Ontdek Afrika 04.3 Kruger Biodiversiteit

ntdek k r u g e r p a r k Afrika

Geschiedenis van Kruger Wildparadijs Kruger Private Game Reserves Toekomst van natuurbeschermingNatuur, cultuur, geschiedenis en geografie van het Afrikaanse continent

.3

tekst Joske Korevaar

88 ontdek afrika 3 2009

Cheeta (foto Frank Sillen)

Wildparadijs Kruger

wildparadijs krugerontdek afrika 3 2009 89


Wildparadijs Kruger

Over leven en doodZuidelijke hoornraaf ( South African Tourism) ontdek afrika 3 2009 91

In het landschap van Kruger zijn leven en dood nauw met elkaar verweven. Dagelijks ontmoeten deze twee elkaar ontelbare keren. Bij zoveel geboorte en sterven past geen sentiment, het is een cyclus die geen begin en geen einde kent. Overal in Kruger zie je skeletten, botten en andere overblijfselen van alles wat ooit leefde. Als bezoeker sta je oog in oog met deze omstandigheden en wordt je onvermijdelijk herinnerd aan je eigen sterfelijkheid en de plaats die een mens in de voedselcyclus inneemt. De planten en dieren die in Kruger voorkomen, leven in een complexe verhouding met elkaar en zorgen ervoor dat de cyclus in een ritmische afwisseling van leven en dood steeds vervuld blijft. Begrip biodiversiteit Het algemene begrip biodiversiteit is breed en omvat alle dieren plantensoorten op aarde; vele miljoenen volgens wetenschappers. Vandaag de dag is nog lang niet alles in kaart gebracht en worden er nog steeds met enige regelmaat nieuwe soorten ontdekt.

Biodiversiteit wordt meestal in drie componenten verdeeld: de verscheidenheid aan soorten, de ecosystemen waarin die soorten voorkomen en de genetische variatie binnen soorten. Met verscheidenheid van soorten worden de verschillen tussen de soorten zelf bedoeld, zoals het onderscheid tussen planten en dieren. De ecosystemen waarin soorten voorkomen zijn bij de meeste mensen wel bekend, zoals bijvoorbeeld hoogvenen, koraalriffen, graslanden en toendras. Een ecosysteem is eigenlijk het geheel van alle organismen, hun wisselwerking en leefomgeving in een bepaald gebied. Daardoor kunnen ecosystemen op verschillende niveaus worden gezien en overlappen ze elkaar. De gehele aarde valt zodoende onder de definitie, maar ook een klein deel van de aarde, zoals een woestijn. Met het beschrijven van de genetische variatie binnen soorten worden de varianten van een bepaalde soort bedoeld, zoals ondersoorten van een dier of de varianten van een boomsoort.

Film Wilde honden op jacht ' Planet Earth ,BBC 92 ontdek afrika 3 2009 Wilde hond (foto Frank Sillen)

Wildparadijs Kruger

ontdek afrika 3 2009 93

Deze genetische variatie hoeft niet altijd op natuurlijke wijze te ontstaan. Er zijn verschillende soorten die de mens heeft gedomesticeerd, zoals huisdieren of landbouwgewassen. Biodiversiteit in Kruger Als je Kruger in twee delen opsplitst, een noordelijk en een zuidelijk deel, dan zijn er behoorlijke verschillen in bodem- , voedsel- en diersoorten waar te nemen. In het algemeen spreekt men met betrekking tot de bodem van Kruger over mixed woodland savannah, ofwel gemengd bosland savanne. De verhouding tussen het bosland en de savanne wordt bepaald door de fauna, seizoenen en het klimaat. Deze symbiotische relatie wordt ook wel de dans van de savanne genoemd. De biodiversiteit in het park is enorm, met meer dan 200 plantensoorten in 30 botanische gebieden die weer in 17 ecologische zones kunnen worden verdeeld. De landschapsverdeling is zo gevarieerd dat er meer grote diersoorten dan waar ook ter wereld kunnen leven. Ten zuiden van de Olifants rivier wordt het Krugerpark gedomineerd door bosachtige gebieden en bosland met acaciabomen. Ook zijn er enorme stroken grasland in het oosten en bergen in het zuidwesten. De Crocodile rivier en de Sabie liggen in dit deel en er leven meer diersoorten dan in de andere delen van Kruger. Dat komt door de grote hoeveelheid eetbare grassen en de variteit in leefomgevingen en territoria. De zoete grassen in dit gebied trekken kuddes gnoes, zebra's, buffels en giraffen aan en waar dit soort dieren leven, vind je ook altijd de grotere roofdieren zoals leeuwen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat je op de centrale graslanden veel wild kunt zien, bijvoorbeeld rond Skukuza, in het zuidoosten. Biomen Een bioom is de regionale verzameling planten dierengemeenschappen die goed aangepast zijn aan hun leefomgeving in een bepaalde topografie. Bepalende factor is het klimaat. In Zuid-Afrika zijn de zeven biomen fynbos, savanne, grasland, Nama-Karoo, Succulent-Karoo, woestijn en bos bekend. Deze biomen worden

geclassificeerd naar de regenval, dominante leefvormen en andere structuurkarakteristieken. In Kruger zie je grasland, savanne en bos. Bomen in Kruger In alle regionen van Kruger tref je bijzondere boomsoorten aan, zoals bijvoorbeeld de mopane en de rode boswilg. De mopane groeit voornamelijk in het noordelijke deel. De bladeren worden gegeten door olifanten, die ze vanaf de boom eten en door andere dieren, die de afgevallen bladeren vanaf de grond eten. Het hout van de boom wordt gebruikt als brandhout. De rode boswilg domineert in het zuidelijke deel van Kruger. Het hout wordt gebruikt om meubels van te maken, daarnaast worden de bladeren verwerkt in medicijnen tegen maagproblemen. Verder groeit er onder andere de baobab, de weeping boer-bean en de marula. Sommige baobabs ten noorden van de Luvuvhu rivier worden ouder dan 4 000 jaar geschat. Veel van de bomen in Kruger staan er al eeuwen en werden en worden veelvuldig gebruikt door de lokale bewoners om hun medicinale eigenschappen. Het ecosysteem in Kruger is uiterst complex maar kan vereenvoudigd worden uitgelegd door het voor te stellen als voedselketen. Het eerste niveau van de keten zijn dan bijvoorbeeld de grassen. Die worden gegeten door de dieren uit de tweede laag van de keten, zoals impala's. Deze dieren worden primaire consumenten genoemd. Laatstgenoemde soort dient als voedselbron voor de secundaire consument, zoals een leeuw. Hoewel leeuwen vaak beschouwd worden als hoogste niveau in de voedselketen is dat in werkelijkheid dus niet zo. Leeuwen zijn, als ze sterven en zelf te oud zijn om te gaan jagen, het voedsel voor de tertiaire consumenten zoals bijvoorbeeld aaseters. Als verschillende voedselketens interconnecteren, is er sprake van een voedselweb. De afzonderlijke delen in een voedselketen worden ook wel tropische niveau's genoemd, waarbij planten (voedselproducenten) onderin de pyramide staan. Daarboven vormen de consumenten de andere niveau's. Opvallend feit is dat naarmate je dichter bij de top van de keten komt, de


Koedoe ( South African Tourism)

Wildparadijs Kruger


biomassa en energie van de niveau's steeds maar tien procent van het biomassa- en energiepercentage van het voorgaande niveau bedraagt. Ter illustratie kun je een voedselketen nemen, het eerste level gras met een biomassa van 100 procent, het tweede niveau een muis , heeft een biomassa van 10 procent, de pofadder het derde level heeft een biomassa van 1 procent en tenslotte heeft de tertiare consument, zoals een honingdas, een biomassa van slechts 0,1 procent. Onder biomassa wordt dan verstaan: het drooggewicht van organismen, of delen ervan, zowel plantaardig als dierlijk. Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat de biomassa van insecten in Kruger per hectare ongeveer gelijk is aan de biomassa van grotere zoogdieren, naar schatting zon 2,5 ton. Veel diersoorten in de voedselketen jagen op dezelfde prooien zodat er een strijd om voedsel kan ontstaan. In bepaalde gevallen, zoals bij de cheeta, kan deze strijd een beperkende factor zijn om te kunnen overleven in Kruger. Grassen in Kruger De grassen in Kruger vormen het fundament van de voedselketen omdat alle diersoorten direct of indirect afhankelijk zijn van de voeding die eruit verkregen wordt. Een tiende deel van alle grassoorten op de wereld bevindt zich in Zuid-Afrika, en de meeste daarvan zie je ook in Kruger. De drie soorten grasland in het gebied zoetveld, zuurveld en gemixt veld trekken grazers aan. Het sourveld is het minst voedzaam en groeit in het westelijke deel van Kruger. Dieren eten het vooral in de zomer en als het afgegraasd is groeit het maar langzaam weer aan. In het noorden van Kruger vind je vooral mopanevelden op rotsbodems en op de zandgronden. De Limpopo rivier vormt de begrenzing en de andere grote rivieren in het gebied zijn de Luvuvhu, Shingwedzi en Letaba. Ten noorden van Mopani vind je nog een klein beetje tropische vegetatie. In de gebieden bij Punda Maria en Pafuri zul je de meeste dieren tegenkomen; daar hebben de mopanevelden plaats gemaakt voor gevarieerde graslanden op de zandgronden.

Grazers De aanwezigheid van grazers, zoals buffels, zebras, nijlpaarden, elanden en olifanten, op de graslanden van Kruger hangt af van de kwaliteit van het gras. Zeker nu de grenzen van het oude Krugerpark vervaagd zijn hebben de kuddes meer ruimte en meer verblijfsmogelijkheden. Zebras en gnoes hebben een sociale band en trekken ongeveer gelijktijdig naar hun zomer- en winterplekken. Die samenwerking is niet uitzonderlijk: het blijkt dat grazers vaker in grote groepen samendrommen omdat de kans dat ze dan aangevallen worden door een roofdier kleiner is. Een ander voordeel is dat er geprofiteerd kan worden van de kwaliteiten van andere dieren. Zo hebben zebras een zeer scherp zicht en kunnen gnoes goed horen. Olifanten vormen een bron van controverse in Kruger. Het grote aantal olifanten zorgt ervoor dat er steeds minder bomen in de graslanden kunnen groeien. De voedselbehoefte van olifanten overstijgt momenteel eigenlijk het aanbod. De autoriteiten van het Krugerpark staan vandaag de dag voor een grote uitdaging voor wat betreft het beheersen van een gezonde olifantenpopulatie. Contraceptie, relocatie en geplande jacht behoren tot de mogelijkheden hoewel de laatste optie al sinds de oprichting van het park voor opschudding zorgt. Het is echter wel de snelste en makkelijkste optie en dat maakt de afweging voor het parkmanagement moeilijk. Leefgebieden Langs de rivieren in het park liggen regenwouden, bijvoorbeeld tussen de Luvuvhu en de Limpopo rivier. In totaal is een derde van Kruger tropisch gebied. Krokodillen en nijlpaarden vertoeven het liefst in deze vochtige streken. In de zuidwestelijke hoek van het park valt de meeste neerslag en dit is dan ook het meest begroeide deel van Kruger. De vegetatie is er zeer gevarieerd. Veel voorkomende bomen zijn bijvoorbeeld acacias, boswilgen en wilde vijgenbomen. Witte neushoorns en buffels zie je hier veel, maar antilopen niet. Roofdieren komen er, bij gebrek aan geschikte prooien, dan ook maar zelden. De regios in Kruger zijn nog specifieker te duiden aan de hand van dertien verschil-

Hyena (foto Marijn Heuts) 96 ontdek afrika 3 2009 Reiger ( South African Tourism)

Wildparadijs Kruger


lende leefgebieden. In het uiterste noorden, bij Limpopo, is een zandvlakte met afwisselende vegetatie. Iets naar beneden, boven Punda Maria, is een strook bosachtige savanne op leisteen. In het zuiden van Kruger is ook een smalle strook van dit leefgebied te vinden. Verder tref je in Kruger nog, grofweg vanaf het noorden naar het zuiden, mopanebossen, gemengde bossen op verschillende bodems, open savannevelden, het Pretoriuskop zuurveld, de Malelane berg bosvelden en gemengde boslanden. De rijke diversiteit van planten is het fundament voor het dierenleven. De diversiteit wordt zeker gesteld door insecten. Planten trekken planteneters, die op hun beurt roofdieren trekken die weer herbivoren eten. Reptielen en vissen In alle zeven rivieren in Kruger kun je krokodillen tegenkomen. Dit dier is de koning van de reptielen; er zijn er naar schatting enkele duizenden in Kruger. Ze liggen regelmatig duidelijk zichtbaar op de oever in de zon maar net zo vaak houden ze zich schuil net onder het wateropppervlak, op zoek naar hun prooi: vissen. En als landdieren zich te dicht bij de waterkant begeven kan de krokodil dodelijk toeslaan; iets dat verschilende keren per maand kan gebeuren. De Egyptische cobra, de boomslang en de Afrikaanse rotspython zijn enkele van de 54 slangen die in Kruger aangetroffen zijn. Veel mensen zijn bang voor de zwarte mamba niet onterecht maar de pofadder en de Mozambique spitting cobra zijn in werkelijkheid veel gevaarlijker. Zij zijn verantwoordelijk voor 90 procent van de beten in mensen. In principe zullen slangen en adders niet aanvallen, tenzij ze zich in het nauw gedreven voelen. In Krugers rivieren zijn twee van de zeldzaamste vissoorten ter wereld aangetroffen: de longvis en de killivis. De longvis is waarschijnlijk verwant aan de krokodil en de kikker. Hij kan, net als zoogdieren, met zijn longen ademen en de ledematen lijken meer op poten dat op vinnen. De killivis is een kleine tandkarper die zich voedt met muskieten. De barbeel komt het meeste

voor. Hij wordt ook wel de impala van de rivier genoemd vanwege zijn populariteit als voedsel voor krokodillen. In de rivieren van Kruger vindt een fenomenaal proces plaats: de levenscyclus van de zoetwateraal. Deze alen zijn geel van kleur en jagen op krabben en vis. Een natuurwetenschapper deed onderzoek naar deze vissoort en ontdekte dat als de aal klaar is om nakomelingen te krijgen, hij naar de Indische Oceaan zwemt. Gedurende deze lange reis ondergaat de aal een metormafose van zoetwatervis naar zeevis. Zijn kleur verandert van geel naar zilver of wit, zijn bek wordt puntiger en zijn ogen worden groter. Naarmate hij dichter bij de oceaan komt veranderen ook zijn inwendige organen. Eenmaal in de oceaan zwemt hij naar Madagaskar, legt daar eieren en wordt vervolgens nooit meer gezien. De eieren daarentegen worden met miljoenen tegelijk met de stroming meegevoerd naar de Afrikaanse kustlijn, waar ze zich vermengen met plankton en in doorzichtige larfachtige wezentjes veranderen. Aangetrokken door de smaak en geur van het zoete water uit de rivieren zwemmen ze richting de bron van het zoete water: de riviermonding. In dit stadium ontwikkelt het diertje razendsnel spierweefsel zodat hij genoeg kracht heeft om stroomopwaarts te zwemmen. De kleine aaltjes blijken dan zelfs in staat om tegen watervallen op te klimmen en veranderen daar uiteindelijk in de gele zoetwateraal. Ze zijndan klaar om aan de volgende fase van hun leven te beginnen: de lange trek naar de oceaan. Vogels Meer dan de helft van alle vogelsoorten die in Zuid-Afrika voorkomen, kun je in Kruger zien. Tussen de 520 bekende soorten in het park zit een enorme variatie: van de grootste vogel ter wereld; de struisvogel, tot een van de kleinste; het ekstertje, uit de familie van vinkachtigen. De rivieren die door Kruger lopen vormen natuurlijke afscheidingen tussen de leefgebieden van verschillende vogelsoorten. Veel van de vogels in Kruger zijn migranten vanuit Azi of andere delen van Afrika. Toch zijn er nog 380 vogelsoorten die permanent in Kruger resideren, waaronder

White Backed Vulture (foto Marijn Heuts) 98 ontdek afrika 3 2009 Van Dam's Girdled lizard (foto Marijn Heuts)

Wildparadijs Kruger


de koritrap, reiger- en uilsoorten, de vechtarend en de bateleur, eveneens een bijzondere arendsoort. Roofdieren De vleeseters zijn n van de, zoniet d, grootste attracties van het Krugerpark. De belangrijkste jagers zijn leeuw, hyena, luipaard, cheeta en de Afrikaanse wilde hond. De leeuw, waarvan er naar schatting 2 000 in het park leven, worden voornamelijk in centraal Kruger gezien, alsmede rond Skukuza, Lower Sabie en Crocodile Bridge. Ze jagen op gnoes, buffels, giraffen, zebras en zwijnen. Van oudsher worden leeuwen geassocieerd met koninklijke gratie en leiderschap. Hun kracht straalt uit hun lichaamsbouw op hun tegenstanders. Deze katachtigen zijn de meest sociale van alle Afrikaanse katten omdat ze in groepen samenleven. De hyena komt in heel Kruger voor, maar vooral in de centrale savanne en rond Skukuza. Er zijn er naar schatting 2 000. Het dier jaagt op impalas, wildebeesten, waterbokken en koedoes. De hyena hoort tot de familie van honden en wordt verantwoordelijk gehouden voor het doden van meer dieren dan een luipaard of cheeta samen doen. Hun sociale structuur is bijzonder: ze leven in clans van 14 tot 40 dieren, geleid door een dominant vrouwtje. De samenstelling van de clan wisselt geregeld. De ongeveer 1 000 luipaarden in Kruger leven in de buurt van de Sabie rivier en op rotsen. Een luipaard jaagt op impalas, diverse bokken, apen, jakhalzen, slangen en insecten. Luipaarden zijn de minst sociale katachtigen in Kruger. Ze leven alleen en jagen in de avond of nacht. Een luipaard kan een dier dragen dat meer weegt dan zichzelf. Hij zal zijn prooi meestal een boom in slepen om het dan enkele meters boven de grond, in de vork van de boom, te verorberen. Onderzoekers berekenden dat elk luipaard in Kruger verantwoordelijk is voor het doden van gemiddeld 20 prooien. In Kruger heeft een luipaard een territorium van 10 km2, maar in andere streken kan dat wel enkele honderden kilometers groot zijn.

De cheeta, waarvan er nu nog zon 200 in Kruger leven, leeft ook in centraal Kruger. Daarnaast zie je hem rond de Lower Sabie en Crocodile rivier in het zuiden. Een cheeta jaagt voornamelijk op kleine antilopen, steenbokken en impala's. Zijn taciek is die van de verassingsaanval, hoewel zijn lichaam gebouwd is voor snelheden tot wel 110 kilometer per uur, wat hem het snelste landdier maakt. Soms verovert hij die prooi van een andere jager maar vaker wordt hij zelf aangevallen door leeuwen, luipaarden, hyena's en Afrikaanse wilde honden die de prooi van hem afnemen. De wilde hond was bijna uitgestorven maar er zijn tegenwoordig programmas die naar het behoud van de Afrikaanse wilde hond streven zodat er inmiddels weer 400 in Kruger leven. De wilde hond jaagt op impalas, koedoes en kleine bokken. De kleinere jagers zijn voornamelijk vroeg in de morgen of laat in de avond actief. Tot deze kleinere carnivoren worden de zwartrugjakhals, caracal, serval, Afrikaanse civetkat, genet en de Afrikaanse wilde kat gerekend. Je ziet ze bij de camps, omdat ze tamelijk vertrouwd zijn met mensen. Jager en gejaagde De relatie tussen mensen en dieren wordt meestal gedentificeerd met de relatie tussen jager en gejaagde. Zo kunnen de relaties in de natuur ook gekarakteriseerd worden. Een indicator voor dat verschil is de stand van de ogen van jager en gejaagde; soorten die jagen hebben hun ogen voorin hun hoofd met de blik naar voren, de prooien hebben hun ogen aan de zijkanten van hun hoofd zodat ze een zo wijd mogelijk gebied kunnen scannen op dreigend gevaar. De verschillende planten diersoorten kennen onderling conflicterende en samenwerkende relaties. Bijna elke levensvorm krijgt op een bepaald punt met een deel uit een voedselketen te maken. Sommige diersoorten in Kruger leven er al zolang dat ze de meeste van hun vijanden overleven. De mens neemt echter een aparte positie in, die heeft er door de eeuwen heen immers voor gezorgd dat steeds meer dieren geen voedsel meer hadden om te kunnen


Wildparadijs Kruger

Brown Hooded Kingfisher, Chacma baboon, nijlpaarden, libelle, bee-eater, oxpecker op giraffe, impalas, olifanten ontdek afrika 3 2009 101

overleven in Kruger. Tegenwoordig zijn er gelukkig goede stappen gezet en wordt er juist aan plannen gewerkt om het landschap van Kruger te onderhouden en de omstandigheden voor de dieren die er leven zo optimaal mogelijk te maken en houden. Dat is geen makkelijke taak. Het management moet inspelen op veranderde omstandigheden zoals de groeiende wildpopulatie, de klimaatveranderingen en stropers die gronden platbranden om er een tijdje later dieren te doden. Er worden nog steeds regelmatig branden vastgesteld. Soms zijn ze gecontroleerd gesticht maar soms hebben mensen het illegaal aangestoken. Stropers hopen zo groot wild naar de vers aangegroeide graslanden te lokken om ze dan te kunnen doden. De bioproductie neemt

na een brand altijd sterk af en dat is niet vreemd gezien de planten diersoorten die in Kruger als voedsel dienen. Zonder voedsel geen leven, zonder leven geen voortplanting. www.sanparks.org/parks/kruger/


Cheetas, Sadle Billed Storck, zebra, neushoorn

The Experts.To gether we make your safari dreams a lifetime experience

BMS-Travellers is de absolute expert in priv reizen op maat naar oosten zuidelijk Afrika: rondreis met gids, self drive of fly in. Tanzania v Uganda v Kenia v Namibi v Botswana v Mozambique v Zambia v Zuid-Afrika www.bms-travellers.nl & 0297 - 25 44 55

Sandveld Baobab, struiken tot 6 meter hoog en bomen tot 10 meter met leeuw, wilde hond, hyena, impala, koedoe, giraffe, zebra. Mopane Veld Mopane, tamboti, struiken en bomen tot 10 meter met leeuw, hyena, wilde hond, koedoe, olifant, impala. Mopane Scrubveld Baobab, mopane struiken en bomen tot 20 meter met leeuw, cheeta, steenbok, olifant, gnoe, zebra, struisvogel. Mopane Bushwillow Woodlands Mopane, acacia soorten en struiken en bomen tot 20 meter met leeuw, hyena, zebra, impala, gnoe, koedoe, olifant. Lebombo Mountain Bushveld Baobab, olifantenboom, knopdoorn, bushwillow soorten en struiken en bomen tot 10 meter met leeuw, koedoe, giraffe, zebra, klipspringer, waterbok. Olifants Rugged Veld Koorsboom, sycamore vijg, witte sering, knopdoorn met leeuw, hyena, koedoe, giraffe, olifant, zebra, waterbok. Stunted Knob-Thorn Savannah Koorsboom, sycamore vijg, jakhalsbes met leeuw, cheeta, hyena, koedoe, giraffe, gnoe, zebra, buffel. Knob-Thorn Marula Savannah Wilde dadelpalm, hardekool, knopdoorn, waaierpalm met leeuw, cheeta, hyena, koedoe, giraffe, impala, gnoe, zebra, buffel. Delagoa Thorn Veld Struiken en bomen tot 12 meter waaronder delagoa thorn met leeuw, luipaard, cheeta, koedoe, giraffe, olifant, waterbok, zebra, witte neushoorn. Mixed Bushwillow Woodlands Acacias, hardekool, olifantenboom, Jakhalsbes met leeuw, jakhals, hyena, koedoe, giraffe, impala, zebra, gnoe, witte neushoorn, sabelmarter. Sabie / Crocodile Thorn Thicket Knopdoorn, sausagetree, olifantenboom met leeuw, luipaard, wilde hond, koedoe, giraffe, olifant, nijlpaard, buffel, witte en zwarte neushoorn. Melane Mountain Bushveld / Pretoriuskop Zuurveld Wildedadelpalm en struiken en bomen tot 15 meter met leeuw, wilde hond, jakhals, koedoe, impala, giraffe, witte neushoorn, hyena, waterbok, rietbok.


Land


Ontdek Afrika 04.3 Kruger Biodiversiteit

Documents

Transcript of Ontdek Afrika 04.3 Kruger Biodiversiteit