Wereldgrachten

handleiding groep 7+8

Ontdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel

1 Inleiding 2 Algemene informatie 3 Opbouw van het programma 4 Voorbereidende les in de klas 5 Programma op de boot 6 Lessuggesties ter verwerking op school7 Kerndoelen

Inhoudsopgave

WereldgrachtenOntdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel

Korte informatie Onderwerp: Amsterdamse grachtengordel en Werelderfgoed

Doelgroep: Groep 7-8, Amsterdamse basisscholen

Vakgebieden: Oriëntatie op jezelf en de wereld Kunstzinnige oriëntatie Nederlands

Omvang: Voorbereidingsles in de klas: ca. 1 uur Boottocht over de grachten incl. bezoek

Werelderfgoed Podium en Cromhouthuizen: ca. 2 uur

Samenstelling: Gemeente Amsterdam/Bureau Werelderfgoed & Amsterdam Museum

Colofon Uitgave: Afdeling Publiek &Educatie, Amsterdam Museum & Bureau

Werelderfgoed Samenstelling: Irma Enklaar en Elvire Jansen Vormgeving: Sjoukje Kloostra Foto’s: Henk Rougoor, Han van Gool, Irma Enklaar Met dank aan: Stichting Amsterdam 2013, Cultuurboot Amsterdam © Bureau Werelderfgoed/Amsterdam Museum, augustus 2013

WereldgrachtenOntdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel

InleidingAlles te weten komen over de Amsterdamse

grachtengordel? In het programma WERELDGRACHTEN maken leerlingen van groep 7-8 een rondvaart over de grachten en ontdekken ze de geschiedenis van de grachtengordel. Waarom zijn ze aangelegd? Hoe zag het er hier in de 17de eeuw uit? Wat is er zo bijzonder aan deze grachten? Wie woonden hier? En waarom staat de grachtengordel op de UNESCO Werelderfgoedlijst? Deze en nog veel meer vragen worden beantwoord in dit project. De leerlingen krijgen op school een gastles en bekijken een filmpje over de grachtengordel. In de volgende les gaat de klas een rondvaart maken. Ze starten in het Werelderfgoed Podium, stappen daarna op de rondvaartboot en brengen tussendoor een bezoek aan de Cromhouthuizen.

Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier!Bureau Werelderfgoed & Amsterdam Museum

1

Algemene informatie

Tarief en reserverenDit programma duurt 2 uur en kost € 75,- per 15 leerlingen. Dat bedrag is inclusief deze handleiding, de gastles op school, de begeleiding van een museumdocent op locatie, het workshopmateriaal op de boot, de rondvaartboot en de entree van museum De Cromhouthuizen. Reserveren, minimaal twee weken van tevoren via het reserveringsformulier op www.amsterdammuseum.nl of per email: boekingen@amsterdammuseum.nl. Telefonisch is deafdeling Publiek &Educatie bereikbaar op 020-5231730 van ma t/m vrij 13.00 – 17.00 uur.

Na deelname aan het programma, ontvangt u een factuur op school.NB Annulering van een gereserveerd bezoek kan tot uiterlijk één week voor de afgesproken

datum, tegen betaling van € 11,50 administratiekosten. Bij latere afzegging wordt het hele bedrag in rekening gebracht.

Adres BazelHet programma start in het Werelderfgoed Podium Amsterdam, in de Bazel. De museumdocenten wachten de groep op in de centrale hal en lopen daarna gezamenlijk met de leerlingen en de leerkrachten naar de rondvaartboot.Gebouw De Bazel Vijzelstraat 32 1017 HL Amsterdam

Openingstijden BazelDinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur Zaterdag en zondag van 12.00 tot 17.00 uur

Bereikbaarheid Bazel Tram 16, 24 en 25, halte Keizersgracht.Touringcars kunnen moeilijk parkeren aan de Vijzelstraat. Evt. kunnen bussen op de Herengracht stoppen.We raden klassen aan om met de tram te komen.

2

Huisregels rondvaart & museumbezoekWij verwachten een actieve houding van u en de begeleiders om het bezoek prettig te laten verlopen. Wilt u daarom van tevoren de leerlingen én de begeleiders op de hoogte stellen van onze huisregels?

U blijft als docent verantwoordelijk voor het gedrag van de leerlingen. Mobiele telefoons van leerlingen moeten worden uitgezet (telefoons van begeleiders op stil).

Op de boot: Aan boord is de kapitein de baas. Leerlingen moeten zijn/haar evt. aanwijzingen opvolgen. Aan boord blijven de leerlingen zoveel mogelijk zitten, er mag niet worden geschreeuwd of gerend. Er is een wc aan boord, deze kunnen de leerlingen gebruiken (één voor één, het liefst zo min mogelijk). Als het dak van de boot open is: armen en handen binnenboord houden. Niet eten aan boord. Drinken in overleg met de museumdocenten. Werelderfgoed Podium & de Cromhouthuizen: De tentoongestelde objecten en schilderijen mogen niet worden aangeraakt. Vertel de leerlingen ook waarom dit niet mag. Er mag niet worden geschreeuwd of gerend. Er mag niet worden gegeten en gedronken. Ook kauwgom is niet toegestaan.

Opbouw van het programma

Voorbereidende les in de klas (ca. 1 uur + extra lessen facultatief)Een museumdocent geeft een gratis gastles in de klas. Leerlingen zien een korte film over de grachtengordel en leren over Werelderfgoed. Evt. kunt u deze les ook zelf geven. Suggesties hiervoor staan in deze handleiding.

Programma op de boot (ca. 2 uur)Leerlingen worden welkom geheten in het nieuwe Werelderfgoed Podium in de Bazel aan de Vijzelstraat. Samen wordt nog kort gesproken over het Nederlands Werelderfgoed en dan gaat de klas o.l.v. de museumdocenten naar de boot (Herengracht). Op de boot horen en zien de leerlingen veel over de grachten en krijgen ze o.a. kijk- en tekenopdrachten. We stappen een keer uit bij de Cromhouthuizen. Daar bekijken ze de tuin en de originele 17de eeuwse keuken.

Doelstellingen Leerlingen maken kennis met de binnenstad en de grachtengordel; Leerlingen weten waarom de grachten zijn aangelegd en waarom deze belangrijk waren voor de stad; Leerlingen hebben kennis van (Nederlands) Werelderfgoed; Leerlingen leren naar een plattegrond kijken en plaats te bepalen; Leerlingen kunnen de Amsterdamse grachten vanuit een historisch perspectief bekijken; Leerlingen werken het thema Grachten op een beeldende manier uit; Leerlingen hebben plezier in het leren over hun eigen stad; Leerlingen reflecteren op wat ze gehoord en gezien hebben.

In het laatste hoofdstuk van deze handleiding vindt u de aansluiting bij de kerndoelen.

3

Voorbereidende les in de klas

Museumdocent in de klasBij dit project wordt een gratis gastles in de klas aangeboden. Een museumdocent komt in de klas en bekijkt samen met de leerlingen het filmpje over de grachtengordel en behandelt het thema Werelderfgoed. Deze les duurt ca. 1 uur. Na afloop van deze gastles kunt u ervoor kiezen verder te gaan met het thema Werelderfgoed.

Benodigdheden voor de museumdocent computer/laptop digitaal schoolbord (of beamer) internetaansluiting

Zelf de voorbereidende les gevenGeeft u liever zelf de voorbereidende les? Dat kan natuurlijk ook. Op de site van het Amsterdam Museum vindt u een korte film die u kunt laten zien en hieronder volgen suggesties om het project verder voor te bereiden.

Deel 1 - filmWie kent de Amsterdamse grachten? Laat de leerlingen vertellen wat zij van de grachten weten. Wie heeft er wel eens over de grachten gevaren? Misschien kennen de leerlingen iemand die aan een gracht woont? Schrijf op het bord in losse woorden op wat de eerste reacties van de leerlingen zijn.

In dit project gaan de leerlingen zelf de grachten ervaren. En hoe gaat dat het makkelijkst? Natuurlijk op het water! Laat nu de projectfilm zien: http://www.amsterdam.nl/kunstencultuur/grachtengordel/educatie/Vraag naar de reacties van de leerlingen. Wat is ze opgevallen?

Vraag of de leerlingen kunnen vertellen wat Werelderfgoed is. Help ze hier zonodig bij. Kunnen ze nog een paar plekken noemen die op de lijst staan en in het filmpje genoemd zijn? Blijkbaar vinden ze over de hele wereld dat onze grachten voor de toekomst bewaard moeten blijven. Bijzonder!

Deel 2 - Unesco wereldwijdWat is erfgoed? In het woordenboek staat dat het iets is dat je erft. Erfgoed is een erfenis van het verleden voor het heden. Maar er is natuurlijk ook erfgoed van nu dat we graag voor de toekomst willen bewaren.Je zou erfgoed dus kunnen omschrijven als plekken en objecten die we graag willen behouden. Bespreek erfgoed met de leerlingen en open daarna de UNESCO werelderfgoedkaart:http://unesco.nl/erfgoed-kaart/zoek

4

De internationale organisatie UNESCO heeft een lijst met daarop culturele en natuurlijke erfgoederen uit de hele wereld die we met z’n allen graag willen bewaren. Op de wereldkaart staan rode punten. Dit zijn culturele of natuurlijke werelderfgoederen. Ontdek samen met de leerlingen deze bijzondere plekken!

Laat de leerlingen landen noemen waar ze familie hebben wonen, op vakantie zijn geweest of gewoon in geïnteresseerd zijn. Zoom in op deze landen en klik op (een van) de rode punten. Er staat kort wat informatie over het betreffende erfgoed en u kunt de bijbehorende foto’s vergroten. Wat vinden de leerlingen van dit erfgoed? Kunnen ze zien waarom dit zo bijzonder is dat het bewaard moet blijven voor de toekomst? Kent iemand in de klas het erfgoed? Wat vinden ze ervan? Wat vinden ze ervan dat bijzondere culturele plekken (ook natuurlijke plekken) op een internationale lijst komen te staan?

Extra:Wat zou er volgens de leerlingen ook op de lijst moeten staan? Wat vinden ze ervan dat de grachten van Amsterdam op die lijst staan. Een eer?Een kort groepsgesprek met de leerkracht.

Programmaop de boot

U wordt op de afgesproken tijd in De Bazel verwacht. Hier bevindt zich het Werelderfgoed Podium. Museumdocenten wachten de groep op en begeleiden de leerlingen naar de boot.

Korte inhoudTijdens het programma onderzoeken de leerlingen op een actieve manier hoe de grachten ontstonden, hoe het leven in de 17de eeuw was, waarom de grachten werden gegraven, wat dit voor Amsterdam betekende en wat er nu nog allemaal over is van die 17de eeuwse grachtengordel. De leerlingen ervaren dit alles vanaf de boot en ze bezoeken ook een 17de eeuws woonhuis. Op de boot werken ze veelal in tweetallen en krijgen ze kijk-, doe- en tekenopdrachten.

De klas start in het nieuwe Werelderfgoed Podium in De Bazel. Dit nationale bezoekerscentrum voor alle UNESCO-Werelderfgoederen binnen het koninkrijk Nederland is bijzonder, want geen enkele lidstaat van UNESCO heeft een dergelijk nationaal centrum. De museumdocenten heten de leerlingen welkom en samen wordt even teruggekeken op de voorbereiding in de klas. Daarna nemen ze de groep mee naar de boot, die klaar ligt in de Herengracht.Onderweg worden de thema’s handel, wonen en groen behandeld in samenhang met de Amsterdamse grachten. Een keer stappen we uit en nemen we een kijkje in een 17de eeuws grachtenpand: de Cromhouthuizen.

De vaartocht eindigt weer aan de Herengracht. Van daaruit kunt u weer terug naar school.

Voorbereiding leerkracht Informeer de begeleiders (ouder/collega’s) over het project en informeer ze over de huisregels (zie algemene informatie). Vertel de leerlingen dat ze naar het Werelderfgoed Podium gaan en een boottocht gaan maken. Neem ook met de leerlingen de huisregels door. Zorg ervoor dat u op het afgesproken tijdstip aanwezig bent in De Bazel, museumdocenten wachten hier op u.

5

Extra t/m half november 2013 – De Langste GrachtKlassen die in deze periode het project uitvoeren tekenen mee aan De Langste Gracht. Op de boot maken de leerlingen een stuk van een heel lange grachtentekening. Alle tekeningen van alle kinderen samen vormen uiteindelijk een 400 meter lange tekening die in december in het Amsterdam Museum wordt tentoongesteld.

Lessuggesties ter verwerking op school

Hieronder volgen drie lessuggesties om op school verder te gaan met de grachtengordel en Werelderfgoed.

Uitwerking werkblad - beeldendDe kinderen hebben onderweg aan het werkblad van Wereldgrachten gewerkt. Tijdens de boottocht hebben ze o.a. kleine schetsjes gemaakt. Deze schetsjes werken ze in deze les verder uit en het werkblad wordt een 3D presentatieblad. Sluit de les af met een presentatie per tweetal in de klas.

Werkwijze: Werk in dezelfde tweetallen als op de boot. Knip of snij naar keuze verschillende afbeeldingen van het werkblad uit. Zorg dat de onderkant altijd vast blijft zitten. Vouw deze afbeeldingen om. Werk de kleine tekeningetjes verder uit en plak ze op het werkblad. Laat de leerlingen extra tekeningetjes toevoegen. Nog geen elfje gemaakt? Schrijf dit gedichtje in de klas. Resultaat: een 3D-grachten presentatieblad dat als een soort kijkdoos werkt. Maak er foto’s van!

Tips: Verdeel de thema’s Handel, Wonen en Groen over de duo’s en vraag ze hun werkblad verder uit te werken in het betreffende thema. Laat kinderen beeldmateriaal uit tijdschriften of van internet zoeken en toevoegen. Maak er een echte kijkdoos van! Bouw er een doos omheen en versier ook de buitenkant. Fotografeer de werkbladen voor een egale achtergrond van verschillende kanten. Probeer ook eens foto’s te maken met kikvorsperspectief. Weinig ruimte in de klas? Verander het werkblad in een wervende poster. De bladen kunnen dan opgehangen worden.

6

Amsterdamse grachtengordel – beeldende lesOp de boot zijn drie hoofdthema’s behandeld: handel, groen en wonen. Deze drie thema’s vormen de basis voor een (digitale) poster over de grachtengordel. De hoofdvraag luidt: waarom moeten wij onze grachten bewaren voor de toekomst? Wat is er zo bijzonder aan? De poster die uiteindelijk ontstaat moet een antwoord zijn op deze vraag. Het wordt dus bijna een reclameposter voor de grachten!

Verdeel de klas in groepjes die elk aan een thema gaan werken. (Evt. meerdere groepjes per thema, afhankelijk van hoe groot u de werkgroepjes wilt maken.) Leg een groot vel papier in het midden van het groepje en laat ze hierop een mindmap maken. In het midden schrijven ze het thema (wonen, groen, handel). Laat ze even terugdenken aan de rondvaart en daarna mag iedereen een woord of begrip opschrijven wat met het thema te maken heeft. Er kan ook op elkaar gereageerd worden, zolang het maar te maken heeft met de grachten en het thema. Er ontstaat zo een mindmap (of woordspin).

Als ze de belangrijkste woorden hebben opgeschreven, mogen ze daarna een poster gaan ontwerpen. De opgeschreven woorden/begrippen vormen de basis van de poster.

Tip: kijk op www.amsterdammuseum.nl/collectie en klik op de online collectie. Hier kunnen leerlingen afbeeldingen van bijvoorbeeld schilderijen uit de 17de eeuw vinden.

Alle groepjes presenteren de posters in de klas.

Werelderfgoed – Nederlands/Beeldend/WereldoriëntatieDe leerlingen hebben nu een goed beeld van de Amsterdamse grachten en waarom de grachtengordel op de Werelderfgoedlijst staat. Vanuit Amsterdam gaan ze nu de wereld verder verkennen. Wat is er zo bijzonder aan die andere werelderfgoederen?

Geef ze de opdracht om (in kleine werkgroepjes) een andere plek op de interactieve wereldkaart (uit de voorbereidende les) te kiezen. U kunt er ook voor kiezen om juist alleen op Nederland te focussen. Kijk dan ook op www.werelderfgoed.nl en www.werelderfgoed.nl/podium voor meer informatie en beeld over het Nederlands Werelderfgoed.

Samen onderzoeken ze het betreffende werelderfgoed en maken ze een presentatie. Dit kan een beeldende presentatie zijn, een geschreven stuk of bijv. een spreekbeurt.

Op de laatste pagina van deze handleiding is een A3 afbeelding van de wereldkaart toegevoegd. Deze kunt u uitprinten voor de leerlingen en als basis gebruiken voor een beeldende presentatie.

KERNDOELENWERELDGRACHTEN sluit aan bij de volgende vakken en kerndoelen:

Nederlands Oriëntatie op jezelf en de wereld (bijvoorbeeld aardrijkskunde, geschiedenis, burgerschapsvorming); Kunstzinnige oriëntatie (tekenen en handvaardigheid);

Aansluiting kerndoelen PO - Nederlands 1 De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie,

mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 2 De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van

informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren.

Aansluiting kerndoelen PO - oriëntatie op jezelf en de wereld RUIMTE 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die

in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika.

48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken.

50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.

TIJD 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren

aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren;

Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer.

53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis.

Aansluiting kerndoelen PO – kunstzinnige oriëntatie 54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en

ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel

erfgoed.

7

WerelderfgoedOntdek de geschiedenis van...