20ste symposium voorverpleegkundigen en paramedici Donderdag 5 juni 2014Theater / Congrescentrum de Meervaart Amsterdam

oncologie in PersPectieffocus oP KWaliteit

2

Beste collega’s,

Het Antoni van Leeuwenhoek nodigt u van harte uit voor het 20ste verpleegkundig en paramedisch symposium “Oncologie in perspectief – Focus op kwaliteit” dat op donderdag 5 juni 2014 zal plaatsvinden in Theater / Congrescentrum de Meervaart in Amsterdam. Het symposium kenmerkt zich door het multidisciplinaire karakter en richt zich op nieuwe ontwikkelingen in de oncologie.

Kwaliteit heeft voor de verschillende partijen in de gezondheidszorg een andere betekenis. De professional, de patiënt, de zorgverzekeraar, de overheid, de inspectie; een ieder handelt vanuit een ander perspectief.

In de dagelijkse praktijk heeft iedere professional zijn/haar focus op kwaliteit. We hebben te maken met protocollen, richtlijnen, het veiligheidsmanagementsysteem, prestatie indicato-ren, HKZ, de SONCOS normen, etc. Allemaal methodieken en interventies om de kwaliteit van zorg transparant, vergelijkbaar en toetsbaar te kunnen maken. Daarnaast heb je als pro-fessional de verantwoordelijkheid om deskundig en bekwaam te blijven en hier ook transpa-rant in te zijn. Zorginstellingen, thuiszorgorganisaties en andere betrokken instanties worden middels audits en registratie van indicatoren verwacht transparant te zijn over de kwaliteit die geleverd wordt. Daarnaast zijn er vereisten vanuit de overheid, zorgverzekeraars en de beroepsgroepen.

Wat is nu het effect van deze enorme registratie? Wanneer spreken we over kwaliteit? Als we transparant zijn? Voldoende data verzamelen? Wanneer we voldoen aan de richtlijnen van inspectie en normen vanuit de beroepsgroep? High volume en centralisatie? Wat is kwaliteit van zorg voor de zorgvrager? Is kwaliteit van zorg niet vooral een persoonlijke beleving? Wie bepaalt vanuit het perspectief van de zorgvrager wat kwaliteit van zorg is? Is dit uit te drukken in de effecten van behandelingen, het aantal behandelingen, de overleving, in maanden of jaren? Wat mag deze kwaliteit kosten? Kortom: veel gespreksstof rondom kwaliteit.

“Kwaliteit” is dan ook het thema van ons symposium dit jaar. In een groot aanbod aan lezingen, sessies en workshops wordt ingegaan op de ontwikkelingen en de gevolgen voor de oncologische zorg. Ook dit jaar treft u weer een multidisciplinaire invulling van het programma. In het programma is er volop ruimte om uw eigen route te kiezen. De dag begint en eindigt met een plenaire sessie. In de ochtend kunt u van sessie wisselen en in de middag is er een grote keuze aan lezingen en workshops.

Naast deze brochure kunt u via Twitter en Facebook op de hoogte blijven van al het nieuws rondom dit symposium.

We hopen weer veel collega’s uit het land op 5 juni a.s. te mogen begroeten. We wensen u alvast een inspirerende dag met nieuwe kennis, uitwisseling van ervaringen en boeiende ontmoetingen met collega’s.

Jacqueline Broekhuizen, voorzitter symposiumcommissie, Antoni van Leeuwenhoek

3

Programma symPosium ‘Oncologie in perspectief – Focus op kwaliteit’

09.00 uur Ontvangst en registratie

10.00 uur Welkom en opening Jacqueline Broekhuizen, voorzitter van de symposiumcommissie

10.05 uur Plenaire ochtendsessie Focus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback dhr. dr. W.J.M.(Michel) Wouters, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek

10.50 uur

Pauze

11.10 uurWorKshoPs en sessiesEerste ronde van 11.10 – 11.50 uurTweede ronde van 12.00 – 12.40 uur

Let op: behalve workshop 10 worden deze presentaties slechts één keer gegeven. U bepaalt zelf uw route.

12.45 uur

Lunchpauze

13.50 uurWorKshoPs en sessiesKorte workshops en sessiesEerste ronde van 13.50 – 14.35 uurPauze van 14.35 – 14.50 uurTweede ronde van 14.50 – 15.35 uur

Let op: behalve sessie 11 worden deze presentaties slechts één keer gegeven. U bepaalt zelf uw route.

15.45 uurPlenaire middagsessieEthiek in de oncologieGespreksleider Twan Huys

16.30 uur Borrel

4

09.00 - 10.00 uur Ontvangst en registratie

10.00 - 10.05 uur Opening

10.05 - 10.45 uur Plenaire ochtendsessieFocus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback

10.50 - 11.05 uur Pauze

sessie 1hersenen

sessie 2ethieK

sessie 3urologie

sessie 4mamma

sessie 5hoofd-hals

sessie 6diagnostieK

sessie 7melanomen

sessie 8theraPie

sessie 9Preventie/

voeding

WorKshoP 10

11.10 - 11.50 uur advancedDe hippocampus

Chemotherapie,wat weet u ervan?

advanced(Neo)adjuvante behandeling bij

spierinvasief urotheelcel-

carcinoom van de blaas. Wat is/wordt de standaard?

Bestraling van de oksel klieren

bij patiëntenmet borstkanker en een positieve

schildwacht-klier: resultaten van de AMAROS

Photodynamischetherapie bij

tumorenhoofd-halsgebied

anno 2014

PET-scan met radioactief

glucose (FDG-PET) bij blaaskanker en

andere tumoren: een goede voor-bereiding is het

halve werk

Drie jaar zorgpadlieskliertoilet,

de effecten

Behandeling vanmaagkanker in

multidisciplinair verband

(CRITICS studie)

Fabels en feitenover goede voeding

Lastpakken in de zorg

11.10 - 11.50 uur

12.00 - 12.40 uur Verlies vanhersenfunctiesdoor bestraling

van de hersenen

Participatie in studies: waar ligt

de grens?

advancedPeniscarcinoom

in Nederland, voorbeeld van

gecentraliseerde zorg?

Mamma-reconstructie

en radiotherapie

Stem, spraak & kwaliteit

van leven bij patiënten met

hoofd-halskanker

De radioloog alsbehandelaar

binnende oncologie

Targeted therapiesen immunothera-pie bij melanoom:

stand van zaken en toekomst

Chemo-immuno-therapie bij baar-

moederhalskanker

Vermoeidheid tijdens de kanker-

behandeling:wat te doen?

Lastpakken in de zorg

12.00 - 12.40 uur

12.45 - 13.45 uur Lunch

sessie 1 sessie 3 sessie 5 sessie 7 sessie 9 sessie 11 sessie 12 sessie 14 WorKshoP 16 sessie 1813.50 - 14.35 uur advanced

Flattening Filter Free bestraling -

Uitdagingenvoor de TreatmentPlanning en in vivo

dosis verificatie

Aanbod-gerichte geestelijke

verzorging:een nieuwe kans

advancedMedicamenteuzebehandeling vantestiscarcinoom

Het gebruik vangenexpressie

profielen(MammaPrint) bij

de risico inschatting en behandeling van borstkanker

Beweeggedrag van hoofd-halskanker-

survivors

Skillsmarkt Langer levendoor behandeling

met TKI’S, maar ook beter?

De impact van hormonale therapie bij

het mamma-carcinoom

Mindfulnessen oncologie -

‘Je bent NU hier’

Mijn AVL: implementatie

van enonderzoek naar een

patiëntenportaal

13.50 - 14.35 uur

14.35 - 14.50 uur Pauze 15 minuten

sessie 2 WorKshoP 4 sessie 6 sessie 8 sessie 10 sessie 11 sessie 13 WorKshoP 15 WorKshoP 17 sessie 1914.50 - 15.35 uur Protonen

radiotherapieRegie in

eigen hand!Ondersteunend en creatief denken in

veranderendezorgsamenleving

advancedErvaringen met de polikliniek voor seksuele

disfunctiesbij mannen

Adjuvante hormonale therapie bij

mamma-carcinoom: wie, wat, wanneer en

hoe lang?

Kanker en roken:een ongelukkige

combinatie

Skillsmarkt Beweging tijdens chemotherapie

Hoe help ik problemen bij het kind vanzieke oudersvoorkomen?

Angst en kanker;wanneer klopt er

iets niet?

OWise borstkanker:

een mobiele appdie patiënt,

behandelaar en wetenschapper

ondersteunt

14.50 - 15.35 uur

15.35 - 15.45 uur Wissel

15.45 - 16.30 uur Plenaire middagsessieEthiek in de oncologie

16.30 - 17.00 uur Borrel

5

09.00 - 10.00 uur Ontvangst en registratie

10.00 - 10.05 uur Opening

10.05 - 10.45 uur Plenaire ochtendsessieFocus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback

10.50 - 11.05 uur Pauze

sessie 1hersenen

sessie 2ethieK

sessie 3urologie

sessie 4mamma

sessie 5hoofd-hals

sessie 6diagnostieK

sessie 7melanomen

sessie 8theraPie

sessie 9Preventie/

voeding

WorKshoP 10

11.10 - 11.50 uur advancedDe hippocampus

Chemotherapie,wat weet u ervan?

advanced(Neo)adjuvante behandeling bij

spierinvasief urotheelcel-

carcinoom van de blaas. Wat is/wordt de standaard?

Bestraling van de oksel klieren

bij patiëntenmet borstkanker en een positieve

schildwacht-klier: resultaten van de AMAROS

Photodynamischetherapie bij

tumorenhoofd-halsgebied

anno 2014

PET-scan met radioactief

glucose (FDG-PET) bij blaaskanker en

andere tumoren: een goede voor-bereiding is het

halve werk

Drie jaar zorgpadlieskliertoilet,

de effecten

Behandeling vanmaagkanker in

multidisciplinair verband

(CRITICS studie)

Fabels en feitenover goede voeding

Lastpakken in de zorg

11.10 - 11.50 uur

12.00 - 12.40 uur Verlies vanhersenfunctiesdoor bestraling

van de hersenen

Participatie in studies: waar ligt

de grens?

advancedPeniscarcinoom

in Nederland, voorbeeld van

gecentraliseerde zorg?

Mamma-reconstructie

en radiotherapie

Stem, spraak & kwaliteit

van leven bij patiënten met

hoofd-halskanker

De radioloog alsbehandelaar

binnende oncologie

Targeted therapiesen immunothera-pie bij melanoom:

stand van zaken en toekomst

Chemo-immuno-therapie bij baar-

moederhalskanker

Vermoeidheid tijdens de kanker-

behandeling:wat te doen?

Lastpakken in de zorg

12.00 - 12.40 uur

12.45 - 13.45 uur Lunch

sessie 1 sessie 3 sessie 5 sessie 7 sessie 9 sessie 11 sessie 12 sessie 14 WorKshoP 16 sessie 1813.50 - 14.35 uur advanced

Flattening Filter Free bestraling -

Uitdagingenvoor de TreatmentPlanning en in vivo

dosis verificatie

Aanbod-gerichte geestelijke

verzorging:een nieuwe kans

advancedMedicamenteuzebehandeling vantestiscarcinoom

Het gebruik vangenexpressie

profielen(MammaPrint) bij

de risico inschatting en behandeling van borstkanker

Beweeggedrag van hoofd-halskanker-

survivors

Skillsmarkt Langer levendoor behandeling

met TKI’S, maar ook beter?

De impact van hormonale therapie bij

het mamma-carcinoom

Mindfulnessen oncologie -

‘Je bent NU hier’

Mijn AVL: implementatie

van enonderzoek naar een

patiëntenportaal

13.50 - 14.35 uur

14.35 - 14.50 uur Pauze 15 minuten

sessie 2 WorKshoP 4 sessie 6 sessie 8 sessie 10 sessie 11 sessie 13 WorKshoP 15 WorKshoP 17 sessie 1914.50 - 15.35 uur Protonen

radiotherapieRegie in

eigen hand!Ondersteunend en creatief denken in

veranderendezorgsamenleving

advancedErvaringen met de polikliniek voor seksuele

disfunctiesbij mannen

Adjuvante hormonale therapie bij

mamma-carcinoom: wie, wat, wanneer en

hoe lang?

Kanker en roken:een ongelukkige

combinatie

Skillsmarkt Beweging tijdens chemotherapie

Hoe help ik problemen bij het kind vanzieke oudersvoorkomen?

Angst en kanker;wanneer klopt er

iets niet?

OWise borstkanker:

een mobiele appdie patiënt,

behandelaar en wetenschapper

ondersteunt

14.50 - 15.35 uur

15.35 - 15.45 uur Wissel

15.45 - 16.30 uur Plenaire middagsessieEthiek in de oncologie

16.30 - 17.00 uur Borrel

20ste Antoni van Leeuwenhoek Symposium5 juni 2014

‘oncologie in PersPectief focus oP KWaliteit’

6

Plenaire ochtendsessie

Focus op kwaliteit: zorg verbeteren door audit en feedback Spreker: dhr. dr. W.J.M.(Michel) Wouters, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek

Kwaliteit en patiëntveiligheid staan hoog op de politieke agenda. De inspectie, zorgverzekeraars en patiëntenverenigingen vragen ons lijstjes in te vullen over de kwaliteit van de door ons geleverde zorg. Kwaliteitsindicatoren, kwaliteitsnormen en checklists zijn over ons uitgestort, maar wat doen we zelf met die kwaliteitsinformatie? Echte kwaliteitsverbetering is alleen mogelijk als diegenen die de zorg verlenen, zelf evalueren waar de knelpunten liggen en verbeteracties inzetten. Chirurgen zijn

hier vijf jaar geleden mee begonnen en krijgen nu continu feedback over hun prestaties ten opzichte van collega’s met een vergelijkbare patiëntengroep. Landelijk heeft dit systeem van audit en feedback opmerkelijke verbeteringen in de kwaliteit en de kosten van de zorg opgeleverd. Reden voor Gezondheidsraad en KWF Kankerbestrijding om een uitrol van ‘clinical audits’ over de gehele gezondheidszorg aan te bevelen. Transparantie en focus op kwaliteit staan hierbij voorop!

7

sessie 1 hersenen

I De hippocampusSprekers: mw. dr. J.S.A.(José) Belderbos, radiotherapeut, Antoni van Leeuwenhoek; mw. E.A.(Emmy) Lamers, MSc, radiotherapeutisch laborant Treatment-Planning, Antoni van Leeuwenhoek

II Verlies van hersenfuncties door bestraling van de hersenenSpreker: dhr. dr. W.(Willem) Boogerd, neuroloog, Antoni van Leeuwenhoek

radiotheraPeutisch laBoranten

De hippocampus is een belangrijke kleine structuur centraal in de hersenen gelokaliseerd, waar na de geboorte zenuwcellen zich blijven ontwikkelen. De hippocampus is verantwoordelijk voor vele functies (onder andere het geheugen) en gevoelig voor de schadelijke werking van bestraling. Het is mogelijk de hippocampus tijdens de bestraling af te blokken. De dosis op de hippocampus blijft hierdoor tijdens een profylactische hersenbestraling laag en

de neurocognitieve bijwerkingen zouden verminderd kunnen worden. Moderne bestralingstechnieken maken het mogelijk om de volledige hersenen te bestralen tot standaard doseringen, terwijl de dosis in de hippocampus laag blijft. Deze bescherming van de hippocampus is bedoeld om de negatieve neurocognitieve bijwerkingen te verminderen zonder een belangrijke toename op het risico van uitzaaiingen in deze gebieden. Momenteel zijn er twee studies in het Antoni van Leeuwenhoek geïnitieerd waarbij de hippocampus wordt gespaard.

Radiotherapie (RT) is essentieel voor be-handeling van primaire hersentumoren en hersenmetastasen, en wordt ook toegepast ter voorkoming van (uitgroei van) hersen-metastasen (profylactische schedelbestra-ling). Daarbij treden tijdelijke, maar ook blijvende en progressieve neurologische complicaties op. Deze worden veroorzaakt door vaatschade, door een ontstekingsre-actie en door een direct effect op gliacel-len en zenuwcellen. Door RT worden ook deling en differentiatie van stamcellen in de hippocampus verstoord met geheugen-problemen als gevolg. De RT-bijwerkingen worden onderverdeeld in acuut, vroeg (1-4 maanden) en laat (vanaf 6 maanden), en zijn afhankelijk van fractiedosis, totale

RT-dosis en RT-volume. Acute bijwerkin-gen met toename van intracraniële druk en neurologische uitval ontstaan door oedeem ten gevolge van vaatschade en zijn te behandelen met corticosteroïden. Vroege bijwerkingen met tijdelijke moe-heid, concentratiestoornissen en slapte worden waarschijnlijk veroorzaakt door reversibele witte stofschade. Late schade met progressieve cognitieve achteruitgang en loopstoornissen is onbehandelbaar en treedt vooral op in de temporaalkwab-ben (‘geheugen en leren’) en de frontaal-kwabben (‘planning en uitvoering’). De schade aan de hersenen door RT, preven-tieve en therapeutische aspecten worden besproken.

advanced

doelgroeP

8

sessie 2 ethieK

I Chemotherapie, wat weet u er van? Een nationaal onderzoek naar kennis, perceptie van bijwerkingen en (onvervulde) informatiebehoeften bij chemotherapie

Spreker: mw. dr. J.(Julia) van Weert, universitair hoofddocent gezondheidscommunicatie, afdeling Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam

II Participatie in studies: waar ligt de grens?

Sprekers: dhr. prof.dr. E.(Evert) van Leeuwen, ethicus, UMC St. Radboud, Nijmegen; mw. V.(Victoria) Skinner, MANP, verpleegkundig specialist mammachirurgie, Antoni van Leeuwenhoek

Mensen die nog nooit chemotherapie hebben ondergaan, schatten de meeste bijwerkingen erger in dan dat ze zijn ervaren door mensen die daadwerkelijk chemotherapie hebben gekregen. Haaruitval, vermoeidheid en misselijkheid en braken zijn de meest bekende bijwerkingen van chemotherapie. Bloedingen, koorts en infecties zijn minder bekende bijwerkingen die wel veelvoorkomend zijn en waar tijdige actie van de patiënt vereist is om complicaties te voorkomen. In deze lezing worden

deze en andere resultaten uit het nationale onderzoek “Chemotherapie, wat weet u ervan?”, met meer dan 3000 respondenten, gepresenteerd. Zo wordt bijvoorbeeld ingegaan op de onvervulde informatie- en communicatiebehoeften van patiënten die chemotherapie hebben gehad. Er is vooral een duidelijke noodzaak tot verbetering gevonden wat betreft informatie over het omgaan met de bijwerkingen in het dagelijks leven, aandacht voor naasten en bespreken van de prognose.

Alleen wetenschappelijk onderzoek bij patiënten kan aantonen of een nieuwe behandeling daadwerkelijk een verbetering is in vergelijking met de standaard behandeling. Participatie van patiënten in studies blijft essentieel om vooruitgang te boeken. Uit onderzoek blijkt dat patiënten die meedoen aan een studie meer tevreden zijn over hun dokter, het behandelplan, de communicatie, informatie over hun ziekte en de behandeling dan patiënten

die niet gevraagd zijn deel te nemen aan een studie. Het is belangrijk dat onderzoek gecontinueerd blijft. Deelname van patiënten in meerdere studies, die niet met elkaar interfereren, zou wenselijk zijn. Is dit echter wel haalbaar voor de praktijk? Is het juridisch en ethisch verantwoord? Wat zijn de patiëntenervaringen met betrekking tot deelname? Gedurende deze lezing komen deze vragen aan bod.

9

sessie 3 urologie

I (Neo)adjuvante behandeling bij spierinvasief urotheelcel- carcinoom van de blaas. Wat is/wordt nu de standaard?

Sprekers: dhr. W.(Willem) de Blok, MANP, verpleegkundig specialist urologie, Antoni van Leeuwenhoek; mw. E.(Elsbeth) van der Laan, MANP, verpleegkundig specialist medische oncologie, Antoni van Leeuwenhoek

II Peniscarcinoom in Nederland, voorbeeld van gecentraliseerde zorg?

Spreker: dhr. prof.dr. S.(Simon) Horenblas, uroloog, Antoni van Leeuwenhoek

verPleegKundig sPecialisten en oncologieverPleegKundigen

De standaard behandeling van spierin-vasief blaascarcinoom is wereldwijd de radicale cystoprostatectomie met aanleg van een urine deviatie. Sinds 2012 wordt in het Antoni van Leeuwenhoek neo-adju-vante chemotherapie gegeven afhankelijk van stadiering. Vaak hebben patiënten met deze aandoening veel comorbiditeit en ziektegerelateerde complicaties. Het geven van twee majeure behandelingen is geen sinecure. Bovengenoemde vraagt veel zorg,

(psychosociale) begeleiding en aandacht voor vroeg inzetten van revalidatie. Naast de nieuwe inzichten over chemotherapie en het urotheelcelcarcinoom, zijn er ook studies en onderzoeken naar nieuwe behandelingen gaande. Door gebruik te maken van casuïstiek zullen de sprekers ieder vanuit hun eigen deskundigheid de (nieuwe) behandelingen de revue laten passeren. In deze interactieve sessie wor-den de deelnemers geïnformeerd over wat de patiënt met het urotheelcelcarcinoom nu en in de toekomst te wachten staat.

verPleegKundig sPecialisten en oncologieverPleegKundigen

Het peniscarcinoom is een zeldzame uiting van het plaveiselcelcarcinoom van de huid, een relatief veel voorkomende vorm van huidkanker. Ontsteking en afweer zijn belangrijke factoren voor het ontstaan van deze tumor. Het betreft aspecifieke als ook specifieke vormen van ontsteking zoals het humane papilloma virus (HPV). Dit geeft goede aankno-pingspunten voor preventie, zoals goede hygiëne, opheffen van een phimosis en vaccinatie tegen HPV. De laatste jaren zijn minder mutilerende behandelingen geïn-

troduceerd zonder nadelige effecten voor de overleving. Zo wordt het merendeel van de patiënten penissparend behandeld en wordt een grote lymfeklierdissectie voorkomen door de schildwachtklier-procedure. In Nederland is de behande-ling meer gecentraliseerd dan waar ook. Behalve bovengenoemde veranderingen, die hier een gevolg van zijn, blijkt de over-leving wereldwijd tot de beste te behoren. Hiermee wordt de waarde van centralisa-tie nogmaals onderstreept. De preventie, behandelingen en de effecten van een gecentraliseerde behandeling komen aan bod in deze sessie.

advanced

advanced

doelgroeP

doelgroeP

10

sessie 4 mamma

I Bestraling van de okselklieren bij patiënten met borstkanker en een positieve schildwachtklier: resultaten van de AMAROS-studie

Spreker: mw. M.(Mila) Donker, radiotherapeut-in-opleiding, Antoni van Leeuwenhoek

II Mammareconstructie en radiotherapie

Spreker: mw. dr. L.A.E.(Leonie) Woerdeman, plastisch chirurg, Antoni van Leeuwenhoek

Bij patiënten met borstkanker die zich voor de operatie presenteren zonder aanwijzingen voor uitzaaiingen, wordt behalve de tumor in de borst ook de schildwachtklier operatief verwijderd. Als in deze schildwachtklier een metastase wordt gevonden, volgt er meestal standaard een okselklierdissectie. Deze ingreep kan gepaard gaan met veel korte- en lange termijn complicaties. In deze presentatie zullen de resultaten van de AMAROS-studie (After Mapping of the Axilla: Radiotherapy Or Surgery)

besproken worden. Uit deze studie is gebleken dat wanneer er geen okselklierdissectie wordt verricht, maar de okselklieren worden bestraald, het risico op een recidief in de oksel vergelijkbaar laag is. De kans op korte- en lange termijn complicaties is echter lager na bestraling van de okselklieren ten opzichte van een okselklierdissectie. Verder zal aan bod komen wat deze uitkomsten voor effect hebben op de kwaliteit van leven voor borstkankerpatiënten.

Mammareconstructie na behandeling van het mammacarcinoom herstelt naast de borstvorm vooral het lichaamsbeeld en het gevoel van vrouwelijkheid van de vrouw. Radiotherapie op de thoraxwand heeft echter een negatief effect op de mammareconstructie. Radiotherapie geeft fibrosering en veroorzaakt daardoor een grotere kans op kapselvorming rondom een implantaat of vetnecrose bij een reconstructie met eigen weefsel. Dit heeft ertoe geleid dat er geen directe reconstructie werd geadviseerd, indien

de kans op postoperatieve radiotherapie groot was. Echter na analyse was de kwaliteit van leven van deze patiëntengroep, die toch is bestraald na de reconstructie, opvallend beter dan verwacht. In deze lezing zal getoond worden wat de effecten van radiotherapie kunnen zijn op een mammareconstructie en dat, mits goed gewaarschuwd en voorgelicht, de vrouwen met een radiotherapiekans ≥ vijftig procent óók in aanmerking kunnen komen voor een directe mammareconstructie.

11

sessie 5 hoofd-hals

I Photodynamische therapie bij tumoren hoofd-halsgebied anno 2014Spreker: mw. H.(Hannah) Tefsen, MANP, verpleegkundig specialist hoofd-hals, Antoni van Leeuwenhoek

II Stem, spraak en kwaliteit van leven bij patiënten met hoofd-halskanker

Spreker: mw. dr. I.(Irene) Jacobi, foneticus Antoni van Leeuwenhoek

Photodynamische therapie (PDT) is een behandelingsmodaliteit die wordt toe-gepast in de oncologie. Bij deze techniek wordt een lichtgevoelige stof ingespoten en met een laser geactiveerd. De activatie leidt tot celdood en uiteindelijk tot necrose van het doelweefsel. In de hoofd-halsonco-logie wordt PDT gebruikt ter palliatie van incurabele carcinomen en bij de primaire behandeling van kleine oppervlakkige T1 mondholtetumoren. Bij beperkte tumor-diepte, wordt er gekozen voor oppervlakte belichting. Bij tumoren, groter dan vijf mm tumordiepte, is het implanteren van door-zichtige, flexibele buisjes in de tumor nodig om het gewenste resultaat te behalen.

Deze techniek wordt interstitiële belichting genoemd en is afgeleid van brachytherapie en nog experimenteel. Naast de opper-vlakte en de interstitiële belichting bestaat er de interluminale belichting. Voor het nasopharynx-carcinoom is dit een veelbe-lovende techniek. In deze lezing wordt het werkingsmechanisme van PDT toegelicht en enkele voorbeelden van een PDT behandeling gegeven. De verpleegkundige zorgaspecten zullen aan bod komen, als-ook de multidisciplinaire samenwerking. Tenslotte worden de resultaten van een studie naar effecten van de behandeling naar kwaliteit van leven gepresenteerd.

Stem en spraak zijn essentieel voor de da-gelijkse communicatie en weerspiegelen de persoonlijkheid en identiteit van een spreker. Een slechte stem, onduidelijke spraak, of veel moeite moeten doen om verstaanbaar te blijven voor, na, of tijdens de behandeling van hoofd-halskanker kan een groot effect hebben op het sociale leven van de patiënt. Voor het stemgeluid en het articuleren zijn dezelfde structu-

ren in het hoofd-halsgebied bepalend die ook bij het slikken worden gebruikt. In deze lezing zal uitgelegd worden hoe het stemgeluid ontstaat, wat spreken inhoudt, en hoe je veranderingen in kaart kan brengen. Naast aspecten en gevolgen van verschillende behandelingen op de articulatie en stem zal ook de relatie met slikken aan bod komen en de kwaliteit van leven.

12

sessie 6 diagnostieK

I PET-scan met radioactief glucose (FDG-PET) bij blaaskanker en andere tumoren: een goede voorbereiding is het halve werk

Spreker: dhr. dr. E.(Erik) Vegt, nucleair geneeskundige, Antoni van Leeuwenhoek

II De radioloog als behandelaar binnen de oncologie

Spreker: dhr. drs. W.(Warner) Prevoo, interventieradioloog, Antoni van Leeuwenhoek

Om kanker optimaal te kunnen behandelen is het belangrijk om te weten hoe uitgebreid de ziekte is: hoe groot is de tumor? Zijn er uitzaaiingen in lymfeklieren of in andere organen? Met moderne beeldvorming, zoals MRI-, CT- en PET-scans, kan de uitbreiding steeds beter worden vastgesteld, waardoor de behandeling optimaal kan worden afgestemd op de individuele patiënt (personalised medicine). Bij een FDG-PET-scan krijgt de patiënt radioactief glucose (FDG) toegediend, waardoor tumoren en metastasen ‘oplichten’ op de scan. In de afgelopen tien jaar is bewezen dat

FDG-PET/CT een grote impact heeft op de behandeling van allerlei verschillende tumoren. Omdat de opname van FDG sterk wordt beïnvloed door de bloedspiegels van suiker en insuline, is het zeer belangrijk dat de patiënt goed wordt voorbereid; hij/zij moet onder andere nuchter zijn. Het afbeelden van blaaskanker vergt extra voorbereidingen, omdat FDG via de urine wordt uitgescheiden. Deze sessie geeft een overzicht van de werking, het nut, de patiëntenvoorbereiding en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de FDG-PET/CT-scan, in het bijzonder bij blaaskanker.

Vroeger bestond het werk van de radioloog vooral uit het verslaan van foto’s. Door de ontwikkeling van nieuwe radiologische technieken vindt steeds meer radiologisch werk plaats buiten de verslagplek. Zo heeft echografisch onderzoek gezorgd voor een toename van contact met patiënten (en familieleden). De intrede van beeldgestuurde oncologische interventies (Radiofrequente Ablatie (RFA), embolisaties, vertebroplastiek) heeft geleid tot een arts-patiënt relatie die vergelijkbaar is met die van de reguliere poortspecialisten. Patiënten

worden meestal na een multidisciplinair overleg door de poortspecialist naar de interventieradioloog verwezen voor behandeling. Consequentie van deze nieuw ontstane situatie is dat er op de afdeling Radiologie een poli is geopend om de patiënten voor de ingreep te zien en ook na de ingreep te vervolgen. Logistiek en ervaringen zullen worden besproken, als ook welk verbetertraject kan worden ingeslagen om de radiologische poli nog beter af te stemmen op de wensen van de patiënt en verwijzers.

13

sessie 7 melanomen

I Drie jaar zorgpad lieskliertoilet, de effectenSpreker: mw. S.(Sylvia) ter Meulen, MANP, verpleegkundig specialist dermato-oncologie, Antoni van Leeuwenhoek

II Targeted therapies en immunotherapie bij melanoom: stand van zaken en toekomst

Spreker: dhr. H.(Henk) Mallo, MANP, verpleegkundig specialist immunotherapie, Antoni van Leeuwenhoek

Het lieskliertoilet staat bekend als een operatie waarbij veel wondproblema-tiek voorkomt. Deze problemen bestaan vooral uit wondinfectie, seroomvorming, wondnecrose en dehiscentie. Lange termijn complicaties zijn met name lymfoedeem en risico op erysipelas. Vanaf 1 maart 2011 wordt in het Antoni van Leeuwenhoek gewerkt met het zorgpad lieskliertoilet. Dit is een multidisciplinair zorgpad, waarbij onder andere de fysio-

therapie, oncologie- en wondverpleeg-kundigen een belangrijke rol hebben. Complicaties en data van alle melanoom-patiënten die een lieskliertoilet ondergin-gen zijn prospectief geregistreerd. In deze lezing worden de interventies binnen het zorgpad besproken en toegelicht. Ver-volgens wordt een overzicht gegeven van de resultaten van de invoering van het zorgpad en de gevolgen voor de kwaliteit van zorg.

De standaard behandeling van het me-lanoom was decennia lang dacarbazine (DTIC): weinig bijwerkingen, maar ook weinig werkzaam. De laatste jaren zijn de behandelingsmogelijkheden uitgebreid met Ipilimumab en de BRAF-remmers Vemurafenib en recent Dabrafenib. Deze remmers zijn zeer werkzaam bij mela-nomen met een BRAF-mutatie, maar het effect houdt helaas niet zo lang aan. Er wordt gezocht naar manieren om een respons langer aan te houden en hierbij zijn de toevoegingen van MEK-remmers veelbelovend. De ‘believers’ in de immunotherapie als behandeling van het melanoom zagen eindelijk hun overtuigingen beloond met de komst van

Ipilimumab en in klinische trials werd bij twintig procent een duidelijke verlenging van overleving aangetoond. Ook bij deze aanpak wordt gezocht naar verbetering van resultaten en lijkt een tweede immu-notherapeuticum, wat zich richt op PD-1, veelbelovend. Er zijn klinische trials gaan-de waarin deze twee middelen worden gecombineerd. Tijdens deze sessie wordt aandacht besteed aan bovenstaande middelen: hoe zij werken, de resultaten, welke bijwerkingen staan op de voor-grond en hoe hier mee om te gaan. Er wordt stil gestaan bij de consequenties voor de verpleegkundige praktijk, maar tevens komt het belang van een multidis-ciplinair team aan de orde.

14

sessie 8 theraPie

I Behandeling van maagkanker in multidisciplinair verband (CRITICS studie)

Spreker: mw. dr. J.W.(Johanna) van Sandick, chirurg, Antoni van Leeuwenhoek

II Chemo-immunotherapie bij baarmoederhalskanker

Sprekers: mw. prof.dr. G.(Gemma) Kenter, gynaecoloog en hoofd CGOA, Antoni van Leeuwenhoek; mw. drs. S.(Sanne) Samuels, arts-onderzoeker heelkundige oncologische discipline, Antoni van Leeuwenhoek

De behandeling van maagkanker vraagt om een multidisciplinair team waarin tenminste de medische oncologie, chirurgie, radiotherapie, MDL en diëtetiek vertegenwoordigd zijn. Wanneer de patiënt met een maagcarcinoom in aanmerking komt voor een in-opzet-curatieve behandeling zal deze bij voorkeur bestaan uit een multimodale behandeling. Redenen om toch te kiezen voor alleen een operatie zullen in de presentatie worden genoemd. Volgens de landelijke richtlijn is de standaard behandeling van een patiënt met een

resectabel maagcarcinoom chirurgie, met perioperatieve chemotherapie. Een andere strategie is chirurgie gevolgd door adjuvante chemoradiotherapie gebaseerd op Amerikaans onderzoek. Deze twee strategieën zijn de basis geweest voor het ontwerp van de CRITIC studie (ChemoRadiotherapy after Induction chemoTherapy in Cancer of the Stomach). In de presentatie zal ingegaan worden op de achtergrond van deze studie, aangevuld met actuele informatie over inclusieverloop en kwaliteitscontroles.

Het cervixcarcinoom is een gevolg van een infectie met een oncogeen type van het Humaan Papilloma Virus (HPV). Infecties met HPV komen heel veel voor, worden overgedragen door seksueel contact en zijn meestal van voorbijgaande aard. Bij een klein percentage van vrouwen wordt de infectie niet herkend door het immuunsysteem en kan deze niet worden geklaard. In dat geval kunnen (pre)maligne afwijkingen aan de baarmoederhals ontstaan. Een cervixcarcinoom wordt vaak in een vroeg stadium ontdekt en kan dan goed worden

behandeld. Echter, in vijftien procent van de vroege stadia en vaker bij hogere stadia treden recidieven op. Het verder gevorderd en recidief cervixcarcinoom wordt behandeld met chemotherapie met matig resultaat. Uit fase 1 en 2 studies evenals dierexperimentele studies is gebleken dat toevoeging van HPV-specifieke immunotherapie een gunstig bijkomend effect heeft op de overleving. In deze lezing worden de stand van zaken van lopende en toekomstige studies toegelicht.

15

sessie 9 Preventie / voeding

I Fabels en feiten over goede voedingSpreker: mw. prof.dr.ir. E.(Ellen) Kampman, hoogleraar voeding & kanker, Wageningen Universiteit, VU Amsterdam, RadboudUMC Nijmegen

II Vermoeidheid tijdens de kankerbehandeling: wat te doen?

Sprekers: mw. drs. W.(Wanda) de Kanter, longarts, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. dr. J.P.(Jan-Paul) van den Berg, revalidatiearts, Antoni van Leeuwenhoek en Reade

Dat gezonde voeding en meer lichaams-beweging een belangrijke rol spelen bij het verlagen van het kankerrisico is duidelijk. Maar voor wie is dat duidelijk? Is dat alleen zo voor de wetenschapper die dagelijks met voeding en kanker bezig is? Wat leeft bij de patiënt die kanker heeft of heeft gehad? Wat leeft er onder de bevolking als het gaat om voeding en kanker? En wat leeft bij de hulpverlener die kanker probeert te voorkomen of behandelt?

Wat zijn fabels en wat zijn de feiten? Op basis van meer dan 10.000 studies zijn leefstijl richtlijnen opgesteld om het risico op kanker te verlagen. Helaas zijn nog te weinig goede studies uitgevoerd om kankerpatiënten goed te kunnen advise-ren. Het groeiend aantal kankerpatiënten in onze vergrijzende samenleving en de vragen die patiënten hebben, maakt dit onderzoek extra urgent. In deze sessie wordt ingegaan op de resultaten van de studies: de fabels en de feiten!

Bijna alle patiënten ervaren vermoeid-heid tijdens de behandeling van kanker. Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen, zoals de maligniteit zelf, de oncologische behandeling en de gevolgen hiervan en ook de spanning over de be-handeling. Het verloop van de vermoeid-heid is wisselend. Tijdens radiotherapie lijkt er een ‘stapeling’ van vermoeidheid op te treden en bij patiënten die met che-motherapie worden behandeld, ziet men vaak een ‘snelle stijging’ in vermoeidheid. Er werd altijd gedacht dat vermoeidheid er bij hoorde en er werd niet veel aan

gedaan. Tegenwoordig weten we dat vermoeidheid ‘behandeld’ kan worden. Kennis over het multifactoriële karakter van vermoeidheid is van belang om een patiënt tijdens de behandeling zo goed mogelijk te kunnen adviseren om de ver-moeidheid te doen verminderen. Tijdens deze workshop krijgt u als deelnemer inzicht in de oorzaken van vermoeidheid tijdens kanker, hoe u deze klachten goed kunt signaleren en welke behandelmo-gelijkheden er zijn. Met de kennis die u vergaart, kunt u in uw eigen praktijk aan de slag.

16

WorKshoP 10

I & II Lastpakken in de zorg Workshopleider: mw. drs. C.(Christien) de Jong, vrijgevestigd psychotherapeut en trainer, Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie

Wie kent ze niet? Patiënten of naasten, die moeilijk te benaderen, dwingend, klagend, eisend, of zelfs bedreigend zijn? In deze workshop worden een aantal extreme reacties, die patiënten of familieleden onder de druk van de ziekte en de behandeling kunnen vertonen in relatie met hun behandelteam gedeeld. Vanuit het concept van het Window of Tolerance en de hechtingstheorie kunnen we deze reacties beter begrijpen. Vaak zien we hoe dergelijke patiënten door hun

hechtingsachtergrond veel moeite hebben met de noodgedwongen afhankelijkheid, die de behandeling van kanker met zich meebrengt. In deze workshop maakt u op een interactieve wijze kennis met de hechtingstheorie en worden een aantal handvatten aangereikt, die – zonder dat het behandelteam opgebrand raakt - kunnen helpen om een voldoende veilige omgeving te creëren, waarin deze mensen de kankerbehandeling kunnen doorstaan.

17

WorKshoPs en sessies

I Flattening Filter Free bestraling – Uitdagingen voor de Treatment Planning en in vivo dosis verificatie

Sprekers: mw. dr. A.L.(Anne Lisa) Wolf, post-doc fysicus, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. R.A.(Roel) Rozendaal, MSc., post-doc fysicus, Antoni van Leeuwenhoek

2 Protonen radiotherapie Spreker: dhr. prof.dr. M. (Marcel) Verheij, radiotherapeut-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek

radiotheraPeutisch laBoranten

Bij uitwendige bestraling, worden patiënten doorgaans behandeld met bundels met een Flattening Filter. Dit filter zorgt ervoor dat de bundels uit de lineaire versneller een homogene fluentie over het bundelprofiel hebben. Met geavanceerde planningstechnieken zoals IMRT en VMAT, is de noodzaak voor deze homogene bundelprofielen weggevallen. Het is daarom mogelijk om een goede bestraling te leveren zonder

het Flattening Filter. Het verwijderen van dit filter uit de bundel heeft het grote voordeel dat de behandeling tot vier keer sneller gegeven kan worden. De verandering van het bundelprofiel en de gewijzigde dose rate leveren echter wel nieuwe uitdagingen op. In deze lezing wordt de huidige stand van zaken rondom het gebruik van “Flattening Filter Free”-bundels behandeld, met de nadruk op de uitdagingen en oplossingen op het gebied van Treatment Planning en in vivo dosis verificatie.

Protonen radiotherapie is een vorm van bestraling waarbij gebruik wordt gemaakt van positief geladen deeltjes met massa. Door deze eigenschappen gedragen protonen zich fundamenteel anders in het lichaam dan fotonen of elektronen. De energie die protonen afgeven beperkt zich tot een gedefinieerde plek in het lichaam, de zogenaamde ‘Bragg piek’. Wanneer we deze Bragg piek laten samenvallen met de tumor, ontstaat voor een deel van de patiënten een dosisverdeling die gunstiger is dan met de huidige technieken kan worden bereikt. Hierdoor

kunnen normale weefsels en kritieke organen nog beter worden gespaard en de kans op bijwerkingen verkleind. Niet alle patiënten zullen evenveel baat hebben van protonen radiotherapie; vergelijkende planningstudies suggereren een klinisch relevant voordeel bij 8-10% van de bestralingspatiënten. Aangezien protonen radiotherapie gepaard gaat met hoge investeringskosten, heeft de overheid gekozen voor een ‘begeleide introductie’ van deze behandeling. In deze lezing zal worden ingegaan op de achtergrond en (toekomstige) rol van protonen radiotherapie in Nederland.

advanced

doelgroeP

18

WorKshoPs en sessies

3 Aanbodgerichte geestelijke verzorging: een nieuwe kans

Spreker: dhr. drs. F.M.B.T.(Francesco) Kortekaas, geestelijk verzorger, Antoni van Leeuwenhoek

4 Regie in eigen hand! Ondersteunend en creatief denken in veranderende zorgsamenleving

Workshopleiders: mw. I.(Irma) Baars, transferverpleegkundige, Antoni van Leeuwenhoek; mw. N.(Nancy) Otte-Krijnen, transferverpleegkundige, Antoni van Leeuwenhoek

Het signaleren van de behoefte aan geeste-lijke zorg bij de patiënt blijkt in de praktijk altijd weer lastig. Dit komt omdat de patiënt deze behoefte maar zelden zelf in een con-crete hulpvraag uit. Ook voor de verpleeg-kundige is het complex. Hoe leg je de patiënt uit wat je van een geestelijk verzorger kunt verwachten en wat juist niet? Het gevolg van dit alles kan zijn dat er een zekere mate van onderzorg ontstaat. Hoe dit dilemma op te lossen? In deze lezing wordt stil gestaan bij een nieuw model van aanbod gerichte geestelijke verzorging dat in het Antoni van Leeuwenhoek is ontwikkeld. Hoe werkt het in de praktijk? Welke belangrijke signale-rende rol is er voor de verpleegkundige weg-

gelegd? Hoe wordt voorkomen dat voorbij gegaan wordt aan de autonomie van de patiënt? Welke criteria worden gehanteerd om tot een selectie van patiënten te komen die bezocht gaan worden? Hoe zit het met de registratie van deze zorg in het EPD? Naar aanleiding van praktijkvoorbeelden wordt vervolgens inzichtelijk gemaakt wat er gebeurt in het contact tussen de geestelijk verzorger en de patiënt en naaste(n) en wat de bijdrage van geestelijke verzorging aan het zorgproces is. Als conclusie worden de vruchten van dit model belicht aan de hand van feedback van de verpleegkundige teams en cijfers. Aansluitend zal er gelegenheid zijn voor gesprek en vragen.

Vanuit de overheid wordt steeds meer verwacht ten aanzien van de eigen verantwoordelijkheid van patiënten en hun netwerk. Maar wat als patiënten geen of nauwelijks een netwerk hebben die hen kan helpen, of wanneer patiën-ten zich niet bewust zijn van hun eigen verantwoordelijkheid in hun ziekte-proces? Welke rol kun je als (huis)arts, verpleegkundige of andere betrokken hulpverlener hebben om de patiënt zich bewust te laten worden wat een operatie of behandeling voor gevolgen kan hebben voor zijn zelfredzaamheid en zijn naaste

omgeving? Wat kan de patiënt hier in het voortraject zelf al in doen? Bijvoorbeeld: realiseert een patiënt zich wat de (on)mogelijkheden zijn van zorg na een zie-kenhuisopname en welke kosten hieraan verbonden zijn? Wij willen tijdens deze workshop samen met u creatieve ideeën vormen door praktijkvoorbeelden uit te werken. We kijken hoe wij in de veran-derende samenleving de patiënt de weg kunnen wijzen en zich bewust te laten worden van zijn eigen kracht om naar (gedeeltelijke) oplossingen te zoeken en beslissingen te nemen.

19

5 Medicamenteuze behandeling van testiscarcinoom

Spreker: dhr. dr. J.M.(Martijn) Kerst, internist, Antoni van Leeuwenhoek

6 Ervaringen met de polikliniek voor seksuele disfuncties bij mannen

Sprekers: mw. B.(Det) Jetten, verpleegkundige wond en stoma zorg, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. dr. W.(Wim) Meinhardt, uroloog, Antoni van Leeuwenhoek

verPleegKundig sPecialisten en oncologieverPleegKundigen

Testiscarcinomen zijn zeldzame tumo-ren. Ruim 600 maal per jaar wordt de diagnose gesteld. De behandeling vindt in centra, in een gespecialiseerd multidisci-plinair team, plaats.Er zijn grof gezegd twee subtypes, name-lijk seminomen en non-seminomen, die op verschillende wijze worden benaderd. Wanneer er na radicale inguinale orchi-dectomie geen teken is van metastase-ring, wordt in de regel een afwachtende houding aangenomen (stadium I ziekte;

active surveillance). In specifieke gevallen wordt adjuvante behandeling overwogen. Pas wanneer er in de loop van tijd ziek-teactiviteit wordt waargenomen, is cura-tieve therapie geïndiceerd. Als de ziekte zich presenteert in een gevorderd stadium is curatieve platinum-bevattende chemo-therapie aangewezen. Eventuele rest-laesies worden op indicatie chirurgisch verwijderd. In deze presentatie wordt aan de hand van voorbeelden nader ingegaan op prognostische factoren, acute- en late toxiciteit van de behandeling en mogelijk-heden voor salvage therapie.

verPleegKundig sPecialisten, oncologie verPleegKundigen en maatschaPPelijK WerKers

Sinds 15 jaar heeft het Antoni van Leeuwenhoek een speciale polikliniek voor seksuele disfuncties bij mannen, ten gevolge van de tumor of de gevolgen van de behandeling. De intake wordt gedaan door een verpleegkundige en uroloog. Er wordt op aangedrongen dat de partner bij de intake aanwezig is. Wij hebben de ambitie om praktische hulp te geven en eventueel behulpzaam te zijn ten aanzien van de coping door patiënt en de partner. Indien wij menen dat er echt verandering

gewenst is, dan verwijzen wij naar een seksuoloog of een relatietherapeut. De eerste sessie met vier personen is ons inziens van belang om een goed gesprek op gang te krijgen, welke de partners thuis kunnen voortzetten. Vijftig procent van de patiënten is geholpen met een hulpmiddel. Tien procent wordt verwe-zen en veertig procent accepteert de dis-functie, maar voelt zich veelal toch verder geholpen door de communicatie over het probleem en de exploratie van de opties. Tijdens deze presentatie zullen we dieper ingaan op bovenstaande.

advanced

advanced

doelgroeP

doelgroeP

20

7 Het gebruik van genexpressie profielen (MammaPrint) bij de risico-inschatting en behandeling van borstkanker

Spreker: mw. C.A.(Caroline) Drukker, arts-onderzoeker, Antoni van Leeuwenhoek of dhr. M.V.(Matthijs) Nijenhuis, arts-onderzoeker, Antoni van Leeuwenhoek

8 Adjuvante hormonale therapie bij mammacarcinoom: wie, wat, wanneer en hoe lang?

Spreker: mw. dr. C.H.(Carolien) Smorenburg, internist-oncoloog, Antoni van Leeuwenhoek

De overleving van patiënten met borst-kanker is de afgelopen jaren sterk verbe-terd, onder andere door invoering van de borstkankerscreening en verbetering van adjuvante chemotherapie en hormonale therapie. Desondanks wordt op dit moment een groep vrouwen met chemotherapie behandeld, terwijl zij hier geen baat bij hebben. Chirurgische behandeling zou voor deze groep voldoende zijn. Op basis van klinisch-pathologische factoren is deze groep echter moeilijk te identificeren. Gen-expressieprofielen kunnen helpen om een

betere risico-inschatting te maken en deze groep wel te identificeren. Een genexpres-sieprofiel, zoals de MammaPrint, bepaalt de activiteit van bepaalde genen en geeft op basis daarvan een risico-inschatting voor het ontwikkelen van uitzaaiingen. De Mam-maPrint wordt steeds meer in de dagelijkse klinische praktijk gebruikt. Deze lezing zal meer inzicht geven in genexpressie, de wetenschappelijke achtergrond van de MammaPrint en de groep patiënten bij wie deze test kan worden ingezet.

Bij de behandeling van een hormoonge-voelig mammacarcinoom is de toevoe-ging van hormonale therapie aan de primaire locoregionale behandeling van grote waarde gebleken in het voorkómen van latere uitzaaiingen. Inmiddels is deze behandeling een stuk complexer gewor-den dan de oude standaard van vijf jaar elke dag een tablet tamoxifen. We hebben nu de keuze uit verschillende aromatase-remmers, de toevoeging van een LHRH-agonist, verschillende behandelsequen-

ties en verlengde behandeling gedurende meer dan vijf jaar. Factoren als pre- of postmenopauzale status, comedicatie, bij-werkingen en therapietrouw spelen een rol in de besluitvorming en hormonale therapie wordt steeds meer een therapie op maat. Om beter in te kunnen spelen op vragen van de patiënt, gaan we in deze lezing in op de verschillende studies naar adjuvante hormonale therapie en de diverse middelen met hun specifieke bijwerkingen.

WorKshoPs en sessies

21

9 Beweeggedrag van hoofd-halskanker-survivors

Spreker: mw. drs. S.(Sophie) van der Werff, fysiotherapeut, fysiotherapiewetenschapper, Fysiotherapie Boekestein, BovenIJ Ziekenhuis

10 Kanker en roken: een ongelukkige combinatie

Spreker: mw. drs. W.(Wanda) de Kanter, longarts, Antoni van Leeuwenhoek

Amerikaans onderzoek naar fysieke activiteit onder overlevenden van kanker toont een daling van het activiteitenniveau na de diagnose. Het is tot op heden onbekend maar aannemelijk dat dit ook geldt voor overlevenden van hoofd-halskanker in een Nederlandse populatie. Fysieke activiteit verbetert lichamelijke en psychische functies terwijl bij ziekte en behandeling specifieke symptomen afnemen. Het is daarom van belang om potentieel succesvolle

beweegprogramma’s, begeleiding en adviezen te ontwikkelen, met kennis over beweegvoorkeuren van overlevenden van hoofd-halskanker. In deze lezing zal ingegaan worden op zelfgerapporteerde activiteitenniveaus van overlevenden van hoofd-halskanker in Nederland en determinanten die van invloed zijn op beweeggedrag. Daarnaast worden beweegvoorkeuren en veranderingen in activiteitenniveau uitgelicht.

In deze sessie staat centraal wat de gevolgen kunnen zijn voor iemand die blijft roken als hij eenmaal de diagnose kanker heeft gekregen. Roken is niet alleen mede oorzaak van zeventien verschillende soorten kanker, maar draagt ook bij aan meer complicaties tijdens de behandeling zoals mucositis en cervicale necrose bij bestraling, minder effectiviteit van chemotherapie, borstreconstructie en vaker complicaties na chirurgie. Als iemand doorrookt na de behandeling

is er een verhoogd risico op vroegtijdig overlijden aan hartinfarcten en beroertes, een slechtere algehele kwaliteit van leven en het risico op eerdere metastasering. Bovendien bestaat er een verhoogd risico op het ontstaan van een tweede primaire tumor. Stoppen met roken hoort dan ook deel uit te maken van de standaard behandeling bij kanker. Zeker als er een curatieve intentie bestaat. Maar hoe doe je dat op de meest effectieve manier zonder te moraliseren?

22

11 Skillsmarkt

Deskundigen: mw. M.(Marjette) Beije, wond- stoma- decubitus verpleegkundige, Antoni van Leeuwenhoek; mw. M.(Marloes) Honig, territory manager, Applied Medical Europe B.V.; mw. S.(Stephanie) van der Kleij, MANP, verpleegkundig specialist dermato-oncologie, Antoni van Leeuwenhoek; mw. M.(Marieke) ten Tusscher, fysiotherapeut, Antoni van Leeuwenhoek; mw. M.(Marissa) Uljee, deskundige infectiepreventie, Antoni van Leeuwenhoek; mw. I.(Ingrid) Veldema, radiodiagnostisch laborant, Antoni van Leeuwenhoek; dhr. D.(Dick) Visser, MANP, verpleegkundig specialist pijn, Antoni van Leeuwenhoek

12 Langer leven door behandeling met TKI’s, maar ook beter?

Sprekers: dhr. dr. M.(Michel) van den Heuvel, longarts, Antoni van Leeuwenhoek; mw M.(Marion) Zimmerman, MANP, verpleegkundig specialist thorax, Antoni van Leeuwenhoek

Kijk mee en leer van collega’s, ervaar hands-on hoe andere disciplines werken. Op de skillsmarkt kunt u terecht voor echogeleide puncties op de Radiologie, pijnbestrijding,

molemapping, laparoscopie in de praktijk, een fietstest, een handkrachtmeting, wond- en stomaverpleging en hoe belangrijk hand-hygiëne is in de dagelijkse praktijk.

Longkanker in de westerse wereld kent een hoge mortaliteit met een vijfjaars-overleving van 15 procent. In ons land overlijden er jaarlijks zo’n 10.000 mensen aan. Mogelijkheden voor behandelen van stadium IV longkanker, het tumorstadium met afstandsmetastasen, zijn in de laatste jaren uitgebreid met Tyrosine Kinase rem-mers (TKI’s; Tyrosine Kinase Inhibitors). Deze kunnen worden ingezet bij bewezen mutaties en translocaties. Hierdoor is de levensverwachting bij iemand die met deze middelen kan worden behandeld verlengd van weken/maanden in langer dan een jaar en worden patiënten en

behandelaars steeds vaker geconfron-teerd met nieuwe vragen over kwaliteit van leven. Naarmate de patiënt langer leeft, verschuift de aandacht van palliatie en van hevige kortdurende klachten naar optimale behandeling van milde bijwer-kingen, die lang aanhouden. Dit vraagt van professionals ook een andere focus tijdens de follow up. In deze presentatie wordt ingegaan op de werking van en behandeling met TKI’s, de bijwerkingen en de impact voor de patiënt. Over de rol van de professional in de follow up willen we van gedachten wisselen met de aanwezige ervaringsdeskundigen.

WorKshoPs en sessies

23

13 Beweging tijdens chemotherapie

Spreker: mw. drs. H.(Hanna) van Waart, bewegingswetenschapper, Antoni van Leeuwenhoek

14 De impact van hormonale therapie bij het mammacarcinoom

Sprekers: mw. M.(Marjo) Holtkamp, MANP, verpleegkundig specialist mamma interne, Antoni van Leeuwenhoek; mw. A.(Annette) Stutterheim, maatschappelijk werker, Antoni van Leeuwenhoek

Tijdens de behandeling van kanker gaat de conditie van veel patiënten flink achteruit en ervaren ze veel vermoeidheid. Voor velen houdt dit tot lang na de behandeling aan. Het idee is dat een bewegingsprogramma tijdens de chemotherapie de conditie kan behouden en de vermoeidheid kan verminderen. In het PACES onderzoek hebben we 253 patiënten die chemotherapie krijgen voor hun mamma- of coloncarcinoom, geloot

in een fysiotherapeutische interventie, een verpleegkundige interventie in de thuissituatie of gebruikelijke zorg. Het blijkt dat deelnemers aan de fysiotherapeutische interventie het meeste baat hebben tijdens de chemotherapie. Indien dit niet haalbaar of wenselijk is, is de verpleegkundige interventie een goede tweede keuze. In deze lezing wordt ingegaan op de resultaten van de PACES studie.

Hormonale therapie is een belangrijk onderdeel in de adjuvante behandeling van het mammacarcinoom. Afhankelijk van de uitgebreidheid van het mammacarcinoom is de duur van de hormoontherapie tegenwoordig vijf tot tien jaar. De impact van deze behandeling op lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren, kan enorm zijn, maar de voorlichting over hormoontherapie en de aandacht tijdens de behandeling

voor deze bijwerkingen schieten vaak te tekort. In deze sessie richten wij ons kort op de werking en bijwerkingen van de hormoontherapie. Vervolgens zullen we verder ingaan op de psychische en emotionele problemen die vrouwen in hun dagelijks leven door de hormoontherapie kunnen ervaren. Daarnaast zullen handvatten worden gegeven die tot mogelijke verlichting van de bijverschijnselen kunnen leiden.

24

15 Hoe help ik problemen bij het kind van zieke ouders voorkomen?

Workshopleider: dhr. dr. D.S.(Dominik) Sieh, eigenaar van Sieh Advies & Training

16 Mindfulness en oncologie – ‘Je bent NU hier’

Workshopleiders: mw. E.(Elly) Kaats, maatschappelijk werker, mindfulnesstrainer, Antoni van Leeuwenhoek; mw. Y.(Yvette) van Luyn, opleidingsadviseur i.o., mindfulnesstrainer, Antoni van Leeuwenhoek

Een chronisch somatische aandoening bij de ouder, zoals kanker, heeft gevolgen voor het hele gezin. De dagelijkse confrontatie met gevolgen van de aandoening blijkt kinderen kwetsbaar te maken voor angst, somberheid, lichamelijke klachten en teruggetrokken gedrag. In deze workshop doet u kennis op over de totstandkoming en het gebruik van het Screeningsinstrument voor Adolescenten met een Chronisch Zieke Ouder (SACZO). Het SACZO heeft drie

doelen: (1) signaleren van toekomstige problemen, (2) aanknopen van een gesprek en (3) inventariseren van de hulpbehoefte. Middels een presentatie, filmfragmenten en een rollenspel leert u een preventief hulpmiddel gebruiken om op de hulpbehoefte van kinderen in te spelen. De workshop is geschikt voor professionals van diverse disciplines met zorgtaken, vooral ook verpleegkundigen en maatschappelijk werkers.

In deze workshop maak je kennis met de basisprincipes van mindfulness door te ervaren; we doen oefeningen waardoor je zelf meteen een idee krijgt waar mindful-ness over gaat: met milde aandacht aanwezig zijn, in het hier en nu, zonder te oordelen.Dat klinkt zo eenvoudig. Maar in de hec-tiek van de dagelijkse praktijk raakt die aandacht snel afgeleid. Door mindfulness te oefenen, train je jezelf om telkens opnieuw de aandacht te richten op wat er

NU is. Door dit met milde vriendelijkheid te doen, leer je om beter voor jezelf te zorgen. We laten zien hoe je mindfulness kunt toepassen, voor jezelf, in je dagelijks werk en daarmee ook voor de patiënten. In de afgelopen maanden hebben er mindfulness trainingen plaatsgevonden in het Antoni van Leeuwenhoek, zowel voor hulpverleners als voor patiënten in de herstelfase. Tijdens deze workshop vertellen wij graag over de resultaten van deze trainingen.

WorKshoPs en sessies

25

17 Angst en kanker; wanneer klopt er iets niet?

Workshopleider: mw. dr. A.C.(Christine) Brouwer-Dudok de Wit, klinisch psycholoog/psychotherapeut, medisch psychologe De BOSgroep, praktijk voor psychotherapie onderzoek en coaching, Badhoevedorp

18 MijnAVL: implementatie van en onderzoek naar een patiëntenportaal

Sprekers: mw. drs. L.(Laura) Kooij, projectleider MijnAVL/stafmedewerker, Antoni van Leeuwenhoek; mw. drs. W.(Wilma) Kuijpers, onderzoeker, Antoni van Leeuwenhoek

Het klinkt zo logisch dat, wanneer je de diagnose kanker krijgt, je dan angstig wordt en soms zelfs somber. Maar wanneer is er meer aan de hand, meer dan alleen een logische reactie? Eigenlijk is de patiënt de enige die dat kan vertellen. Herkent hij/zij zichzelf, is deze reactie voor hem/haar bekend of buitensporig? Heeft hij/zij er last van, minder goed slapen, een kort lontje, onrustig? Heeft zijn of haar omgeving last van de reactie, de angstklachten na

de diagnose kanker? En wat zijn dan de mogelijkheden? Wanneer denk je aan een verwijzing en wat heeft die dan te bieden? Op deze vragen zullen we tijdens deze workshop een antwoord proberen te geven aan de hand van theorie en voorbeelden uit de praktijk. Er wordt nader ingegaan op de behandelvormen: cognitieve gedragstherapie, EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) en de mogelijkheden voor partner gesprekken.

De vraag van patiënten naar online dienstverlening neemt toe. Ook willen patiënten steeds meer controle over hun gezondheid en besluitvorming (patient empowerment). Mede daarom is in het Antoni van Leeuwenhoek het patiëntenportaal ‘MijnAVL’ ontwikkeld en geïmplementeerd. Via MijnAVL kunnen alle patiënten informatie over hun behandeltraject en afspraken inzien. Ook kunnen patiënten vragenlijsten digitaal invullen. In het kader van het KWF/Alpe d’Huzes project A-Care2Move wordt MijnAVL, wat mogelijkheden betreft, in onderzoeksverband verder uitgebreid voor borst- en longkankerpatiënten.

Deze uitgebreide versie van MijnAVL bevat ook inzage in medische gegevens. Daarnaast krijgen patiënten, op basis van vragenlijsten, inzicht in en informatie over kwaliteit van leven en beweegadvies. In dit onderzoek worden de ervaringen van zowel patiënten als behandelaars met het gebruik van MijnAVL in kaart gebracht. Ook worden de mogelijke effecten van het gebruik van MijnAVL gemeten. In deze lezing krijgt u, naast achtergrondinformatie over online dienstverlening en patient empowerment, uitgebreide informatie over MijnAVL en het onderzoek dat wordt uitgevoerd.

26

19 OWise borstkanker: een mobiele app die patiënt, behandelaar en wetenschapper ondersteunt

Spreker: mw. dr. A.T.(Anne) Bruinvels, Initiatiefnemer OWise en Founder, Px HealthCare B.V.

OWise borstkanker biedt een borstkankerpatiënt op verschillende manieren ondersteuning tijdens de behandeling die vaak als belastend wordt ervaren. De mobiele app en website voorziet de patiënt niet alleen van een op maat gemaakt behandelrapport (samengesteld volgens de richtlijn van de behandeling van mammacarcinoom), maar stelt de patiënt ook in staat om bij te houden hoe zij of hij zich voelt. Deze informatie kan worden gedeeld met behandelaars zodat die tussen spreekuren door op de hoogte zijn van het

welzijn van de patiënt. Tijdens de sessie worden de resultaten besproken van een recente pilotstudie, uitgevoerd door het UMC Utrecht, die erop wijzen dat patiënten die OWise gebruiken beter geïnformeerd zijn en zich ook meer op hun gemak voelen tijdens de behandeling. Ook wordt in de lezing toegelicht hoe de geanonimiseerde klinische data geanalyseerd kunnen worden om een beter inzicht te krijgen in de effectiviteit en neveneffecten van behandelingen bij kanker.

WorKshoPs en sessies

27

Plenaire middagsessie

Ethiek in de oncologieGespreksleider middagsessie: dhr. Twan Huys, journalist en presentator

Ten tijde van de productie van deze folder waren de gasten nog niet bekend. Via de website www.oncologieinperspectief.avl.nl, Twitter en Facebook maken wij bekend met wie Twan Huys het gesprek tijdens de af-sluitende plenaire bijeenkomst zal voeren. Houd daarom onze website en social media in de gaten.

Twan Huys zal middels een interview de gast(en) vragen naar de ervaring en opvatting rondom dit thema.

Het interview komt mede tot stand door interactie met het publiek. Deelnemers kunnen een vraag betreffende het thema aan de gast(en) stellen.

28

aanvullende informatieLocatieTheater/Congrescentrum De MeervaartMeer en Vaart 300, 1068 LE Amsterdam, telefoonnummer 020 – 410 7700Voor routebeschrijving zie: www.meervaart.nl

InformatieVoor vragen over uw inschrijving of informatie over het symposium kunt u zich wenden tot:Antoni van Leeuwenhoek, Claudia Veen (coördinator symposium), e-mailadres: c.veen@nki.nl, telefoonnummer: 020 - 512 2923, faxnummer: 020 – 512 2934www.oncologieinperspectief.avl.nl

KostenHet inschrijfgeld bedraagt € 165,-, indien u zich vóór 30 april 2014 inschrijft. Na deze datum bedraagt het inschrijfgeld € 175,-. Dit bedrag is inclusief koffie/thee, lunchbuffet, symposiumtas en een afscheidsdrankje.Voor leden van de volgende beroeps-verenigingen geldt 15 procent korting (indien lidnummer is ingevuld): € 140,25,- (€ 148,75 indien de inschrijving ná 30 april 2014 plaatsvindt):≈(Oncologie)verpleegkundigen (V&VN)≈Maatschappelijk werkers (NVMW)≈Diëtisten (NVD en DCN)≈Lymfoedeemtherapeuten (NVFL)≈Radiodiagnostische en radio-

therapeutische laboranten (NVMBR)≈Hulpverleners, onderzoekers en

beleidsmedewerkers binnen de psychosociale oncologie (NVPO)

≈Geestelijk verzorgers in zorginstellingen (VGVZ)

≈Datamanagers (NVvOD)≈Huidtherapeuten (NVH)

InschrijvenU kunt zich uitsluitend inschrijven via het digitale inschrijfformulier op www.oncologieinperspectief.avl.nl. Wij verzoeken u zich uiterlijk vóór 31 mei a.s. in te schrijven. De indeling in de sessies, lezingen en workshops vindt plaats op volgorde van binnenkomst van de inschrijvingen. Bij een aantal lezingen en workshops is een grens aan het aantal deelnemers, dus schrijf u tijdig in om teleurstelling te voorkomen.Bij schriftelijke annulering tot 17 mei 2014 wordt € 20,- administratiekosten in rekening gebracht. Na deze datum vindt geen restitutie meer plaats, maar is de inschrijving wel overdraagbaar.

BetalingDe betaling is uitsluitend online mogelijk via iDEAL, VISA of MasterCard. U kunt na het invullen van het digitale inschrijfformulier op het betaallogo klikken en u doorloopt vervolgens een aantal stappen bij de online betaling. De laatste stap kunt u als bewijs van betaling uitprinten indien u deze kosten vergoed krijgt van uw werkgever. U ontvangt dus geen factuur.

U ontvangt na aanmelding een digitale bevestiging van uw inschrijving, evenals de indeling in de gekozen sessies, lezingen en workshops en een routebeschrijving. Indien u deze bevestiging binnen twee weken na inschrijving niet ontvangt, neemt u dan s.v.p. contact met ons op.

29

Werkvormen en niveaus Lezingen en sessies: een mondelinge overdracht van kennis over een bepaald onderwerp aan toehoorders met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.Workshop: interactieve werkvorm waarbij actieve participatie van de deelnemers wordt verwacht.Bij de ‘advanced’ sessies of workshops is een ruime mate van kennis van het onderwerp gewenst.

Advanced zijn:≈Lezing 1 van sessie 1 (ochtend)≈Lezing 1 en 2 van sessie 3 (ochtend)≈Sessie 1 (middag)≈Sessie 5 (middag)≈Sessie 6 (middag)

Specifi ek voor radiotherapeutische laboranten:≈Lezing 1 van sessie 1 (ochtend)≈Sessie 1 (middag)

Specifi ek voor verpleegkundig specialis-ten en oncologieverpleegkundigen:≈Lezing 1 en 2 van sessie 3 (ochtend)≈Sessie 5 (middag)

Specifi ek voor verpleegkundig specialisten, oncologieverpleegkundigen en maatschappelijk werkers:≈Workshop 6 (middag)

De indicaties zijn niet bindend, maar bedoeld om het maken van een keuze te vergemakkelijken.

Presentaties Op www.oncologieinperspectief.avl.nl vindt u vanaf 10 juni 2014 een overzicht van alle presentaties en een terugblik met foto’s van het symposium.

AccreditatiepuntenAccreditatie is aangevraagd:≈bij de Accreditatiecommissie van het

Kwaliteitsregister Verpleegkundigen & Verzorgenden en Register Zorgprofessionals;

≈bij het Accreditatiebureau Verpleegkundig Specialisten Register (VSR);

≈bij de Stichting Accreditatie Deskundigheidsbevorderende Activiteiten Paramedici (StADAP);

≈bij het Beroepsregister van Agogisch en Maatschappelijk Werkers;

≈bij de Accreditatiecommissie van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie;

≈bij de Stichting Kwaliteitsregister Geestelijk Verzorgers;

≈bij de Scholingscommissie Nederlandse Vereniging van Oncologie Datamanagers;

≈bij de Commissie Accreditering Deskundigheidsbevordering Praktijkassistenten (CADP).

Volg ons op social mediaVia Twitter en ons Facebook event kunt u op de hoogte blijven van het symposium. Regelmatig plaatsen we hier updates over het symposium en de verschillende presentaties en sprekers. Ook leggen wij stellingen en vragen voor over de verschillende onderwerpen om zo met elkaar in gesprek te gaan. Het biedt een mooie gelegenheid om uw kennis en ervaring te delen. Bovendien kunnen we zo ook alvast met elkaar kennis maken.

@AVLsymposium (#AVLsymposium)

Het Antoni van Leeuwenhoek

30

Mw. Jacqueline Broekhuizen hoofd verpleegetage chirurgische oncologie

Mw. Paulien van Dijenfysiotherapeut

Dhr. Steven de Heercommunicatieadviseur online media, PR & Communicatie

Mw. Jessica de Heij-v.d. Tweeloncologieverpleegkundige chirurgische oncologie

Mw. Esther Heijkoopdiëtist

Mw. Marjo Holtkampverpleegkundig specialist medische oncologie

Mw. Judith Kunstmaatschappelijk werker

Mw. Petra Laanleidinggevende verpleegetage chirurgische oncologie

Dhr. Theo van Ooijparamedisch hoofd radiologie

Mw. Ellen van der Panoncologieverpleegkundige dagbehandeling

Mw. Karin van Rooijopleidingsadviseur

Mw. Claudia Veen-v.d. Ploegcoördinator symposium

Dhr. Herman Vijlbriefleidinggevende radiotherapie

Mw. Marit van de Wateroncologieverpleegkundige chirurgische oncologie

organisatie van het symPosium

31

In samenwerking met

Beroepsvereniging van zorgprofessionalsVerpleegkundigen & Verzorgenden Nederland, Oncologie (V&VN)

Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD)

Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers (NVMW)Platform en netwerk voor social professionals, www.twitter.com/nvmw

Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie binnen de Lymfologie (NVFL)

Nederlandse Vereniging Medische Beeldvorming en Radiotherapie (NVMBR)

Nederlandse Vereniging voor Psychosociale Oncologie (NVPO)

Vereniging voor Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ)

Nederlandse Vereniging van Oncologie Datamanagers (NVvOD)

Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (NVH)

Diëtisten Coöperatie Nederland (DCN)

20ste symPosium voor verPleegKundigen en Paramedici

Antoni van Leeuwenhoek Plesmanlaan 1211066 CX Amsterdamt 020 512 9111

www.avl.nl