baccata

Schietwilg Salix alba

Witte paardenkastanje Aesculus hippocastanum


VOGELS

155

Wat is de snelste vogel?De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk is niet alleen de snelste vogel, maar ook het snelste dier dat er is.

En welke vogel vliegt het hoogst?De soort die doorgaans het hoogst vliegt is de Indische gans. Deze ganzen leven in Azië en tijdens hun jaarlijkse trek vliegen ze helemaal over de Himalaya (de hoogste bergen ter wereld). Onderzoekers hebben weleens een kleine gps op hun rug geplaatst en zagen dat ze op 7 kilometer hoogte vlogen!

Maar…De vogel die voor zover bekend het allerhoogst heeft gevlogen was een Rüppells gier (een roofvogel) die op 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De vogel kon het helaas niet navertellen, maar het vliegtuig kon, hoewel beschadigd, veilig landen.

Wie slaat het vaakst met zijn vleugels?De amethistboself (een kolibrie). Alle soorten kolibries fl adderen gigasnel, maar deze soort kan wel tachtig keer per seconde met zijn vleugels slaan. En dat allemaal om stil voor een bloem te kunnen hangen terwijl hij nectar drinkt.

En wie vliegt het verst bij de vogeltrek?Zoals je weet, legt de rosse grutto de langste afstand af zonder tussenstop, maar de vogel met de langste

migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk jaar in de herfst van de Noordelijke |Jszee naar

de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar heeft deze kampioen dezelfde

afstand afgelegd als van de aarde naar de maan! En de noordse stern kan nog een

record op zijn naam schrijven: het is het dier dat veruit de meeste

zonuren pakt. Hij vliegt als het ware steeds de zomer

achterna.

VOGELS

155

Wat is de snelste vogel?De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk is niet alleen de snelste vogel, maar ook het snelste dier dat er is.

En welke vogel vliegt het hoogst?De soort die doorgaans het hoogst vliegt is de Indische gans. Deze ganzen leven in Azië en tijdens hun jaarlijkse trek vliegen ze helemaal over de Himalaya (de hoogste bergen ter wereld). Onderzoekers hebben weleens een kleine gps op hun rug geplaatst en zagen dat ze op 7 kilometer hoogte vlogen!

Maar…De vogel die voor zover bekend het allerhoogst heeft gevlogen was een Rüppells gier (een roofvogel) die op 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De vogel kon het helaas niet navertellen, maar het vliegtuig kon, hoewel beschadigd, veilig landen.

Wie slaat het vaakst met zijn vleugels?De amethistboself (een kolibrie). Alle soorten kolibries fl adderen gigasnel, maar deze soort kan wel tachtig keer per seconde met zijn vleugels slaan. En dat allemaal om stil voor een bloem te kunnen hangen bloem te kunnen hangen terwijl hij nectar drinkt.

En wie vliegt het verst bij de vogeltrek?Zoals je weet, legt de rosse grutto de langste afstand af zonder tussenstop, maar de vogel met de langste

migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk jaar in de herfst van de Noordelijke jaar in de herfst van de Noordelijke |Jszee naar

de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar heeft deze kampioen dezelfde heeft deze kampioen dezelfde

afstand afgelegd als van de afstand afgelegd als van de aarde naar de maan! En de aarde naar de maan! En de noordse stern kan nog een noordse stern kan nog een

record op zijn naam schrijven: het record op zijn naam schrijven: het is het dier dat veruit de meeste is het dier dat veruit de meeste

zonuren pakt. Hij vliegt als zonuren pakt. Hij vliegt als het ware steeds de zomer het ware steeds de zomer

achterna.


NAAR BUiTEN

156

Als kippen vogels zijn, waarom vliegen ze dan niet?

Kippen kunnen nog wel met hun vleugels slaan en een klein beetje vlie-gen, en hun in het wild levende familieleden uit Zuidoost-Azië kunnen zelfs echt vliegen. Maar er zijn ook vogels die niet eens een beetje kunnen klapwieken. Omdat hun voorouders niet meer hoefden te vliegen, zijn ze deze eigenschap kwijtgeraakt. De bekendste voorbeelden zijn struisvogels en pinguïns.

Waar leven pinguïns?Pinguïns komen alleen voor in de kou-de wateren van de zuidelijkste oceanen. In andere streken vind je, hoewel geen familie van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart pak met een wit overhemd aan te hebben. Maar waarom?

Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-den zwemmen, kunnen vissen die onder hen zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, omdat de zwarte rug juist kan worden verward met de donkere zeebodem. Op die manier blijven ze onopgemerkt door zowel hun prooi (tijdens het jagen) als door hun vijanden (die in alk of zeekoet een lek-ker hapje zien). zeekoet

NAAR BUiTEN

156

Als kippen vogels zijn, waarom vliegen ze dan niet?

Kippen kunnen nog wel met hun vleugels slaan en een klein beetje vlie-gen, en hun in het wild levende familieleden uit Zuidoost-Azië kunnen zelfs echt vliegen. Maar er zijn ook vogels die niet eens een beetje kunnen klapwieken. Omdat hun voorouders niet meer hoefden te vliegen, zijn ze deze eigenschap kwijtgeraakt. De bekendste voorbeelden zijn struisvogels en pinguïns.

Waar leven pinguïns?Pinguïns komen alleen voor in de kou-Pinguïns komen alleen voor in de kou-de wateren van de zuidelijkste oceanen. de wateren van de zuidelijkste oceanen. In andere streken vind je, hoewel geen familie In andere streken vind je, hoewel geen familie van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart pak met een wit overhemd aan te hebben. pak met een wit overhemd aan te hebben. Maar waarom?

Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-den zwemmen, kunnen vissen die onder hen den zwemmen, kunnen vissen die onder hen zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, omdat de zwarte rug juist kan worden verward omdat de zwarte rug juist kan worden verward met de donkere zeebodem. Op die manier met de donkere zeebodem. Op die manier blijven ze onopgemerkt door zowel hun blijven ze onopgemerkt door zowel hun prooi (tijdens het jagen) als door hun prooi (tijdens het jagen) als door hun vijanden (die in alk of zeekoet een lek-vijanden (die in alk of zeekoet een lek-ker hapje zien). zeekoet


CitroenvlinderGonepteryx rhamni

Tijgerblauwtje Lampides boeticus

HeidevlinderHipparchia semele

Kleine vuur vlinder Lycaena phlaeas

KoninginnenpagePapilio machaon

IcarusblauwtjePolyommatus icarus

Oranje luzernevlinder Colias croceus

CitroenvlinderCitroenvlinderGonepteryx rhamni Gonepteryx rhamni

Tijgerblauwtje Lampides boeticus

HeidevlinderHipparchia semele

Kleine vuur vlinder Kleine vuur vlinder Lycaena phlaeas

KoninginnenpageKoninginnenpagePapilio machaonPapilio machaon

IcarusblauwtjeIcarusblauwtjePolyommatus icarus Polyommatus icarus

Oranje luzernevlinder Colias croceus


Groot koolwitje Pieris brassicae

Bont zandoogje Pararge aegeria

OranjetipjeAnthocharis cardamines

AtalantaVanessa atalanta

Kleine vosAglais urticae

Bruin zandoogjeManiola jurtina

Keizersmantel Argynnis paphia

Groot koolwitje Pieris brassicae

Bont zandoogje Bont zandoogje Pararge aegeria

OranjetipjeOranjetipjeAnthocharis cardamines Anthocharis cardamines

AtalantaVanessa atalanta

Kleine vosKleine vosAglais urticae

Bruin zandoogjeBruin zandoogjeManiola jurtina Maniola jurtina

Keizersmantel Argynnis paphia


NAAR BUiTEN

226

Waar vind je ze?

Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten die je alleen met een vergrootglas kunt zien. Andere groeien zomaar ergens zonder dat iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-landen, in de berm of tussen de tegels van de stoep. In parken en tuinen bloeien vaak bloe-men die daar oorspronkelijk helemaal niet thuishoren, maar die overal ter we-reld worden geplant omdat ze zo mooi zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-lia’s.

Ook in een moestuin kun je bloemen vin-den: van pompoenen, courgettes, meloe-nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-rijn staan ’s zomers in bloei.

Op de meest onverwachte plekken kunnen bloe-men opduiken. Tussen de klinkers in een oude dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-ben.

dahlia

NAAR BUiTEN

226

Waar vind je ze?

Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten die je alleen met een vergrootglas kunt zien. die je alleen met een vergrootglas kunt zien. Andere groeien zomaar ergens zonder dat Andere groeien zomaar ergens zonder dat iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-landen, in de berm of tussen de tegels van landen, in de berm of tussen de tegels van de stoep.

In parken en tuinen bloeien vaak bloe-In parken en tuinen bloeien vaak bloe-men die daar oorspronkelijk helemaal men die daar oorspronkelijk helemaal niet thuishoren, maar die overal ter we-niet thuishoren, maar die overal ter we-reld worden geplant omdat ze zo mooi reld worden geplant omdat ze zo mooi zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-lia’s.

Ook in een moestuin kun je bloemen vin-Ook in een moestuin kun je bloemen vin-den: van pompoenen, courgettes, meloe-den: van pompoenen, courgettes, meloe-nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-rijn staan ’s zomers in bloei.

Op de meest onverwachte plekkenonverwachte plekken kunnen bloe- kunnen bloe-men opduiken. Tussen de klinkers in een oude men opduiken. Tussen de klinkers in een oude dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-ben.

dahlia


BLOEMEN

227

Milieuvriendelijke stoep?

Je zou denken dat er tussen stoeptegels weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou

verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier.

En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat ze water doorlaten dat anders niet terug de

grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het riool zou eindigen.

Ook op muren en daken zijn bloemetjes te vinden, zoals muurpeper, vroegeling en muurleeuwenbek.

Op paden of in bermen bloeien in lente en zo-mer volop klaver, madeliefjes, herderstasjes,

vergeet-me-nietjes, fluitenkruid, raapzaad en paardenbloemen.

Als er wat meer aarde is, kun je bij-voorbeeld dovenetels, pinksterbloe-

men, hondsdraf, boterbloemen, ereprijs, zuring, distels, smeerwortel,

muskuskaasjeskruid of klaprozen vinden.

In velden of bossen staan ook strui-ken met bloemen, zoals meidoorn,

sleedoorn, kamperfoelie, vlierbes en hondsroos.

BLOEMEN

227

Milieuvriendelijke stoep?

Je zou denken dat er tussen stoeptegels weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou

verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier. berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier.

En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat ze water doorlaten dat anders niet terug de ze water doorlaten dat anders niet terug de

grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het riool zou eindigen.

Ook op Ook op muren en daken zijn bloemetjes te vinden, zoals muurpeper, vroegeling en muurleeuwenbek.

Op paden of in bermenpaden of in bermen bloeien in lente en zo-mer volop klaver, madeliefjes, herderstasjes,

vergeet-me-nietjes, fluitenkruid, raapzaad en paardenbloemen.

Als er wat meer aarde is, kun je bij-voorbeeld dovenetels, pinksterbloe-

men, hondsdraf, boterbloemen, ereprijs, zuring, distels, smeerwortel,

muskuskaasjeskruid of klaprozen vinden.

In velden of bossen staan ook strui-ken met bloemen, zoals meidoorn, met bloemen, zoals meidoorn,

sleedoorn, kamperfoelie, vlierbes en hondsroos.


WinterviooltjeViola wittrockiana

PompoenCucurbita pepo

Muurleeuwenbek Cymbalaria muralis

KomkommerCucumis sativus

Ui Allium cepa

Passiebloem Passi� ora edulis

Watermeloen Citrullus lanatus

Franse lavendel Lavandula stoechas

Chinese roos Hibiscus rosa-sinensis

WinterviooltjeWinterviooltjeViola wittrockiana

PompoenPompoenCucurbita pepo Cucurbita pepo

Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Cymbalaria muralisCymbalaria muralis

KomkommerKomkommerCucumis sativus Cucumis sativus

Ui Ui Allium cepa Allium cepa

Passiebloem Passiebloem Passi� ora edulis

Watermeloen Watermeloen Citrullus lanatus Citrullus lanatus

Franse lavendel Franse lavendel Franse lavendel Lavandula stoechas Lavandula stoechas Lavandula stoechas

Chinese roos Hibiscus rosa-sinensis


Peen Daucus carota

Gekroesde melkdistel Sonchus asper

Suikermeloen Cucumis melo

Wit zonneroosje Helianthemum apenninum

PaardenbloemTaraxacum o� cinale

Struikhei Calluna vulgaris

Rood guichelheil Anagallis arvensis

Witte klaver Trifolium repens

Rozemarijn Rosmarinus o� cinalis

Peen Daucus carota

Gekroesde melkdistel Gekroesde melkdistel Sonchus asper Sonchus asper

Suikermeloen Suikermeloen Cucumis melo

Wit zonneroosje Wit zonneroosje Wit zonneroosje Helianthemum Helianthemum apenninum apenninum

PaardenbloemTaraxacum o� cinaleTaraxacum o� cinale

Struikhei Struikhei Calluna vulgaris Calluna vulgaris

Rood guichelheil Rood guichelheil Rood guichelheil Anagallis arvensis Anagallis arvensis Anagallis arvensis

Witte klaver Witte klaver Trifolium repens Trifolium repens

Rozemarijn Rozemarijn Rosmarinus Rosmarinus o� cinalis


NAAR BUiTEN

268

Aardkloot of steenklomp?

Je kunt je de aarde voorstellen als een ei, waarbij de aardkorst de schil is. Deze schil is bedekt met water, ijs, zand, vegetatie, dieren- en plantenresten, enzovoort. Ga je in de aardkorst graven, dan kom je vroeger of later bij het gesteente dat de hele planeet bedekt.

Is aardbol – of met een oud woord: aardkloot – eigenlijk wel een goede naam voor onze planeet? Sommigen zeggen dat we in plaats van ‘de aar-de’ beter ‘het water’ kunnen zeggen, gezien de enorme oceanen op aarde. Maar ‘de steen’ zou ook niet gek zijn. Het grootste deel van de aarde bestaat namelijk uit gesteente. En dat bestaat weer uit mineralen. Elke steensoort heeft een ei-gen samenstelling, die zorgt voor zijn specifieke eigenschappen. Aan het aardoppervlak heeft gesteente door-gaans een vaste (solide) vorm. Maar in de aard-kern bubbelt gesmolten gesteente...

Wat is gesteente?Alle stenen die je in de natuur vindt (aan het strand, in rivieren of in de bergen) zijn opge-bouwd uit één of meer mineralen in een bepaal-de, vaste structuur. Beton of baksteen zijn geen natuurlijke stenen, maar door de mens gemaakt materialen. Voorbeelden van gesteente zijn graniet, mer-gel, basalt, marmer, leisteen en zandsteen.

NAAR BUiTEN

268

Aardkloot of steenklomp?

Je kunt je de aarde voorstellen als een ei, waarbij de aardkorst de schil is. Deze schil is bedekt met water, ijs, zand, vegetatie, dieren- en plantenresten, enzovoort. Ga je in de aardkorst graven, dan kom je vroeger of later bij het gesteente dat de hele planeet bedekt.

Is aardbol – of met een oud woord: aardkloot – eigenlijk wel een goede naam voor onze planeet? Sommigen zeggen dat we in plaats van ‘de aar-de’ beter ‘het water’ kunnen zeggen, gezien de enorme oceanen op aarde. Maar ‘de steen’ zou ook niet gek zijn. Het grootste deel van de aarde bestaat namelijk uit gesteente. En dat bestaat weer uit mineralen. Elke steensoort heeft een ei-gen samenstelling, die zorgt voor zijn specifieke eigenschappen. Aan het aardoppervlak heeft gesteente door-gaans een vaste (solide) vorm. Maar in de aard-kern bubbelt gesmolten gesteente...

Wat is gesteente?Alle stenen die je in de natuur vindt (aan het strand, in rivieren of in de bergen) zijn opge-bouwd uit één of meer mineralen in een bepaal-de, vaste structuur. Beton of baksteen zijn geen natuurlijke stenen, maar door de mens gemaakt materialen. Voorbeelden van gesteente zijn graniet, mer-gel, basalt, marmer, leisteen en zandsteen.


aardkorst

aardkern

mantel

aardkorst

aardkern

mantel


ONTDEK DE NATUUR...Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 8 13-04-17 20:27 9 ONTDEK DE NATUUR De natuur en...

Documents

Transcript of ONTDEK DE NATUUR...Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 8 13-04-17 20:27 9 ONTDEK DE NATUUR De natuur en...