8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 1/6

Onechte en echte Helweg-Markeringen jwr47 

Löss

In het boek “Zwerfstenen”1 beschrijven de auteurs de vindplaatsen voor löss als een handjevol

locaties:

Löss is een eelbruine! heel fijnkorrelie af"ettin! die in #ederland op de terrassen van

Zuid$Li%bur voorko%t en deel uit%aakt van een ordel van &uitsland via 'eli( tot in

 #oord$)rankrijk* +aar löss ko%t ook noordelijker voor! nabij #ij%een ,Groesbeek -

en de "uidelijke "oo% van de .eluwe! bij Dieren! en in de laen dek"and van #oord$

'rabant! #oord$Li%bur en de /elderse vallei ,pa* 10-*

Lössronden blijken door de oude eneraties landbouwers vaak %et een streeknaa%! plaatsnaa% of 

wenaa% te "ijn ekarakteriseerd* .oorbeelden daarvan vindt %en vooral in &uitsland! %aar ook in

'eli(! Zwitserland en )rankrijk*

&e %arkerinen baseren op de “hel” ,bijvoorbeeld “2elwe”- of “onderwereld”! "oals in het )rans

“3nfer”*

lhoewel de lössband! die 3uropa o%spant! pas oneveer tweehonderd jaar bekend is! hebben de

landbouwers al vanaf de eerste volksverhui"inen de vruchtbaarste akkerlanden van de slechte

 bode%s leren onderscheiden* Zij noe%den de lössbode%s ,of soortelijke vruchtbare eerdlagen en

lössgebieden voor   de steenfabricage- in #ederland de 2el! 2elen ,2aelen5- of 2elween! in&uitsland 2ellwee! in 'eli( 2elstraten! en in )ranstalie ebieden 6ue d3nfer of 6ue de l3nfer*

&e 3uropese lössband strekt "ich uit van )rankrijk tot ver achter 8olen en kan door %iddel van een

reeks na%en worden beschreven:

 Rue d'Enfer (F), Helstraat (B), Heel (NL), Hellweg (D), Höll (Oostenri!), Na Ostatni" #ros$u (%)

lhoewel #ederland over een over"ichtelijk aantal lössebieden beschikt! blijkt het toch %oeilijk 

de relatie tussen de “2el”$%arkerinen en de lössbode%s te verifi(ren*

1 Zwerfstenen” van /*&* .an der 2eide en 9*j* 2ellina ,174-

8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 2/6

Echte “Hel”-markeringen

 #u %oeten wij no onderscheiden! dat er echte en onechte “2el”$%arkerinen "ijn en de"e leren

onderscheiden* &e studie vindt plaats in de /oole$kaart: &e 2elwe als ;een reeks lössakkers;*

9aar löss evonden wordt! vindt %en ook een echte “2el”$%arkerin*

De Helstraat/Rue d'Enfer, de Hellendaallaan, de Helweg en de De Hel 

3chte “hel”$%arkerinen "ijn er evonden in:

• +aastricht ,de 2elpoort en de 2elstraat<! die ook 6ue d3nfer enoe%d werd-!

• in =ittard ,de 2elstraat-! de 2elber in 3pen en het Zuid$Li%birse plaatsje 2elle

• nabij #ij%een in /roesbeek ,de 2elwe en &e 2el-!

• in &ieren ,de 2ellendaallaan-! 6heden> ,2ollelaan-! rnhe% ,2elstraat- en het plaatsje

2eelsu%! die alle aan de "uidelijke "oo% van de .eluwe lien*

&e"e %arkerinen bevinden "ich in ebieden! die ook al in de 'oschatlas van 1? als lössebieden

werden especificeerd*

De Hellweg/Heelweg bij Dinxperlo

In &in@perlo heet de dorpsstraat aan de #ederlandse "ijde 2eelwe en aan de &uitse over"ijde

2ellwe* &e 2eelwe werd reeds in het jaar A<A enoe%d in een iftbrief* &aarin wordt 2eelwe

 Hellenwic& enoe%d*B1C4*

&e buurtschap 2eelwe is eleen op de "uidflank van de 2alseru! een 1D k% lane "uidoost$

noordwest verlopende dek"andru* Eok de  Halserug   en  Hellenwic& is afleidbaar van “&el ”* &e

 bode%s  bestaan voorna%elijk uit enkeerdronden! waarin de %inerale eerdlaa dooraans het

evol is van een eeuwenlane eleidelijke ophoin %et hu%ushoudend %ateriaal door de %ens?*

&it betekent dus! dat hier eeuwenlan landbouw bedreven is* 2et is denkbaar! dat %en vroeer 

"owel de vruchtbare lössronden als de"e vruchtbare eerdlagen  %et de naa% “2elwe” heeft

 betiteld*

Wessem (Helstraat) met Heel (Hael) en Paneel 

Ep talrijke plaatsen in de provincie is ten behoeve van de steen$ en dakpannenindustrie

rivierklei! bosklei! löss en lee% edolven* 6ivierklei! löss en lee% vor%den de rondstof 

voor de dakpannen$ en steenindustrie* =edert 100 werd de dakpannen$fabricae steeds

%eer econcentreerd in enkele rote productiebedrijven in eelen! .enlo! 'elfeld!

6euver! =wal%en! 3cht en horn! de streken waar de klei aan de hoe eisen voor devervaardiin van dakpannen voldeed*D

9esse%! dat over een 2elstraat beschikt! verkree in 11?0 stedelijke rechten* In 9esse% bevinden

"ich enkele steen$ en ,dak$-pannenfabrieken*

< eenwoordi heet de"e straat “=int 'ernardusstraat” ,&e etF%oloie van G2el“! ,“hel”! “schel” en “hellen”--

> &e naa% R&eton oor R&eden treft %en voor het eerst aan in een oorkonde van Honin Etto I van <A auustus D0*In de"e akte is te le"en dat Etto I aan het =t* +auritiusklooster in +aadenbur %eerdere hoeven schenkt! die

eleen "ijn op de .eluwe*

4 6 3I#I36  9ILL3+ &+ ,1A?D-: /eschiedenis der stad Zutphen van de vroeste tijden tot 17? #ijhoff* p*41? &e 2eelween ,en ndere 2elween- in #ederland

D /eschiedenis van de landbouw in Li%bur in de twintiste eeuw ,Epen uitave ,nieuw venster- $ =ociaal 2istorischentru%-

8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 3/6

2eel is een dorp! ontstaan op de hoe oever van de +aas en voor het eerst enoe%d in 1<0<* Ep

de"e plaats bevond "ich een 6o%einse neder"ettin ,atualiu%-*

8anheel  is een ehucht ten westen van 2eel en wordt al in 1>A0 ver%eld*7

.anwee de lee%$ en lösswinnin kan %an de na%en 2eel en 8anheel hebben eko"en ter indicatie

van de rondstoffen voor de pannenindustrie*  9ellicht "ijn ook het rote J kleine 2elleat te

6oer%ond door de lösswinnin ontstaan*

Hel 

ot de webpaina voor de oorspronkelijke e%eente 2eel  behoort ook de subcateorie 2el!

Li%bur %et twee fotos van de 6ijksdienst voor het ultureel 3rfoed ,%aar ik eloof dat dit een

schrijffout “2eel” %oet "ijn-:

• &orpse"icht $ 2el $ <0107><< $ 63 en

•  #o* < $ 2el $ <0107><1 $ 63

De Helstraat !an "iempde

&e  f"ettin van Lie%pde  wordt eken%erkt door het label  Helstraat ! dat wellicht op het

lössehalte wijst* &e 'rabantse lee% ontstond uit door de wind aanevoerde löss! dat edurende de

IKstijd tijdens de "o%er in de ondiepe %eertjes be"onk A* =inds <00> wordt de 'rabantse lee%

onderebracht bij de )or%atie van 'o@tel ,f"ettin van Lie%pde-*B?C 

7 +onu%enten in #ederland* Li%burA =tatistieken .oor 2et 2elwe$sFstee%

8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 4/6

Onechte “Hel”-markeringen

In het over"ichtelijke #ederland bevinden "ich %ijns in"iens een lössronden! waaraan een

%arkerinen "ijn verbonden! %aar wel "ijn er enkele “2el”$%arkerinen! waaraan een lössronden

kunnen worden toeewe"en*

Heldij# en Hel!een (bij "ee, resp$ Dwingelo)

Enechte “2el”$%arkerinen "ijn 2eldijk en 2elveen ,bij Lhee! resp* &winelo-* &e"e na%en "ijn

door verbasterin ontstaan uit 3ldijk en 3lveen* 2et ontstaan van de"e na%en wordt eschreven in

2oe de na%en Lhee en Lheebroek "ijn ontstaan:

 Heldi! ! ,of Heldie!ie- is een foute bena%in en wel in het eerste edeelte van de naa%*

&e naa% ontleent de"e dijk ,want dat is het- aan het ven wat er ten noordoosten van lit!

het Eleen! de veenputten waar turf uit werd ewonnen werden er hier vroeer per 3l

,een oude lente%aat - verkocht &e echte naa% voor de"e dijk is dus  Eldi! * &e

 bena%in die %en dus nu eeft aan het ven , Heleen- is ook niet de juiste*

De Helstraat !an Ree# 

6eek werd voor het eerst ver%eld in een oorkonde uit 1>?D als buurtschap ;&e 6eke &e hoere

rond bestond uit heide  ,hooveen- die eienlijk alleen voor schapen  en het steken van turf 

 bruikbaar was*

&e 2elle%olen of  De itte *olen is een witeschilderde ronde stenen %olen uit 1A><* Ze bevindt

"ich aan de 6ijkswe* 9ellicht is de"e witte 2elle%olen de naa%ever voor de 2elstraat te 6eek*

De Hel in %riesland 

De Hel is een buurtschap in het "uidwesten van )riesland* Eudere na%en voor de buurtschap "ijn

de #rote Hel  en Rode Hel * Ever de oorspron van de plaatsnaa% "ijn er vele theorie(n* Zo kan het

duiden op de hoote waarop het is eleen! van het oud )riese woord &il * 2et "ou ook kunnen

duiden op drassi land of juist verwij"end naar de plek waar de turf werd edrood! dat &ellen werd

enoe%d*

Haelen

2aelen is wellicht analoo aan 2eel een centru% der pannenindustrie* &e o%evin van het dorp

wordt al vanaf de steentijd bewoond* &it is vastesteld aan de hand van archeoloische vondsten*

&e reden voor de"e vroee bewonin is dat 2aelen nabij de hoe,re- "andronden lans het Leudal

lit* Ever het lössehalte van de bode%s kon niets vastesteld worden*

2oe de na%en Lhee en Lheebroek "ijn ontstaan*

8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 5/6

Hellwegen in het buitenland

Löss werd 1A?< voor het eerst in 6oe%eni( beschreven door 3rnst 2einrich von &echen*10  &e

landbouwers uit de IKstijd hebben echter al veel vroeer eweten! waaraan %en de vruchtbare

akkerlanden kan onderscheiden van onvruchtbare bode%s*

Eok in &uitsland is er al vroe na de ontdekkin van de vruchtbare lössebieden onder"oek doorevoerd naar de o%van van de lössebieden in 3uropa en in de overie continenten* In een

van die berichten worden ook de destijds in &uitsland en Zwitserland edentificeerde lössbode%s

enoe%d:11

&e 3l"as! het 'oven$6ijndal! de Hei"erstoel bij Eud$'reisach! 'ickensohl! =arans ,Zwitserland-!

de #oord$&uitse laavlakte*

Epvallend is het erine aantal “2el”$%arkerinen bij de Hei"erstoel en =arans* Eok de #oord$

&uitse laavlakte is niet bepaald %et lössebieden be"aaid! %aar ook niet %et “2el”$%arkerinen*

9estelijk van &uitsland worden de lössebieden bij de =eine en Loire als lössebieden beschreven*

&e rijke lössbode%s van 'eli( resp* Zuid$Li%bur worden echter niet ver%eld*

Eostelijk van &uitsland beschrijft de auteur de lössbode%s in 2onarije! /alici(!  'oekovina!

Zevenburen! en als lössebied ook het co%plete dal van de &njestr * &e &njestr  ontsprint in de

Harpaten en %ondt uit in de Zwarte Zee*

Ever een root traject ten noorden van de Harpaten kan %en in de kaart &e 2elwe als ;een reeks

lössakkers; de “2ell”$%arkerinen volen* &e lössband verloopt aanvankelijk als een s%alle strook 

ten noorden van de Harpaten en verbreedt "ich naar het oosten in noordelijke richtin*

&e reeks na%en kan als taalkundie reeks verbonden worden tot een we %et het stedenpatroon

6ue d3nfer ,)r*-! 2elstraat ,'l*-! 2eel ,#L-! 2ellwe ,&-! 2öll ,Eost*- #a Estatni% /ros"u ,8l*-*

 

10 )orschunseschichte 11  #oti"en Zu% 'ericht G&ie LöM$heorie &es )reiherrn .on 6ichthofen   N  Eppel! *: &ie LöM$heorie des )reiherrn

von 6ichthofen und ihre nwendun auf 3uropa* ,&ie /ren"boten : Zeitschrift fOr 8olitik! Literatur und Hunst,1A41 $ 1<<-* K* >7! =* 44?$4D1 $ .eröffentlicht: 'erlin : &t* .erl! 1A7A -

 + Rue d'Enfer (F), Helstraat (B), Heel (NL), Hellweg (D), Höll (O), Na Ostatni" #ros$u (%)

8/20/2019 Onechte en Echte Helweg-Markeringen

http://slidepdf.com/reader/full/onechte-en-echte-helweg-markeringen 6/6

Inhoud

Löss*********************************************************************************************************************************************1

3chte “2el”$%arkerinen************************************************************************************************************<

&e 2elstraatP6ue d3nfer! de 2ellendaallaan! de 2elwe en de &e 2el********************************<

&e 2ellweP2eelwe bij &in@perlo***************************************************************************************<

9esse% ,2elstraat- %et 2eel ,2ael- en 8anheel*******************************************************************<

2el******************************************************************************************************************************************>

&e 2elstraat van Lie%pde******************************************************************************************************>

Enechte “2el”$%arkerinen********************************************************************************************************4

2eldijk en 2elveen ,bij Lhee! resp* &winelo-**********************************************************************4

&e 2elstraat van 6eek************************************************************************************************************4

&e 2el in )riesland*****************************************************************************************************************4

2aelen*************************************************************************************************************************************4

2ellween in het buitenland********************************************************************************************************?