Ondersteuning voor - Platform GEEF · ZNationale Implementatieagenda e-health5 geschreven en aan...
36
1
Transcript of Ondersteuning voor - Platform GEEF · ZNationale Implementatieagenda e-health5 geschreven en aan...
1
2
Ondersteuning voor ondersteunende begeleiding ICT middelen / e-health voor ondersteunende begeleiding
Auteurs: Ing. E. Zwierenberg ([email protected], 06-22607537) S.D. Fekken, Platform GEEF Dr. E. Finnema lector Talmalectoraat Wonen, Welzijn en Zorg op hoge leeftijd Dr. A. Dijkstra, lector iHuman| welzijn zorg digitaal November 2012
3
Voorwoord
Voor u ligt het onderzoek naar ICT middelen / e-health voor ondersteunende begeleiding. Dit
onderzoek is in opdracht van de Gemeente Leeuwarden uitgevoerd door Platform GEEF (Erik
Zwierenberg en Sigrid Fekken) in samenwerking met lector Dr. Evelyn Finnema van het
Talmalectoraat Wonen, Welzijn en Zorg op hoge leeftijd en Dr. Ate Dijkstra, lector iHuman| welzijn
zorg digitaal. Naast een deskresearch zijn er tien interviews gehouden bij acht organisaties die
ondersteunende begeleiding bieden in Leeuwarden. Met name de geïnterviewden wil ik via deze weg
bedanken voor de prettige gesprekken.
Met dit onderzoek hopen de auteurs de voortrekkersrol die Leeuwarder organisaties op een aantal
gebieden hebben, inzichtelijk te maken, naast de blinde vlekken met betrekking tot de e-health
ontwikkelingen. De aanbevelingen in dit rapport bieden de mogelijkheid om de ICT middelen die
burgers kunnen ondersteunen, ook daadwerkelijk gebruikt te laten worden. Een bekend gezegde
luidt “Wat de boer niet kent, dat eet hij niet”. Dat gezegde gaat zeker op voor de e-health
ontwikkelingen die gaande zijn.
Namens de auteurs,
Erik Zwierenberg
4
Inhoudsopgave
Voorwoord .............................................................................................................................................. 3
Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 4
Inleiding ................................................................................................................................................... 5
Doel van het onderzoek ...................................................................................................................... 6
Onderzoeksopzet ................................................................................................................................. 6
Zicht op ondersteunende begeleiding .................................................................................................... 7
Omschrijving van de doelgroepen voor ondersteunende begeleiding ............................................... 7
Overzicht ondersteunende begeleiding .............................................................................................. 8
Deskresearch beschikbare (ICT) hulpmiddelen medio 2012 ................................................................... 8
Inleiding en Nationale implementatieagenda e-health ...................................................................... 8
Kamerbrief e-health ............................................................................................................................ 9
Drie White papers Nictiz.................................................................................................................... 11
Lijst ICT middelen voor ondersteunende begeleiding ....................................................................... 13
Organisaties en websites die overzicht bieden ................................................................................. 14
Interviews aanbieders ondersteunende begeleiding ............................................................................ 15
Gespreksleidraad Interviews ............................................................................................................. 16
Resultaten uit de interviews .............................................................................................................. 17
1. De ontwikkeling van (ICT) middelen is in haar beginfase .......................................................... 17
2. Inzicht in ICT mogelijkheden en noodzaak voor efficiëntie ontbreekt ...................................... 18
3. Gebruik (ICT) middelen is afhankelijk van gebruik door klanten .............................................. 18
4. Veel organisaties ontwikkelen een eigen systeem .................................................................... 18
5. Veel onduidelijkheid over status ICT middel ............................................................................. 19
6. Zonder (ICT) middelen loopt het maatschappelijk verkeer vast. .............................................. 19
7. Binnenkort heeft iedere cliënt eigen webpagina met Social Media ......................................... 19
8. Inzet van ICT voor Kennis en Procesondersteuning .................................................................. 19
Conclusies .............................................................................................................................................. 20
Aanbevelingen ....................................................................................................................................... 22
Bijlage 1: Overzicht (ICT) middelen ondersteunende begeleiding ........................................................ 24
Bijlage 2: Profielen uit het HHM rapport............................................................................................... 33
Ouderen met somatische of psychogeriatrische problematiek .................................................... 33
Volwassenen met psychiatrische problematiek ............................................................................ 34
Mensen met verstandelijke beperking .......................................................................................... 35
5
Inleiding
De ondersteunende begeleiding gaat – na enige uitstel door het vallen van het kabinet Rutte I –
hoogstwaarschijnlijk binnen niet al te lange tijd over van de AWBZ naar de WMO en daarmee
worden gemeenten verantwoordelijk voor deze begeleiding2. Een stevige verantwoordelijkheid
waarbij veel aspecten nog niet bekend zijn. Om een bijdrage te leveren aan het beter zicht krijgen op
de ICT middelen die kunnen bijdragen aan het inrichten van de(len) van ondersteunende
begeleiding, wordt in dit document onderzocht welke ICT middelen hiervoor beschikbaar zijn. Om
het begrip ICT middelen in te kaderen gebruiken we in dit document de definitie van e-health
gebruikt, zoals dat uit tientallen definities is samengesteld:
Definitie van e-health1: e-health is het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën, en met name Internet-
technologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren.
In dit onderzoek wordt omschreven welke ondersteunende begeleiding bedoeld wordt en welke
doelgroepen daar bij horen (Hoofdstuk: Zicht op ondersteunende begeleiding). Vervolgens wordt via
deskresearch aangegeven wat de laatste ontwikkelingen zijn met betrekking tot e-health op landelijk
niveau. De Nationale implementatieagenda e-health, de reactie daarop van minister Schipper en
enkele White papers van Nictiz komen aan bod. Hiermee wordt het kader waarbinnen lokaal beleid
gemaakt kan worden door Gemeentes en Welzijn en Zorgorganisaties helder geschetst. Tegelijkertijd
zijn er interviews gehouden met verschillende organisaties binnen de gemeente Leeuwarden en op
basis van die gesprekken is goed zicht ontstaan op hetgeen goed gaat en wat beter kan. De
resultaten zijn in conclusies en aanbevelingen vervat. Het uitvoeren van de aanbevelingen kan een
flinke versnelling geven aan de kwantitatieve en kwalitatieve inzet van e-health hulpmiddelen voor
de burgers in Leeuwarden die ondersteunende begeleiding nodig hebben.
1 Pagliari, C. et al., What is e-health (4): a scoping exercise to map the field, Journal of Medical Internet Research, 2005, 7(1): e9.
6
Doel van het onderzoek
Met dit onderzoek wordt er meer zicht gekregen op de ontwikkelingen van ICT middelen voor
ondersteunende begeleiding en in hoeverre deze middelen reeds worden ingezet door de
verschillende organisaties in Leeuwarden die ondersteunende begeleiding bieden. De
probleemstelling voor dit onderzoek is als volgt geformuleerd:
Vraag 1:
Welke (ICT) technologieën zijn momenteel (medio 2012) beschikbaar om mensen die
ondersteunende begeleiding nodig hebben, op een effectieve wijze te helpen?
Vraag 2:
Zorgt de inzet van de gevonden (ICT) technologieën voor een kwalitatief vergelijkbare begeleiding
tegen lagere kosten? Anders geformuleerd: Hoeveel lager zijn de totale kosten bij inzet van (ICT)
technologieën plus personeel t.o.v. alleen personeel?
Vraag 3:
In hoeverre maken de uitvoerende organisaties in de Gemeente Leeuwarden al gebruik van de
huidige (ICT) technologieën en wat zijn de ervaringen van de zorgorganisaties én de cliënten met
deze technologieën? Wat is de potentie voor opschaling van de onderzochte technologieën?
Onderzoeksopzet
In het onderzoek is gezocht naar bestaande en bewezen technologieën. De eerste deelvraag wordt
dan ook deels via deskresearch beantwoord. Wat is er op de markt? Wie zijn de leveranciers? Zijn er
onderzoeksrapporten, waaruit blijkt dat de eindresultaten vergelijkbaar of beter zijn en de kosten
lager? Via crowdsourcing technieken worden professionals gevraagd om aanvullingen te geven op de
gevonden systemen.
Het resultaat uit de deskresearch is een alfabetische lijst met de laatste stand van beschikbare (ICT)
technologieën. Deze lijst wordt als basis gebruikt voor de gesprekken met professionals uit
verschillende organisaties in Leeuwarden.
De tweede vraag met betrekking tot kosten en efficiency wordt op basis van deskresearch en
gesprekken met het werkveld beantwoord.
De derde vraag, in hoeverre maakt men binnen de verschillende organisaties gebruik van de
geïnventariseerde ICT middelen, zal door middel van interviews met professionals van de
organisaties die nu de ondersteunende begeleiding uitvoeren, worden beantwoord.
7
Zicht op ondersteunende begeleiding
Om niet te verdwalen in alle verschillende cliëntengroepen is er eerst een overzicht gemaakt van de
doelgroepen die onder de ondersteunende begeleiding vallen. Voor Leeuwarden zijn dat
respectievelijk:
Doelgroep:
● Ouderen met somatische of psychogeriatrische problematiek (200 in Leeuwarden) ● Volwassenen met psychiatrische problematiek (1015 in Leeuwarden) ● Mensen met verstandelijke beperking (660 in Leeuwarden) ● Mensen met zintuiglijke beperking (40 in Leeuwarden) ● Mensen met een lichamelijke of chronische ziekte (150 in Leeuwarden) ● Jongeren met psychiatrische problematiek in combinatie met opvoed- en opgroeiproblemen
(200 in Leeuwarden, meesten PGB).
Uit de bovenstaande doelgroepen is er voor gekozen om in eerste instantie te zoeken naar (ICT)
hulpmiddelen voor de volgende doelgroepen:
● Ouderen met somatische of psychogeriatrische problematiek (200 in Leeuwarden) ● Volwassenen met psychiatrische problematiek (1015 in Leeuwarden) ● Mensen met verstandelijke beperking (660 in Leeuwarden).
Ondanks het halveren van de doelgroepen wordt met deze inperking nog steeds 83% van de mensen
die in Leeuwarden ondersteunende begeleiding nodig hebben bereikt. De keuze om in eerste
instantie middelen voor deze drie doelgroepen te zoeken lijkt daarmee gerechtvaardigd.
Omschrijving van de doelgroepen voor ondersteunende begeleiding
Om een beeld te krijgen van de verschillende doelgroepen die ondersteunende begeleiding krijgen
heeft het bureau HHM in 2011 het onderzoek ‘Verkennend onderzoek overheveling extramurale
begeleiding’2 in opdracht van de Directie Langdurige Zorg (DLZ) van het ministerie van VWS
uitgevoerd. In het onderzoek zijn verschillende profielen opgesteld van groepen cliënten. De
profielen geven een beeld, zonder te pretenderen helemaal compleet te zijn of alle subgroepen
daarmee gedekt te hebben. Het beeld is goed bruikbaar om van daar uit op zoek te gaan naar welke
(ICT) middelen er momenteel zijn die de betreffende cliënten kunnen ondersteunen. De beschrijving
van de drie eerder genoemde doelgroepen zijn vastgelegd in Bijlage 2: Profielen uit het HHM rapport.
2 Hengeveld, M. (2011). Verkennend onderzoek overheveling extramurale begeleiding. Enschede: HHM
8
Overzicht ondersteunende begeleiding
Uit de beschrijving van de doelgroepen in het HHM rapport is een aantal soorten ondersteunende
begeleiding te destilleren op basis waarvan een inventarisatie kan worden gemaakt van middelen die
daarbij kunnen ondersteunen. Deze soorten ondersteunende begeleiding zijn:
1. Hulp / praktische ondersteuning bij voeren van huishouden
2. Hulp bij overzicht houden administratie / financiën
3. Het bieden van een veilige omgeving
4. Hulp bij aanleren van persoonlijke verzorging / reguleren gedrag
5. Het activeren van nog aanwezige functies, zowel fysiek als mentaal
6. Hulp bij het organiseren en stabiliseren van dagstructuur
7. Hulp bij het aangaan en onderhouden van sociale contacten
8. Het ontlasten van mantelzorgers / ouders
9. Begeleiding bij ziekenhuisbezoek
10. Opvoedondersteuning
Vanuit dit inzicht is het mogelijk om te zoeken naar (ICT)middelen die hierbij kunnen ondersteunen.
Het geeft vervolgens ook de mogelijkheid om lacunes te vinden in de middelen die nu beschikbaar
zijn.
Deskresearch beschikbare (ICT) hulpmiddelen medio 2012
Inleiding en Nationale implementatieagenda e-Health
Er zijn momenteel circa 33.000 applicaties volgens het ‘Whitepaper Ontwikkelingen in internetzorg
voor patiënten’3 en dat niet alleen, het aantal mobiele e-health apps groeit ook snel. Meer dan
17.000 e-health –apps zijn er al en tegen 2015 zullen er wereldwijd zo’n 500 miljoen e-health
gebruikers zijn volgens de website medisch contact, waar geciteerd wordt uit een onderzoek van
research2guidance4. Getallen om van te duizelen en de vraag welke applicaties en apps er gebruikt
worden in de praktijk is dan ook een logisch gevolg. De welzijn- en zorgsector in Nederland worstelt
met deze vraag. De verwachtingen van e-health zijn hoog (vermindering personeelskosten door inzet
ICT bij gelijkblijvende of hogere kwaliteit). De belofte is echter nog niet uitgekomen en de
ederlandse atiënten onsumenten ederatie de oninklijke ederlandsche Maatschappij
tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) hebben samen een
‘Nationale Implementatieagenda e-health5’ geschreven en aan het ministerie van VWS aangeboden.
Deze agenda structureert de ontwikkeling van e-health. Alle partijen zien de voordelen, echter om
tot een succesvolle implementatie te komen van alle e-health mogelijkheden ontbrak er nog een
kader om innovatie, introductie, standaardisatie en opschaling te organiseren.
3 Nictiz, verkregen op 10 oktober 2012 << http://www.nictiz.nl/page/Publicaties/Whitepapers >>
4 Website medisch contact, verkregen op 10 oktober 2012 << http://medischcontact.artsennet.nl/Nieuws-
26/archief-6/Tijdschriftartikel/87741/Grote-toename-e-healthapps-verwacht.htm >> 5 Nationaal implementatie agenda e-health, verkregen op 10 oktober 2012 <<
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2012/06/07/nationale-implementatieagenda-e-health-nia.html
9
Kamerbrief e-health
Minister Schipper heeft op 7 juni 2012 gereageerd op de e-health agenda in een brief6 aan de
tweede kamer. In deze brief geeft ze een analyse van de ICT ontwikkelingen:
6 Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport, brief van 7 juni 2012 aan de Voorzitter van de Tweede
Kamer der Statengeneraal van de Minister van VWS betreffende E-health, kenmerk MEVA/ICT-3118565 <<http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2012/06/07/kamerbrief-over-e-health.html >>
“Ik zie al veel goede voorbeelden van de toepassing van ICT die bovenstaande ambitieuze
verwachtingen helpen waar te maken. Aan de ene kant zijn dit algemene toepassingen die niet tot
de zorg beperkt blijven, zoals de automatisering van de bedrijfsvoering. Aan de andere kant de meer
specifieke toepassingen waarbij ICT wordt gebruikt ter ondersteuning of verbetering van de
gezondheid of de gezondheidszorg. Deze laatste toepassingen worden vaak e-health genoemd.
Doordat veel partijen in de zorgsector de laatste jaren op eigen initiatief gestart zijn met de
implementatie van ICT in hun dagelijks werk, kunnen we inmiddels putten uit een groot aanbod van
kennis, ervaring en goede voorbeelden. Tegelijk zie ik ook dat deze voorbeelden vaak beperkt
blijven tot kleinschalige toepassing in een specifieke regio of voor een specifieke aandoening. Een
nadeel hiervan is dat de positieve effecten ervan ook tot deze kleine schaal beperkt blijven. De
potentie die het gebruik van ICT in onze gezondheidszorg heeft, wordt daarmee niet ten volle
benut. Dit beeld wordt ook bevestigd door een quick scan die ik recent heb laten uitvoeren. Hierin is
het gebruik van enkele dienstverlenende ICT- toepassingen in de zorg onderzocht, zoals online
afspraken, e-consulten, digitale inzage in medische dossiers en online intakes. De resultaten laten
zien dat deze toepassingen over het algemeen nog weinig in de praktijk wordt gebracht.
Bij e-health toepassingen zijn vaak veel verschillende partijen betrokken. Bijvoorbeeld de
zorgprofessionals, patiënten, ondernemers, verzekeraars, onderzoekers etc. Dit is een goede zaak,
omdat verschillende partijen ook een eigen verantwoordelijkheid hebben bij de weg naar
succesvolle implementatie van een e- health toepassing. Bij de vele initiatieven en betrokken
partijen horen eveneens veel belangen. Echter, deze stroken niet altijd met het maatschappelijke
belang dat het op grote schaal toepassen van ICT in alle onderdelen van de zorg dient. Ik constateer
dan ook nog teveel versnippering in de aanpak om het potentieel van deze toepassing van ICT te
benutten.
Uit ervaring blijkt dat bij het ontwikkelen van succesvolle e-health toepassingen betrokkenheid van
zorgverleners die ermee moeten werken en patiënten die de zorg ontvangen cruciaal is voor het
slagen ervan. Met andere woorden, er moeten geen oplossingen worden bedacht voor
zorgverleners en patiënten, maar samen met hen. Dat is dan ook de invalshoek die ik kies in de
ontwikkeling van e-health in de toekomst. De overheid moet hiervoor faciliterend zijn:
belemmeringen wegnemen en ruimte bieden.”
10
Verderop in dit rapport zal blijken dat de situatie in Leeuwarden vergelijkbaar is en daarom is het
goed om even stil te staan bij de acties die de minister de komende jaren gaat uitvoeren. Kort
samengevat wordt het volgende in gang gezet:
- Een bijdrage leveren aan de totstandkoming van informatie- en technische standaarden
(opdracht aan Nictiz)
- wijzigen van regelgeving ten aanzien van bekostiging
- wettelijk regelen en ondersteunen van online inzage en opslag van dossiers
- monitoren van het gebruik van e-health
- deelnemen in verschillende samenwerkingsverbanden.
Er komt een Kwaliteitsinstituut voor de zorg7 per 1 januari 2013 die mede als opdracht krijgt om een
kader voor de kwaliteit van e-health dienstverlening op te zetten in nauwe samenwerking met Nictiz.
De inspanningen die de minister de komende jaren zal bieden om e-health implementatie op gang te
krijgen en te structureren zijn:
- Nictiz de komende jaren in staat stellen om te ondersteunen bij de ontwikkeling en het
gebruik van informatiestandaarden. Dit in nauwe samenwerking met het Kwaliteitsinstituut
en in aansluiting op de standaardisatiebehoeften en activiteiten van de Nationale
Implementatie- agenda e-health. Hiervoor stelt de minister jaarlijks € 5 mln beschikbaar.
- Het borgen van het elektronisch inzagerecht van patiënten in hun medisch dossier in de Wet
cliëntenrechten zorg.
- Samen met de NZa werken aan het aanpassen van de bekostigingsregels.
- Met het CVZ, de NZa en ZonMw zorgen voor juiste informatie over wet- en regelgeving en
goede voorbeelden van e-health op de website www.zorgvoorinnoveren.nl.
- Het stellen van aanvullende regels voor de beveiliging van elektronische informatie-
uitwisseling in de zorg. Daarbij zorgt de minister ervoor dat zorgverzekeraars geen toegang
hebben tot elektronische uitwisselingssystemen en een forse sanctie stellen op de
overtreding van dat verbod.
De minister ziet ook een belangrijke rol voor gemeenten weggelegd, zoals blijkt uit het volgende
citaat uit de brief:
“Voor de implementatie van e-health toepassingen spelen naast de zorgpartijen ook de
gemeenten en regio's een belangrijke rol. Dit gebeurt bijvoorbeeld nu nog vaak als ‘launching
customer’. Daarnaast hebben gemeenten steeds vaker samen met de verzekeraar een rol in
financiering en kwaliteitsbewaking. Bijvoorbeeld ten aanzien van preventie, gemeentelijk
ordenen van zorg en welzijnsactiviteiten en kwetsbare groepen. Het is belangrijk dat partijen
elkaars activiteiten blijven ondersteunen en zo nieuwe samenwerkingsverbanden in het leven
roepen.”
Uit de brief van de minister blijkt dat Nictiz de organisatie is die structuur aan de e-health
7 Rijksoverheid, 10 oktober 2012 << http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/06/14/kwaliteitsinstituut-voor-
de-zorg-in-2013-van-start.html >>
11
ontwikkelingen in Nederland geeft. Nictiz pakt deze rol voortvarend op en heeft de afgelopen
maanden drie White papers het licht doen zien, die zicht geven op de structuur van e-health
ontwikkelingen.
Drie White papers Nictiz
Nictiz heeft in de zomer van 2012 drie – voor dit onderzoek interessante - white papers8
gepubliceerd:
- Ontwikkelingen in internetzorg voor patiënten;
- Ordening in de wereld van e-health;
- Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand.
Deze drie papers geven een goed zicht op het structureren van de ICT middelen voor
ondersteunende begeleiding. De voor dit onderzoek relevante onderdelen zullen hier de revue
passeren.
Het Whitepaper ‘Ontwikkelingen in internetzorg voor patiënten’ geeft enig zicht op
kostenbesparingen die mogelijk zijn dankzij e-health toepassingen:
Huisartsen sturen 75 procent minder patiënten door naar de dermatoloog als ze via internet advies vragen aan een huidarts of dermatoloog over huidaandoeningen. Huisartsen maken digitale beelden van het plekje op de huid en beschrijven de klachten. Vervolgens adviseert de dermatoloog binnen een paar uur over de behandeling.
Toepassing van e-health bij astma, diabetes, hartfalen en depressie bespaart 110 miljoen euro per jaar. Voordelen door afname van het ziekteverzuim zijn dan nog niet eens meegerekend (onderzoek bureau APE).
Bijna de helft van de huisartspatiënten (48%) is geïnteresseerd in consult via e-mail of internet. Dit blijkt uit het onderzoek De huisarts-patiëntrelatie anno 2011 van Tns-Nipo.
Uit Brits onderzoek onder 6000 chronisch zieken blijkt dat e-health (bewaking op afstand) leidt tot minder bezoeken aan de spoedeisende hulp (15%), minder spoedopnames (20%) en minder ligdagen (14%).
Uit onderzoek van KPMG (maart 2012) blijkt dat de ontwikkeling van e-health niet snel genoeg gaat, omdat vernieuwingen te versnipperd worden ingevoerd.
Financiële onderbouwing van e-health implementaties is moeilijk te vinden, maar deze gegevens
bieden in ieder geval enigszins inzicht in mogelijke besparingen. De white paper gaat verder in op de
toekomst van e-health en is daar heel optimistisch over. Verdere integratie, samenwerking en
standaarden worden naar verwachting de komende jaren gerealiseerd.
Het Whitepaper ‘Ordening in de wereld van e-health’ geeft een praktisch model, dat gebruikt kan
worden bij het nadenken over de implementatie van e-health. De belangrijkste les uit het model die
ook terugkwam in de gehouden interviews is de drieluik: gebruiker, technologie, proces. Veel
organisaties blijken niet procesmatig met e-health aan het werk te zijn. Het wordt nu vaak gezien als
het domein van de professional die in het veld aan het werk is. Zijn opleiding, nieuwsgierigheid en
eigen professionalisering moet ervoor zorgen dat hij/zij de kennis in huis heeft om te kunnen
adviseren aan klanten. Beleid en kaders worden niet ontwikkeld of vastgesteld.
8 Nictiz, 10 oktober 2012 << http://www.nictiz.nl/page/Publicaties/Whitepapers >>
12
Drie dimensies van e-health7
In de definitie van e-health staan enkele aspecten die bruikbaar zijn om te hanteren als dimensie
voor een indeling van e-health-toepassingen. Die dimensies worden weergegeven in figuur 1.
figuur 1: Drie dimensies waarlangs e-health-toepassingen kunnen worden ingedeeld
Het zorgproces
Allereerst gaat het in de definitie van e-health om ondersteuning en verbetering van gezondheid en
gezondheidszorg. Verbetering treedt echter niet automatisch op door de inzet van ICT, maar door
zorgvuldige inpassing van ICT in het zorgproces. Er zijn veel verschillende processen in de zorg
waarbij ICT wordt ingezet. Een eerste dimensie waarlangs men verschillende e-health-toepassingen
kan indelen, is dan ook het soort zorgproces waarbij de e-health-toepassing wordt ingezet. Dit is een
indeling die al in 2002 is toegepast door de RVZ in de studie ‘Inzicht in e-health’9. Voor verdere
verdieping is de white paper interessant als startpunt.
De gebruiker
Een tweede aspect van de definitie van e-health is dat het gaat om ‘het gebruik van nieuwe
informatie- en communicatietechnologieën’. en belangrijke vraag daarbij is gebruik door wie
Gaat het om patiënten, zorgverleners en/of anderen? Ook dit leidt tot een bruikbare dimensie om
onderscheid te maken tussen verschillende soorten e-health-toepassingen: wie zijn de gebruikers?
De technologie
en derde bruikbare dimensie is de technologie zelf. Welke ‘nieuwe informatie- en
communicatietechnologieën’ worden ingezet r valt bijvoorbeeld onderscheid te maken tussen
webapplicaties en domotica.
In de white paper worden de drie richtingen (zorgproces, gebruiker, technologie) verder uitgewerkt.
De modellering van de techniek richting leidt tot een ‘periodiek systeem’ van e-health. Deze
benaming geeft de complexiteit en meerdere dimensies van de technologie treffend weer. Het
model is een goede basis om de verschillende (ICT) technologieën te ordenen. Voor een
vervolgstudie kan dat een interessant concept zijn om de plaatselijk gebruikte technologieën te
ordenen. Voor dit onderzoek is dat een brug te ver.
9 Van Rijen, A. et al., Inzicht in e-health, achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid
en Zorg bij het advies E-health in zicht, Zoetermeer, 2002
13
Om inzicht te krijgen in de levensloop van de vele e-health technologieën die momenteel als
paddenstoelen uit de grond schieten is het hype cycle model van Gartner10 een aardig houvast. Dit
hype cycle model is een grafische weergave van de opkomst, de volwassenheid en mate van
toepassing in de praktijk van nieuwe technologieën. Nieuwe technologieën gaan daarbij eerst over
een ‘piek van opgeblazen verwachtingen’ en door een ‘dal van teleurstelling’ voordat ze een ‘plateau
van productiviteit’ bereiken. Men kan dit principe ook op e-health- toepassingen betrekken.
De derde interessante white paper is getiteld ‘ raktisch model voor I T-platformen bij welzijn en
zorg op afstand’. Dit white paper helpt bij oriëntatie, productvergelijking, of besluitvorming rond de
aanschaf van ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand. Het document geeft echter geen inzicht
in welke platformen beschikbaar zijn. Voor de gebruiker zijn met name de applicatiediensten
interessant. Het white paper biedt hier het volgende overzicht voor:
Zonder compleet te willen zijn geeft het een aardig overzicht van de meest gebruikte diensten voor
ondersteunende begeleiding en daarmee een goed beeld voor een eerste oriëntatie.
Lijst ICT middelen voor ondersteunende begeleiding
Op basis van het voorgaande, de tien soorten ondersteunende begeleiding (zie hoofdstuk: Overzicht
ondersteunende begeleiding), recent verschenen boeken11, websites en rapporten van o.a. Vilans en
Nictiz is een eerste overzicht gemaakt van de (ICT) middelen die medio 2012 beschikbaar zijn. Dit
overzicht is opgezet in een Google spreadsheet en via crowdsourcing is in de maanden juli -
september 2012 is aan tientallen professionals in het werkveld gevraagd om de lijst aan te vullen.
Ondanks meerdere aansporingen (vooral per email) zijn er slechts enkele aanvullingen op de lijst
gekomen. In de e-mails is aangegeven, dat mensen rechtstreeks (via Google Docs) aanvullingen
10 enn J. Understanding Gartner’s Hype ycles Gartner juli 2010 ID G00205030 11
Schalken, F. e.a. (2010) . Handboek online hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu van Loghem. Hoof van J., Wouters E.J.M. (2012) . Zorgdomotica. Houten: Bohn Stafleu van Loghem. Kort, H., Cordia A., Witte de L. (2008) . Langdurende zorg en technologie. Den Haag: Lemma.
14
konden doorgeven, of eenvoudigweg de email mochten beantwoorden met hun aanvullingen. Enkele
mensen is gevraagd wat hen belette om aanvullingen te geven en daaruit kwamen de volgende
antwoorden:
- Druk, volle e-mailbox, geen prioriteit.
- De lijst is al erg lang en lijkt redelijk compleet;
- Het staat nog op mijn to do lijst
- De lijst is onoverzichtelijk (het zijn ca. 100 websites in een alfabetische lijst met korte omschrijving)
De conclusie die uit het voorgaande te trekken is, is dat het moeilijker is dan verwacht om betrokken
professionals te verleiden om een lijst met ICT middelen aan te vullen, zelfs als de drempel erg laag
gemaakt wordt. Het nut wordt niet ter discussie gesteld, wel de prioriteit.
In de interviews is vervolgens de lijst met circa 100 richtingwijzers (websites) steeds meegenomen als
vertrekpunt voor de discussie. De volledige lijst is te vinden in: Bijlage 1: Overzicht (ICT) middelen
ondersteunende begeleiding. Er is voor gekozen om deze lijst voor dit onderzoek niet verder te
rubriceren. De verwachting is dat een organisatie als Nictiz met een bruikbaar overzicht gaat komen
op basis van het ‘periodiek systeem’ van e-health, zoals beschreven in de whitepaper ‘Ordening in de
wereld van e-health.’
Organisaties en websites die overzicht bieden
De vraag naar overzicht in (ICT) middelen is niet uniek, zoals ook al uit de voorgaande hoofdstukken
blijkt. Enkele organisaties hebben dit probleem opgepakt en geven via internet toegang tot
verschillende overzichten. De overzichten zijn vaak vanuit het beeld van de organisatie die het
overzicht maakt ontwikkeld en zijn allen op een andere wijze gestructureerd. De indeling van de
white papers van Nictiz zijn (nog) niet gebruikt als model. De gevonden sites die een overzicht
bieden:
Omschrijving overzicht Website
Vilans leidt het project InVoorZorg en van daar uit is een
overzicht gemaakt van zorg op afstand (ICT)middelen. De
informatie is bereikbaar via:
www.invoorzorg.nl/ivzweb/In_Voor_Z
org!Zorg-op-afstand
Vilans heeft een overzicht gemaakt van circa 10.000
hulpmiddelen:
http://www.vindeenhulpmiddel.nl
Vilans heeft tevens een overzicht gemaakt van alle Zorg op
afstand projecten:
www.zorgopafstand.vilans.nl/
Actiz-Aedes onderhoudt een database met wonen-zorg
projecten (wordt niet actief beheerd):
http://www.kcwz.nl/databank
Movisie (kennis en aanpak van sociale vraagstukken) heeft
een overzicht met themasites:
http://www.movisie.nl/eCache/DEF/
1/17/129.html
Het Trimbos-instituut doet onderzoek naar geestelijke
gezondheid, mentale veerkracht en verslaving. Het zet zich
met kennis en innovatie actief in voor het verbeteren van de
www.trimbos.nl
15
Omschrijving overzicht Website
geestelijke gezondheid in Nederland en daarbuiten. Het
Trimbos-instituut loopt voorop in de digitalisering van
kennisontwikkeling, kennisoverdracht en de uitbreiding van
hulpverlening via internet.
Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) is een
onafhankelijke stichting die informeert en adviseert over
financiën van huishoudens.
www.nibud.nl
De Nederlandse Vereniging voor e-Health (NVEH) is de
vereniging voor e-Health en telemedicine in Nederland,
waarbij de kwaliteit van de zorgverlening voorop staat. De
NVEH werd op 21 januari 2005 opgericht en
vertegenwoordigt Nederland op Europees niveau binnen de
International Society for Telemedicine & e-health (ISfTeH)
onder de naam ‘Dutch Association of e-health’.
www.nveh.nl
Het Nederlandse Huisartsen Genootschap heeft een website
gemaakt waar onafhankelijke informatie is te vinden met
betrekking tot gezondheidsklachten.
www.thuisarts.nl
Nictiz is het nationaal coördinatiecentrum en kenniscentrum
in Nederland voor innovatie, ICT in de Zorg en Welzijn
sectoren.
www.nictiz.nl
De conclusie uit de voorgaande overzichten is dat het e-health landschap nog zeer gefragmenteerd
is. Een compleet overzicht, waarbij ook aangegeven is aan welke kwaliteitstandaarden voldaan is, is
er niet. Iedereen moet nu zijn weg door het e-health landschap op de tast zien te vinden. Uit de brief
van de Minister6 mogen we concluderen dat Nictiz en / of het Kwaliteitsburo voor zorg deze opdracht
gaan oppakken. De alfabetische lijst uit: Bijlage 1: Overzicht (ICT) middelen ondersteunende
begeleiding, geeft een – niet gestructureerd – eerste aanzet tot een te ontwikkelen overzicht.
Interviews aanbieders ondersteunende begeleiding
Om met name de derde onderzoeksvraag, in hoeverre maakt men binnen de verschillende
organisaties gebruik van de geïnventariseerde ICT middelen, te beantwoorden zijn semi-
gestructureerde interviews gehouden met professionals van de organisaties die welzijn en
zorgdiensten leveren in Leeuwarden. De professionals is gevraagd naar hun ervaringen met deze
middelen. De volgende organisaties hebben hieraan meegewerkt en zijn geïnterviewd:
1. Thuiszorg Het Friese Land (2 interviews met 2 managers en 2 gezinsondersteuners )
2. Zienn (1 interview met ICT begeleider )
3. Palet (2 interviews met 2 managers en 2 medewerkers klantenservice bureau)
4. Tjallingahiem (1 interview met beleidsmedewerker)
16
5. Talant (1 interview met 2 managers)
6. MEE (1 interview met beleidsmedewerker)
7. VNN (1 interview met directeur)
8. Zorgpartners (1 interview met implementatiemanager).
Gespreksleidraad Interviews
De Gemeente Leeuwarden wordt verantwoordelijk voor de ondersteunende begeleiding, zodra het
volgende kabinet besloten heeft hoe de overgang van de AWBZ naar de WMO ingevuld gaat worden.
Dit vraagt een grote inspanning van zowel de gemeente als de organisaties die momenteel de
ondersteunende begeleiding uitvoeren. Naast deze grote organisatorische verandering is er ook een
maatschappelijke verandering gaande, doordat nu in Nederland circa 98% van de burgers toegang
heeft tot internet en dit medium ook steeds vaker gebruikt voor zijn of haar hulpvraag. Het gevolg is
dat er de laatste jaren een oerwoud van (ICT) middelen ontstaan is die professionals kunnen
gebruiken om hun klanten te ondersteunen. Maar welke (ICT) middelen worden nu in de praktijk
gebruikt? Welke middelen worden als nuttig ervaren? Is er inzicht en overzicht in de mogelijkheden
die er zijn? Wat is de toegevoegde waarde van deze middelen? Allemaal vragen die niet eenvoudig
noch eenduidig te beantwoorden zijn maar waarmee we middels het maken van een overzicht en
interviews met professionals uit het werkveld een eerste beeld willen schetsen van de huidige
situatie.
Het overzicht is ontstaan door in eerste instantie een overzicht te maken van de hulpvragen
waarvoor ondersteunende begeleiding geboden wordt. Op basis van het HHM rapport ‘Verkennend
onderzoek overheveling extramurale begeleiding’ zijn de volgende categorieën gedefinieerd
1. Hulp / praktische ondersteuning bij voeren van huishouden
2. Hulp bij overzicht houden administratie / financiën
3. Het bieden van een veilige omgeving
4. Hulp bij aanleren van persoonlijke verzorging / reguleren gedrag
5. Het activeren van nog aanwezige functies, zowel fysiek als mentaal
6. Hulp bij het organiseren en stabiliseren van dagstructuur
7. Hulp bij het aangaan en onderhouden van sociale contacten
8. Het ontlasten van mantelzorgers / ouders
9. Begeleiding bij ziekenhuisbezoek
10. Opvoedondersteuning
Op basis van deze categorieën is gezocht naar (ICT)middelen (veelal websites) die daarbij inzicht en
hulp bieden. Via crowdsourcing is deze lijst vervolgens aangevuld door vele professionals en
belangstellenden.
Het overzicht betreft een alfabetische lijst zonder dat we inzicht hebben in het gebruik van deze
middelen. In het interview wilden we graag inzicht krijgen in het gebruik van deze middelen door
professionals. De volgende gespreksonderwerpen willen we graag aan bod laten komen:
17
● Kent u de (ICT) middelen / websites die in het overzicht genoemd worden?
● Welke middelen mist u nog in de lijst?
● Welke middelen worden in uw organisatie veel gebruikt / geadviseerd?
● Over welke middelen bent u enthousiast en zou u ook aan andere professionals aanbevelen?
● In welke middelen bent u teleurgesteld geraakt na het gebruikt te hebben?
● Welke bronnen gebruikt u bij uw keuze voor de inzet van nieuwe middelen?
We wilden niet alleen inzicht krijgen in het gebruik van de op dit moment beschikbare (ICT)middelen
maar ook zicht krijgen op de middelen die professionals en hun cliënten helpen om de cliënt vraag
op een goede wijze te beantwoorden. Het resultaat wordt gedeeld met de organisaties in
Leeuwarden die ondersteunende begeleiding bieden met als doel kennis over effectieve en nuttige
middelen met elkaar te delen en het inzicht in het nut te vergroten.
Resultaten uit de interviews
De interviews zijn gehouden en vervolgens uitgewerkt in verslagen. Op basis van de gesprekken komt
een aantal inzichten naar voren dat een goed beeld geeft van de ontwikkeling van (ICT) middelen en
hun integratie in de huidige bedrijfsprocessen van de betrokken organisaties. Tevens geeft het een
beeld van de inzet van deze middelen richting cliënten. De onderstaande statements en hun
onderbouwing geven de resultaten uit de interviews weer.
1. De ontwikkeling van (ICT) middelen is in haar beginfase
De ontwikkeling van het internet is de afgelopen 20 jaar snel gegaan. In 1993 waren er in Nederland
ongeveer 300 websites en nu zijn het er miljoenen. In die periode heeft vrijwel de hele Nederlandse
bevolking toegang tot internet gekregen. Halverwege de jaren ’90 ontstonden boekwinkels als
Amazon en de eerste zoekmachines. Begin deze eeuw ontstonden booking sites, gingen banken over
op betalen via internet, kregen we nieuwssites, etc. Rond 2005 ontstonden de sociale media, Google
maps, Twitter, Facebook en vanaf circa 2006 begonnen de eerste experimenten met websites voor
zorg- en welzijnsdiensten.
Internet is niet het enige (ICT) middel maar wel de snelst groeiende. Onderliggend wordt dit
veroorzaakt door snellere computers, kantoorautomatisering en de opkomst van smartphones. De
domotica ontwikkelingen sluiten hier bij aan maar zijn minder expliciet aanwezig.
Voor veel gebruikers is het een e-health brij. Als er een vraag ontstaat, gaat men via een
zoekmachine op zoek naar het antwoord en de site die dan bovenaan komt heeft de meeste kans
een dienst te kunnen leveren. Professionals ervaren geen structuur en organisaties hebben geen
processen om ICT middelen effectief in te zetten. Professionals verwijzen ook bij voorkeur door naar
andere organisaties zoals GGZ of de huisarts. De inschatting: “Kan deze persoon zich zelfstandig
redden met één van de vele hulpmiddelen op internet?” wordt niet vaak gemaakt, doorverwijzen
naar een autoriteit daarentegen des te meer.
Op basis van het voorgaande – en ervaringen uit het verleden – kunnen we verwachten dat er de
komende jaren nog veel nieuwe (ICT) diensten zullen ontstaan en weer verdwijnen. Enkele
organisaties zullen in staat blijken succesvolle ICT diensten te kunnen ontwikkelen en daarmee
belangrijke dienstenleveranciers kunnen worden. Wie en hoe is nu nog niet te bepalen.
Professionalisering van inzet, gebruik en advisering staat dan nog in de kinderschoenen.
18
2. Inzicht in ICT mogelijkheden en noodzaak voor efficiëntie ontbreekt
In de ogen van professionals is het beste advies de ondersteuning die men zelf kan bieden of
verwijzingen naar collega’s / autoriteiten. I T middelen worden nog niet als een alternatieve
mogelijkheid ervaren.
inzet van concrete ICT toepassingen en hun effecten is nog vrij onbekend, dus ICT komt nog niet bij
de professional op als oplossing. Zoals uit de deskresearch blijkt is het op zich niet vreemd dat inzicht
ontbreekt, het is wel een nog te ontwikkelen kans op betere inzet van ICT middelen.
3. Gebruik (ICT) middelen is afhankelijk van gebruik door klanten
Jongeren groeien op in een digitale wereld. Zij zijn opgegroeid met het bestaan van internet en
maken er op een natuurlijke manier gebruik van. Dit weerspiegelt zich op een natuurlijke wijze in de
organisaties die zorg- en welzijnsdiensten aan jongeren aanbieden. Uit gesprekken met o.a.
Tjallingahiem en Zienn blijkt dat professionals in deze organisaties dagelijks met jongeren te maken
hebben die er niet omheen kunnen om internet te gebruiken. Zij moeten in staat zijn om hun
gegevens met hun Digi-D op te vragen bij een gemeente of de belastingdienst. Zij moeten in staat zijn
om te ontdekken waar hun zorgverzekering loopt en welk pakket ze hebben. Daarvoor moeten ze
toegang tot internet hebben, zoekmachines kunnen gebruiken, een e-mailaccount hebben, chatten,
etc. Professionals begeleiden jongeren dan ook om zich die vaardigheden eigen te maken.
Aan de andere kant van het spectrum staan de ouderen en ook de laag geletterden. Niet opgegroeid
zijn met deze technologie zorgt ervoor dat ze in de loop van de tijd vaak anderen (mantelzorgers)
ingeschakeld hebben als ze (ICT) middelen nodig hebben. Ouderen zijn wel met een inhaalslag op dit
gebied bezig12:
Welzijn- en zorgprofessionals krijgen van deze cliënten dan ook weinig vragen die ze kunnen
oplossen door te verwijzen naar internet of andere ICT middelen. In deze beroepsgroepen is dan ook
minder/weinig aandacht voor de (ICT) ontwikkelingen.
4. Veel organisaties ontwikkelen een eigen systeem
Een opvallende waarneming uit de interviews is dat veel organisaties in Leeuwarden voorop lopen op
het gebied van inzet van ICT voor het interne zorgproces. Zij hebben ontdekt dat op de markt geen
systeem beschikbaar is waarmee ze hun cliënten optimaal kunnen bedienen en ontwikkelen hun
eigen systeem om cliënten te volgen op basis van een zorgdossier / werkafspraken /
cliëntvolgsysteem / elektronisch cliëntendossier. Vaak wordt de bouw uitbesteed / in samenwerking
met een ICT partner gerealiseerd en worden de processen op basis van de laatste wetenschappelijke
inzichten uitgewerkt. Onder andere Tjallingahiem, Zienn en Zorgpartners zijn voorbeelden van een
12 Nownewederland, 1 november 2012 << http://www.nownederland.nl/2011/11/ouderen-internet/ >>
Alle leeftijdsgroepen zijn voor 95% tot 99% aanwezig op internet maar van de ouderen tussen 65
en 75 jaar heeft maar 75% toegang op zijn thuisadres (zowel mannen als vrouwen). De
leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar is voor 95% vertegenwoordigd, de groep van 35 tot 55 jaar is
voor 98% vertegenwoordigd en van de 15- tot 25-jarigen heeft 99% internettoegang. Van de
kinderen tussen 12 en 15 jaar oud heeft bijna 100% thuis internettoegang.
19
dergelijke ontwikkeling. Voor zorg op basis van beeldcommunicatie zijn Thuiszorg Het Friese Land en
Talant weer goede voorbeelden. Verder wordt de eigen website vaak als middel gezien om
informatie die veel gevraagd wordt te delen.
5. Veel onduidelijkheid over status ICT middel
Uit de interviews blijkt duidelijk dat er nog veel in ontwikkeling is. Op internet is veel te vinden maar
wat is de status van de verschillende diensten? Er zijn veel vragen:
- Is deze site enkel een mooi plaatje of een compleet uitgewerkte, goed doordachte dienst?
- Aan welke kwaliteitseisen voldoet de site?
- Aan welke standaarden (zowel ICT als zorg- en welzijnsstandaarden) wordt voldaan?
- Zijn er al veel gebruikers van deze dienst of ben ik de enige?
- Is dit de beste dienst op dit gebied?
Deze onduidelijkheid maakt het ook onoverzichtelijk en voor de professional moeilijk om een
onderbouwd advies aan cliënten te geven. Het advies kan vaak alleen op basis van eigen ervaring en
verhalen van anderen worden gegeven. Geen goede basis voor professioneel advies.
6. Zonder (ICT) middelen loopt het maatschappelijk verkeer vast.
We weten het eigenlijk al maar het werd in de interviews nog eens bevestigd. Jongeren worden door
de organisaties al begeleid in ICT gebruik. Zelfstandigheid zonder gebruik te kunnen maken van
Internet kan niet meer in de huidige maatschappij. Dat betekent dat het voor iedereen noodzakelijk
is om te kunnen omgaan met een computer, email, webbrowsers, etc.
Ook de organisaties zelf worden steeds afhankelijker van ICT om o.a. zorgplannen te kunnen maken
en uitvoeren, te kunnen rapporteren op voortgang en te weten wie haar cliënten zijn. We zijn er aan
gewend dat een huisarts de helft van de tijd tijdens een consult zijn computer raadpleegt en tekst
toevoegt aan het dossier. Voor zorg- en welzijnprofessionals is dit nog vaak wennen. Zonder 100%
aandacht voor de cliënt kan de begeleiding niet goed zijn, wordt vaak gedacht.
7. Binnenkort heeft iedere cliënt eigen webpagina met Sociale Media
Bij vrijwel alle organisaties is duidelijk dat de software om cliënten te begeleiden meer moet kunnen
dan toegankelijk zijn voor medewerkers. Cliënten zullen in de komende jaren toegang krijgen tot hun
‘eigen’ afgesloten webomgeving waar ze zelf kunnen werken aan hun zorgplan, chatten,
e-mailcontact opnemen, lotgenoten treffen, etc. De organisaties worden zo transparanter voor de
cliënt maar ook de cliënten worden transparanter voor de hulpverleners. Het wordt snel inzichtelijk
of cliënten aan hun zorgplan werken of dat ze dat niet doen.
8. Inzet van ICT voor Kennis en Procesondersteuning
Enkele organisaties werken aan professionalisering door hun kennis vast te leggen in bijvoorbeeld
een wiki, zodat cliënten met een bepaalde problematiek allen op eenzelfde professionele
(wetenschappelijk onderbouwde) wijze hulp geboden wordt. Een ander voorbeeld is de inzet van
Yammer (variant op Twitter geschikt voor interne communicatie) om de laatste kennis en ideeën met
elkaar te delen. Deze ontwikkeling staat nog erg in de kinderschoenen bij veel organisaties.
20
Conclusies
Vraag 1:
Welke (ICT) technologieën zijn er anno 2012 beschikbaar om mensen die ondersteunende
begeleiding nodig hebben op een effectieve wijze te helpen?
Antwoord:
Met 33.000 applicaties en 17.000 e-Health apps kan wel geconcludeerd worden dat er heel veel
beschikbaar is. In ’Bijlage 1: Overzicht (ICT) middelen ondersteunende begeleiding’ is een eerste
overzicht gegeven van hetgeen gevonden is, aangevuld met informatie en sites die professionals
toegevoegd hebben.
De verwachting is dat Nictiz met een overzicht zal komen op basis van het door haar ontwikkelde
‘periodiek systeem’ van e-health zoals beschreven in de whitepaper ‘Ordening in de wereld van e-
health’. Daarnaast mag verwacht worden dat het per 1 januari 2013 op te richten Kwaliteitsinstituut
voor zorg met richtlijnen/ een keurmerk komt waar e-health toepassingen en websites aan moeten
voldoen.
Vraag 2:
Zorgt de inzet van de gevonden (ICT) technologieën voor een kwalitatief vergelijkbare begeleiding
tegen lagere kosten? Anders geformuleerd: Hoeveel lager zijn de totale kosten bij inzet van (ICT)
technologieën plus personeel t.o.v. alleen personeel?
Antwoord:
De betere e-health diensten worden op basis van wetenschappelijk onderzoek ontwikkeld en in de
algoritmes zitten de laatst bekende inzichten verwerkt. De vraag of e-health kwalitatief vergelijkbare
begeleiding kan bieden, is dus zeker positief te beantwoorden. De vraag of de kosten ook lager zijn is
moeilijker te beantwoorden. De white paper3 ‘Ontwikkelingen in internetzorg voor patiënten’ geeft
een aantal voorbeelden waaruit blijkt dat de kosten inderdaad lager zijn, hoewel de onderbouwing
nog wel voor discussie vatbaar is, laat staan dat deze conclusie universeel te trekken is.
Veel e-health systemen worden zo ingericht dat mensen zelfstandig aan de slag kunnen en dan zullen
deze systemen zeker goedkoper zijn dan persoonlijke begeleiding. Inzicht in de mogelijke
besparingen worden door leveranciers vaak niet gegeven, de aandacht gaat naar de functionaliteit.
Uit de interviews bleek vaak weinig zicht op de e-health mogelijkheden, laat staan dat er inzicht is in
de mogelijke besparingen die deze bieden. Bij de organisaties in Leeuwarden is er geen inzicht in
besparingsmogelijkheden die met behulp van e-health te behalen zijn.
Vraag 3:
In hoeverre maken de uitvoerende organisaties in de Gemeente Leeuwarden al gebruik van de
huidige (ICT) technologieën en wat zijn de ervaring van de zorgorganisaties én de cliënten met deze
technologieën? Wat is de potentie voor opschaling van de onderzochte technologieën?
Antwoord:
Er loopt een aantal initiatieven dat zeer de moeite waard is. Deze initiatieven hebben een grote
21
invloed op de begeleiding van cliënten en grote impact op de werkwijze van organisaties en
professionals. Het gaat dan met name om:
Zorgpartners/ Noorderbreedte: EZLP (Elektronisch Zorg Leefplan, www.ezlp.nl )
Tjallingahiem: Jouwomgeving.nl (www.jouwomgeving.nl )
Zienn: OctoQ (www.octoq.nl )
Thuiszorg Het Friese Land: Beeldcommunicatie (www.nijfinster.nl )
Talant: Beeldschermcommunicatie voor LVG groep (Viedome-Mextal, www.viedome.nl )
Verslavingszorg Noord Nederland (VNN): Webzorg.nl (www.webzorg.nl )
Het gebruik van ICT middelen is bij sommige organisaties geïntegreerd in de dagelijkse werkwijze
omdat cliënten dat ook nodig hebben om te kunnen functioneren (Tjallingahiem, Zienn). Aan de
andere kant staan de ouderenzorgorganisaties waar met name wordt doorverwezen naar andere
professionals.
Het eerder beschreven model waar de drie dimensies van gebruiker, technologie en proces is
weergegeven is een goed denkmodel dat inzicht geeft in de uitkomsten uit de interviews. De
technologie kant wordt vaak beschikbaar gesteld door organisaties buiten Leeuwarden. De
potentiële gebruikers zijn de klanten van de Leeuwarder organisaties. Het ontbreekt echter vaak aan
een proces en beleid binnen de organisaties om e-health effectief te gaan gebruiken. Door het
ontbreken van deze randvoorwaarden kunnen de professionals op de werkvloer moeilijk met e-
health uit de voeten en is de effectiviteit laag. Hier valt dus een grote inhaalslag te maken. Het
denkmodel:
figuur: drie dimensies waarlangs e-health-toepassingen kunnen worden ingedeeld
Landelijk en ook lokaal ontbreekt het inzicht wat er beschikbaar is en welke kwaliteitseisen gesteld
worden aan verschillende middelen. Dit bemoeilijkt het behalen van gewenste inzet en
efficiencyslagen. De verwachting is – op basis van de Kamerbrief en het Nationaal programma
e-health – dat deze randvoorwaarden de komende tijd wel ingevuld gaan worden.
De vraag naar ervaringen van cliënten - op basis van doorverwijzingen door professionals naar
e-health oplossingen – hebben we in de interviews niet beantwoord kunnen krijgen. De verwachting
was dat de geïnterviewden hier inzicht in konden bieden maar dat bleek niet het geval, een andere
onderzoeksopzet is hiervoor nodig.
22
Aanbevelingen
De minister heeft in haar Kamerbrief aangegeven de e-health ontwikkeling te willen ondersteunen en
faciliteren. Op landelijk niveau worden de processen en structuren (Nationale implementatieagenda
e-health, opdracht aan Nictiz, oprichten Kwaliteitsinstituut voor de Zorg) ingericht om e-health
gebruik te stimuleren en in te bedden in de zorg en welzijn processen.
Op lokaal niveau kan er nog een aantal stappen gezet worden om de e-health mogelijkheden voor
ondersteunende begeleiding goed tot hun recht te laten komen. Het gaat dan met name om
procesinrichting, beleid, professionalisering, stimulering en kennisontwikkeling.
De gemeente als beleidsbepaler en procesaanjager
Professionals adviseren vaak aan cliënten om contact op te nemen met andere professionals (van
andere organisaties) voor specifieke problemen. Vaak is dat goed, regelmatig zouden e-health
systemen echter een goed alternatief kunnen zijn. Doordat er vaak geen/beperkt beleid is in de
organisaties met betrekking tot het gebruik/adviseren over e-health weten professionals niet wat
goede e-health adviezen zijn.
Aanbeveling 1:
De gemeente kan een tijdelijk overleg met de aanbieders opstarten waarin gezamenlijk gewerkt
wordt aan het ontwikkelen van een beleidskader en procesinstrumenten omdat iedereen voor een
vergelijkbare uitdaging staat om e-health processen te implementeren.
Aanbeveling 2:
De gemeente kan als opdrachtgever voor het bieden van ondersteunende begeleiding de betrokken
organisaties vragen en toetsen op hun beleid met betrekking tot de inzet en advisering van e-health
middelen door professionals.
Professionalisering door automatisering
De ontwikkeling en implementatie van geautomatiseerde werkprocessen in de welzijn- en
zorgorganisaties, waarmee zorgleefplannen, behandelingsplannen, begeleidingsplannen,
werkafspraken tussen cliënt en professional, etc. worden geautomatiseerd leidt tot
gestandaardiseerde werkwijze gebaseerd op evidence based werkmethoden. Enkele voorbeelden die
hier onder vallen:
Zorgpartners/ Noorderbreedte: EZLP (Elektronisch Zorg Leefplan, www.ezlp.nl )
Tjallingahiem: Jouwomgeving.nl (www.jouwomgeving.nl )
Zienn: OctoQ (www.octoq.nl )
Thuiszorg het Friese Land: Beeldcommunicatie (www.nijfinster.nl )
Talant: Beeldschermcommunicatie voor LVG groep (Viedome-Mextal, www.viedome.nl )
Verslavingszorg Noord Nederland (VNN): Webzorg.nl (www.webzorg.nl )
Wat opvalt is dat dit vaak eigen ontwikkelingen zijn (vaak in samenwerking met een ICT bedrijf). Het
is aan de organisaties om deze ontwikkelingen door te zetten en tot een succes te brengen, de
gemeente kan hier een stimulerende rol in vervullen. Leeuwarden als e-health broedplaats voor
evidence based geautomatiseerde werkprocessen in welzijn en zorg.
23
Aanbeveling 3:
Onderzoek de economische mogelijkheden die er zijn, doordat meerdere zorg- en welzijnorganisaties
samenwerken met (kleinere) ICT bedrijven om hun werkprocessen evidence based in te richten.
Aandacht via symposia, aantrekken subsidies, verspreiden kennis, etc. kan economisch interessant
blijken doordat er potentie voor werkgelegenheidsgroei is in deze bedrijven.
Gemeente als ‘Launching customer’ (Kamerbrief )
Als launching customer kun je afwachten of bedrijven naar je toe komen maar kun je ook een
podium bieden voor nieuwe diensten. In overleg met zorg- en welzijnsorganisaties kan bepaald
worden waar behoefte aan is en vervolgens kan bijvoorbeeld via een beauty contest gekozen worden
voor een leverancier die op een pilotlocatie kan beginnen en bij succes verder kan uitrollen. Stichting
GEEF en de lectoraten kunnen hier een uitvoerende en organiserende rol in vervullen. De Gemeente
Leeuwarden zou dit in VFG verband en met de provincie kunnen organiseren om een groot podium
te bieden aan vernieuwend e-health diensten.
Aanbeveling 4:
Professionaliseer launching customer rol van de gemeente.
Kennismanagement
Enkele organisaties gebruiken onder andere wiki technologie om hun kennismanagement te
structureren. Binnen de wiki worden bijvoorbeeld protocollen en werkwijze die de organisatie
hanteert vastgelegd, maar ook welke e-health middelen door de organisatie ondersteund worden en
eventueel geadviseerd. Deze werkwijze kan helpen om professionals houvast te bieden bij de zich
snel ontwikkelende e-health omgeving.
Aanbeveling 5 (gericht op welzijn- en zorgorganisaties)
Organiseer kennismanagement binnen je organisatie zodat medewerkers weten welke e-health
toepassingen ze moeten kennen en kunnen gebruiken in hun werk. Geef de medewerkers een
e-health gereedschapskoffer! In deze gereedschapkoffer (bijvoorbeeld een wiki-achtige omgeving)
kunnen medewerkers informatie vinden over de e-health middelen die vanuit de organisatie
aanbevolen worden omdat er goede ervaringen mee opgedaan zijn. Verder kan er informatie
gegeven worden over wanneer welke middelen in te zetten.
Slotwoord
E-health ontwikkelt zich momenteel snel en professionals zien vaak ook door de bomen het bos niet
meer. Landelijk wordt er actie ondernomen met het de nationale implementatieagenda E-health en
de acties die minister Schipper op basis van die agenda in gang heeft gezet. Lokaal kan daar goed bij
aangesloten worden en daar is dit rapport en de conclusies plus aanbevelingen een aanzet toe.
De in dit rapport gegeven aanbevelingen bieden een kader en ondersteuning voor de professionals
op de werkvloer om e-health toepassingen beter en effectiever in te gaan zetten in hun dagelijks
leven. Om tot de noodzakelijke veranderingen te komen zal de professional ook zelf moeten willen,
hier ligt een uitdaging voor het management van de betrokken organisaties. “Wat de boer niet kent,
dat eet hij niet” geldt zeker ook voor het invoeren van e-health beleid, kaders en technologie om
daarmee beter en goedkoper klanten te kunnen bedienen. Met de hier voorgestelde aanbevelingen
kan de e-health gereedschapskist van de professional gevuld worden zodat deze effectief aan de slag
kan.
24
Bijlage 1: Overzicht (ICT) middelen ondersteunende begeleiding
Op basis van de soorten (10) ondersteunende begeleiding is gezocht naar ICT middelen die daarbij kunnen ondersteunen. In de onderstaande lijst is een
overzicht gemaakt van de middelen die via deskresearch gevonden zijn met daarin opgenomen de middelen die door professionals en gedurende de
interviews zijn toegevoegd. Circa 75% van de sites is ook door professionals genoemd of toegevoegd.
Website Omschrijving
web.1gezin1plan.nl Pragmatisch communicatiemiddel voor zorgtrajecten waarbij meerdere hulpverleners betrokken
zijn
www.30minutenbewegen.nl Info en anonieme hulp om de beweegnorm te halen
www.99gram.nl Bijna alles over eten, gewicht en uiterlijk
www.afaspersonal.nl Elektronisch huishoudboek om inkomsten en uitgaven te beheren
www.alcoholdebaas.nl Uitgebreide informatie, anoniem contact met vaste hulpverlener
www.anticonceptievoorjou.nl Welke anticonceptie kies je?
www.autiplan.nl/ Eenvoudig dagplan met pictogrammen
www.balansdigitaal.nl Informatie over ADHD, ADD, Asperge, etc
www.beeldhorloge.nl Digitale geheugensteun voor activiteiten en afspraken.
www.bener.nl Hulpvragen en vrijwillig hulp aanbod wordt bij elkaar gebracht in Smallingerland
25
www.beweegmaatje.nl Zoeken en vinden van iemand die samen met je wil bewegen
www.blikopmedia.nl Meten van mediawijsheid etc.
www.bluecallphone.be Telefoon voor mensen die moeite hebben met communiceren.
www.brainwiki.nl Van AdHD en autisme tot trauma en tics.
www.burenhulpcentrale.nl Een webomgeving die vraag en aanbod voor burenhulp bij elkaar brengt
www.burnout.nl Herstel na een burnout
www.caire.nu hulpvragen en vrijwillig hulp aanbod wordt bij elkaar gebracht in ruil voor credits die later te
verzilveren zijn
www.clienten.talant.nl Toegankelijke website van Talant
www.coachendzorgen.nl Digitaal planbord voor individuen en groepen
www.denk.nl Online dienstverlening voor o.a somberheid (kleur je leven) en bij angststoornissen (psychologie)
www.destopsite.nl Stoppen en volhouden van stoppen met roken (voorbereiden, stopdatum en volhouden)
www.diabetergestemd.nl Zelfhulpprogramma tegen somberheid voor mensen met diabetes
www.dieetinzicht.nl Stappenplan en dagboek
www.diep.info Voor mensen met Diabetes type 2 en zorgverleners
www.doen.nl Stichting doen
www.domoticatoets.nl Welke domotica kan het dagelijks leven ondersteunen
26
www.drimpy.com Drimpy is hét onafhankelijke sociaal media gezondheidsplatform. Patiënten en zorgverleners
kunnen zich gratis registreren en gratis gebruik maken van hun persoonlijke zorgprofiel.
www.drimpy.com Sociaal platform voor patiënten
www.e-hulp.nl Informatie over internethulpverlening
www.e-healthwijzer.nl/ Wegwijs voor e-healthondernemers
www.eigenkrachtwijzer.nl Via vraagverheldering doorverwijzen naar sociale kaart / WMO
www.ezlp.nl Elektronisch Zorg Leefplan gebaseerd op Care Dependency Scale (Basic needs theorie)
www.fiom.nl Adoptie, onbedoeld zwanger, etc. Informatie, email, chat en online hulp
www.geldkompasleeuwarden.nl Vragenboom om tot advies te komen
www.gezondheidsmeter.nl Dagboek bijhouden en arts laten meekijken bij bepaalde ziekten (COPD, Rugpijn,...)
www.gezondheidsplein.nl Algemene gezondheidsinformatie
www.gezondheidsrisicotest.nl/ Een online test waarmee je kunt analyseren welke gezondheidsrisico's je loopt
www.ggd.nl Vereniging GGD's Nederland
www.ggz.nl Info site van GGZ
www.gripopjedip.nl diptest, dipcursus (chat), dipmail, diptips
www.hangaut-leeuwarden.nl Hang-aut is een soos voor (jong)volwassenen, met een stoornis binnen het autismespectrum.
www.healthcare.philips.com Combineert meten van vitale gezondheidswaarden met (interactief) begeleiden en motiveren van
patiënten
27
www.hetcak.nl Informatie over AWBZ vergoedingen
www.huishoudboekje.nl/ Online huishoudboekje
www.huistest.nl De Huistest is een Internet applicatie waarmee ouderen hun woning op comfort en veiligheid
kunnen testen (vragenlijst)
www.hulpmix.nl Chat, informatie, forums voor vragen op het gebied van gevoel, vrienden, familie, school, etc
www.humanitas.nl Het luisterend oor. Chatten met mensen die hulp nodig hebben bij rouwverwerking, eenzaamheid
en actief meedoen in de maatschappij
www.indepressie.nl Voor iedereen die in een depressie zit of er mee in aanraking komt (dagboek, chat, forum)
www.invoorzorg.nl/ivzweb/In_Voor_Zorg!Zorg-
op-afstand
Voorbeelden van beeldschermzorg, domotica, monitoring op afstand en zelfmanagement
www.jeugdhulpfriesland.nl/ Stichting Jeugdhulp Friesland helpt kinderen, jongeren en hun ouders/opvoeders bij problemen
rond gedrag, ontwikkeling en opvoeding.
www.jouwomgeving.nl Cliënt en hulpverlener, samen aan de slag in één online omgeving
www.jouwomgeving.nl Voor jongeren in contact met hulpverleners. Tjallingahiem gaat dit waarschijnlijk gebruiken
www.juridischloket.nl Informatie, voorbeeldbrieven, chat en e-mailcontact
www.kcwz.nl/databank Overzicht van de ontwikkeling van woonzorgprojecten in Nederland
www.kennispleingehandicaptensector.nl/ Kennisdeling
www.kleurjeleven.nl Online cursus voor mensen met sombere gevoelens en licht depressieve klachten
www.klikvoorhulp.nl likvoorhulp biedt online hulp vanuit maatschappelijk werkinstellingen in ederland. Zo’n 40
28
regionale AMW-instellingen zijn aangesloten bij deze site
www.klusjesman.nl Klussen in en om huis
www.kredietbanknederland.nl/ Hulp bij financiële problemen
www.leergeld.nl Middelen bieden zodat kinderen maatschappelijk kunnen meedoen: "Alle kinderen mogen
meedoen, want nu meedoen is straks meetellen"
www.mantelzorgwijzer.nl Interactieve website, waarin mantelzorgers hun informatie en agenda rond de cliënt kunnen delen
met het eigen netwerk. Aangevuld met informatie over alle mogelijkheden en
wetenswaardigheden voor de mantelzorgers.
www.medgad.com Voor mensen met diabetes type 2 met verhoogde kans op diabetische voet
www.mediaopvoeding.nl Vragen stellen over mediagebruik
www.medicatierolmetpico.nl/ Slimme medicijndispenser, medicijnwekker (http://www.vitaphone.nl/ )
www.meefriesland.nl Informatie, advies en ondersteuning aan mensen met een beperking in elke levensfase en op alle
levensgebieden
www.meerdanliefde.nl Site voor mensen met een verstandelijke beperking en bevat informatie over sociale en seksuele
contacten, weerbaarheid en de kinderwens.
www.mijnastmaonline.nl Dagboek astma
www.mijndvn.nl Voor mensen met Diabetes
www.mijnhoofdpijn.nl Dagboek Hoofdpijn
www.mijninternet.nl Internet in je moerstaal
29
www.mijnkindonline.nl Informatie door stichting Mijn kind online
www.mijnmigraineonline.nl Dagboek Migraine
www.mijnzorgnet.nl Je medische gegevens opslaan en delen met professionals
www.minderdrinken.nl Zelfhulpprogramma om minder te gaan drinken (of zelf stoppen met drinken)
www.movisie.nl Kenniscentrum sociale vraagstukken. Themasites verwijzen naar:
http://www.movisie.nl/eCache/DEF/1/17/129.html
www.nibud.nl Advies en rekentools op het gebied van administratie, budget, hypotheken, schulden, etc
www.nictiz.nl/page/Expertise/Patient-en-
Zelfmanagement
Patient en zelfmanagement. Overzicht patiëntenportals en succesfactoren
www.nji.nl Nederlands Jeugdinstituut
www.noxqs.nl Ontwikkelen sites, a[[s voor LVG doelgroep
www.nveh.nl/ Nederlandse vereniging e-health
www.omniqare.nl/ Communityomgeving (vgl PAL4) e-platform van SoftOrange (voorheen iQare van Omniqare)
www.pal4.nl Communityomgeving. Persoonlijke ontmoetingsplaats voor zorg, welzijn en contact (voorbeeld
http://www.youtube.com/watch?v=lgto25E1WyI&noredirect=1 )
www.paortavita.nl Logboek voor actieve betrokkenheid van patiënt bij diabetes, astma, COPD of hartfalen
www.persaldo.nl Per Saldo - de belangvereniging van mensen met een persoonsgebonden budget
www.psyfit.nl Online cursus voor mentale fitheid door oefeningen om gelukkiger en ontspannen te kunnen leven
30
www.regelhulp.nl Wegwijzer naar zorg en ondersteuning
www.sananet.nl Systeem waarmee dagelijks meetgegevens ingevoerd kunnen worden en die 's nachts verstuurd
worden
www.sensoor.nl Altijd een luisterend oor. Telefoon, chat, email
www.sharecare.nl/nl/ Meedoen via internet (zorg, buurt, clubs), agenda voor mantelzorg
www.simac.com/nl/zorg/diensten/vicasa/ Beeldbellen, elektronisch cliëntendossier, mantelzorg
www.sociaalbijdehand.nl Website met sociale verhalen voor mensen in het autistisch spectrum
www.splitsz.nl Een game over mediawijsheid
www.sportfryslan.nl Over sporten in Friesland
www.steffie.nl Eenvoudige uitleg over email, chatten, bankzaken, etc.
www.stopjeangst.nl Angst, je kunt er wat aan doen
www.streep-je-slank.nl Hulp bij kiezen van gezond dagmenu en bijhouden van online dagboek (+spreekuur en chatsessies)
www.sugarkids.nl Voor kinderen tot 16 jaar met Diabetes
www.talant.nl Talant helpt mensen met een beperking in Friesland hún leven te leiden
www.tdre.nl Zelfzorgportaal voor hartpatiënten. Meten van bloedwaarden en doorgeven aan professional.
www.thuisarts.nl/ Thuisarts.nl geeft betrouwbare informatie over gezondheid en ziekte: bij vragen en klachten thuis;
voor, tijdens en na uw bezoek aan de huisarts.Thuisarts.nl is samengesteld door huisartsen.
www.trimbos.nl Aanbod e-health interventies gericht op alcohol- en druggebruik, angststoornissen, dementie,
31
depressie, mentaal vermogen, infectieziekten, seksualiteit en relaties, en werkstress
www.tripio.org TripiO, Opvoedings Ondersteuning Online
www.tunstall.nl/medicatie Slimme medicijndispenser
www.uitdemin.nl Jongeren met geldproblemen kunnen hier chatten met humanitas hulpverleners
www.valtaf.nl Eet- en sportdagboek, grafiek met gewichtsverloop, calorietabel en receptendatabase
www.verwijsindex.nl Verwijsindex voor risicojongeren to 23 jaar. Wordt veel gebruikt om inzichtelijk te maken of
jongeren hulp nodig hebben (signaleringsfunctie). Veel enthousiasme over bij professionals
www.vgn.nl Vereniging gehandicaptenzorg Nederland
www.viedome.nl/ Communityomgeving (vgl Pal4). Zorg, veiligheid, comfort in 1 domoticaoplossing (voorbeeld:
http://www.brabantconnect.nl/ )
www.vieplus.nl/ Communityomgeving
www.vilans.nl/zelfmanagement Overzicht van zelfmanagement aanpak, documenten en wegwijzers. Downloaden individueel
zorgplan voor hart- & vaatziekten
www.vindeenhulpmiddel.nl/portal.jsp Informatie over bijna 10.000 hulpmiddelen, van elektrische rolstoel tot douchestoel.
www.vitalevaten.nl Platform vitale vaten is een samenwerkingsverband van 25 organisaties
www.vivago.nl Kan activiteit en slaapgedrag monitoren en op afstand zichtbaar maken. Telecare product,
alarmering en adl-monitoring.
www.vnn.nl Verslavingszorg Noord Nederland
www.vraagelkaar.nl In ontwikkeling, lancering januari 2013
32
www.weerbaar.nu Informatie en trainingen tegen pesten
www.wehelpen.nl Markplaats voor het vinden en bieden van hulp
www.welzijnouderen.nl Info welzijn ouderen
www.wijbouweneenwijk.nl Samen een wijk bouwen
www.woontechniekhulp.nl Comfortabel en veilig met de juiste woontechniek
www.zelfhulp.nl Programma voor zelf-onderzoek en zelf-behandeling
www.zelfmanagement.com Dankzij zelfmanagement kunnen patiënten hun chronische ziekte beter inpassen in hun leven.
www.zibber.me Met een Zibber beeldtelefoon met aanraakscherm kunnen cliënten heel gemakkelijk
communiceren met de zorgverleners, familie en vrienden.
www.zorgboeren.nl Informatie over zorgboerderijen in Nederland
www.zorgopafstand.vilans.nl/ Overzicht van zorg op afstand projecten en diensten in Nederland
www.zorgvoorinnoveren.nl Hulp bij het ontwikkelen van e-healthdiensten
33
Bijlage 2: Profielen uit het HHM rapport
In deze bijlage zijn de drie profielen op basis waarvan de soorten ondersteunende begeleiding (zie hoofdstuk: Overzicht ondersteunende begeleiding) te destilleren zijn beschreven zoals ze vastgelegd zijn in het HHM rapport ‘Verkennend onderzoek overheveling extramurale begeleiding’ 2.
Ouderen met somatische of psychogeriatrische problematiek
Kenmerken, beperkingen van de cliënt:
De cliënten hebben een somatische of psychogeriatrische grondslag. De cliëntgroep omvat mensen
ouder dan 65 jaar, die door toenemende ouderdomsklachten en/of dementeren ondersteuning
nodig hebben in hun zelfredzaamheid. De leeftijdsaanduiding is 65+, maar een groot deel van de
cliënten is ver boven de 65 jaar (in veel gevallen ouder dan 80 jaar). In veel situaties is zelfstandig
wonen alleen nog mogelijk dankzij de aanwezigheid van de partner. In verhouding tot zorg in natura
komen pgb’s niet veel voor. Bij cliënten die na de pakketmaatregel extramurale begeleiding hebben
behouden, is meestal sprake van verlies van regie en een beperkt leervermogen door de leeftijd.
Hierdoor is vaak langdurig laagfrequent begeleiding nodig. Bij een deel van de cliëntgroep
verschuiven de beperkingen in de loop van de tijd van somatisch naar psychogeriatrisch. Vooral
psychogeriatrische problemen vormen een aanleiding voor de inzet van deskundige begeleiding. De
cliëntgroep heeft vaak een zwakke sociale steunstructuur. Er zijn dikwijls mantelzorgers betrokken,
waarbij het risico op overbelasting van mantelzorgers groot is.
Binnen deze groep kan onderscheid worden gemaakt naar ouderen met voornamelijk somatische
problematiek en cliënten bij wie de psychogeriatrische problematiek op de voorgrond staat.
Huidige begeleiding AWBZ
Individuele begeleiding
Individuele begeleiding richt zich vooral op hulp bij of overname van regelvermogen en praktische
zaken.In de praktijk komen we de volgende voorbeelden tegen:
1. hulp bij het organiseren van dagstructuur;
2. hulp bij overzicht houden op administratie;
3. hulp bij het organiseren van het huishouden;
4. hulp bij orde houden in de financiën;
5. begeleiding bij ziekenhuisbezoek.
De inzet van begeleiding draagt bij aan het zelfstandig kunnen blijven wonen, maar heeft ook een
signalerende/preventieve werking. In het geval van palliatief terminale zorg, richt de begeleiding zich
op de kwaliteit van leven in de terminale fase, het doorspreken van de uitvaart- of
crematieplechtigheid en het begeleiden van familie bij het omgaan met hun verwanten.
34
Groepsbegeleiding
De groepsbegeleiding die cliënten ontvangen, is vooral gericht op het bieden van structuur en
daginvulling, het in stand houden van vaardigheden en het aangaan van sociale contacten. De
begeleiding kent verschillende doelstellingen:
1. Het ontlasten van mantelzorgers, waardoor de cliënt langer thuis kan blijven wonen.
2. Het activeren van nog aanwezige functies, zowel fysiek als mentaal. Dit draagt ook bij aan de
mogelijkheid om zelfstandig te kunnen blijven wonen.
3. Het bieden van een veilige omgeving waarin sociale contacten en activiteiten kunnen
plaatsvinden.
Vervoer is voor het merendeel van de cliënten noodzakelijk om naar de groepsbegeleiding te kunnen
komen.
Andere zorg en/of ondersteuning
1. AWBZ: persoonlijke verzorging, soms verpleging;
2. Wmo: hulp bij het huishouden, vervoer, woningaanpassingen;
3. Mantelzorg: partner , kinderen, neven/nichten, buren;
4. Vrijwilligers: in aanvulling op begeleiding door professionals worden soms vrijwilligers
ingezet bij activiteiten.
Volwassenen met psychiatrische problematiek
Kenmerken, beperkingen van de cliënt
De cliënten hebben een psychiatrische grondslag. Bij volwassenen met psychiatrische problemen die
extramurale begeleiding ontvangen is vrijwel altijd sprake van gecombineerde problematiek
(psychiatrische stoornis, psychosociale problemen, verslaving, financiële problemen, crimineel
verleden). Cliënten zijn vaak niet in staat om regie te voeren over hun eigen leven. De psychiatrische
problematiek is vaak chronisch, maar kan ook kortdurend zijn (bijvoorbeeld in het geval van een
depressie of traumatische ervaring). Kenmerkend voor deze cliënten is dat deze vaak uit zichzelf niet
naar algemeen beschikbare voorzieningen gaan. Er is sprake van zorg- en contactmijdend gedrag.
Veel cliënten hebben gebrek aan ziekte-inzicht en vertonen onaangepast gedrag in hun omgang met
derden. Dit veroorzaakt vaak onbegrip bij mensen zonder kennis van het ziektebeeld.
Huidige begeleiding AWBZ
Individuele begeleiding
Individuele begeleiding richt zich op:
● Het stabiliseren van de situatie door het aanbrengen van structuur en dagritme.
● Het bieden van praktische ondersteuning bij het voeren van een huishouden, de
administratie, de financiën en het aangaan van sociale contacten.
● Het voorkomen van terugval, door het signaleren van een verslechterende situatie, het
controleren op medicatie-inname en het stimuleren behandeling te volgen.
35
De begeleiding heeft ook zicht op de andere benodigde zorg en ondersteuning en heeft waar nodig
contact met andere instanties (woningbouw, schuldhulpverlening et cetera). De begeleiding
instrueert de omgeving hoe om te gaan met de cliënt.
Het vergt specifieke deskundigheid om bij de zorgmijdende cliënt achter de deur te komen en een
lange adem om vertrouwen op te bouwen. De begeleiding is vaak langdurig en laagfrequent.
Vanwege fluctuatie in de psychiatrische problematiek, is het risico op terugval groot. Daarom is
ruimte nodig om tijdelijk meer begeleiding in te kunnen zetten.
Groepsbegeleiding
Groepsbegeleiding heeft enerzijds tot doel de structuur in dag- en weekritme vast te houden en
anderzijds vaardigheden te ontwikkelen of vast te houden. De invulling van dit laatste hangt vooral af
van de mogelijkheden en wensen van de cliënt. Voor de ene cliënt is het bezoeken van een
inloophuis het maximaal haalbare, terwijl een andere cliënt via trajectbegeleiding uitzicht op werk
krijgt (vaak wel in speciale voorziening, want regulier werk is meestal te hoog gegrepen).
Andere zorg en/of ondersteuning
● AWBZ: soms persoonlijke verzorging;
● Zvw: behandeling (vooral op de achtergrond, intensiever bij terugval);
● Wmo: hulp bij het huishouden;
● Mantelzorg: meestal niet aanwezig, cliënten hebben moeizame relatie met familie of
helemaal geen contact.
Mensen met verstandelijke beperking
Kenmerken, beperkingen van de cliënt
Het aantal cliënten met een aanspraak voor extramurale begeleiding en verstandelijk gehandicapte
grondslag betreft in Leeuwarden circa 660 mensen. Het gaat om cliënten met een verstandelijke
beperking en meestal bijkomende problematiek:
● lichamelijke beperkingen;
● gedragsproblematiek;
● verslaving;
● dementie en andere ouderdomsproblemen;
● psychiatrische problematiek.
Een groot deel van de cliënten meldt zichzelf niet voor hulp en actieve signalering is noodzakelijk.
Daarbij is specifieke deskundigheid nodig om cliënten te benaderen en de vraag achter de vraag te
herkennen.
Binnen de groep cliënten met een verstandelijke beperking kunnen op basis van leeftijd diverse
subgroepen worden onderscheiden (kinderen/jongeren tot 20 jaar, volwassenen, ouderen), waarbij
de ondersteuningsbehoeften variëren. Daarnaast varieert de begeleiding naar aard van de
(bijkomende) problematiek.
36
Huidige begeleiding AWBZ
De kloof tussen de maatschappij en mensen met een verstandelijke beperking is groot. De
begeleiding vormt voor cliënten een brug naar de maatschappij en heeft een belangrijke
‘vertaalfunctie’. Deze cliënten hebben vaak een op de doelgroep aangepaste benadering nodig.
Individuele begeleiding
Kinderen/jongeren: individuele begeleiding is gericht op het aanleren of overnemen van persoonlijke
verzorging en/of op het reguleren van gedrag. Begeleiding wordt vaak ingezet in de thuissituatie ter
ontlasting van het gezinssysteem, maar kan ook plaatsvinden op school (voorwaardenscheppend
voor onderwijs) of in de logeeropvang. Ook advisering en ondersteuning van ouders kan aan de orde
zijn. Als er sprake is van ernstige problematiek, wordt vaak opvoedondersteuning ingezet (grensvlak
met behandeling en jeugdzorg).
Volwassenen: begeleiding is gericht op het bieden van structuur en praktische ondersteuning bij alle
levensgebieden, zoals zelfzorg, wonen, werk en vrije tijd. De begeleiding biedt ook sociaal-
emotionele ondersteuning.
De begeleiding heeft ook een signalerende functie en speelt een belangrijke rol in doorverwijzen of
inroepen van andere hulp. Dit geldt in het bijzonder voor de groep licht verstandelijk gehandicapten.
Zij worden vaak overschat en overvraagd, ook door hulpverleners.
Groepsbegeleiding
Kinderen/jongeren: afhankelijk van de mogelijkheden van de cliënt betreft dit het toewerken naar
school en het ontwikkelen van vaardigheden. Daarnaast kan begeleiding gericht zijn op
bezigheid/beleving.
Volwassenen: Afhankelijk van de mogelijkheden van de cliënt betreft dit dagopvang (bieden van
structuur/bezigheid) of arbeid gerelateerde begeleiding.
Andere zorg en/of ondersteuning
● AWBZ: Afhankelijk van bijkomende problematiek is er sprake van persoonlijke verzorging en
verpleging (vooral bij combinatie met ernstige lichamelijke beperkingen);
● Wmo: hulp bij het huishouden, woningaanpassingen;
● Mantelzorg: vaak spelen de ouders en eventueel broers/zussen een belangrijke rol, zonder
hun inzet naast de begeleiding kan de cliënt niet zelfstandig blijven wonen;
● Vrijwilligers: in aanvulling op begeleiding door professionals worden soms vrijwilligers
ingezet bij activiteiten.
