بسم اهلل الرحمن الرحیم

کتاب معلم

)راهنمای معلم (

علوم

نیازهای ویژه)ذهنی(

پایه دوم تا چهارم دبستان

1393

وزارت آموزش و پرورش

سازمان آموزش و پرورش استثنائی کشور

برنامه ریزی محتوا و نظارت بر تألیف:‌معاونت‌برنامه‌ریزی‌آموزشی‌و‌توان‌بخشیکارشناسی‌برنامه‌ریزی‌آموزشی‌و‌درسی‌کودکان‌و‌دانش‌آموزان‌کم‌توان‌ذهنی

نام کتاب: کتاب‌معلم‌)راهنمای‌تدریس(‌علوم-‌پایه‌دوم‌تا‌چهارم-‌کد‌...

مؤلفین: ملکه‌خالج‌دهقانی،ویدا‌درختی،‌مریم‌مهدوی

مدیر هنری: هومن‌فوالدقلمتصویرگران: منصوره‌صحرایی‌ـ‌نفیسه‌صحرایی‌ـ‌محمد‌مهدی‌ذبیحی‌فرد

صفحه آرا:‌نگین‌حق‌شناس‌الکانی

طراح جلد: هومن‌فوالدقلم

ناشر: سازمان‌آموزش‌و‌پرورش‌استثنایی‌کشور

تهران:‌خیابان‌انقالب‌ـ‌چهار‌راه‌ولیعصرـ‌خیابان‌ایرانشهر‌شمالی‌ـ‌پالک‌66تلفن:‌‌66971663.‌دورنگار:‌66971490

کد‌پستی:‌1416935684،‌صندوق‌پستی:‌3334ـ14515‌http: // seo.medu.ir‌:وبگاه

آماده سازی خبر و نظارت بر چاپ:‌اداره‌ی‌کل‌نظارت‌بر‌نشر‌و‌توزیع‌مواد‌آموزشی

تهران:‌خیابان‌ایرانشهر‌شمالی:‌ساختمان‌شماره‌‌4آموزش‌و‌پرورش‌)شهید‌موسوی(تلفن:‌9ـ‌88831161،‌دورنگار:‌‌88309266،‌کد‌پستی:‌1584747359

www.ehap.sch.ir‌:وب‌سایتچاپخانه:‌شرکت‌افست‌)سهامی‌عام(

سال انتشار و نوبت چاپ: اول‌1393

حق‌چاپ‌محفوظ‌است.

باسمه تعالی

... و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا ...فرایند‌تولید‌برنامه‌ي‌درسي‌مجموعه‌فعالیت‌‌هاي‌نظام‌مند‌وطرح‌ریزي‌شده‌اي‌است‌،‌که‌تالش‌دارد‌ابعاد‌چهارگانه‌زیر‌نظام‌برنامه‌درسي‌)‌طراحي‌،‌تدوین‌،‌اجرا‌وارزشیابي(‌رادر‌یك‌بافت‌منسجم‌

وهماهنگ‌با‌غایت‌واهداف‌نظام‌تعلیم‌وتربیت‌رسمي‌سامان‌دهي‌نماید.ــي‌ ــي‌از‌فرایند‌برنامه‌ریزي‌درس ــن‌محتواي‌کتب‌دانش‌آموزان‌با‌نیاز‌هاي‌ویژه‌که‌بخش در‌تدویــفه‌تعلیم‌وتربیت‌که‌ناظربر‌رشد‌ ــده‌تا‌مالحظات‌‌ساحت‌هاي‌تربیتي‌حاکم‌برفلس ــت‌،‌سعي‌ش اســب‌مهارت‌هاي‌دانش‌افزایي‌ ــدي‌دانش‌آموزان‌براي‌درک‌وفهم‌دانش‌پایه‌وعمومي‌،‌کس ــوان‌من وتــر‌انتقادي‌،آمادگي‌جهت‌بروز‌خالقیت‌ونوآوري‌ ــیوه‌تفکرعلمي‌ومنطقي‌،‌توان‌تفک ،‌به‌کارگیري‌شونیز‌کسب‌دانش‌،‌بینش‌و‌تفکر‌فناورانه‌براي‌بهبود‌کیفیت‌زندگي‌است‌،‌مورد‌توجه‌قرارگیرد.‌این‌محتوا‌با‌‌فراهم‌نمودن‌فرصت‌هاي‌مناسب‌برنامه‌درسي‌ضمن‌تاکید‌بر‌‌انعطاف‌در‌عین‌ثبات‌وهمه‌ــت‌یابي‌دانش‌آموزان‌به‌ ــاز‌دس جانبه‌نگري‌وتوجه‌به‌هویت‌ویژه‌متربیان‌با‌نیازهاي‌خاص‌،زمینه‌س

کسب‌شایستگي‌هاي‌الزم‌)‌توان‌مندي‌ها‌،مهارت‌ها‌(‌مي‌باشد.ــدومعلمان‌عزیز‌وگرامي‌با‌بهره‌گیري‌از‌این‌کتاب‌ ــت‌این‌محتوا‌در‌تحقق‌اهداف‌موثر‌باش امید‌اس

بتوانند‌فراگیران‌را‌در‌دستیابي‌به‌صالحیت‌هاي‌فردي‌واجتماعي‌یاري‌نمایند.ــازمان‌آموزش‌وپرورش‌کودکان‌استثنایي‌ ــان‌س این‌کار‌بزرگ‌حاصل‌همکاري‌صمیمانه‌‌کارشناســت‌ازتالش‌ومساعي‌تمامي‌این‌عزیزان‌ ــد،‌شایسته‌اس ــي‌مي‌باش و‌گروه‌هاي‌تالیف‌کتاب‌هاي‌درســازي‌ ــي‌وزارت‌متبوع‌که‌در‌مراحل‌چاپ‌وآماده‌س ــازمان‌پژوهش‌وبرنامه‌ریزي‌آموزش وهمکاران‌س

مارایاري‌داده‌اند،‌تقدیر‌وتشکر‌نماییم.ــنهادهاي‌خودرا‌در‌ ــت‌مي‌نمایم،‌تا‌نظرات‌وپیش دراینجا‌از‌همه‌همکاران‌وصاحب‌نظران‌درخواس

خصوص‌این‌محتوا‌به‌این‌سازمان‌منعکس‌نمایند.‌

دکتر مجید قدمي معاون وزیر و رییس سازمان آموزش وپرورش استثنایي کشور

15 فصل دوم

............................................................................................................................................................... رویکردها

............................................................................................................................. اصول‌حاکم‌بر‌تعیین‌محتوا

........................................................................................................... اهداف‌کلی‌و‌محتوای‌کتاب‌های‌علوم

ساختار‌کتاب........................................................................................................................................................

37 فصل سوم

صالحیت‌های‌حرفه‌ای‌معلمان‌........................................................................................................................

نقش‌ها‌)معلم،‌یادگیرنده،‌خانواده(..................................................................................................................

منابع‌)محیط‌ها،‌مواد‌و‌رسانه‌های‌آموزشی(.................................................................................................

.............................................................................................. مفهوم‌ارزشیابی‌در‌رویکرد‌نوین‌علوم‌تجربی

9 فصل اول

................................................................................................................................................................... مقدمه‌

اهمیت‌و‌ضرورت‌آموزش‌علوم‌تجربی‌..........................................................................................................

.......................................................................................................................... جایگاه‌علوم‌در‌برنامه‌درسی‌

فهرست مطالب

81 فصل پنجم )روش آموزش فعالیت ها( پایه دوم ................................................................................................................................................................................................................................................. آشنایی‌با‌تغذیه‌در‌سالمت‌انسان‌...................................................................................................................... آشنایی‌با‌انواع‌پوشش‌جانوران‌آشنایی‌با‌آهن‌ربا‌.......................................................................................................................................................................................................................................................................................... آشنایی‌با‌منابع‌آبی‌پایه سوم ................................................................................................................................................................................................................................................................ آشنایی‌با‌بهداشت‌دندان‌............................................................................................................................... آشنایی‌با‌نیازهای‌گیاهان‌آشنایی‌با‌برق‌و‌کاربردهای‌آن‌.......................................................................................................................آشنایی‌با‌ماهیت‌و‌نقش‌هوا‌در‌زندگی‌موجودات‌زنده‌............................................................................پایه چهارم ........................................................................................................................................................................................................................................................ آشنایی‌با‌فایده‌های‌گیاهان‌................................................................................................................................. آشنایی‌با‌حالت‌های‌مواد‌................................................................................................................................... آشنایی‌با‌مفهوم‌حرکت‌........................................................................................................................... آشنایی‌با‌تغییرات‌آب‌و‌هوا‌

49 فصل چهارم کودکان‌چگونه‌علوم‌را‌یاد‌می‌گیرند؟‌............................................................................................................................................................................................................................................. مدیریت‌محیط‌یادگیری‌روش‌های‌یاددهی-‌یادگیری‌...........................................................................................................................

فصل اول

مقدمهاهمیت و ضرورت آموزش علوم تجربی

جایگاه علوم در برنامه درسی

11

ů مقدمه

علم‌یك‌فرآیند‌پویا‌و‌درگیر‌در‌زندگی‌روزمره‌بشر‌است‌که‌از‌راه‌های‌مختلف‌برای‌تعریف‌و‌درک‌پدید‌ه‌های‌طبیعی‌به‌ما‌کمك‌می‌کند.‌علم‌بر‌پایه‌ی‌کنجکاوی‌ها‌و‌عالیق‌مردم‌استوار‌است‌و‌باعث‌

پیشروی‌آن‌ها‌در‌شناخت‌دنیای‌اطراف‌خود‌می‌شود.ــاهده‌ ــه‌ی‌آن،‌آن‌چه‌را‌که‌در‌دنیای‌پیرامون‌خود‌مش ــردم‌بتوانند‌بر‌پای ــود‌تا‌م علم‌باعث‌می‌شــازد‌تا‌ساختار‌اجتماعی،‌اقتصادی،‌ ــیر‌نمایند.‌آگاهی‌از‌علوم‌دانش‌آموزان‌را‌قادر‌می‌س می‌کنند‌تفســم‌و‌تکنولوژی‌با‌هم‌ ــد.‌آن‌ها‌یاد‌می‌گیرند‌که‌چگونه‌عل ــی‌دنیا‌را‌کاوش‌کنن ــی‌و‌تکنولوژیک سیاســازد‌ ــبك‌زندگی‌آن‌ها‌و‌دیگران‌را‌دگرگون‌می‌س ــتند.‌تحقیق‌در‌راه‌علم‌کیفیت‌و‌س در‌ارتباط‌هســگر‌و‌منتقد‌پرورش‌می‌دهد.‌که‌این‌کار‌به‌وسیله‌ی‌تغییر‌نگرش‌آن‌ها‌به‌ ذهن‌دانش‌آموزان‌را‌پرسشــکل‌می‌دهند‌انجام‌می‌گیرد.‌یادگیری‌ ــواهد‌مهمی‌که‌نتیجه‌گیری‌ها‌را‌ش جهان‌و‌تمرکز‌به‌روی‌شــخصیت‌و‌نیازهای‌اجتماعی‌آن‌ها‌به‌ ــه‌نفس‌برای‌ایجاد‌تغییر‌در‌ش ــوم‌در‌دانش‌آموزان‌اعتماد‌ب علــهروندان‌فعالی‌باشند‌و‌با‌درک‌نیازهای‌آن‌ها‌ وجود‌می‌آورد.‌علم‌به‌دانش‌آموزان‌کمك‌می‌کند‌تا‌شخدمت‌بهتری‌به‌اجتماع‌ارائه‌دهند.‌از‌این‌رو‌برنامه‌درسی‌علوم‌ابتدایی‌تالش‌می‌کند‌از‌یك‌طرف‌ــرایط‌مطالعه‌و‌یادگیری‌بیشتر‌را‌در‌آینده‌در‌ ــاخته‌و‌ش ــنا‌س دانش‌آموزان‌را‌با‌زمینه‌های‌علمی‌آشــطوح‌باالتر‌فراهم‌نماید‌و‌از‌طرف‌دیگر‌با‌آگاهی‌دادن‌به‌آن‌ها‌و‌آموزش‌روش‌های‌تفکر،‌آنان‌را‌ س

برای‌زندگی‌در‌جامعه‌علمی‌آماده‌نماید.در‌اهداف‌و‌چهارچوب‌استانداردهای‌آموزش‌علوم،‌کاوشگری‌علمی‌در‌دستور‌کار‌قرار‌دارد.‌تمامی‌ــگری‌ ــوزش‌باید‌عالوه‌بر‌آموزش‌مفاهیم‌علمی،‌منجر‌به‌تقویت‌روحیه‌ی‌کاوش ــای‌مورد‌آم حیطه‌هــبب‌رشد‌مهارت‌ها‌و‌فعالیت‌های‌دست‌ورزی‌می‌شود‌که‌برای‌انجام‌فعالیت‌های‌ گردد.‌این‌رویکرد‌ســؤال‌کردن‌و‌یافتن‌پاسخ‌ ــت.‌از‌آن‌جا‌که‌دانش‌آموزان‌باید‌بتوانند‌توانایی‌س علمی‌الزم‌و‌ضروری‌اســنا‌ ــب‌نمایند‌بنابراین‌باید‌آنان‌را‌با‌علوم‌و‌کاربردهای‌آن‌آش در‌مورد‌دنیای‌فیزیکی‌و‌طبیعی‌را‌کسنموده‌تا‌بتوان‌در‌جهت‌رشد‌دانش‌علمی‌و‌مهارت‌های‌عملی‌گام‌های‌موثری‌برداشت.‌امید‌است‌با‌تغییر‌برنامه‌درسی‌علوم،‌دانش‌آموزان‌ما‌بتوانند‌به‌درک‌و‌شناخت‌مناسب‌از‌طبیعت‌دست‌یافته‌و‌

در‌جهت‌رشد‌علمی‌آنان‌گام‌های‌موثری‌برداشته‌شود.‌

12

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů ضرورت و اهمیت آموزش علوم تجربی

آموزش‌علوم‌می‌تواند‌فراهم‌آورنده‌ی‌فرصت‌هایی‌مناسب‌در‌ارتقا‌سطح‌رشد‌در‌موارد‌مختلف‌باشد.ــوزان‌می‌توانند‌به‌کمك‌حواس‌خود‌طبیعت،‌ الف: رش�د روحی و روانی:‌با‌آموزش‌علوم،‌دانش‌آممحیط‌زیست،‌و‌دنیای‌فیزیکی‌و‌مادی‌را‌که‌در‌آن‌زندگی‌می‌کنند‌دریابند‌و‌نسبت‌به‌آن‌چه‌که‌در‌اطرافشان‌روی‌می‌دهد‌و‌وجود‌دارد‌واکنش‌نشان‌دهند.‌و‌به‌کشف‌پاسخ‌سؤال‌هایی‌از‌قبیل‌این‌که‌

زندگی‌از‌چه‌زمانی‌و‌از‌کجا‌آغاز‌گردید‌نایل‌آیند.ب: رشد در حرکت مفاهیم:‌از‌طریق‌آموزش‌علوم‌دانش‌آموزان‌می‌فهمند‌که‌برای‌رسیدن‌به‌یك‌نتیجه‌ی‌خوب‌باید‌از‌مشاهده‌ی‌مستقیم‌و‌جمع‌آوری‌دالیل‌محکم‌استفاده‌کنند.‌نه‌آن‌که‌به‌دنبال‌

استفاده‌‌از‌تصور‌و‌قوه‌ی‌اختیار‌و‌یا‌اظهارنظر‌متعصبانه‌باشند.ج: رشد اجتماعی:‌علوم‌به‌دانش‌آموزان‌کمك‌می‌کند‌تا‌بفهمند‌که‌چگونه‌شکل‌گیری‌یك‌عقیده‌و‌صحت‌و‌درستی‌تصمیم‌ها‌را‌می‌توان‌با‌کمك‌شواهد‌تجربی‌و‌آزمایشگاهی‌بیان‌و‌اثبات‌نمود‌و‌از‌ــواهد‌علمی‌ ــیرهای‌مختلف‌مربوط‌به‌ش طریق‌جلب‌توجه‌آنان‌به‌این‌مطلب‌که‌چگونه‌می‌توان‌تفس

در‌مباحثات‌اجتماعی‌استفاده‌نمود.د: رش�د فرهنگی:‌علوم‌به‌دانش‌آموزان‌در‌فهم‌و‌تشخیص‌این‌که‌چگونه‌عقاید‌و‌اکتشافات‌علمی‌

بر‌طرز‌فکر،‌احساسات،‌خالقّیت‌و‌رفتار‌و‌زندگی‌مردم‌تأثیر‌می‌گذارد،‌کمك‌می‌کند.هم‌چنین‌آن‌ها‌را‌متوجه‌می‌کند‌که‌چگونه‌اختالفات‌فرهنگی‌بر‌آن‌دسته‌از‌عقاید‌علمی‌پذیرفته‌

شده‌و‌معتبر‌تأثیر‌می‌گذارد.ــی‌این‌که‌دانش‌آموزان‌ ــت‌یک ــوزش‌علوم‌تجربی‌در‌دوره‌ابتدایی‌از‌دو‌جهت‌مهم‌اس ــری‌آم فراگیدرمی‌یابند‌علم‌تجربی‌متشکل‌از‌واقعیت‌های‌مستدل‌دنیای‌پیرامون‌است.‌و‌دیگر‌آن‌که‌هر‌چه‌که‌ــاس‌واقعیت‌بوده‌و‌مبتنی‌بر‌کسب‌آزمایش‌و‌تجربه‌باشد‌می‌پذیرند‌مگر‌آن‌که‌عدم‌صحت‌آن‌ بر‌اس

را‌از‌طریق‌آزمایش‌تجربه‌کند.ــی‌و‌زندگی‌روزمره‌خود‌را‌از‌لحاظ‌ ــی‌علوم‌دانش‌آموزان‌پدیده‌های‌فناوری،‌طبیع ــه‌درس در‌برنام

علمی‌کاوش‌و‌تشریح‌می‌کنند.

13

ů جایگاه علوم در برنامه درسی

برنامه‌ی‌تحصیلی‌مشخص‌می‌کندکه‌دانش‌آموزان‌چه‌چیزهایی‌را‌باید‌فراگیرند؟‌و‌اهداف‌تحصیلی،‌تعیین‌کننده‌ی‌استانداردهای‌مورد‌انتظاری‌هستند‌که‌در‌عملکرد‌دانش‌آموزان‌مشاهده‌می‌گردند.

هنگام‌برنامه‌ریزی‌باید‌به‌مقتضیات‌و‌ملزومات‌کلی‌و‌اساسی‌تدریس‌از‌قبیل‌استفاده‌از‌زبان‌و‌دامنه‌‌لغات‌مناسب،‌استفاده‌از‌اطالعات‌و‌فناوری‌اطالعات‌و‌سالمت‌و‌ایمنی‌و‌کاربرد‌مهم‌آن‌ها‌توجه‌داشت.»آگاهی‌و‌دانش«،‌»داشتن‌مهارت«‌و‌»نیروی‌درک‌و‌فهم«‌در‌هر‌برنامه‌ی‌تحصیلی‌مشخص‌کننده‌ی‌

چهار‌محدوده‌ی‌علمی‌است‌که‌دانش‌آموزان‌آن‌ها‌را‌فرا‌می‌گیرند.1-‌تحقیق‌علمی.‌2-‌فرآیندهای‌زیستی‌موجودات‌زنده.‌3-‌مواد‌و‌خواص‌آن‌ها.‌4-‌فرآیندهای‌فیزیکیامر‌تدریس‌باید‌این‌اطمینان‌را‌حاصل‌کند‌که‌جست‌و‌جو‌و‌تحقیق‌علمی‌در‌قلمرو‌زندگی‌فراگیر‌نقش‌مهمی‌دارد.ــب‌مهارت‌های‌ ــی‌علوم‌باید‌فرصت‌هایی‌را‌برای‌دانش‌آموزان‌فراهم‌کند‌تا‌بتوانند‌در‌کس برنامه‌درس

کلیدی‌زیر‌پیشرفت‌کنند.*‌برقراری‌ارتباط:‌از‌طریق‌جست‌و‌جو‌و‌کشف‌عقاید،‌نظریات‌و‌اصول‌برقراری‌ارتباط‌در‌حوزه‌های‌مختلف*‌به‌کارگیری‌اعداد:‌از‌طریق‌جمع‌آوری‌و‌دقت‌و‌توجه‌کافی‌در‌اطالعات‌و‌انجام‌یك‌تجزیه‌و‌تحلیل‌

مناسب‌برای‌آن‌ها)2(‌ICDLاز‌طریق‌استفاده‌از‌سطح‌گسترده‌ای‌از‌‌:)1(‌IT‌*

*‌کار‌با‌دیگران:‌از‌طریق‌انجام‌تحقیقات‌و‌پژوهش‌های‌علمی*‌بهبود‌و‌اصالح‌شیوه‌ی‌یادگیری‌و‌نحوه‌علمکرد‌خود:‌از‌طریق‌تمرکز‌و‌تفکر‌به‌روی‌آن‌چه‌انجام‌

داده‌اند‌و‌ارزیابی‌آن‌چه‌بدان‌نایل‌شده‌اند.*‌حل‌مسئله:‌از‌طریق‌کشف‌راه‌هایی‌برای‌پاسخ‌دادن‌به‌سؤاالت‌علمی‌با‌به‌کارگیری‌راه‌حل‌های‌خالقانه.به‌طور‌کلی‌برنامه‌درسی‌علوم‌دانش‌آموزان‌کم‌توان‌ذهنی‌درصدد‌است‌تا‌با‌پیوند‌بین‌محتوا‌و‌روش‌ها‌نوین‌آموزش‌از‌یك‌سو‌و‌ارتباط‌دادن‌مباحث‌علوم‌با‌تجربه‌های‌روزمره‌زندگی‌دانش‌آموزان‌از‌سوی‌دیگر،‌

یادگیری‌علوم‌را‌برای‌آنان‌لذت‌بخش‌نماید.‌و‌عالقه‌و‌شوق‌یادگیری‌را‌در‌آنان‌افزایش‌دهد.ــتی،‌علوم‌فیزیکی‌و‌علوم‌ ــامل:‌علوم‌زیس ــی‌علوم‌زمینه‌های‌اصلی‌علوم‌تجربی‌که‌ش در‌برنامه‌درس

زمین‌است‌به‌صورت‌درهم‌تنیده‌و‌تلفیقی‌ارائه‌می‌شود.

1. Information Technology2. International Computer driving licence

فصل دوم

رویکردهااصول حاکم بر تعیین محتوا

اهداف کلی و محتوای کتاب های علومساختار کتاب

16

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů رویكردهای مختلف در آموزش علوم تجربی

تا چند س��ال اخیر متداول ترین الگوی پذیرفته شده جهت آموزش علوم تجربی الگوی انتقالی بود. مطابق این الگو : »دانش از ذهن معلم به ذهن دانش آموز قابل انتقال است«. معلمان تالش می كردند تا از طریق ش��یوه های جدید تدریس، دانش را به نحو احس��ن به ذهن دانش آموزان منتقل نمایند. اما اخیراً نظریه ای مطرح شد كه در آن تأكید شده بود »تدریس و یادگیری دو مقوله متفاوت هستند؛ و

با وجود روش های تدریس بسیار خوب هم ممكن است دانش آموزان چیزی یاد نگیرند«.نظریه بیان ش��ده اس��اس نظریه های یادگیری شناختی را بنا نهاد. طبق این نظریه یادگیرنده عامل اصلی و مهم كس��ب اطالعات اس��ت و توان مندی های او همچون درك، یادآوری و اس��تدالل، در یك نظام پیچیده به نام »شناخت« سازمان یافته است. و رخدادهای ذهنی یا عملیاتی نظیر كسب كردن،

پردازش، ذخیره كردن و بازیابی اطالعات در آن جا صورت می گیرد.منظور از ش��ناخت در این نوع یادگیری ها، جریان های فكری و ذهنی حاكم بر رفتار است. بنابراین یادگیری ش��ناختی بیش��تر با فرآیند ها و جریان های ذهنی س��روكار دارد و كمتر به رفتارهای آشكار فردی می پردازد. اساس كار در این رویكرد افزایش توانایی فكری و اصالح فرآیند تفكر در دانش آموزان

از طریق درگیر كردن آنان در مهارت های سطح تفكر باال است.با رش��د و توسعه نظریه های یادگیری ش��ناختی، نظریه دیگری با عنوان »ساخت گرایی« پدید آمد. طبق نظریه س��اخت گرایی نمی توان علم و دانش را از ش��خصی به شخص دیگری منتقل نمود. دانش باید به طور فعاالنه توسط افراد گیرنده در طول تعامل با محیط ابداع و تولید گردد. این نظریه معموالً نقش فعالی برای یادگیرنده درنظر گرفته و معتقد است: »به جای آن كه دانش آموز فقط بشنود، بخواند و به حل تمرین های كاماًل تكراری و عادی بپردازد، باید بحث و گفت وگو كند، فرضیه بسازد، تحقیق

و طراحی كند و دیدگاه های دیگران را دریافت كند«.س��اخت گرایان فرض را بر این می گذارند، كه دانش آموزان خ��ود باید دانش را خلق كنند یا دوباره پدید آورند. این كافی نیس��ت كه فقط یادگیرنده در وضعیت فعال قرار گیرد؛ بلكه باید معلم هدایت و راهنمای��ی او را ب��ر عهده گرفته و به او كمك كند تا نظریه های علمی و دیدگاه ها و چش��م اندازهای

تاریخی و ... را دوباره كشف كند.برای درك و ش��ناخت و به كارگیری روش های مختلف و هم چنین فعالیت هایی كه دانش آموزان در فرآیند یاددهی- یادگیری انجام می دهند، الزم اس��ت تا یك معلم درباره كارهایی كه در كالس انجام می دهد، بیندیش��د. این ش��یوه برخورد ب��ا آموزش به معلم كمك می كند ت��ا دانش آموزان خود را در

17

موقعیت یادگیری بهتری قرار دهند. آش��نایی با ان��واع رویكردهای موجود در آموزش علوم تجربی به معلم كمك می كند تا رویكرد و شیوه آموزش خود را مورد بازبینی قرار داده و بهترین روش و رویكرد را جه��ت آموزش علوم تجربی انتخاب نماید. در این بخش هر كدام از رویكردهای مورد اس��تفاده در

آموزش علوم تجربی معرفی می شوند.

رویكرد�انتقالی��در ای��ن رویكرد، بدون درگیر كردن جدی دانش آموز در فرآیند یادگیری، جواب بیش��تر س��ؤال ها به طور مس��تقیم به او گفته می ش��ود. دانش آموز همواره مطیع و منفعل اس��ت و با گوش دادن و یا نوش��تن مطالب در اطالعات معلم شریك می شود. محتوای دانش اهمیت زیادی دارد، اما بر مهارت ها و نگرش ها تأكید نمی ش��ود و معلم نیز اطالعات را از طریق ش��فاهی یا نمایش��ی به دانش آموزان ارائه می كند. گرچه در این رویكرد انتقال مطالب با سرعت باال در كوتاه ترین زمان انجام می شود و معلمان نیز با این روش آشنا هستند و تنها روش بی خطر آموزش مطالب به دانش آموزان است، اما فهم عمیق

مطالب ممكن نیست و میزان یادگیری نیز قابل اندازه گیری و دقیق نخواهد بود.

رویكرد�تعاملی��اگر معلم فعاالنه برای آگاهی یافتن از آن چه كه دانش آموزان فهمیده اند بكوشد و سپس آن ها را به پرس��یدن و پرسش های علمی تش��ویق نماید، در این صورت رویكرد تعاملی را به كار گرفته است. در این روش، دانش آموزان به بیان نظر خود درباره موضوعی می پردازند و از طریق پرس��یدن س��ؤال های خ��ود و انج��ام آزمایش و بیان نتایج آن در كالس، تحقیق می كنن��د. معلم چهارچوبی برای یادگیری تنظی��م می كن��د و به هماهنگی آن ها می پ��ردازد و بر طبق عالقه دانش آموزان، یادگیری را تس��هیل می كند. این رویكرد انگیزه دانش آموزان را تحریك كرده و به نیازهای آموزش��ی واقعی آنان نزدیك تر است. بحث و تبادل افكار بین معلم و دانش آموز از ویژگی بارز این روش بوده و دانش آموزان به جای انفعال و تس��لیم ش��دن در مقابل بارش یك طرفه اطالعات از طرف معلم، فعاالنه به بحث و گفت و گو

و پرسش و پاسخ با معلم به تبادل نظر می پردازند.

رویكرد�فرآیندی��در س��ال های اخیر رویكرد فرآیندی در آموزش علوم تجربی به ویژه آموزش شیمی مقبولیت زیادی یافته اس��ت. دانش آموز در تدریس مش��اركت فع��ال دارد و تمام مهارت های علم��ی او پرورش داده می ش��ود. معلم به سازماندهی امكانات می پردازد و یادگیری نیز از طریق مشاركت فعال دانش آموزان در فرآین��د یاددهی- یادگیری انجام می ش��ود. در این رویكرد پردازش ان��واع مهارت های پایه جهت

18

راهنمای معلم )علوم تجربی(

فعالیت در آزمایشگاه و اجرای برنامه درسی مبتنی بر انجام آزمایش در اولویت بوده و به انتقال دانش نظری كمتر توجه می شود.

رویكرد�كاوشگری��در این رویكرد به دانش آموز اجازه داده می ش��ود تا جواب سؤال ها را به تنهایی و یا با كمك اعضای گروه، كشف كرده و به استفاده از مواد و وسایل در دسترس، دیدن طرح ها و نتیجه گیری از تجربیات و آزمایش هایی كه انجام داده است، تشویق می شود. معلم به انتخاب امكانات و سازمان دهی آزمایش ها و كمك به دانش آموزان در انجام آن ها می پردازد و علم نیز موضوعی اس��ت كه باید دانش آموزان آن را كشف كنند. زیرا كه یادگیری در همین كشف كردن پدیده ها و حل مسأله شكل می گیرد. در این

روش میزان درگیری دانش آموز در یادگیری بسیار باال است.

رویكرد�زمینه�محور��در رویك��رد زمینه محور یا تماتیك، آم��وزش مفاهیم علمی در زمینه زندگی روزمره فراگیران اصل قرار می گیرد و با همین راهبرد اس��ت كه یادگیری جذاب تر می شود. این رویكرد از این بابت تماتیك نامیده می شود كه تم ها))) یا موضوع های مربوط به زندگی را اصل قرار می دهد و مفاهیم علمی را در

ارتباط با این موضوع ها طرح می كند.در ای��ن فرآین��د فراگیران با موضوع احس��اس نزدیكی كرده و انگیزه بیش��تری برای یادگیری پیدا می كنند. چون موضوع ها و زمینه های یادگیری از بطن زندگی روزمره آنان اخذ شده است. دانش آموزان در فرآین��د یادگی��ری در علم با موضوع درگیر می ش��وند و در این ارتب��اط موضوعات علمی را به كار می گیرند. این شیوه به كارگیری و ارائه علم و موضوعات و مفاهیم علمی در موقعیت و مكان های آشنا

و مناسب یادگیری را برای دانش آموز معنادار و ملموس می كند.در این رویكرد تجربه های یادگیری از تعامل فراگیر با محیط یادگیری به دس��ت می آید. به عبارتی

یادگیری، متأثر از تعامل فرد با محیط و تجربه های قبلی اوست.ویژگی عمده رویكرد زمینه محور این است كه می تواند بسیاری از حوزه های برنامه درسی را به هم پیوند زند و آن ها را یكپارچه كند. ویژگی دیگر این اس��ت كه بس��تر خوبی را برای پیشرفت تدریجی س��واد علم��ی دانش آموزان همراه با افزایش توانایی خواندن و نوش��تن آن ها ب��ه همراه دارد و موجب

می شود تا یادگیری لذت بخش و جذاب شود.در این رویكرد )زمینه محور) معلم به محیط های متنوع یادگیری )كالس، آزمایشگاه، خانه، مزرعه

1. Themes

19

و ...) نیاز دارد تا بتواند بین آموخته های دانش آموزان با نیازهای روزمره زندگی پیوند برقرار نماید.در رویكرد زمینه محور فعالیت ها باید با زندگی روزمره دانش آموزان ارتباط داش��ته و قابل تجربه و آزمایش باشند و عالوه بر كاربرد دارای قابلیت كار گروهی و تعمیم به زندگی روزمره را داشته باشد. بررس��ی ها نش��ان داده اس��ت كه در یك كالس درس واقعی، بیش��تر معلمان تركیبی از چند رویكرد را ب��ه كار می گیرند. هیچ یك از رویكرد های ذكر ش��ده به تنهایی به كار گرفته نمی ش��ود و هیچ مرز

مشخصی هم بین آن ها وجود ندارد.

رویكرد�منبع�محور��در این رویكرد دانش آموزان فرصت انتخاب كردن، ش��رح دادن و كش��ف كردن را پیدا می كنند و یا منابع گوناگونی مانند كتاب های مرجع، مجالت و دیگر رسانه های گروهی، فیلم، نوارهای شنیداری و دیداری، نرم افزارهای رایانه ای، نقش��ه ها و منابع اجتماعی همچون كتابخانه ها، موزه ها، سازمان ها و ... آش��نا می شوند و شیوه ی بهره برداری و استفاده كردن از آن ها را فرا می گیرند. به طور كلی هر چیزی كه در محیط و زندگی دانش آموزان اس��ت جزو ابزارهای آموزشی محسوب می شود. معلم پروژه هایی را در قالب تكلیف به دانش آموزان می دهد و با معرفی منابع مختلف دانش آموزان را برای پیدا كردن، تحلیل كردن و ارائه اطالعات به دس��ت آمده، راهنمایی می كند. درواقع این رویكرد وس��یله ای است ك��ه به كمك آن معلمان می توانند نگرش ها و توانایی ه��ای دانش آموزان را به منظور تقویت یادگیری مس��تقل و مادام العمر پرورش دهند و در ضمن دانش آموزان تش��ویق می شوند تا در محیطی غنی از منابع كه در آن افكار و احساس��ات مورد احترام است، اطالعات مورد نیاز خویش را خودشان انتخاب

كنند و به این ترتیب در یادگیری به استقالل فردی می رسند.رویكردهای انتخاب ش��ده در س��ازماندهی محتوای عل��وم دانش آموزان كم ت��وان ذهنی تلفیقی از رویكردهای تعاملی، كاوش��گری زمینه محور و منبع محور می باش��د كه از یك س��و بر اساس نیازها و توانایی های این گروه از دانش آموزان و از س��وی دیگر بر اس��اس رعایت الزامات برنامه درس��ی تدوین

شده است.بدیهی اس��ت این رویكردها تالش دارد تا نیازهای فردی و اجتماعی دانش آموزان كم توان ذهنی را برآورده س��ازد و ضمن برقراری ارتباط مؤثر و سازنده با زندگی روزمره دانش آموزان گام های مفیدی،

جهت ارتقای سطح سواد آنان در زمینه علم و فن آوری بردارد.

20

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů اصول حاكم بر تعیین محتوا

محتوایی كه برای تحصیل آموزش علوم طراحی می ش��وند تعیین می كنند كه دانش آموزان چگونه باید علوم را بیاموزند و چه مطالبی باید به آن ها آموزش داده ش��ود. بنابراین برای انتخاب محتوا باید معیارهایی را درنظر گرفت تا ورود دانش آموزان را به فعالیت های آموزش��ی میس��ر كرده و آنان را به

اهداف برنامه درسی برساند. این معیارها عبارتند از:

)- توجه به رویكردهای جدید در آموزش علوم تجربی

2- تناسب محتوای آموزشی با نیازها عالیق و توانایی های ذهنی دانش آموزان

3- توجه به ارتباط افقی و عمودی مطالب در انتخاب محتوا

4- تاكید بر اصل ساده سازی در تدوین محتوا

5- تاكید بر كاربردی بودن اهداف آموزشی در زندگی شخصی و اجتماعی

6- تاكید بر پرورش نگرش ها و عادات مطلوب در تدوین محتوا

7- ارائه محتوا در سطح عینی و عملیاتی و در برخی موارد اشاره به مفاهیم انتزاعی برای دانش آموزان توانمندتر.

8- ایجاد فرصت های یادگیری كافی برای فعالیت های فوق برنامه در خارج از كالس

9- آزمایش ها و فعالیت های قابل اجرا و مرتبط با زندگی روزمره دانش آموزان

0)- پیش بینی فعالیت هایی به منظور توجه دانش آموز به خود و محیط و تقویت حس كنجكاوی و پرسش گری در آنان

))- تاكید بر مهارت های عملی نسبت به دانش نظری در انتخاب و سازماندهی محتوا

2)- توجه كافی به مسایل بهداشتی و ایمنی در انتخاب و سازماندهی محتوا

3)- استفاده از تصاویر به جهت انتقال بهتر مفاهیم

4)- طراح��ی فعالیت های یادگیری به گونه ای كه دانش آموز با تعقل در س��طح توانایی ذهنی خود، توانایی استنتاج و درك روابط را داشته باشد.

5)- توجه به ارزشیابی به عنوان بخشی از فرآیند یاددهی- یادگیری

6) توجه به رویكرد همكاری گروهی و یادگیری در سازماندهی محتوا

21

ů اهداف كلی درس علوم تجربی

هدف های آموزش علوم تجربی در پایه های دوم تا چهارم سه حیطه را شامل می شود.)- كسب دانستنی های ضروری

2- كسب مهارت های ضروری3- كسب نگرش های ضروری

1-�دانستنی�های�ضروری��بدیهی اس��ت در چهارچوب مس��ائل علمی، یادگیری هر مفهوم جدید براس��اس آموخته های قبلی شكل می گیرد. بنابراین به ظاهر هر نوع دانشی به یك مجموعه دانش پایه در آن زمینه خاص وابسته اس��ت. در هر پایه دانش آموز باید حداقل اطالعات و دانش مورد نظر آن پایه را كسب كند تا زمینه ی الزم را برای بس��ط آن آموخته ها در پایه ی بعدی داشته باش��د. این دانستنی ها زمینه های سه گانه ی

زیر را شامل می شود.الف) علوم زندگی: ش��امل مراقبت و آگاهی های مربوط به خود )در پایه ی دوم غذا، در پایه ی س��وم

بهداشت دندان و در پایه ی چهارم بیماری ها)، جانوران و گیاهان می باشد.ب) علوم فیزیكی: در پایه ی دوم ش��امل آهن ربا و برق، در پایه ی س��وم شامل نور و برق و در پایه ی

چهارم شامل حركت و مواد می باشد.ج) علوم زمین: در پایه ی دوم ش��امل آگاهی های محیطی مربوط به آب، در پایه ی س��وم هوا و در

پایه ی چهارم آب و هوا می باشد.

2-�مهارت�های�ضروری��بدیهی اس��ت كه كس��ب مهارت ها برای رس��یدن به مفاهیم، گسترش دانس��تنی ها و افزایش توان دانش آموزان در به كارگیری آن ه��ا به ویژه در موقعیت های واقعی به كار می آیند. مهارت های ضروری در آم��وزش علوم عبارتند از: مش��اهده، برقراری ارتب��اط، اندازه گیری، كاربرد ابزار، تفس��یر یافته ها،

طبقه بندی، پیش بینی، جمع آوری اطالعات، فرضیه سازی و آزمایش كردن می باشد.

3-�نگرش�های�ضروری��در كنار دانش پایه و مهارت ها باید به اهداف نگرش��ی نیز توجه كامل داش��ته باش��یم. البته بیشتر اهداف نگرش��ی جنبه ی عمومی دارند و خاص درس علوم تجربی نیس��تند. هدف هایی هم چون توجه

22

راهنمای معلم )علوم تجربی(

به قانونمندی و نظم موجود در پدیده های طبیعی و پی بردن به وجود خالق آن ها، قدردانی از مواهب طبیع��ی به عن��وان نعمت الهی، تمایل به همكاری گروهی، صبر و حوصله، مس��ئولیت پذیری، احترام ب��ه عقاید دیگ��ران، اعتماد به نفس، انعطاف پذیری در اندیش��یدن، تمایل ب��ه یادگیری، كنجكاوری، عالقه مندی به كار و تالش، حساس��یت نس��بت حفظ بهداشت جس��م و حفظ محیط زیست، میل به

صرفه جویی در مصرف ماده و انرژی و ... هدف های مهم نگرشی هستند.

23

ů و سوم دوم، پایه های در تجربی علوم آموزش درسی برنامه اهداف چهارم ابتدایی

حیطه�شناختی��

پایه�دوم:)- آشنایی با انواع غذاهای مفید و غیرمفید

2- آشنایی با ویژگی های جانوران )نوع پوشش- حركت جانوران)3- آشنایی با نیازهای گیاهان )نیاز به آب- نیاز به نور)

4- آشنایی با آهن ربا )كاربرد آهن ربا- شكل های آهن ربا)5- آشنایی با برق )كاربرد برق در خانه و مدرسه- استفاده صحیح از برق)

6- آشنایی با آب )منابع آبی زمین- آب سالم و ناسالم)

پایه�سوم:)- آشنایی به كار و نقش دندان ها، مراقبت از دندان و روش صحیح مسواك زدن

2- آشنایی با جانوران )محل زندگی- فایده های جانوران)3- آشنایی با نیازهای گیاهان )نیاز به خاك مناسب- نیاز به دمای مناسب)

4- آشنایی با برق )اهمیت برق- كاربرد برق در محیط های مختلف مانند خیابان، بیمارستان و ...)5- آش��نایی با نور )منابع نور طبیعی و غیرطبیعی- اهمیت و نقش نور در زندگی انس��ان ها و سایر

موجودات زنده)6- آشنایی با هوا )ماهیت هوا- اهمیت هوا- هوای پاك و آلوده)

پایه�چهارم:)- آشنایی با بیماری ها )علل بیماری- راه های انتقال بیماری- نشانه های بیماری)

2- آشنایی با جانوران )تولید مثل جانوران- روش های دفاع جانوران)3- آشنایی با گیاهان )فایده های گیاهان مانند فواید خوراكی، پوشاك و ...)

4- آشنایی با حركت )مفهوم حركت- اشیا متحرك و ساكن- عوامل تسهیل كننده ی حركت)5- آشنایی با مواد )ماهیت مواد- حالت های مواد)

6- آش��نایی با آب و ه��وا )چگونگی تغییرات آب و هوا- تفاوت آب و ه��وا در نقاط مختلف زمین- اندازه گیری دمای هوا)

24

راهنمای معلم )علوم تجربی(

حیطه�مهارتی��

پایه�دوم)- در شرایط عادی و در مواجهه با محیط زندگی بتواند مسائلی را كه با به كارگیری مفاهیم و اصول

علوم تجربی و تفكر می توان به آن ها پاسخ داد، حل كند.2- بتواند از داده ها و اطالعات علمی استفاده كند.

3- با جست وجو و تفكر، زمینه های كسب اطالعات علمی را در حد توانایی خود فراهم كند.4- اطالعات كسب شده را از راه های مختلف مانند گفت و گو، مشاهده، مقایسه، طبقه بندی، ارتباط

دادن، پیش بینی، به كارگیری ابزار و ... به دیگران منتقل كند.5- آموخته های خود را به محیط واقعی تعمیم دهد.

پایه�سوم)- اطالعات كسب شده از راه های مختلف گفت و گو، مشاهده، مقایسه و طبقه بندی، ارتباط دادن،

پیش بینی و ... را به دیگران منتقل كند.2- آموخته های خود را به محیط واقعی تعمیم دهد.

3- در مواجهه با مسائل و مشكالت محیط زندگی با به كار گیری آموخته ها بتواند آن ها را حل كند.4- از داده ها و اطالعات علمی در زندگی روزمره استفاده كند.

5- جهت كسب اطالعات علمی در حد توانایی خود تفكر و جست وجو كند.

پایه�چهارم)- از دماسنج در تعیین دمای محیط خود استفاده كند )به كارگیری ابزار)

2- آموخته های خود را به محیط واقعی تعمیم دهد.3- در مورد مفاهیم و موضوعات علمی گفت و گو كند.

4- اطالعات كسب شده را با توجه به تفاوت ها و شباهت ها با هم مقایسه كند.5- با مشاهده ی دقیق محیط اطراف خود به جمع آوری اطالعات بپردازد.

25

حیطه�نگرشی��

پایه�دوم)- به خوردن غذاهای مفید رغبت نشان دهد.

2-به ویژگی ها و رفتارهای جانوران محیط پیرامون خود توجه كند.3- با توجه به نیازهای گیاهان در حفظ آن ها بكوشد.

4- به اهمیت كاربرد آهن ربا در زندگی روزمره پی ببرد.5- در حفاظت و استفاده ی عاقالنه از منابع انرژی )برق و آب) تالش كند.

پایه�سوم)- به رعایت نكات بهداشتی در مورد دندان عالقه نشان دهد.

2- با توجه به فواید و نقش جانوران در زندگی انسان به آن ها آسیب نرساند.3- با توجه به نیازهای گیاهان جهت حفظ و نگهداری آن ها تالش كند.

4- در حفاظت و استفاده ی عاقالنه از منابع انرژی )برق و نور) بكوشد.5- به اهمیت هوا و كاربردهای آن در زندگی روزمره پی ببرد.

پایه�چهارم)- با پیشگیری و رعایت بهداشت در حفظ سالمتی خود بكوشد.

2- به ویژگی ها و رفتارهای جانوران محیط اطراف خود )دفاع و مراقبت از بچه ها) توجه كند.3- با توجه به فواید و تاثیر گیاهان در زندگی انسان در حفظ و مراقبت از آن ها احساس مسئولیت كند.

4- به نقش چرخ در تسهیل حركت در زندگی روزمره توجه كند.5- به اهمیت كاربرد مواد در زندگی روزمره پی ببرد.

6- با توجه به تغییرات آب و هوا در روزهای مختلف رفتارهای مناسب از خود بروز دهد.

26

راهنمای معلم )علوم تجربی(

جدول وسعت توالی مفاهیم جزئی و تعمیم بر اساس مفاهیم اساسی پایه دوم ابتدایی

مفاهیم مفاهیم جزئیعنواناساسی

گیزند

وم عل

غذا

بعضی خوراکی ها جز خوراکی های مفید هستند.بعضی از خوراکی ها جزء خوراکی های غیرمفید هستند.

بدن برای سالم ماندن و رشد کردن به انواع غذاهای مفید نیاز دارد.خوردن خوراکی های غیرمفید به سالمتی انسان آسیب می رساند.

انور

جانی

جانوران از لحاظ پوشش بدن با هم متفاوت هستند.دنیابدن جانوران از پشم، پر، مو، پولک پوشیده شده است.

پوشش جانوران بدن آن ها را گرم نگه می دارد.جانوران از لحاظ نوع حرکت با هم متفاوت هستند.

بعضی از جانوران با جهیدن و خزیدن حرکت می کنند.

ی دنیا

انیاه

گیاهان برای رشد کردن به آب کافی نیاز دارند.گگیاهان برای رشد کردن به نور خورشید نیاز دارند.

به هنگام مراقبت از گیاهان باید به نیازهای آن ها توجه کرد.

کییزی

م فعلو

رباهن

آهن ربا وسیله ای است که اشیا آهنی را جذب می کند.آآهن ربا در بسیاری از کارها به ما کمک می کند.

آهن ربا شکل های گوناگونی دارد مانند میله ای، گرد و نعلی شکل

رقب

بسیاری از وسایلی که در خانه استفاده می شود با برق کار می کند.در مدرسه هم از برق استفاده های زیادی می شود.

انسان برای انجام بسیاری از کارها نیازمند برق است.برق در زندگی انسان ها نقش مهمی دارد پس باید آن را درست مصرف کرد.

ینزم

وم عل

بآ

آب به شکل های گوناگون در بیش تر جاهای زمین وجود دارد.آب نقش مهمی در زندگی جانداران دارد.

آب آلوده به زندگی انسان، جانوران و گیاهان آسیب می رساند.- از آلوده کردن آب باید جلوگیری کرد.

27

جدول وسعت توالی مفاهیم جزئی و تعمیم بر اساس مفاهیم اساسی پایه سوم ابتدایی

مفاهیم مفاهیم جزئیعنواناساسی

گیزند

وم عل

اندند

ت داش

دندان ها در جویدن و خرد کردن غذا به ما کمک می کنند.بهدندان ها در بهتر سخن گفتن به ما کمک می کنند.

با خوردن غذاهای مفید، مس��واک زدن و مراجعه به دندانپزش��ک می توان از دندان ها مراقبت کرد.

عدم رعایت بهداشت دندان باعث خرابی دندان ها می شود.

انور

جانی

محل زندگی جانوران با هم فرق می کند.دنیابعض��ی از جانوران در خش��کی، بعضی در آب و بعضی ه��م در آب و هم در

خشکی زندگی می کنند.جانوران در تغذیه ی انسان ها نقش مهمی دارند.

از جانوران در تهیه پوشاک، باربری، کشاورزی و ... استفاده های زیادی می شود.

ی دنیا

انیاه

گیاهان برای رشد کردن به خاک مناسب نیاز دارند.گگیاهان برای رشد کردن به دمای مناسب نیاز دارند.

به هنگام مراقبت از گیاهان باید به نیازهای آن ها )نور- آب- دما- خاک( توجه کرد.

کییزی

م فعلو

رقب

برق بسیاری از کارها را آسان تر و سریع تر کرده است.از برق برای تولید نور، صدا، حرکت، سرما، گرما و ... استفاده می شود.

از برق در خانه، مدرسه، بیمارستان، خیابان و ... استفاده می شود.امروزه بسیاری از وسایل با برق کار می کنند.

ورن

از نور برای دیدن محیط اطراف استفاده می شود.بعضی از نورها طبیعی هستند مانند نور خورشید، ماه و ...

بعضی از نورها را انسان به وجود می آورد. مانند نور المپ، چراغ قوهدر شب برای روشن کردن محیط زندگی از نور المپ استفاده می شود.

ینزم

وم عل

هوا

در اطراف ما هوا وجود دارد.هوا شکل و رنگ و بو ندارد و دیده نمی شود.

هوا در زنده ماندن جانداران نقش مهمی دارد.هوای آلوده باعث بیماری های مختلف می شود.

هوا در انجام بسیاری از کارها به ما کمک می کند.

28

راهنمای معلم )علوم تجربی(

جدول وسعت توالی مفاهیم جزئی و تعمیم بر اساس مفاهیم اساسی پایه چهارم

مفاهیم مفاهیم جزئیعنواناساسی

گیزند

وم عل

ی هامار

بی

میکروب ها موجودات زنده ی بسیار کوچکی هستند که با چشم دیده نمی شوند.بعضی از میکروب ها بیماری زا هستند.

برای دیدن میکروب ها از دستگاهی به نام میکروسکوپ استفاده می شود.میکروب ها از راه های مختلف وارد بدن انسان می شوند.

تب، اسهال و استفراغ و عطسه و سرفه از نشانه های بیماری هستند.با رعایت بهداشت فردی و محیطی می توان از بروز بیماری ها پیشگیری کرد.

انور

جانی

دنیا

وقتی جانوران جانوری ش��بیه به خ��ود را به دنیا می آورند می گویند تولید مثل کرده است.

جانوران با تولید مثل زیاد می شوند.بعضی از جانوران بچه زا و بعضی تخم زا هستند.

جانوران به روش های گوناگون از خود دفاع می کنند.ف��رار کردن، پنهان ش��دن، ش��اخ زدن، نی��ش زدن و ... از راه های دفاع

جانوران است.

انیاه

ی گدنیا

دانه قسمتی از گیاه است که درون میوه قرار دارد.دانه ها شکل ها و اندازه های مختلفی دارند.

بعضی از دانه ها خوراکی و بعضی غیرخوراکی هستند.ریشه و ساقه ی بعضی از گیاهان خوراکی است.

از گیاه پنبه برای تهیه نخ های پنبه ای استفاده می شود.از چوب درختان برای ساختن وسایل چوبی و تهیه ی کاغذ استفاده می شود.

29

کییزی

م فعلو

ترک

ح

برای انجام هر کاری حرکت صورت می گیرد.وقتی چیزی جابجا می شود می گوییم حرکت کرده است.

در محیط اطراف ما بعضی چیزها حرکت می کنند و بعضی ساکن هستند.حرکت دادن اشیا سبک آسان تر از اشیا سنگین است.

حرکت روی زمین صاف و هموار آس��ان تر از حرکت در زمین ناصاف و شیب دار )سرباالیی( است.

چرخ حرکت را آسان می کند و در خیلی از کارها به ما کمک می کند.

وادم

چیزهایی که در اطراف ما هستند ماده نام دارند.ماده به سه حالت جامد و مایع و گاز در اطراف ما وجود دارد.

به موادی که از خود شکل معینی دارند و شکل آن ها تغییر نمی کند جامد می گویند.ب��ه موادی که از خود ش��کل معینی ندارند و به ش��کل ظرفی که در آن

ریخته می شوند در می آیند مایع می گویند.به موادی که از خود شکل معینی ندارند و همه جا پخش می شوند گاز می گویند.

ینزم

وم عل

هوا و

بت آ

یراگرما و سرمای هوا همیشه به یک اندازه نیست.تغیدمای هوا در فصول مختلف تغییر می کند.

آب و هوای همه جای زمین یکسان نیست.دمای هوا را با دماسنج اندازه می گیرند.

مایع دماسنج در هوای سرد پایین و در هوای گرم باال می رود.

30

راهنمای معلم )علوم تجربی(

اهداف فرعی)کارکرد ثانویه(این اهداف معرف كاركردها یا مأموریت ثانوی درس »علوم تجربی و بهداشت« دوره ی دوم ابتدایی جهت كمك به تحقق اهدافی است كه مسئولیت آن در درجه ی نخست به عهده ی این ماده ی درسی

نیست. این اهداف كه تقریباً در تمامی پایه ها پیگیری می شود به شرح ذیل است.

نسبت با علوم تجربی و بهداشتاهدافدرس

سیفار

تقویت مهارت در گوش دادنتقویت مهارت در سخن گفتن

تقویت مهارت در خواندنتقویت مهارت در نوشتن

در تمامی فعالیت ها بر حسب ارتباط موضوع

ضیریا

توانایی حل مسائل سادهتقویت اندازه گیری

تقویت مهارت طبقه بندی و گروه بندیتقویت مهارت مقایسه

در تمامی فعالیت ها

نره

توانای��ی اس��تفاده از ماهیچه ه��ا و عضالت کوچک

تقویت حس زیباشناختیتقویت روحیه ی خالقیت و نوآوری

در تمامی فعالیت ها

نیت بد

ربیت

-----------تقویت مهارت در حرکات بنیادی

زیمو

ت آهار

م

تقویت مهارت های حرکتی ظریفتقویت مهارت های برقراری ارتباط

رعایت نکات ایمنیدر تمامی فعالیت ها

ت لعا

طام

عیتما

تقویت روحیه همکاری و مشارکت گروهیاجدر تمامی فعالیت هاتقویت رعایت حقوق شهروندی

31

ů ساختار كتاب

دگرگونی ها و پیشرفت جوامع بشری به گونه ای است كه بر وسعت و تنوع نیازهای زندگی می افزاید و این امر بهره مندی انسان ها از علوم، مهارت ها و توانایی های جدید را ضروری می نماید. به همین منظور،

آموزش علوم به دنبال آن است تا افراد را در جهت كسب علم و مهارت در كاربرد آن، آموزش دهد.برنامه ی درس��ی علوم در تالش اس��ت تا در عرصه ی آموزش »علوم تجربی« با توجه به رویكردهای نوین آموزش، ش��هروندانی را تربیت كند تا با ش��ناخت محیط، انس��ان و نیازهای او، شناخت و حفظ

منابع طبیعی و بهره برداری صحیح از آن ها به سوی زمینی پاكیزه و جامعه ای آرمانی گام بردارند.بر این اس��اس كتاب های درسی علوم پایه دوم تا چهارم ابتدایی از بخش های متنوعی تشكیل شده

است، كه هر قسمت دارای ویژگی خاص است و هدف مربوط به خود را دنبال می كند.

ساختار کتاب علوم پایه دوم1.�تصویر�عنوانی: هر فصل كتاب با یك تصویر عنوانی مرتبط با موضوع درس، شروع می شود و هدف آن ایجاد انگیزه در فراگیران، آماده سازی آنان برای طرح سوال و ایجاد زمینه برای گفت وگو درباره ی موضوع درس اس��ت. در این قسمت آموزش مفهوم و موضوع خاصی مدنظر نیست، بلكه با استفاده از آن آموزگار با طرح س��وال فراگیران را تش��ویق به گفت وگو می كند تا عالقه به دانستن در آن ها ایجاد

شود و به راحتی بتوانند وارد موضوع درس شوند.2.�كاردستی: این فعالیت در ابتدای هر درس تحت عنوان كاردستی ارایه شده است، تا قبل از شروع درس با انجام یك فعالیت گروهی یا فردی فضایی مفرح و فعالی ایجاد شود تا فراگیران برای ورود به درس جدید آماده گردند. در این قس��مت مهارت های مربوط به به كارگیری ابزار نیز در دانش آموزان

تقویت می گردد.3.�مش�اهده�كنید: قبل از ش��روع آموزش و تدریس مفاهیم، دانش آموزان با انجام یك فعالیت كه در ارتباط با موضوع درس اس��ت، به مشاهده مس��تقیم می پردازند و به پرسش های آموزگار در مورد

مشاهدات خود پاسخ می دهند.4-�گفت�وگو�كنید:�آموزش و تدریس مفاهیم در این قسمت ارایه می گردد. دانش آموزان با توجه به عنوان درس به مشاهده ی تصاویر می پردازند و به پرسش های آموزگار در مورد مفهوم هر تصویر پاسخ

داده و با خواندن متن درس مفاهیم اصلی درس را دریافت می كنند.یكی از اهداف این بخش، مش��اهده تصویرها، مش��اهده موقعیت های مشابه یا واقعی و مقایسه آن ها از س��وی فراگیران اس��ت. دانش آموزان پس از مشاهده و مقایسه به پرس��ش های مطرح شده توسط

32

راهنمای معلم )علوم تجربی(

آم��وزگار پاس��خ می دهند و با هم گف��ت و گو می كنند. درضمن آموزگار بر جری��ان فعالیت ها نظارت داشته و با انجام پرسش های مناسب هدایت گفت وگو را به عهده می گیرد. هدف از این فعالیت تقویت

مهارت های مشاهده، دقت، تمركز و همین طور تقویت مهارت های كالمی است.5-�هش�دار: با توجه به این كه در آموزش مفاهیم علوم س��عی می شود تا یادگیری حتی االمكان در محیط های واقعی صورت گیرد، لذا توجه به نكات ایمنی و بهداشتی و گاهی پیشگیری ضروری است.

بنابراین آموزش این نكات با توجه به هر یك از موضوعات درس در این بخش ارایه می شود.6-�پاس�خ�دهید:�بعد از هر فعالیت تدریس از فراگیران خواس��ته می ش��ود تا به پرسش های آموزگار در رابطه با موضوع درس پاس��خ دهند. این پاسخ ها هم می تواند به صورت شفاهی باشد و هم به صورت نوشتاری و كتبی انجام شود. هدف از این بخش ارزیابی آموخته های دانش آموزان در سطح دانش است.7-�انجام�دهید: بعد از تدریس مفاهیم درس از فراگیران خواس��ته می ش��ود، تا فعالیت هایی را در قالب تمرین های مختلف تحت عناوین عالمت بزن، وصل كن، در جدول بنویس، جمله ها را كامل كن و ... انجام دهند. هدف از این بخش ارایه فعالیت هایی اس��ت كه به تكمیل آموزش و تثبیت یادگیری

كمك می كند.8-�حدس�بزن: در این بخش سوالی در ارتباط با موضوع درس مطرح می شود كه دانش آموزان با توجه به آن پیش بینی ها و حدس های خود را بیان می كنند و آموزگار پاسخ های مربوط به این پیش بینی ها را جم��ع آوری كرده و در مورد هر یك با دانش آموزان گفت وگو می كند. در نهایت حدس های صحیح

جمع بندی شده و توضیحات تكمیلی توسط آموزگار داده خواهد شد.9-�خ�ارج�از�كالس: ه��دف از این فعالیت ها تش��ویق دانش آموزان به تعمق و دقت بیش��تر در محیط زندگی است تا بتوانند آموخته های خود را به محیط های واقعی تعمیم دهند. به طوری كه فراگیر در این

فعالیت ها با كمك والدین خود به شناسایی مفاهیم مورد نظر در محیط های پیرامون خود می پردازد.

ساختار کتاب علوم پایه سوم1-�تصویر�عنوانی: هر درس با یك تصویر عنوانی كه مرتبط با موضوع درس اس��ت، شروع می شود. و هدف آن ایجاد انگیزه در دانش آموزان و آماده س��ازی آنان برای طرح س��وال و ایجاد زمینه ای برای گفت وگو درباره ی موضوع درس است. در این قسمت آموزش مفهوم خاصی مورد نظر نیست، بلكه با استفاده از آن، آموزگار تا حد امكان دانش آموزان را به طرح سوال و گفت وگو تشویق می كند. تا عالقه

بیشتر به دانستن در آن ها ایجاد شود و به راحتی بتوانند وارد مبحث اصلی درس گردند.2-�پاسخ�دهید:�در این قسمت با توجه به تصویر ارایه شده سواالتی از طرف آموزگار طرح می شود،

33

كه هدف آن ارزیابی پیش دانس��ته ها و رفتار ورودی دانش آموزان است. تا به این طریق آموزگار بداند دانش آموزان تا چه حد به موضوع مورد آموزش آگاهی دارند، و با بررسی و ارزیابی اطالعات آنان نقطه

شروع آموزش را تعیین نماید.3-�مش�اهده�و�گفت�وگو: مش��اهده اساسی ترین مهارت یادگیری است. آموزگار باید به دانش آموزان بیاموزد تا حدامكان از همه حواس خود در مش��اهده اس��تفاده كنند. و به جزییات توجه خاصی نشان دهند در این قسمت آموزگار قبل از این كه وارد موضوع تدریس شود، دانش آموزان را در موقعیتی قرار می دهد تا با مش��اهده مستقیم و پرسش و پاسخ به گفت وگو بپردازند، و با نتیجه گیری از گفت وگوها

كم كم به موضوع تدریس پی ببرند.4-�بیاموزیم:�آموزش و تدریس مفاهیم در این قس��مت ارایه می ش��ود. به طوری كه دانش آموزان به مش��اهده تصاویر می پردازند و پس از مش��اهده و مقایسه به پرس��ش های مطرح شده توسط آموزگار پاس��خ می دهند، و با هم گفت وگو می كنند. آموزگار بر جریان این فعالیت ها نظارت داش��ته و آن ها را هدای��ت می كند. هم چنین ب��ا ارایه مضامین اصلی درس و توضیح��ات تكمیلی و خواندن متن درس

نتیجه گیری می نماید.5-�هش�دار: با توجه به این كه در آموزش مفاهیم علوم س��عی می شود تا یادگیری حتی االمكان در محیط های واقعی صورت گیرد، مشاركت دانش آموزان در فعالیت های آموزشی اهمیت به سزایی دارد. لذا توجه به نكات ایمنی، بهداش��تی و اخالقی این فعالیت های روزمره زندگی ضروری به نظر می رسد.

بنابراین آموزش این نكات با توجه به هر یك از موضوعات درس در این قسمت مطرح می باشد.6-�فعالیت:�این قسمت دارای دو بخش است: فعالیت)، فعالیت2

فعالیت�1: ش��امل قس��مت های فكر كنید و پاسخ دهید، انجام دهید، كامل كنید و پیش بینی كنید، اس��ت. دانش آموزان این نوع فعالیت ها را به صورت فردی و گروهی با نظارت آموزگار در كالس انجام

می دهند و در هر قسمت اهدافی دنبال می شود كه عبارتند از:الف(�فكر�كنید�و�پاسخ�دهید: در این قسمت آموخته های دانش آموزان با دادن پاسخ های شفاهی یا كتبی به س��واالت مطرح ش��ده مورد ارزیابی قرار می گیرد. بنابراین هدف، ارزیابی دانسته های آنان در

سطح آگاهی و دانش است.ب(�انجام�دهید: بعد از هر فعالیت تدریس از دانش آموزان خواس��ته می ش��ود تا فعالیت هایی را در قالب تمرین های مختلف تحت عناوین وصل كن، عالمت بزن، بنویس انجام دهند. هدف از این بخش

ارایه فعالیت هایی است كه به تكمیل آموزش و تثبیت یادگیری كمك نماید.ج(�كام�ل�كنید: در این قس��مت دانش آموزان با كامل كردن نقش��ه های مفهوم��ی درس به مرور و

34

راهنمای معلم )علوم تجربی(

سازمان دهی اطالعات می پردازند. در هر نقشه عناوین و نكات كلیدی ارایه شده كه دانش آموز با توجه به آن می تواند بقیه ی مجهوالت نقشه را با توجه به آموخته هایش كامل كند. هدف از این بخش مرور

مفاهیم آموخته شده به صورت خالصه و سازمان دهی اطالعات در یك فضای ترسیمی است.د(�پیش�بین�ی�كنی�د: در ای��ن بخش آموزگار س��والی را در كالس مطرح می كند، كه بر اس��اس آن دانش آم��وزان بای��د پیش بینی های خ��ود را با توجه به مطالب��ی كه از درس آموخته ان��د ارایه دهند. ممكن اس��ت پیش بینی ها در بعضی جهات مش��ابه و گاهی متفاوت باش��ند. دانش آموزان باید دالیل پیش بینی های خود را مطرح نمایند. آموزگار با طرح س��واالت مناس��ب آنان را وارد بحث و گفت وگو می نمای��د. بعضی از پیش بینی ها قابل آزمایش اس��ت. در این صورت آم��وزگار باید آن ها را در حضور

دانش آموزان آزمایش كند، تا درستی و نادرستی آن مشخص گردد.فعالی�ت�2:�هم��راه با والدین: فعالیت هایی اس��ت، ك��ه دانش آموزان آن ها را در خ��ارج از كالس با نظ��ارت والدین در منزل یا محیط های واقعی انجام می دهند، تا والدین بتوانند مطالب آموخته ش��ده را در زندگی واقعی دانش آموزان تعمیم دهند. و از هر مكان و موقعیتی برای آموزش آن ها اس��تفاده كنند. و امكان كس��ب تجربه های فردی و گروهی را برای آن ها فراهم آورده و آموخته های آنان را به

موقعیت های یادگیری خارج از كالس انتقال دهند.

ساختار کتاب علوم پایه چهارم

1-�تصویر�عنوانی��هر درس با یك تصویر عنوانی كه مرتبط با موضوع درس اس��ت، ش��روع می ش��ود. هدف آن ایجاد انگیزه در دانش آموزان و آماده س��ازی آنان برای طرح س��وال و ایجاد زمینه ای برای گفت وگو درباره ی موضوع درس اس��ت. در این قس��مت آموزش مفهوم خاصی مورد نظر نیس��ت، بلكه با استفاده از آن، آموزگار تا حد امكان دانش آموزان را به طرح س��وال و گفت وگو تش��ویق می كند. تا عالقه بیش��تر به

دانستن در آن ها ایجاد شود و به راحتی بتوانند وارد مبحث اصلی درس گردند.

2-�مشاهده�و�آزمایش��در ای��ن بخش آم��وزگار قبل از این كه وارد موضوع تدریس ش��ود، دانش آم��وزان را در موقعیتی قرار می دهد تا با انجام یك آزمایش س��اده، آن چه را كه در آزمایش اتفاق می افتد به طور مس��تقیم مشاهده كنند. س��پس آموزگار در مورد آزمایش س��واالتی را مطرح می كند تا توج��ه دانش آموزان به آن چه در فرآیند آزمایش رخ می دهد، جلب شود. در برخی دروس با توجه به ماهیت موضوع درس امكان آزمایش وجود ندارد. بنابراین در آن دروس از عناوین مشاهده و مقایسه و مشاهده و نمایش استفاده شده است.

35

در قس��مت های مشاهده و مقایسه دانش آموزان با مشاهده ی مس��تقیم به مقایسه عناصر موردنظر می پردازند. و از طریق آن نس��بت به موضوعات درس كنجكاو ش��ده و آمادگی بیشتری برای ورود به

تدریس پیدا می كنند.در بخش مش��اهده و نمایش دانش آموزان با مشاهده ی یك اجرای نمایشی )واقعی یا عروسكی) كه در ارتب��اط با موضوع درس اس��ت، درباره ی اتفاقاتی ك��ه در نمایش رخ داده با هم گفت وگو می كنند.

البته آموزگار باید با طرح سواالتی هدفمند و مناسب زمینه ی این گفت وگو را فراهم نماید.

3-�می�خواهم�بدانم��آموزش و تدریس مفاهیم در این قس��مت ارایه می ش��ود. عنوان هر درس با طرح یك س��وال آغاز می ش��ود. س��پس دانش آموزان با توجه به تصاویر به سواالت مطرح شده پاسخ می دهند. و با هدایت و راهنمای��ی آموزگار درباره ی تجربیات خود گفت وگو می نمایند. در نهایت آموزگار نكات كلیدی درس

را بیان و با خواندن متن درس توضیحات خود را كامل می نماید.

4-�هشدار�� در این بخش مطالبی ارایه شده كه دانش آموزان را به رعایت نكات ایمنی، بهداشتی و اخالقی جلب می كند. حتی آموزگار با توجه به تصاویر هشدارها و توصیه های الزم را به دانش آموزان داده و در مورد

پیامد رفتارهای نامناسب با آنان گفت وگو می كند.

5-�دانستنی�ها��هدف از مطالب این بخش ارایه آگاهی ها و اطالعات بیش��تر در مورد موضوع درس به دانش آموزان اس��ت. حتی آموزگار می تواند از دانش آموزان توانمند بخواهد تا درباره ی موضوعات موردنظر اطالعات

بیشتری را جمع آوری كرده و در كالس بخوانند. این قسمت ارزشیابی نمی گردد.

6-�فعالیت��� این قسمت دارای دو بخش است: فعالیت )، فعالیت 2

فعالیت�1: شامل قسمت های فكر كنید و پاسخ دهید، گفت وگو كنید، مقایسه كنید، طبقه بندی كنید، كامل كنید و من چه هس��تم می باش��د. دانش آموزان این نوع فعالیت ها را به صورت فردی و گروهی با

نظارت آموزگار در كالس انجام می دهند و در هر قسمت اهدافی دنبال می شود كه عبارتند از:الف(�فكر�كنید�و�پاسخ�دهید: در این قسمت آموخته های دانش آموزان با ارایه پاسخ های شفاهی یا كتبی به س��واالت مطرح ش��ده مورد ارزیابی قرار می گیرد. بنابراین هدف ارزیابی دانسته های آنان در

36

راهنمای معلم )علوم تجربی(

حیطه آگاهی و دانش است.ب(�گفت�وگو�كنید: یكی از راه های برقراری ارتباط گفت وگو كردن اس��ت. این مهارت دانش آموزان را قادر می س��ازد تا آن چه را كه آموخته اند یا فكر می كنند به گونه ای مناسب به دیگران انتقال دهند. از آن جا كه دانش آموزان كم توان ذهنی در مهارت های كالمی ضعیف هستند و اغلب آغازگر گفت وگو نیستند، لذا در این بخش سعی شده تا با طرح موضوعی در قالب یك یا چند سوال آنان به گفت وگو تش��ویق ش��وند. در این جا آموزگار با هدایت گام به گام از دانش آموزان می خواهد تا اندیشه ها و افكار

خود را بیان نمایند.ج(�مقایسه�كنید: فعالیت های این بخش با هدف دریافت پاسخ از دانش آموزان پس از مقایسه عناصر و پدیده های موردنظر در درس و ذكر دالیل خود ارایه شده است. دانش آموزان باید بتوانند دو پدیده ی��ا موض��وع یا تصوی��ر و ... را به طور هم زمان دیده و ویژگی های هر یك را با هم مقایس��ه كرده، تا به

نتیجه الزم دست یابند.د(�طبقه�بن�دی�كنی�د: در این قس��مت تمرین هایی ارایه ش��ده كه دانش آموزان ب��ا در نظر گرفتن ویژگی های مش��ترك عناصر هر گروه و تفاوت ها و شباهت های آنان دست به طبقه بندی می زنند. و با

توجه به عنوان زیر مجموعه های هر گروه را مشخص كرده و می نویسند.س(�كام�ل�كنی�د: در این قس��مت دانش آموزان با كامل كردن نقش��ه های مفهومی درس به مرور و سازمان دهی اطالعات می پردازند. در هر نقشه عناوین و نكات كلیدی ارایه شده كه دانش آموز با توجه به آن می تواند بقیه ی مجهوالت نقشه را با توجه به آموخته هایش كامل كند. هدف از این بخش مرور

مفاهیم آموخته شده به صورت خالصه و سازمان دهی اطالعات در یك فضای ترسیمی است.ع(�من�چه�هس�تم؟: در این قس��مت سوالی با عنوان من چه هستم؟ در قالب چیستان مطرح شده، كه دانش آموزان باید با توجه به اطالعاتی كه در سوال آمده پاسخ را حدس بزنند. هدف از این بخش

پرورش مهارت های تفكر است.فعالیت�2: جمع آوری اطالعات: مهارت در كس��ب جمع آوری اطالعات در مورد یك پدیده از منابع و مرجع مناس��ب حاصل می ش��ود. دانش آموزان باید دریابند، كه عالوه بر معلم و كتاب درسی منابع اطالعاتی دیگری نیز در اطرافش��ان وجود دارد. لذا یكی از اهداف این بخش س��وق دادن دانش آموزان به س��وی جمع آوری اطالعات از منابعی غیر از كالس، معلم و كتاب درس��ی اس��ت. در این قس��مت دانش آموزان باید با گشت وگذار در محیط زندگی و یا با مراجعه به رسانه ها و منابع اطالعاتی مختلف

در مورد موضوع ارایه شده با كمك والدین مطالبی را جمع آوری كرده و به كالس ارایه دهند.

فصل سوم

صالحیت های حرفه ای معلماننقش ها )معلم، یادگیرنده، خانواده(

منابع )محیط ، مواد و رسانه های آموزشی(مفهوم ارزشیابی در رویکرد نوین علوم تجربی

38

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů صالحیت های حرفه ای معلمان

آم��وزگاران بای��د فعالیت هایی را که ارتباط و درک دانش آموزان را افزای��ش می دهد برنامه ریزی کنند و ب��ا ایج��اد گروه های مختلف به دانش آموزان بیاموزند که چگونه یافته های خود را با در میان گذاش��تن ایده ه��ای خود مطرح کنند. تدریس معلم باید طوری طراحی ش��ود تا دانش آموزان درباره ی رخدادهای علم��ی و فرآینده��ای گوناگون تفک��ر کنند. و بتوانند بین مباحثی که در مدرس��ه، خانه و در جامعه یاد می گیرن��د ارتباط برقرار کنند. یافته های خ��ود را با یکدیگر در میان بگذارند. ارتباط بین دانش آموزان با یکدیگر و معلم در کالس باید به گونه ای باش��د که به آن ه��ا اجازه دهد تا به صورت آزادانه و با اعتماد به

نفس بیشتر نقطه نظراتشان را بیان کنند.معلم��ان بای��د طوری فعالیت ها را تنظیم کنند که به دانش آموزان اج��ازه دهد تا هم به طور فیزیکی و ه��م به ط��ور ذهنی در موضوعات علمی ش��رکت کنند. معلمان باید از تعامل کالم��ی برای کنترل درک دانش آموزان از محتوا استفاده کنند و با برگزاری مباحث گروهی کوچک امکان تعامالت را آسان کنند.

»نوبین«))) و »فراس��تر«))) می گویند که در همه س��طوح معلمان از اس��تراتژی های کالمی اس��تفاده می کنند که این استراتژی ها عبارتند از پرسیدن سؤاالتی برای تحریک قوه تفکر، بررسی دقیق پاسخ های

دانش آموز برای شفاف سازی و تشریح موضوع و ارایه توضیحاتی برای دانش آموزان.موفق ترین معلمان باید دانش محتوایی عمیقی در حوزه های موضوعی که تدریس می کنند داشته باشند.»هانتلی)3)، 003)« در پژوهش کیفی صالحیت معلمان را در 6 دسته طبقه بندی نمود که عبارتند از:

- آماده سازی مناسب )برنامه ریزی و سازماندهی کالس)- دانستن دانش پایه عمیق، جهت تسهیل یادگیری

- استفاده از راهبردهای مختلف مدیریت رفتار فراگیر- برقراری ارتباط موثر با ذی نفعان مدرسه

- حرفه ای عمل کردن- خودآگاهی

1. Tobin2. Forrester3. Hantly

39

ů )نقش ها )معلم، یادگیرنده، خانواده

نقش�معلم��مهارت معلم برای فرآیند پرس��ش و پاس��خ مهم و حیاتی اس��ت. اگر معلم، فاقد تجهیزات کالسی کافی باش��د مهارت او خیلی مهم تر می ش��ود. چگونه یک معلم می تواند فرآیند کشف را آسان کند و راهنمایی هایی را ارایه دهد؟ و یا چه زمانی مداخله کند؟ و چه هنگامی کنار بایستد. چگونه یک معلم این مس��ئله را تعیین می کند که یک مش��کل باید بر اس��اس یک اصل مهم مطرح شود و یا بر اساس

یک اصل ابتدایی و غیرمهم؟ام��روزه نظری��ه تدریس و آموزش نش��ان می دهد که ب��رای یادگیری معلم��ان و دانش آموزان باید مسئولیت های مشترکی داشته باشند. دیگر چنین نیست که معلمان تنها ناشران علم و دانش هستند.

تعامل دانش آموز و معلم از عوامل مهم در مدیریت کالس اس��ت. کالس��ی که با استراتژی مدیریتی اثربخش و کارآمدی هدایت می ش��ود، معلم یکی از اهداف اولیه ی آموزش��ی اش را پیشرفت و افزایش

استقالل و عدم وابستگی دانش آموزان قرار می دهد.او در کل کالس از شیوه ی کنترل از راه دور استفاده می کند و با حرکت کردن در اطراف کالس و صحبت کردن با تک تک دانش آموزان رفتار آن ها را به طور فعاالنه مش��اهده می کند. دانش آموزان، هم

به طور مستقل و هم به صورت جمعی در گروه ها کار می کنند.نقشی که معلمان برای آموزش مفاهیم درسی ایفا می کنند عبارتند از:

Ȗ ساخت یک محیط یادگیری قوی و غنیȖ تعریف و شناسایی مفاهیم مهمȖ برنامه ریزی و طراحی فرآیند پرسش و تحقیقȖ شروع و هدایت بحثȖ هدایت مسیر یادگیری دانش آموزان برای رسیدن به هسته ی محتوایی

نقش�یادگیرنده��دانش آم��وزان درک می کنند که از دانش علمی خود چه موقع می توانند برای تش��ریح و پیش بینی رخدادها در زندگی روزمره خود اس��تفاده کنند و مش��کالت س��ر راه را حل نمایند. آن ها تصمیماتی می گیرند که هم در زندگی خودشان و هم در زندگی مردم و جامعه پیرامون خودشان تاثیرگذار باشد.

40

راهنمای معلم )علوم تجربی(

دانش آم��وزان پژوهش و تحقیق می کنند تا پاس��خ پرس��ش هایی را که در م��ورد طبیعت و دنیای تکنولوژی دارند به دست بیاورند.

دانش آم��وزان در زم��ان الزم، لوازم و ابزار مورد نیاز خود را انتخاب می کنند و اطالعات پیش��ین را به صورت هدفمند مرتب می نمایند. آن ها ممکن اس��ت از ابزارآالت بینایی، ش��نوایی و کامپیوتر برای

جمع آوری اطالعات استفاده کنند.نقشی که فراگیران برای آموختن مفاهیم علمی ایفا می کنند عبارتند از:

Ȗ مشارکت در برنامه ریزی یک تحقیقȖ مشاهده و کنکاشȖ آزمایش و حل مشکالتȖ کارکردن، هم به عنوان یک عضو و هم به تنهاییȖ حدس زدن و بحث کردن با همکالسی ها و معلمȖ ارایه مباحث منطقی و ساخت توضیحاتȖ آزمایش کردن فرضیه های خودشان

نقش�خانواده��مش��ارکت والدین در آموزش علوم به کودکان اهمیت زیادی دارد. خانواده هایی که با هم در جهان کاوش می کنند اندیش��مندان علم��ی و دانش آموزان عالی پرورش می دهن��د. آن چه به فرزندان خود می گویید مهم اس��ت. اما شاید آن چه که نباید بگویید مهم تر باشد. والدین اغلب نگرش ها و انتظارات خود را به طور مس��تقیم به فرزندانش��ان منتقل می کنند. اگر به فرزندتان بگویید »من هیچ گاه درس

علوم را دوست نداشتم« این تصور در او به وجود می آید که درس علوم خسته کننده و دشوار است.انتظار والدین می تواند نگرش های مثبتی در فرزندان ایجاد کند. والدین با پرس��یدن پرس��ش های

نامحدود و صرف وقت می توانند شوق آموختن را در فرزندانشان تقویت کنند.بنابرای��ن به منظور اثربخش تر ک��ردن آموزش علوم ضرورت دارد این آموزش ها در محیط مدرس��ه هم��راه و همگام با محی��ط خانه صورت گیرد. تا دانش آموزان از نظر جس��مانی و اجتماعی و عقالنی

احساس رشد نمایند.

41

ů )منابع )محیط، مواد و رسانه های آموزشی

Ȗ برای ایجاد یک محیط پربار آموزش��ی، استفاده از وسایل کمک آموزشی چند حسی مانندماشین های آموزشی، تلویزیون، فیلم، ابزارهای بازیابی اطالعات، وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی و ... در جه��ت یاری رس��اندن به فراگیران برای چیرگی بر حقایق، اص��ول و مهارت هایی که به

تمرین های مکرر نیاز دارد، بسیار موثر است.Ȗ در تعری��ف مفهوم کمک آموزش��ی همین بس که هر چیزی که بتوان��د کیفیت تدریس و

یادگیری را افزایش دهد وس��یله ای برای کمک به آموزش است. تحقیقات نشان می دهند که از طریق تدریس معمولی تنها از مطالب مورد آموزش یاد گرفته می شود، در حالی که اگر یادگیری با استفاده از وسایل ارتباطی به عمل آید میزان یادگیری را تا در افراد باال می برد. استفاده ار مواد و وس��ایل آموزشی باعث توجه بیش��تر فراگیران و درنتیجه کاهش میزان تاثیر موانع ارتباطی از نوع فیزیکی آن می شود. و ارتباط و تفاهم بیشتری بین معلم و شاگرد برقرار می کند. درحقیقت وس��ایل کمک آموزشی، بخشی از تکنولوژی آموزشی است که هدف آن حل مسائل و مشکالت آموزش��ی، از طریق بررس��ی و کنترل تمامی عوامل موثر در یادگیری و مجموعه اجزای تشکیل دهنده فرآیند آموزشی اس��ت.از ویژگی های بارز کتاب های درسی علوم تجربی در دوره ابتدایی این اس��ت که همواره این مسئله موردنظر بوده که ابزار و مواد مورد نیاز در فعالیت ها به گونه ای باش��د که امکان تهیه ی آن ها در س��خت ترین شرایط آموزش��ی نیز موجود باشد. بنابراین عالوه بر اس��تفاده از ابزارها و وس��ایل پیش ساخته ی در دسترس، اس��تفاده از ابزارهای ساده و حتی

دورریختنی در تهیه ی وسایل مورد نیاز آزمایش توصیه می شود.Ȗ عالوه بر مواد و رس��انه های آموزش��ی، محیط یادگیری نیز از عوامل موثر در بهبود فرآیند

یاددهی- یادگیری است، که کالس درس در کانون این محیط قرار دارد. جایی که مقدار زیادی از مواد یادگیری و وسایل آموزشی به منظور کمک به خودآموزی و فراگیران در آن موجود است. توانایی و اس��تعداد فراگیران برای یادگیری به ش��دت از محیط مدرس��ه متأثر است و در محیط ش��وق انگیز، آموزش س��هل تر صورت می گیرد. ازجمله عناصر آم��وزش علوم پروژه های تحقیقی است تا با فراهم نمودن فرصت هایی برای دانش آموزان ارتباط معناداری میان موضوعات درسی و محیط واقعی پیرامون خویش ایجاد کنند و دامنه ی فراگیری او را فراتر از کالس درس گسترش دهند و دانش آموزان را در کارهای خانه، بحث کالس، نوشتن، صحبت کردن و ... درگیر کنند و

در یک کالم دانش آموزان در فرآیند یاددهی- یادگیری می آموزند که چگونه یاد بگیرند؟

42

راهنمای معلم )علوم تجربی(

مهم�ترین�منابع�درس�علوم�عبارتند�از:Ȗ کتاب معلم )راهنمای تدریس معلم) درس علومȖ کتاب کار دانش آموزȖ کتب و وسایل کمک آموزشی درس علوم ویژه دانش آموزان کم توان ذهنی

43

ů مفهوم ارزشیابی در برنامه ی درسی علوم تجربی

فرهنگ روان آرتور وبر))) )985)) ارزش��یابی را در معنی عام »تعیین ارزش و یا اهمیت یک چیز« می دان��د و به صورت خاص تر ارزش��یابی را »تعیین میزان موفقیت یک برنامه، یک درس، یک س��ری

آزمایش و ... در رسیدن به هدف های اولیه ی آن ها« تعریف می کند.اولین تعریف رس��می از ارزش��یابی به نام رالف تایلر))) ثبت شده اس��ت. وی ارزشیابی را »وسیله ای

جهت تعیین میزان موفقیت برنامه در رسیدن به هدف های آموزشی مطلوب موردنظر« می داند.هدف ارزش��یابی قضاوت در مورد ارزش برنامه و مؤثر بودن برنامه برای کس��انی که در آن ش��رکت کردند. فرآیند ارزش��یابی مشخص می س��ازد چه چیزهایی خوب انجام شده و چه چیزهایی به اصالح و بهب��ود نیاز دارند. ارزش برنامه و مؤثر بودن یادگیری به وس��یله ی ارزش��یابی مش��خص می ش��ود. دانش آموزان باید به نحوی ارزیابی ش��وند که حداکثر فرصت برای نشان دادن توانایی هایشان به آن ها داده شود. ارزیابی های گوناگون باید با روش های مختلفی انجام گیرد تا به همه ی دانش آموزان اجازه دهد دانش ها و توانایی های خود را در علم نش��ان دهند. باید تفاوت های ش��خصیتی نظیر تفاوت های زبانی، جنسیتی، قومیتی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و ناتوانی ها مدنظر گرفته شود. قضاوت بر روی پیش��رفت دانش آموز باید بر پایه ی منابع و انواع مختلفی از ش��واهد باشد. ارزیابی در علم باید طوری طراحی شده باشد تا دانش و مهارت ها را ارزیابی کنند. این کار از طریق استفاده از شواهد گوناگونی

در مورد پیشرفت دانش آموزان که در شرایط و زمان های متفاوت گردآوری شده اند انجام می شود.

ů ارزشیابی درس علوم تجربی

ارزشیابی معتبر آن است که با هدف های برنامه آموزشی همخوانی داشته باشد. اگر پرورش مهارت طبقه بن��دی کردن از هدف های آموزش علوم اس��ت باید توانایی دانش آموز در طبقه بندی ارزش��یابی ش��ود. اگر توقع داریم آموزش علوم توانایی مش��اهده کردن را در دانش آم��وز پرورش دهد معلم باید آنان را در فرآیند آموزش علوم »مشاهده گر« بار بیاورد و همین مهارت را نیز ارزشیابی کند. بنابراین توانایی دریافت حاصل مش��اهدات دیگران، توانایی دانش آموز را در مهارت مش��اهده نشان نمی دهد. همان گونه که آموزش علوم خود یک فرآیند س��اخت گرا و پژوهش��گر است. ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان در طی همین فرآیند یک ارزش��یابی معتبر خواهد بود و این کار به هیچ وجه به س��ادگی

1. Arthur Weber2. Ralph Taylor

44

راهنمای معلم )علوم تجربی(

امتحان های کتبی رایج نیست.

ů راهبردهای ارزیابی

راهبرده��ای ارزیابی راهبردهایی هس��تند که به معلمان اجازه ارزیابی مس��تمر از درک پیش��رفت دانش آموزان را نشان می دهند.

راهبردهای ارزیابی یادگیری علوم ابتدایی ش��امل ارزیابی عملکرد در پروژه ها و تحقیق های علمی، نقشه های مفهومی، مجله علمی، پرسش و پاسخ، مشاهده و کار پوشه هاست))) )هیوز و ویر)))، 996))

ارزشیابی عملکردی )مدل ایستگاهی(ارزشیابی عملکردی نوعی آزمون عملی است که با استفاده از ابزار و وسایل، دانش علمی و محتوایی

دانش آموزان و هم چنین توانایی آنان در به کارگیری دانش فراگرفته شده را می سنجد.یکی از انواع آزمون های عملکردی، ارزشیابی مدل ایستگاهی است که به صورت کوتاه مدت )در یک روز) و یا بلند مدت در پایان نیم سال تحصیلی با عنوان آزمون پایانی، انفرادی طراحی و اجرا می شود. در آزم��ون عملک��ردی دانش آموزان در یک موقعیت عملی قرار می گیرند تا در جریان کار به نتیجه ی مش��خصی دست یابند. در این آزمون از دانش آموزان خواسته می شود تا مسائل معنی دار علمی، نظیر مس��ائلی که در زندگی روزمره با آن روبرو می ش��وند را حل کنند. بنابر نظ��ر ثوراندیک)3) و همکاران ))99)) ارزشیابی عملکردی، آزمون بسیار معتبری است که تأکید بر فرآیندهای یادگیری دانش آموز در س��طوح مختل��ف تحصیل دارد. آزمون های عملکردی به صورت بلند م��دت )پروژه ای)))) و یا کوتاه مدت برگزار می ش��ود. آزمون عملکردی مدل ایس��تگاهی که نحوه طراحی، ارزش��یابی و اجرای آن از

اهداف این نوشتار است جز نوع کوتاه مدت به شمار می آید.نمونه ای از ارزشیابی عملکردی)مدل ایستگاهی):

با روش ایس��تگاهی می توانید درس انواع غذاهای مفید و غیرمفید را ارزش��یابی کنید. ایس��تگاه ها می توانند به صورت زیر باشند.

1. Portfolio2. Hughes & Weir3. Svrndayk4. Project

45

ایستگاه�اولدانش آموزان هر گروه میان وعده هایی را که به مدرسه می آورند از لحاظ مفید و غیرمفید بودن بررسی می کنند. برای نمونه کارت هایی تهیه کرده و خوراکی هایی را که در یک روز اعضای گروه مصرف کرده اند را بر روی کارت ها بنویسند. جدولی تصویری و دو قسمتی مشابه نمونه را تشکیل دهید پس از مشورت

کارت ها را اگر فکر می کنند خوراکی مفید است در ردیف راست جدول بچسبانند و بالعکس.

خوراکی های غیرمفیدخوراکی های مفید

ایستگاه��دومبا مشورت مجدد تصمیم بگیرند مصرف چه خوراکی هایی را باید ادامه دهند و یا آن را حذف کنند

و یا مقدار مصرف آن را تغییر دهند.

ایستگاه�سومعملکردهای مناسب و نامناسب در استفاده از خوراکی های مفید و غیرمفید را در زندگی روزمره با

کامل کردن جدول هفتگی یا روزانه با کمک والدین، تشخیص دهند.

جمعهپنج شنبهچهارشنبهسه شنبهدوشنبهیک شنبهشنبه

صبحانه

ناهار

شام

میان‌وعده

46

راهنمای معلم )علوم تجربی(

نقشه مفهومینقش��ه های مفهومی))) می توانند به عنوان ابزارهایی برای مرور و سازمان دهی اطالعات مورد استفاده قرار گیرند. در استفاده ار نقشه های مفهومی هم به هنگام نمایش و هم به هنگام تهیه ی آن ها مطالب چندین بار برای یادگیرنده تکرار می شوند. در نقشه های از قبل آماده شده دانش آموز به مرور دیداری مطالب و در تهیه نقش��ه ها دانش آموز به مرور نوشتاری مطالب می پردازد. هم چنین یک مزیت بزرگ استفاده از نقشه های مفهومی این است که آن ها تصویری جامع و روشن از مفاهیم و رابطه بین آن ها را در یک فضای کوچک فراهم می کنند و فرد می تواند به آس��انی بر هر قس��متی از آن متمرکز شود. امکان مرور مفاهیم از این طریق بس��یار س��ریع تر و علمی تر از خالصه برداری های غیرترسیمی است. بنابراین نقش��ه های مفهومی می توانند هم در یاددهی و هم در ارزش��یابی مورد اس��تفاده قرار گیرند.

بنابراین کاربرد نقشه های مفهومی را می توان به صورت زیر بیان کرد )کین چین))), 006)).

1-�وسیله�ای�برای�آموزشزمانی است که معلمان در فرآیند آموزش از نقشه های مفهومی جهت ارایه درس استفاده می کنند و به مفاهیم مهم و رابطه ی آن ها با سایر مفاهیم توجه بیشتری می کنند. استفاده از نقشه های مفهومی

در آموزش باعث می شود که وقت کالس صرف موضوعات کم اهمیت نشود.

2-�وسیله�ای�برای�ارزشیابی�تکوینینقش��ه های مفهومی که خود دانش آموزان تهیه می کنند، ابزار بسیار مناسبی برای تشخیص نواقص یادگیری آن ها محس��وب ش��ده و معلم با توجه به ارتباط های درست و نادرست در این نقشه ها نکاتی

را که دانش آموزان خوب متوجه نشده اند تشخیص می دهد.

3-�وسیله�ای�برای�ارزشیابی�پایانیپ��س از پایان واح��د یادگیری می توان برای س��نجش یادگیری های تراکم��ی دانش آموزان از آنان

خواست تا به تهیه نقشه مفهومی موضوع های آموزش داده شده بپردازند.

کارپوشهاز دید بس��یاری از کارشناسان و متخصصان ارزشیابی، یکی از بهترین شیوه های ارزشیابی مستمر، پویا و س��ازنده به خصوص در حوزه های علوم تجربی ارزش��یابی پوشه ای اس��ت که به معلم، والدین و

1. Concept Map2. Kinchin

47

دانش آموز اطالعات کافی را از میزان پیشرفت دانش آموز و چگونگی آن ارایه می دهد.کارپوشه مجموعه کارهای ساخته و ارایه شده توسط دانش آموز است که در طول یک مدت طوالنی جمع آوری می ش��ود و به معلم این امکان را می دهد که رشد دانش آموز و پیشرفت کلی یادگیری وی

را در طول آن مدت، مورد ارزیابی قرار دهد.پوش��ه ی کار هم چنین فرصت شناخت و اصالح اش��تباهات را به دانش آموز می دهد. به این ترتیب دانش آموز را در فرآیند آموزش خود س��هیم می س��ازد. عالوه بر این زمانی که قرار اس��ت دانش آموز موردی از کارهای خود را برای نگه داری در پوشه انتخاب کند فرصتی برای تمرین تصمیم گیری های

آگاهانه و قضاون مسئوالنه پیدا می کند.آزمون های مداد- کاغذی، نوارهای صوتی، مدل ها، کاردستی ها و ... را می توان در کارپوشه گذاشت.

نمونه کارها را در صورتی می توان در کارپوشه نگه داشت که دارای ویژگی های زیر باشند:Ȗ .نمونه ها نشان دهند که در پایان یک واحد علمی، اهداف خاصی به دست آمده استȖ .نمونه ها پیشرفت چشمگیر در کاربرد یک مهارت علمی را نشان دهندȖ .نمونه ها یک نقطه ضعف در دانش یا مهارت دانش آموزی را نشان دهندȖ .نمونه ها پیشرفت قابل مالحظه و حتی شناختی فراتر از محتوای دروس را نشان دهند

کارپوشه به معلم این امکان را می دهد که یک قضاوت حرفه ای در مورد یادگیری دانش آموزان داشته باشد.

پرسش و پاسخگفت وگوی میان معلم و دانش آموز از طریق پرسیدن سؤال زمانی که در حال ارزیابی یادگیری دانش آموز

است بسیار مفید می باشد و برای فعال کردن تفکر و کشف درک به معلمان پیشنهاد شده است:- برای پاس��خ س��ؤاالت به دانش آموز زمان کافی داده و از آن ها بخواهند تا فکر خود را در گروه های

کوچک به بحث بگذارند و یک نماینده به نمایندگی از گروه صحبت کند.- از دانش آموزان بخواهند از بین پاسخ های متفاوت یک گزینه را انتخاب کند.

- از تمام دانش آموزان بخواهند جواب ها را بنویسند و انتخاب های خود را بخوانند.در فرآیند پرس��ش و پاس��خ ، بر پرسیدن سؤال و تداوم ساخت س��ؤاالت معنادار تأکید شده است. پرسیدن س��ؤال از دانش آموز به صورت منظم نیز پیشرفت آنان را نشان می دهد. گیبسون))) )998)) معتقد است که پاسخ دانش آموز به سؤاالت می تواند یک ابزار ارزشمند برای یادگیری باشد و پاسخ هر

1. Gibson

48

راهنمای معلم )علوم تجربی(

دانش آموز نشان دهنده درک و بینش کلی نسبت به چگونگی پیشرفت آنان است و تفکر دانش آموزان و توانایی های آنان را به صورت یک فرضیه نمایان می سازد )مهدوی، )39)).

ů اهمیت بازخورد در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی

در روش س��نتی بازخورد معلم در قالب نمره و رتبه اس��ت. به عبارتی دانش آموز هیچ اطالعاتی از کیفی��ت کارش نمی گی��رد و نیز توصیه ای برای پیش��رفت بهبود کار هم دریاف��ت نمی کند. به جرأت می توان گفت یکی از مهم ترین وجوه یک ارزش��یابی معتبر در فرآیند آموزش بازخوردی اس��ت که به معلم و دانش آموز می دهد. این بازخورد می تواند س��ازنده باشد، اگر اطالعاتی که به معلم و دانش آموز می دهد با توجه به هدف های آموزش و نیز توانایی های دانش آموز باشد. بازخورد معموالً به دانش آموز پی��ام می ده��د که »چه دانش و یا مهارتی کس��ب کرده ام«، »در چه مواردی باید بیش��تر کار کنم؟«

»نقطه ی قوت کارم چه بود؟« و ...

ویژگی�های�یک�بازخورد�مناسب��)- با توجه به ویژگی های هر دانش آموز صورت گیرد.

)- به موقع است3- برای دانش آموزان قابل فهم است.

)- دانش آموز می تواند از آن استفاده کند.5- راهکارهای ترمیمی همراه بازخورد ارائه می شود.

نکت��ه قابل توجه در آموزش دانش آموزان کم توان ذهنی این اس��ت ک��ه هر کالس و هر دانش آموز ویژگ��ی خ��اص خود را دارد که ممکن اس��ت بر نقط��ه تمرکز مالک ها تأثیر یگ��ذارد. به عبارت دیگر توانایی ه��ای دانش آموزان تعیین می کنند که معلم بر چه مواردی باید بیش��تر تمرکز کند. هدف ها و

مالک ها مشخص اند، اما نقطه تمرکز معلم در فرآیند آموزش می تواند متغیر باشد.

فصل چهارم

کودکان چگونه علوم را یاد می گیرند؟ مدیریت محیط یادگیری

روش های یاددهی- یادگیری

50

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů کودکان چگونه علوم را یاد می گیرند؟

علم مطالعه ی طبیعت اس��ت. کودکان علم را مانند هر چیز دیگر از راه های گوناگون یاد می گیرند آنان چیزی را بیشتر یاد می گیرند که به آن عالقه مند باشند و فایده ی آن را بدانند.

کودکان به روش های گوناگون می توانند علم آموزی کنند که به چند مورد از این روش ها اشاره می شود:

1- آزمایش کردنآزمایش یکی از مهم ترین روش آموختن اصول و نتایج کلی علم اس��ت در آزمایش کردن باید به

نکات زیر توجه داشت:Ȗ .آزمایش باید ساده باشدȖ آزمای��ش باید به نح��وی انجام گیرد که دانش آم��وزان را به تفک��ر وا دارد. معلم نباید همه

جزئیات را به طور واضح به دانش آموز بگوید وگرنه به رشد فکری او کمکی نمی کند.Ȗ دانش آموزان باید از منظور آزمایش باخبر باش��ند. برای رسیدن به هدف آزمایش باید طرح

و نقش��ه ای داشت. ابتدا باید مواد الزم تهیه و بسته به نوع آزمایش حتی المقدور خود دانش آموز آزمایش را انجام دهند.

Ȗ آزمایش با وسایل ساده انجام شود و دانش آموزان در نتیجه گیری باید با احتیاط عمل کنندزیرا یک بار آزمایش کردن نمی تواند چیزی را ثابت کند و باید نتایج به دس��ت آمده را در زندگی

روزمره استفاده کند.

2- خواندنخواندن یکی از مؤثرترین راه های آموختن مطالب علمی است. دانش آموزان باید هنگام مطالعه از مطلب موردنظر یادداشت برداری انجام دهند. مطالعه به منظور خاصی مثل تحقیق درستی یا نادرستی

یک موضوع انجام می شود.

3- مشاهدهیکی دیگر از راه های اساسی برای آموزش علوم مشاهده است. مشاهده از طریق خوب دیدن، خوب ش��نیدن، لمس کردن، بوییدن و چش��یدن انجام می گیرد. دانش آموز باید بیاموزد که مشاهدات را با دقت انجام دهد و درس��ت گزارش دهد. معلم باید دانش آموزان را به دقت در مش��اهده ترغیب کند تا

به جزئیات توجه خاصی نشان دهند.

51

مشاهده به قصد جمع آوری اطالعات، مقایسه و طبقه بندی انجام می گیرد.

4- گردش علمیگردش علمی به منظور حل مسئله و جمع آوری اطالعات بخش مهمی از آموزش علوم است. گردش علمی این فرصت را در اختیار دانش آموزان می گذارد که از طریق مشاهده طبیعت، وقایع، فعالیت ها، اشیا و مردم تجربه علمی به دست آورند و با مشاهده مستقیم تفاوت ها با مشابهت ها، آشنایی بیشتری

با محیط اجتماعی و مفاهیم را که در کالس مورد بحث قرار می گیرد بهتر در ذهن خود بپرورانند.

5- وسایل بصریدیدن یک فیلم، موالژ و عکس مربوط به موضوع درس و یا مدل های مربوط می تواند کمک شایانی

به آموزش علوم کند.بدی��ن ترتیب دانش آم��وزان از طریق فعالیت های گوناگون علم آموزی کنن��د. انتخاب هر فعالیتی

بستگی به آن دارد که هدف چه باشد؟ فعالیت باید برای فهم و عالقه بیشتر باشد.

52

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ů مدیریت محیط یادگیری

ایجاد محیط های یادگیری مناسب و مؤثر �معلمان در صورتی می توانند محیط های یادگیری مناسب و مؤثر خلق کنند که در آن ها:

Ȗ ش��رایط مشارکت همه ی دانش آموزان مهیا باش��د. تعامل دانش آموز و معلم یکی از عواملمدیریت کالس اثربخش اس��ت. در کالسی که با راهبردهای مدیریتی اثربخش و کارآمد هدایت می ش��ود معلم یکی از اهداف اولیه آموزش��ی اش را پیشرفت و افزایش استقالل و عدم وابستگی دانش آموزان قرار می دهد. او در کالس با حرکت کردن و صحبت کردن با تک تک دانش آموزان، رفت��ار آن��ان را به طور فعاالنه ای کنترل می کن��د. و به معلم این قابلی��ت و توانایی را می دهد تا ب��ا تعداد کثیری از دانش آموزان ب��ا نیازهای مختلف یادگیری رو برو ش��ود. و روی حضور فعال دانش آموزان در پروس��ه یادگیری تأکید می کن��د. و فعالیت هایی را انتخاب می کند که منجر به

ایجاد یک تفکر فعال است.Ȗ .تمامی دانش آموزان در آن احساس امنیت کنند و بتوانند به طور مناسبی مشارکت داشته باشندȖ نظرات و نگرش های کلیش��ه ای را به چالش درآین��د تا دانش آموزان یاد بگیرند به تفاوت ها

احترام بگذارند و نس��بت به آن ها نگرش مثبت داش��ته باشند. خواه این تفاوت ها ناشی از نژاد و قومیت باشد، خواه جنسیت، خواه به دلیل توانایی یا عدم توانایی.

Ȗ دانش آموزان یاد بگیرند که در برابر رفتارها و اعمال خود مس��ئولیت دارند چه در مدرس��هباشند و چه در محیط های اجتماعی بزرگ تر.

Ȗ .همه اشکال ایجاد مزاحمت، آزار، اذیت و ... به چالش کشیده شوندȖ دانش آم��وزان امکان و توان آن را بیابند که با آرامش و امنیت خاطر در موضوعات درس��ی

مشارکت داشته باشندو به خصوص در موضوعاتی از قبیل فن آوری، طراحی و ...

ایجاد حفظ انگیزه و تمرکز �معلمان با روش های زیر می توانند انگیزه و تمرکز دانش آموزان را حفظ کنند.

Ȗ .استفاده از روش های مناسب تدریس برای حصول یادگیری با سبک های یادگیری مختلفȖ استفاده مناسب و به جا از روش های مناسب و سازمان یافته راهکارها و فعالیت های انفرادی یا

گروهی به جهت حصول اطمینان از این که تمام نیازهای یادگیری مدنظر قرار گرفته است.

53

Ȗ ایجاد تنوع در محتوای موضوعات و ارائه آن ها به این منظور که با نیازهای متفاوت یادگیریدانش آموزان سازگاری داشته باشد.

Ȗ برنامه ری��زی کار و فعالیت ب��رای دانش آموزان که بر مبنای عالی��ق، تجارب و ویژگی هایفرهنگی آنان باشد.

Ȗ اس��تفاده از مواد، مطالب و موضوعاتی که انعکاس دهنده انواع مختلف عقاید و فرهنگی هایمثبت باشند تا بتوانند تصورات مثبتی از مفاهیم قومیت و توانایی و ناتوانی در ذهن دانش آموزان

ایجاد کند.Ȗ طراح��ی و بازبینی فضای کار و فعالیت دانش آموزان به گونه ای که بتوانند در چنین فضایی

فرصت یادگیری مؤثر داشته باشند و بتوانند به موفقیت برسند.Ȗ ایف��ای نقش در جهت ایجاد عالق��ه و تداوم یادگیری در دانش آموزانی که در مدت طوالنی

غایب بوده و یا از فضای آموزش و یادگیری دور بوده اند.

آماده سازی فرصت های برابر �روش های تدریسی که باعث ایجاد فرصت برابر می شوند باید دارای خصوصیات ذیل باشند:

Ȗ این اطمینان را به وجود آورند که دانش آموزان می توانند در یک برنامه درسی مشابه شرکتکنند، خصوصاً در آموزش علوم، طراحی و فن آوری.

Ȗ مورد توجه و لحاظ قرار دادن عالیق گرایش های دختران و پسران با یک سری از فعالیت هادر زمینه های کاری و متناسب و درنظر گرفتن گزارش نتایج.

Ȗ لحاظ باورهای فرهنگی و مذهبی خاص دانش آموزان در زمان ارائه عقاید یا تجارب شان و یادر ارتباط با استفاده از اقسام خاص ابزار و تجهیزات به طور اخص در آموزش علوم، طراحی و فن آوری.

Ȗ پرهیز از طبقه بندی کلیش��ه ای در هنگام س��ازمان دهی دانش آموزان به گروه های مختلفو تعیی��ن فعالیت هایی که به آن ها س��پرده می ش��ود با ترتیب زمانی برای دسترس��ی به ابزار و

تجهیزات الزم.Ȗ فراهم نمودن شرایط الزم برای شرکت دانش آموزانی که دارای مشکل و ناتوانی های مختلف

یا دانش آموزان تحت مراقبت های ویژه پزش��کی در همه موضوعات درس��ی هس��تند و توانمند س��ازی آن ها به بهترین نحو برای حضور، پیشنهاد نقش های کاری مثبت به آنان همراه با ایجاد ش��رایط مناس��ب برای فعالیت آن ها. به طورکلی همراه و هماهنگ بودن ب��ا آن ها هنگام نیاز تا

کسب نتیجه ی مطلوب.

54

راهنمای معلم )علوم تجربی(

استفاده از روش های ارزیابی مناسب �معلمان در صورتی می توانند از روش ها و ابزارهای ارزیابی استفاده کنند که دارای خصوصیات زیر باشند:

Ȗ با روش های مختلف یادگیری تناس��ب داشته و ش��رایط مطمئن برای دانش آموزان به وجودآورد که هنگام ارزشیابی، به آنان به اندازه کافی فرصت داده می شود، تا شایستگی هایشان را نشان داده و با بهره گیری از راه ها و ابزار مناسب میزان یادگیری خود را بدون ترس به نمایش بگذارند.

Ȗ .دانش آموزان با روش های ارزیابی آشنا باشند و به حد کافی آمادگی الزم را کسب کرده باشندȖ .از هرگونه تبعیض و مشکل کلیشه ای در استفاده ار مطالب و موضوعات مبرا باشندȖ برای دانش آموزان فرصت های آش��کار به منظور نشان دادن میزان یادگیری شان و کمک به

آن ها در جهت آمادگی برای یادگیری بیشتر فراهم آورند.

تنظیم و سازمان دهی اهداف یادگیری �معلمان اهدافی را برای یادگیری درنظر گرفته و سازمان دهی می کنند که:

Ȗ بر مبنای دانش و آگاهی، تجربیات و هم چنین توانایی های دانش آموزان باشد تا بتوان نقاطضعف آن را بهبود بخش��یده و بتوانند با گذش��ت زمان پیشرفت خود را در رسیدن به آن اهداف

به نمایش بگذارند.Ȗ اهداف قابل دستیابی و در عین حال رقابتی باشد و با ایجاد حس رقابت در دانش آموزان به

آن ها کمک کند تا به درجه مناسبی از اعتماد به نفس برسند و با اتکای بیشتر به خود در جهت افزایش توانایی های یادگیری شان تالش کند )برنامه درسی ملی انگلستان، ضرغام پور، 1392(.

55

ů روش های یاددهی- یادگیری

در برنامه درس��ی علوم و روش های آموزش آن، تأکید اساسی بر روش هایی است که یادگیرنده در آن نقش فعالی دارد. در این روش ها نقش اصلی در فرآیند یادگیری به عهده فراگیر اس��ت و اوس��ت که فرآیند یاددهی- یادگیری را پیش می برد. بنابراین سایر عوامل مانند محتوای آموزشی، تجهیزات و ابزاره��ای آموزش��ی و اقدام��ات معلم همگی در ارتباط ب��ا فعالیت یادگیرنده معن��ی و مفهوم پیدا می کنند. معلم در این روش ها نقش جهت دهنده و س��ازمان دهنده را دارد و می کوش��د تا فعالیت های

یادگیرندگان را متناسب با هدف های درس در مسیر صحیح پیش ببرد.به طورکلی در روش های تدریس مبتنی بر فعالیت یادگیرنده، ویژگی های زیر را می توان مشاهده کرد:

Ȗ .استقالل یادگیرنده در جریان یادگیری بسیار اهمیت داده می شودȖ دانش آموز می تواند براس��اس تجارب و اطالعات شخصی خود نقش مؤثر و فعال در فرآیند

یادگیری داشته باشد.Ȗ .معلم نیز به همان اندازه از دانش آموز یاد می گیرد که دانش آموز از ویȖ یادگیرنده از طریق خودارزشیابی، میزان پیشرفت خود را در جریان یادگیری مورد بررسی

و ارزیابی قرار می دهد.هر اندازه معلمان با روش های متفاوتی آشنا باشند، ابزارهای متعددی را در اختیار خواهند داشت که بتوانند توس��ط این ابزارها محت��وا و مواد دلخواه را در ختیار دانش آم��وزان قرار دهند. درواقع در رویکرد جدید آموزش علوم تالش می شود با نگاهی نو طیف گسترده ای از شیوه های گوناگون تدریس را درنظر گرفتن توانایی ها و کاس��تی های هر روش در جای مناسب خود به کار می رود که مختصراً به

آن ها اشاره خواهد شد.

روش پرسش و پاسخیکی دیگر از روش هایی که به کارگیری آن دانش آموزان را به سمت یادگیری فعال سوق می دهد، روش »پرس��ش و پاسخ« اس��ت. در یک کالس فعال و خوب علوم هم دانش آموزان و هم معلم سؤال

کننده و پاسخ دهنده هستند. اما نکته اساسی، چگونه پرسیدن و چگونه پاسخ دادن است.پرسش های ما، درواقع بازتاب میل درونی ما به فهمیدن و دانستن است. اصوالً منشا تولید علم و

دانش بشر را می توان همین کنجکاوی و میل درونی دانست.اهمیت روش پرسش و پاسخ در آموزش علوم به حدی است که آن را یکی از روش های مهم آموزش

56

راهنمای معلم )علوم تجربی(

درس می دانند. این روش به روش س��قراطی معروف ش��ده اس��ت و ریش��ه تاریخی نیز دارد. در روش سقراطی، مربی با طرح پرسش های هدفدار، یادگیرنده را به سمت فهم مطالب موردنظر هدایت می کند.در پروس��ه پرسش و پاس��خ، مهارت س��ؤال پرس��یدن امری حیاتی و ضروری محسوب می شود. این پروس��ه به معل��م اجازه می دهد تا مباح��ث را با کل کالس و در گروه ه��ای کوچک و یا تک تک دانش آموزان مطرح و تقویت کند. برای ایجاد یک تفکر سطح باال، معلمان باید پرسش هایی را بپرسند ک��ه به پردازش ذهن��ی از طرف دانش آموزان احتیاج دارند و نباید س��ؤاالتی را بپرس��ند که صرفاً به یادآوری چیزی از حافظه احتیاج دارند، در ادامه یک س��ری از راهبردهای مربوط به س��ؤال پرسیدن

مطرح می شود که تفکر سطح باالیی از دانش آموزان را بیرون می کشند:Ȗ »با پرس��یدن س��ؤاالتی مثل: »چرا این طور فک��ر می کنی؟« یا »چه نتیج��ه ای می گیری؟

دانش آموزان را ملزم به دستکاری اطالعات قبلی و کاربرد آن ها کنید.Ȗ .از دانش آموزان بخواهید یک نظریه یا تعریف را با کلمات خودشان بیان کنندȖ با پرس��یدن س��ؤاالتی مثل »در اینجا به چه چیزی توجه می کنید؟« »راجع به این توضیح

بده« و »چه چیزی می بینید« دانش آموزان را در فرآیند مش��اهده و توضیح یک رویداد یا شیء شرکت دهید.

Ȗ از دانش آموزان بخواهید دو یا چند شیء، جمله یا نمایش را با هم مقایسه کنند و شباهت هاو تفاوت های بین آن ها را شناس��ایی و تعریف کنند. درحین شناس��ایی شباهت ها، دانش آموزان شروع به تعیین الگوهایی خواهند کرد که می تواند منجر به درک و فهم یک مفهوم و قانون شود.

Ȗ بعد از پرس��یدن س��ؤال از یک دانش آموز باید 3 یا چند ثانیه بیش��تر صبر کنید، سپس ازدانش آموز دیگری س��ؤال بپرس��ید. هنگامی که معلمان در طی پروس��ه س��ؤال پرسیدن، زمان

انتظارشان را افزایش می دهند، کیفیت و فراوانی پاسخ های دانش آموز اصالح می شود.Ȗ دانش آموزان باید فرصت هایی داش��ته باش��ند تا با توجیه یا توضیح پاسخ هایشان اطالعات

خود را پردازش و تجزیه و تحلیل کنند آن ها باید اطالعات مربوط به ابعاد »چرایی«، »چگونگی« و ... مفهوم دست یابند.

57

ů نکات اجرایی

ب��ه دلیل اهمیت ای��ن روش و برای ترویج به کارگیری آن در کالس علوم، ما باید درباره چگونگی پرسش و پاسخ اطالعات کافی داشته باشیم. اصوالً پرسش ها به چند دسته تقسیم می شوند:

الف( پرس�ش های تمرکزدهنده: این گونه پرس��ش ها توجه دانش آموزان را به موضوع فعالیت جلب می کند؛ مثاًل وقتی معلم از دانش آموزان می خواهد که مشاهده کنند و پاسخ دهند که چه می بینند، چه می شنوند و چه لمس می کنند، این که دو چیز را مقایسه کنند، طرح این پرسش ها سبب می شود

که دانش آموزان فعالیت ها را دقیق تر و هدفدار انجام دهند.ب( پرس�ش های مربوط به ش�مارش و اندازه گیری: پرسش هایی هس��تند که باعث دقیق تر شدن انجام فعالیت می ش��وند. پرس��ش هایی مانند چه مدت، چند تا، چه مقدار، چ��ه اندازه و غیره. چنین پرس��ش هایی باعث کمی تر شدن فعالیت ها می شوند. یکی از اهداف ما این است که بچه ها مشاهدات

کیفی خود را به مشاهدات کمی تبدیل کنند.پ( پرس�ش های مقایس�ه ای: این پرسش ها دانش آموزان را به سمت مقایسه دو کمیت، دو چیز یا

دو پدیده سوق می دهند و آنان را به مشاهده گرانی دقیق تبدیل می کنند.ت( پرس�ش های فعالیت پذیر: این پرسش ها دانش آموزان را به انجام فعالیت دعوت می کند و آنان را برای پاسخ دادن به این پرسش ها مجبور به انجام فعالیتی هستند؛ مثاًل وقتی می پرسیم »اگر یخ را حرارت دهیم، حجم آن چه تغییری می کند؟ دانش آموز برای پاسخ دادن به این پرسش باید فعالیت

موردنظر را انجام دهد«.بهترین نوع پرس��ش ها، پرسش های فعالیت طلب هس��تند، یعنی پرسش هایی که دانش آموز را به انج��ام فعالیتی برای پاس��خ گویی و در نتیجه یادگیری فعال وا می دارد. با وجود این که پرس��ش های کل��ی می توانند به ایجاد و تقویت یک ی��ا چند مهارت در دانش آموز بینجامد. اما برای نیل به هر یک از این مهارت ها نیز می توان پرس��ش های اختصاصی مطرح کرد. که پاس��خ گویی به هر کدام از آن ها دانش آموزان را به طور ویژه به یکی از مهارت ها می رس��اند. پرس��ش ها را می توان به دو گروه »هم گرا«

و »واگرا« نیز طبقه بندی کرد.پرس��ش های هم گرا پرسش هایی هس��تند که پاسخ مشخص و ثابتی دارند و پاسخ آن ها به شرایط

مختلف و نظر پاسخ دهنده بستگی ندارد.پرس��ش های وا گرا پرس��ش هایی هس��تند، که از منظرهای متفاوت می توانند پاسخ های مختلفی

داشته باشند و پاسخ آن ها گاهی وابسته به زاویه دید پاسخ دهنده است.

58

راهنمای معلم )علوم تجربی(

پرسش ها و نظرات مختلف و متباین دانش آموزانیکی از عوامل اصلی پروسه روش تدریس پرسش و پاسخ است، و نه تنها دانش آموزان را در مباحث کالس��ی ش��رکت می دهد، بلکه به آن ها اجازه می دهد تا به طور مس��تقل، خالقانه و خیلی جدی فکر کنند. این روش به دانش آموزان یاد می دهد تا مس��ئولیت یادگیری خودشان را به عهده بگیرند. و یک حس مسئولیت مشترکی نسبت به یادگیری کل کالس دارند. در پرسش واگرا معلم می تواند با طرح

پرسش های مختلف، پاسخ های متفاوت زیادی را از دانش آموزان بشنود.در مقابل هنر خوب پرس��یدن، هنر خوب پاس��خ دادن نیز وجود دارد. هر سؤال دانش آموز درواقع آمادگی او را برای یادگیری نش��ان می دهد. این محرک یادگیری نقطه عطف کار معلم اس��ت و معلم باید این فرصت را غنیمت بش��مارد. هنگام مواجه شدن با پرس��ش دانش آموز، راه های متفاوتی برای پاس��خ دادن وجود دارد؛ بعضی از معلمان پاسخ سؤال را مستقیم و به طور کامل در اختیار دانش آموز می گذارن��د، بعضی دیگر پرس��ش را به خود دانش آموز برمی گردانند و بعض��ی نیز برای یافتن کتاب، مجله ها و منابع دیگری را به دانش آموزان معرفی می کنند. گاهی هم می توان پرسش دانش آموز را به

سمت یک فعالیت مناسب هدایت کرد.گاهی عکس العمل معلم نس��بت به سؤاالت مطرح ش��ده، در دانش آموزان بسیار موثر است. مثاًل اظهار تعجب، ش��گفتی و عالقه معلم باعث جلب توجه بقیه ی دانش آموزان به س��ؤال می ش��ود. پس هنگام پاس��خ دادن به س��ؤاالت دانش آموزان اصل این اس��ت که معلم از دادن پاسخ صحیح بپرهیزد.

یعنی آن ها را در مسیر یادگیری فعال قرار دهند.معلم هنرمند معلمی اس��ت که پرس��ش های دانش آموزان را به یک سلسله فعالیت های یادگیری

تبدیل کند تا دانش آموزان با انجام دادن این فعالیت ها به پاسخ پرسش خود برسند.معل��م باید در بس��یاری از موارد با ش��هامت کلمه »نه« را ب��ر زبان آورد. و »ن��ه« گفتن معلم به دانش آموزان یاد می دهد که او دانای کل نیس��ت. بهترین روش پاسخ گویی به پرسش ها این است که

معلم به دانش آموزان بگوید »بچه ها، بیایید با هم یاد بگیریم«.این کار ترس ندانستن را از دانش آموزان می گیرد و درضمن باعث ایجاد رابطه ی عاطفی بین معلم

و آن ها می شود.

روش تدریس بازی نقش یا ایفای نقشه��دف از اجرای الگوی تدریس بازی نقش کمک به دانش آموز اس��ت تا ش��خصیتی منحصربه فرد بس��ازد و این مهم را در قالب آن چه در مواد درس��ی پیش بینی شده است، عملی کند. الگوی تدریس

59

ب��ازی نق��ش فرصتی را ایجاد می کند که در آن یادگیرندگان در تحصیل موقعیت ها به صورت همیار و مشترک فعالیت کنند. به ویژه یادگیرندگان شیوه ای آزاد منشانه برای پرداختن به انواعی از واقعیت های

اجتماعی را به وجود می آورند.یادآوری می شود که جریان بازی نقش نمونه ی زنده ای از رفتار انسان را مهیا می سازد که به مثابه

ابزاری در خدمت دانش آموزان قرار می گیرد تا آنان:Ȗ .احساسات خود را بروز دهندȖ .از بینش خود در نگرش ها، ارزش ها و برداشت های خود سود جویندȖ .نگرش ها و مهارت های حل مسائل را به وجود آورده و گسترش دهندȖ .مواد درسی را از طریق گوناگون بررسی کنند

مراحل اجرای الگو

مرحله نخست: آماده کردن گروه �مرحله نخست الگوی تدریس بازی نقش دارای سه قسمت است.

1- آشناسازی دانش آموزان با مسأله.2- آماده کردن گروه با توصیف روشن مسأله با استفاده از مثال ها.

3- پرسیدن سؤاالتی برای برانگیختن تفکر دانش آموزان.

مرحله دوم: انتخاب شرکت کنندگان بازی نقش �معلم با توجه به آمادگی که از لحاظ ذهنی در دانش آموزان ایجاد ش��ده اس��ت، که همه احس��اس می کنند مس��ئله دش��وار مربوط به همه آن ها است، سعی می کند از افراد داوطلب برای ایفای نقش ها

بهره بگیرد.

مرحله سوم: صحنه آرایی �معلم در این مرحله تالش می کند تا نقش فرد را به ایفاگر نقش بازگو کند، و نحوه ی وارد شدن به کار نمایش را توضیح دهد. معلم مکانی را برای نشس��تن دانش آموزان انتخاب می کند و امکان اجرای

برنامه تدارک شده را فراهم می کند.

مرحله چهارم: آماده کردن تماشاگران �تماشاگران الگوی تدریس بازی نقش، تماشاگرانی نیستند که به منظور سرگرم شدن گردهم آمده

60

راهنمای معلم )علوم تجربی(

باش��ند. آنان برای درک اهمیت مس��أله و بنا به ضرورت به تماش��ای بازی نقش ها می پردازند. توجیه اهمیت و ضرورت بازی نقش به عهده معلم است.

مرحله پنجم: اجرای بازی �در این مرحله است که بازیگران به ایفای نقش می پردازند و معلم آن ها را هدایت می کند.

مرحله ششم: بحث و ارزشیابی �اج��رای بازی س��ؤاالتی را در اذهان به وجود م��ی آورد. معلم، ایفاگران نقش ها و تماش��اگران همه س��ؤاالتی را طرح می کنند. براساس س��ؤاالت طرح شده و با توجه به سؤاالتی که معلم برای بازیگران

مشخص کرده است، به بحث سازمان داده می شود.

مرحله هفتم: اجرای دوباره بازی نقش �معل��م بحث و نظر ارائه ش��ده در مرحله هفتم را جمع بندی می کن��د. بازیگران نقش ها در جریان

اصالحات نقش های ایفا شده قرار می گیرند و بازی نقش مجدد صورت می گیرد.

مرحله هشتم: بحث و ارزشیابی �بحث و ارزشیابی این مرحله به طور دقیق همانند بحث و ارزشیابی مرحله ششم است.

مرحله نهم: تعمیم و ارائه تجارب و موقعیت ها و افراد دیگر �مرحله نهم اهمیت بسیار زیادی در الگوی تدریس بازی نقش دارد. اگرچه هر کدام از مراحل حائز اهمیت ویژه ای هس��تند. در این مرحله آن چه به صورت بازی نقش اجرا ش��ده اس��ت، به موقعیت های

مسأله دار و مشکل دار واقعی ارتباط داده می شود. هم چنین، اصول اساسی رفتارها معین می گردد.

یادگیری مشارکتیج��ان دیوی��ی این مفهوم را در خالل نیمه اول قرن بیس��تم به خوبی معرف��ی می کند. همیاری به موجب نظر دیویی به عنوان اولین اس��اس و پایه تحول تعدادی از الگوهای آموزش��ی و فعالیت انجمن پیش��رو در آموزش و پرورش محس��وب می ش��ود و از تحقق و رش��د الگوهای اجتماعی در آموزش و

پرورش حمایت می کند )بهرنگی، 1385(.در رویک��رد مش��ارکتی دانش آموزان از طریق همکاری و مش��ارکت در قال��ب گروه ها به یادگیری می رس��ند و در قبال یادگیری احساس مسئولیت می کنند. زمانی که هم کالسی هایشان نیاز به کمک داش��ته باشند به کمک می شتابند و موفقیت دیگران، موفقیت آن ها و شکست دیگران شکست آن ها

61

محسوب می شود. این رویکرد موجب یادگیری عمیق تر و خالقیت و نوآوری بیشتر شاگردان می شود )شاخر، 2001()1(.

مشخصه های یادگیری مشارکتی �تمایز بین یادگیری مش��ارکتی با س��ایر فعالیت های��ی که جنبه کار گروهی دارن��د تنها از طریق تعریف مشخصه های یادگیری مشارکتی امکان پذیر است. در این زمینه نظریه پردازان مختلف هر یک

مشخصه هایی برای یادگیری مشارکتی ذکر کرده اند.

1- همبستگی مثبتفعالیت ه��ای گروهی زمانی ش��کل همیاری به خود می گیرند ک��ه اعضای گروه همه باور کنند که موفقیت هر یک در گرو موفقیت فردفرد اعضای گروه اس��ت. بنابراین برای تحقق هدف های گروه این همبس��تگی از راه های گوناگونی مانند: تقسیم کار، توزیع منابع آموزشی و تعیین نقش افراد در گروه

امکان پذیر است.

2- مسئولیت فردیمسئولیت فردی به این معنی است که هر یک از افراد، خود را موظف بداند در مورد تکالیف تعیین شده برای گروه به خوبی مطالعه کند و آن ها را انجام دهد تا یاد بگیرند. زیرا او مسئولیت آموزش سایر اعضای گروه را نیز به عهده دارد. بنابراین تمام اعضای گروه تالش می کنند که تکالیف تعیین شده را

هر چه بهتر انجام بدهند تا نسبت به مسئولیت آموزشی خود کوتاهی نکرده باشند.

3- عامل چهره به چهره)کنش متقابل(در یادگی��ری به روش همیاری گروهی، پش��تیبانی، تش��ویق و کمک همه اف��راد گروه به یکدیگر اهمیت زیادی دارد. این باور و اعتماد، عامل محرک فعالیت های گروهی و مشوق تالش های فردی در گروه است. از این رو اعضای گروه را باید به مشارکت در بحث ها در تبادل نظرها با یکدیگر تشویق کرد.

4- مهارت های اجتماعیبخ��ش مهم همی��اری در یادگیری، آموزش مهارت هایی اس��ت که برای مش��ارکت مؤثر افراد در فعالیت های گروهی الزم اس��ت. معلم باید مهارت های درون گروه��ی و مهارت های اجتماعی از قبیل ارتب��اط اعضا با یکدیگر را مش��خص کن��د. برخی از این فعالیت ها عبارت اس��ت از: پیگیری وظایف و

1. Shakhr

62

راهنمای معلم )علوم تجربی(

پابه پای گروه حرکت کردن، فهمیدن پاسخ های گروه و موافقت آگاهانه افراد با آن ها، احترام گذاشتن به نظریه های اعضای گروه، گوش دادن به فردی که در حال سخن گفتن در گروه است. آرام و مالیم

حرف زدن در گروه، نقد و بررسی نظریه های ارائه شده به جای انتقاد از افراد ...معلمان باید این مهارت ها و نظایر آن را که برای پرورش رفتارهای اجتماعی دانش آموزان ضروری

است، به آنان آموزش دهند )اسالوین، 1990()1(.

5- پردازش گروهیدر پایان هر فعالیت گروهی به دانش آموزان فرصت داده شود نحوه همکاری و همیاری گروه خود

را بررسی و تحلیل کنند و پس از ارزشیابی، طرح هایی نیز برای بهبود کار گروهی ارائه دهند.

تنظیم ساختارهای واحد درس�ی بر اساس »رخدادهای آموزشی گانیه« و مراحل �سازماندهی رویکرد مشارکتی.

برنامه آموزشی باید به نحوی باشد که تجارب متعددی را به هم مربوط سازد. تدریس از نظر زمانی، مکانی، اهداف، محتوا و مخاطب به صورت های متفاوتی طرح ریزی می شود. با این همه ساختار واحدی

برای آموزش موجود است که تجارب یادگیری را شکل می دهد )احدیان- آقازاده، 1388(.به اعتقاد گانیه در هر راهبرد آموزش��ی باید مقدمه، زمینه و مؤخره وجود داشته باشد که آن ها را

»رخدادهای آموزشی می نامیم« )سیف، 1386(.می توان س��اختار زیر را که تلفیقی از نظر گانیه و س��ازماندهی مبتنی بر همیاری است را در روند

تدریس به روش همیارانه پیشنهاد نمود.

الف( »رخدادهای مربوط به مقدمه تدریس«Ȗ )تعیین تعداد و ترکیب گروه )که بهتر است به صورت ناهمگن انتخاب شودȖ ارائه اطالعات الزم و دس��تور کار به دانش آموزان )صحت اس��تفاده از مهارت های مورد نیاز

در هنگام کار گروهی(Ȗ س��ازماندهی اتاق درس به صورتی که دانش آموزان به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده

و از مواد آموزشی استفاده نمایند.

ب( »رخدادهای تجربیات قبلی با موضوع درس جدید«

1. Slavin

63

Ȗ ارتباط تجربیات قبلی با موضوع درس جدیدȖ راهنمایی و تش��ویق فراگیران در ساخت و یادگیری مفاهیم به وسیله کار با وسایل و منابع

موجود به صورت همیاری و همکاریȖ ایجاد وابستگی متقابل و عالقه در دانش آموزان در فعالیت با یکدیگرȖ نظارت بر رفتار و مهارت های انجام کار گروهی دانش آموزانȖ دادن فرصت آزمایش و خطا و بازخورد و راهنمایی دانش آموزان در طی فعالیت هاȖ نش��ان دادن راه عملی اجرا ک��ردن فراگرفته ها و آموزش مهارت های همکاری و احس��اس

مسئولیت در انجام تکالیف دانش آموزان

ج( »رخدادهای مربوط به بخش جمع بندی و اختتام درس«Ȗ جمع بن��دی و خالص��ه آن چه در کار گروه��ی و فعالیت های درس انجام گرفته به وس��یله

گزارش کار گروهی )اختتام درس(.Ȗ .سنجش میزان موفقیت گروه و ارزشیابی از کمیت و کیفیت یادگیری مفاهیمȖ .برآورد نحوه بهبود بخشیدن به عملکرد گروهی توسط اعضای گروه ها و معلمȖ برنامه ریزی و پیش��نهاد جهت انجام هر چه بهتر فعالیت ها توس��ط گروه و معلم و آمادگی

برای اجرا و سازمان دهی موضوع بعدی درس با تفکری نقاد و سازنده.

روش تفحص گروهیاساس این روش رسیدن به روحیه کار جمعی است. یعنی اگر معلمان در کالس درس بر »جست و جو یا کاوش« و »دانش« تأکید بورزند، باعث گسترش روحیه کار جمعی و فعالیت گروهی از طریق تأکید بر فعالیت هایی هم چون تفحص گروهی و تحقیق گروهی می ش��ود. براساس نظریه هربرت ثلن که همان گس��ترش روح کار جمعی و فعالیت گروهی اس��ت دانش آموز برای حل مسائل تحصیلی، به گروه های خودساالر سازمان می یابد و شیوه های مردم ساالری و روش علمی کاوشگری را می آموزند.

مراحل اجرای تفحص گروهی �1. روب�ه رو ش�دن با موقعیت مبهم: در این مرحله برای ایج��اد انگیزه، یادگیرنده را با یک موقعیت

نامعین مواجه می کنند.2. کش�ف واکنش ها نس�بت به آن موقعیت: سپس معلم تالش می کند تا دانش آموزان واکنش های

64

راهنمای معلم )علوم تجربی(

مرب��وط به موقعیت را دریابند. به عنوان مثال درمی یابن��د که هدف از به وجودآوردن چنین موقعیتی تبدیل انرژی از صورتی به صورت دیگر بوده است.

3. طرح وظیفه بررسی و سازمان دهی آن )تعریف مسأله و نقش و تکلیف(: در این گام دانش آموزان شرایط به نظم درآورده را برای مطالعه مجدد آماده می کنند و پس از آن نتیجه را یادداشت نموده و

با یکدیگر در مورد آن بحث و گفت وگو می کنند و مثال هایی برای آن می آورند.4. بررس�ی مس�تقل و گروهی: در این مرحله هر دانش آموز به بررس��ی مطالب و موضوعات مطرح

شده به صورت فردی می پردازد.5. تحلیل جریان پیش�رفت: در این جا دانش آموزان بایستی برای گفته ها و اندیشه های خود دلیل

آورده و آن ها را ارزشیابی کنند.6. کاربرد نتایج: فعالیت ها به موقعیت های طبیعی تعمیم داده می شود تا مبانی یادگیری مستحکم گردد.

روش آزمایشیبر اصول یادگیری مش��ارکتی استوار است موقعیت و ش��رایطی فراهم می شود تا شاگردان خود از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مس��ئله را به طور عملی و با استفاده از وسایل و تجهیزات کش��ف کنند. نقش معلم در این روش هدایت ش��اگردان و نظارت بر گروه های کار و توضیح و تذکر در رابطه با دس��تگاه های مورد اس��تفاده می باش��د و چون یادگیری از طریق تجارب مستقیم حاصل ش��ده است با ثبات تر و مؤثرتر خواهد بود. هم چنین ایجاد انگیزه نموده و دانش آموزان کم تر خسته و بی حوصله می ش��وند. اما این روش به علت اس��تفاده از تجهیزات گران بوده، سازماندهی دقیق مکانی

درس و آمادگی معلم را می طلبد )شعبانی، 1385(.

روش حل مسئلهدر این روش خود مسئله حالتی انگیزشی ایجاد می کند و در این فعالیت منجر به رشد مفاهیم و

مهارت های خاص گردیده و عالقه دانش آموزان را به درس افزایش می دهند )کرامتی، 1382(.در اجرای این روش مراحل زیر باید مورد توجه قرار گیرد:

1. شناسایی و بیان مسئله.2. تشکیل فرضیه ها.

3. جست و جوی اطالعات یا انجام آزمایشات به صورت کار گروهی.4. تحلیل اطالعات- پذیرش فرضیه معتبر و رد فرضیه های نادرست.

5- تکرار آزمایش و تعمیم )شعبانی، 1380(.

65

الگوی تدریس E5 )بر اساس ساخت گرایی(از نظر طبقه بندی، روش س��اخت گرایی جزو روش های فعال و اکتشافی است که بر تولید، کنترل

و تعمیم روش تأکید می کند.در فرآیند تدریس ساخت گرایی، معلم و همه امکانات تسهیل کننده هستند و جز خدمات آموزشی

به حساب می آیند. بنابراین، در این روش دانش آموز نقش اساسی را ایفا می کند.هدف: جس��ت و جوی فعاالنه فراگیران از طریق فعالیت های گوناگون برای کشف راه حل، مفاهیم اصول و قوانین یکی از اهداف مهم در این روش اس��ت. داش��تن روحیه کاوش��گری برای ایجاد سؤال،

طراحی، اجرا، ابداع و به دست آوردن جواب یکی از ویژگی های ساخت گرایی است.این الگوی تدریس از پویاترین و کارآمدترین الگوهای تدریس اس��ت که در بسیاری از کالس های

دنیا با موفقیت در حال اجرا است.مراحل اجرای الگوی تدریس حاضر در 5 مرحله برنامه ریزی و اجرا می ش��ود که مراحل موردنظر

عبارتند از:1- درگیر کردن)1(

2- کاوش)2(3- توصیف)3(

4- شرح و بسط و گسترش)4(5- ارزشیابی)5(

دالیل نام گذاری الگوی تدریس ساخت گرایی به الگوی E5 آغاز شدن هر مرحله با حرف E است.

مرحله اول �درگیرشدن: این مرحله برای جلب توجه کالس به موضوع مورد آموزش و ایجاد هیجان و انگیزش در فراگیران طراحی شده است. یک سؤال جالب، یک داستان نیمه تمام، یک عکس خوب، ارائه یک

فعالیت مناسب علمی و ... می تواند مورد استفاده معلم قرار گیرد.

1. Engagement2. Exploration 3. Explanation 4. Exlaboration5. Evaluation

66

راهنمای معلم )علوم تجربی(

مرحله دوم �کاوش: در این مرحله که مطالعه بعد از انگیزه می باشد، معلم از همه گروه ها می خواهد تا به مطالعه

یا جست و جو مشغول شوند. ضمن این که در تمام لحظات گروه یادداشت بردای می کند.درواقع ایجاد و تقویت هماهنگی چش��م و دس��ت در حین کسب تجربه از اهداف مهم این مرحله اس��ت. این مرحله به دانش آموزان در ایجاد یک قالب و چهارچوب فکری برای تشکیل مفاهیم جدید

کمک می کند. در این مرحله معلم نقش راهنما دارد.

مرحله سوم �توصیف: در این مرحله معلم باید رش��ته کار را به دس��ت دانش آموزان بده��د. دانش آموزان برای کار و فعالیت انجام ش��ده توضیح منطقی ارائه می دهد و به توصیف مش��اهدات می پردازند. بحث بین دانش آموزان آغاز می شود. بچه ها سعی می کنند از معلم سؤال کنند ولی معلم پاسخ نمی دهد و تالش

می کند با توصیف، دانش آموزان به دنبال جواب خود بگردند.

مرحله چهارم �ش�رح و بس�ط: بچه ها خوشحال هس��تند و چون با انگیزه کار را ش��روع کرده اند اطالعات زیادی به دس��ت آورده اند. آن ها ب��ه کتاب های مختلف، دائره المعارف ها، نرم افزاره��ای کامپیوتر و ... مراجعه می کنن��د. معل��م فقط به بچه ها راه های جم��ع آوری اطالعات را یاد داده و نش��ان می دهد که چگونه می توانند خودش��ان مش��کالت را حل کنند. در این مرحله مثال های اضافی و مفاهیم بیشتری درباره مفاهیم اصلی درس ارائه می گردد. و از دانش آموزان خواس��ته می شود تا از آموخته ها و یادگیری های

قبلی برای گسترش و بسط و تعمیم به دیگر مفاهیم استفاده کنند.

مرحله پنجم �ارزش�یابی: ارزشیابی مستمر در طول انجام فعالیت و از مرحله اول آغاز شده است. در این مرحله برای ارزش��یابی پایانی معلم می تواند از یک روش بسیار جالب استفاده کند و به این صورت که از هر

گروه بخواهد گزارش کاملی از فعالیت های خود درباره موضوع درس توصیف کند.سپس گزارش را در اختیار گروه دیگر یا حتی کالس دیگر قرار دهد تا بر اساس توصیف از موضوع تدریس، یک نقاش��ی بکشند. مسلم اس��ت که هر چه توصیف دقیق تر باشد، نقاشی هم کامل تر است. حتی یک نوع خودارزیابی می تواند صورت گیرد و خود گروه بر اساس معیارهای تعیین شده از سوی معلم تشخیص خواهند داد که شکل کشیده شده تا چه حد کامل بوده و این بستگی به انتظار معلم

67

و نوع ارزشیابی دارد.به طور کلی الگوی E5 در افزایش سواد علمی دو درس علوم و ریاضی بیشتر کاربرد دارد و بسیار

موفق است.

روش گردش علمیگردش علمی و بازدیدهای علمی یکی از روش های فعال تدریس و شیوه ای مناسب برای یادگیری- یاددهی اس��ت. که گاهی برای مطالعه جامعه در خارج از کالس، آزمایش��گاه ی��ا کتابخانه با توجه به هدف های معین آموزش��ی از س��وی معلم و دانش آموزان طراحی و تنظیم می شود. گردش علمی این فرصت را در اختیار دانش آموزان می گذارد که از طریق مش��اهده طبیعت، وقایع، فعالیت ها، اش��یاء و مردم تجربه علمی به دس��ت آورند. و با مشاهده مس��تقیم تفاوت ها یا مشابهت ها، آشنایی بیشتری با محی��ط اجتماعی به دس��ت آورند و مفاهیمی را که در کالس مورد بح��ث قرار می گیرد بهتر در ذهن

خود بپردازنند.در برخی موارد می توان از گردش علمی برای جمع آوری اطالعات الزم برای انجام دادن یک آزمایش یا یک پروژه بهره گرفت. مثاًل اگر هدف درس ش��ناخت انواع برگ ها باشد، می توان دانش آموزان را به پ��ارک ب��رد تا برگ های مختلف را جمع آوری کنند و آن را در کالس از لحاظ ویژگی ها و مش��خصات

ظاهری مورد بحث و گفت وگو قرار دهند.به ط��ور کلی گردش علمی می تواند دیدار از یک ش��هر، موزه، کارخان��ه، جنگل، فرودگاه، راه آهن، مزرعه و ... باشد. از محیط مدرسه یا سایر مؤسسات آموزشی نیز می توان تجارب دست اول به دست آورد. بنابراین الزم نیست که گردش علمی حتماً از نقاط دوردست باشد، بلکه مشاهده محیط اطراف دانش آموزان که امکان کسب تجارب آموزشی را فراهم کند نیز می تواند گردش علمی محسوب شود.

مقدمات گردش علمی �تهی��ه مقدمات گردش علمی مس��تلزم توجه به جزئیات گوناگونی اس��ت که باید توس��ط معلم و

دانش آموزان رعایت شوند که عبارتند از:Ȗ .وظایف هر یک از دانش آموزان در جمع آوری اطالعات و مدارک برای تهیه گزارش معین شودȖ .سؤاالتی که دانش آموزان درضمن گردش علمی باید پاسخ گویند دقیقاً تهیه و تکثیر شوندȖ میزان فعالیت و کار و طرح مورد تحقیق باید محدود ش��ود، موضوع های محدودی از قبیل

برگ های درختان، مطالعه انواع سنگ ها و ... مورد تحقیق قرار گیرد. از تعیین موضوع های وسیع و گوناگون برای بررسی و تحقیق در یک گردش علمی خودداری کنید. زیرا یک نفر یا یک گروه

68

راهنمای معلم )علوم تجربی(

در زمانی معین، فقط می تواند یک موضوع را با دقت مورد مطالعه قرار دهد.Ȗ دانش آم��وزان را باید به چند گروه تقس��یم کرد و کار تحقیق را به این گروه ها س��پرد. اگر

تعداد دانش آموزان زیاد باشد، امکان دارد که چند نفر یا حتی گروه نتواند فعالیت کنند. بنابراین بین تعداد شرکت کننده و گنجایش محل بازدید و محل کار باید نسبت مناسبی برقرار باشد.

Ȗ نامه های مربوط به کس��ب اجازه از والدین و سایر مجوزهای کتبی با همکاری مدیر مدرسهباید قباًل تهیه و فرستاده شود.

Ȗ .طرز رفتار دانش آموز هنگام بازدید به ویژه رعایت نکات ایمنی گوشزد شودȖ .نوع لباس و وسایلی که برای گردش علمی الزم و ضروری است معین و مشخص شودȖ .معلم درس هایی را که با گردش علمی ارتباط دارد قباًل باید برای دانش آموزان تدریس کند

برای مثال مادامی که دانش آموزان از چگونگی انواع برگ های اطالعات جامعی ندارند و یا از نحوه یادداش��ت کردن مطالعات خود در گردش علمی آگاهی نداش��ته باشند، اگر هدف اصلی گردش علمی برایش��ان مجهول باش��د، درواقع وقت خود را در این گردش های علمی ضایع خواهند کرد.

به طور کلی باید گفت که برای یک ساعت گردش علمی یک ساعت آموزش قبلی الزم است.Ȗ قب��ل از گردش علمی معلم از دانش آموزان می خواهد هر آن چه را که می بینند دقیقاً مورد

توجه قرار دهند. نکات اصلی و برجس��ته را یادداش��ت کنند تا بعد از بازدید بتوانند مش��اهدات مستقیم خود را برای هم کالسان و سایر دانش آموزان بیان کنند.

انواع گردش علمی �1. گردش علمی کوتاه مدت و سریع: در این نوع گردش علمی، یک یا دو نفر از شاگردان در طول ساعت تدریس انتخاب می شوند تا تجربه ای را در خارج از کالس کسب کنند. مثاًل درجه برودت هوا چقدر است؟ اگرچه این عمل ممکن است بیش از چند دقیقه طول نکشد، اما به دلیل این که محیط

خارج از کالس با محیط کالس پیوند داده شده است؛ گردش علمی نامیده می شود.2. گردش علمی یک یا دو ساعته: با دادن یک طرح کلی می توان دقایقی از یک جلسه تدریس را

خارج از کالس سپری کرد و تحقیقات اثربخشی را در محیط مدرسه و یا اطراف آن انجام داد.مثاًل با توجه به مطالعه کتاب علوم می توان فراگیران را تجهیز کرد تا گل ها و گیاهان حیاط مدرسه

را مورد مطالعه قرار دهند و گزارش دهند.3. گردش علمی روزانه: این نوع گردش علمی ش��امل موضوعاتی مانند بازدید از یک نمایش��گاه، کارخانه و ... اس��ت و چون محیط مدرسه را با محیط زندگی واقعی دانش آموزان پیوند می دهد، برای

69

آنان بسیار مفید است.گردش علمی هفتگی و ماهانه: از گردش علمی هفتگی و ماهانه معموالً در مدارس ابتدایی استفاده

نمی شود ولی دانش آموزان دوره های تحصیلی باالتر می توانند از این روش به خوبی استفاده کنند.

روش بازییکی از نکات بسیار مهم در جریان یادگیری وجود محرک برای یادگیری است، چرا که اگر فراگیر انگیزه ای برای یادگیری نداش��ته باش��د، به زحمت یاد خواهد گرفت. بنابراین قبل از ش��روع تدریس برای ایجاد انگیزه بخش هایی تحت عنوان بازی درنظر گرفته شده است، که الزم است آموزگاران این قسمت ها را با فعالیت های مختلف و با توجه به دستورالعمل های بازی قبل از ارائه درس انجام دهند.با اس��تفاده از روش بازی و با تحریک ذهنی و جس��می دانش آموز به او فرصت دهید تا از فعالیت هایی که انجام می دهد لذت ببرد و در حین آموزش نیازهای روحی او ارضا شده و انرژی جسمی فکری اش تخلیه شود.

بازی های آموزش��ی، بازی های برنامه ریزی ش��ده ای اس��ت که معلم با انجام آن ها به دنبال تحقق اهداف خاصی است، لذا با توجه به نوع هدف، بازی ها را انتخاب و اجرا می کند. برای اجرای بازی ابتدا انگیزه الزم را ایجاد نموده و نحوه ی انجام بازی را به دانش آموزان توضیح دهید و در طول بازی هدایت و نظارت داشته باشید. گاهی الزم است یک بازی تکرار و بازآموزی شود تا برای کودکان معنادار گردد. هم چنین باید درنظر داش��ت همه ش��اگردان در جریان بازی به طور فعال مش��ارکت داشته باشند. که این امر مس��تلزم توجه معلم به تمام دانش آموزان اس��ت، تا ضمن حضور فعال در جریان بازی اهداف

آموزشی آن را نیز کسب نمایند.

آموزش برنامه ایآموزش برنامه ای یک نظام آموزش انفرادی است که کوشش می کند یادگیری را با نیازهای شاگردان هماهنگ س��ازد. در این روش مواد آموزش��ی به واحدهای کوچک تقس��یم می شود که چهارچوب یا گام نامیده می ش��ود، در هر گام تکلیفی مش��خص شده است که باید از طریق انجام دادن آن به هدف رفتاری آن گام دست یافت. این گام ها براساس دانش قبلی شاگرد تنظیم شده است، به طوری که هر

گام، معلومات جدیدی به معلومات قبلی دانش آموز اضافه می کند.آموزش برنامه ای را می توان به دو صورت خطی یا شاخه ای عرضه کرد. در آموزش برنامه ای خطی گام های مربوط به یک برنامه ، به صورت خطی به دنبال هم قرار می گیرند و شاگرد باید تمام گام ها را

مطالعه کند و قدم به قدم پیش برود.در برنامه ریزی خطی معموالً باید اصول زیر رعایت شود.

70

راهنمای معلم )علوم تجربی(

1- شاگرد فعاالنه در برنامه شرکت کند و به مطالعه و پاسخ دادن بپردازد.2- پاسخ های اولیه باید صحیح باشد و از پاسخ غلط جلوگیری شود.

3- بازخورد باید بی درنگ بعد از هر فعالیت داده شود.4- برنامه باید سیر منطقی داشته باشد و از آسان به مشکل تنظیم شود.

5- در هر گام نباید رابطه محرک- پاسخ مستقیماً در اختیار دانش آموزان قرار گیرد بلکه باید آن ها را راهنمایی کرد تا این رابطه را کشف کنند.

6- گام ها باید بسیار کوتاه باشند.7- گام ها باید طوری تنظیم شوند که موجب درک مطلب شوند، نه حفظ مطالب.

در برنامه ش��اخه ای پس از این که ش��اگرد ی��ک گام را مطالعه کرد باید بتواند ب��ا انتخاب یکی از پاس��خ های پیشنهادی، به پرسش��ی که به مطالب بعدی مربوط است پاسخ دهد. اگر پاسخ شاگرد در مطالعه ی گام ها صحیح باشد با انجام تکالیف مشکل تر و پیشرفته تر به صورت خطی به کار خود ادامه می دهد. درصورتی که پاس��خ او غلط باش��د از خط مستقیم خارج شده به گام های جانبی انتقال داده می شود. در این نوع برنامه ها گام های خط مستقیم را چهارچوب اصلی و گام های جانبی یا انشعابی را چهارچوب جبرانی می نامند. هدف از گام های جبرانی این اس��ت که شاگرد با دریافت مطالب اضافی،

اشتباه خود را تصحیح کند و پس از مطالعه و تصحیح اشتباه به گام اصلی برگردد.اگرچه آموزش برنامه ای روش خودآموز است ولی معلم همواره در آن نقش دارد.

روش بارش مغزیبارش مغزی شیوه ی تولید راه حل های متفاوت و متنوع برای یک مسئله در یک زمان معین است

)گوئتز، الکساندر، واش)1(، 1992(.در روش بارش مغزی یا فکرکاوی هدف عمده این است که فرآیند تولید پاسخ ها از فرآیند ارزشیابی آن ها مجزا شود. زیرا غالباً تولید پاسخ های متنوع به وسیله ی ارزشیابی سرکوب می شود و از بروز خالقیت جلوگیری می کند. در این روش معلم مسئله ای را به دانش آموزان کالس می دهد و از آن ها می خواهد تا هر چه راه حل برای مسئله به ذهنشان می رسد بگویند پیش از ارائه تمام راه حل ها به وسیله دانش آموزان

کالس، هیچ گونه اظهار نظری از سوی معلم یا دانش آموزان دیگر درباره آن ها ابراز نمی شود.به طور کلی روش بارش مغزی دارای مراحل زیر است:

الف( تعریف مسئله

1. Goetz, Alexander, Wash

71

ب( تولید هر چه بیشتر راه حل برای مسئله بدون ارزشیابی کردن آن هاج( تصمیم گیری در مورد معیاری برای داوری درباره راه حل های بالقوهد( استفاده از این معیارها برای انتخاب بهترین راه حل )شانک 2000(.

آموزش مواد از روش MTM )1( )روش زمان سنجی( مبتنی بر ترکیب چند روش فعال تدریس زمان تخصیص داده شده اول

مرحله اول: فضا و مدل کالس )فضاسازی(مرحله دوم: فعالیت معلم

آماده سازی و ایجاد انگیزه و کاوشجلب توجه و مشخص کردن اهداف درس

طرح مسئله:

فعالیت دانش آموزانتفکر و طرح سؤال و کاوش

یادداشت برداری

مالحظاتمشاهده جزوه

زمان تخصیص داده شده دوممرحله سوم: فعالیت معلم

توصیف و ارائه فعالیت به هر یک از افراد و ذکر فعالیت آنان همراه با نامشان و یا نام گروه در روی یک چارت و نصب آن بر روی تابلوی کالس.تشکیل دو گروه مساوی و تعیین سرگروه

تخصیص زمان برای انجام فعایت کار گروهی

فعالیت دانش آموزانتوجه به نوع فعالیت مطرح شده

همکاری با گروه و معلم

1. Method time meaurement

72

راهنمای معلم )علوم تجربی(

مالحظاتانتخاب چند سؤال توسط دانش آموزان از لیستی که معلم با توجه به وضعیت آنان در اختیارشان

گذاشته استابراز نظر و بحث درباره سؤاالت

طرح سؤاالت جدید توسط دانش آموزان و بررسی توسط اعضای گروه هاطبقه بندی نظرات بهتر

انتخاب بهترین ایدهبررسی حس مسئولیت پذیری افراد و نظرسنجی اولیه

زمان تخصیص داده شده سومتفریح و استراحت

زمان تخصیص داده شده چهارممرحله چهارم: فعالیت معلم

بسط مطالب و هدایت دانش آموزان برای بیان ایده و نظرترغیب گروه ها به ارائه ایده و نظراتو ارائه فعالیت یادآوری و یادسپاری

فعالیت دانش آموزانبیان ایده و نظرات و توصیف مفاهیم و مطالب توسط دانش آموزان

رعایت قواعد و تکرار نام های عنوان شده توسط گروه و معلمو یادداشت برداری و تمرین یادآوری و به یادسپاری توسط گروه

ثبت نظرات توسط سرگروه

مالحظاتکمک به یادآوری اعضا چنانچه دچار فراموشی شده باشند.

زمان تخصیص داده شده پنجممرحله پنجم: فعالیت معلم

بررسی بازتاب فعالیت در دانش آموزان از لحاظ اهمیت این تمرین و تاثیرش در یادگیری آناندرخواست از سرگروه برای طبقه بندی نظرات و حذف نظرات مشابه

73

حفظ ایده های خالق و نو و جلوگیری از حذف آن ها

فعالیت دانش آموزاندسته بندی نظرات ثبت شده

توافق گروهی برای حذف نظرات نامناسب و مشابهتوجه به میزان استرس در دانش آموزان در هنگام تمرین

توجه به میزان یاد سپرده های آنانزمان تخصیص داده شده ششم

مرحله ششم: فعالیت معلمتجزیه و تحلیل

درخواس��ت از گروه ها برای ارائه انتظارات خود از انجام فعالیت و چالش و اس��ترس های ناش��ی از انجام فعالیت

مشخص کردن نظراتی که نیاز به اصالح دارنداظهارنظر درباره نظرات دانش آموزان و تجزیه و تحلیل آن ها

فعالیت دانش آموزاناصالح اظهارنظر

شرکت در بحث گروهی و اظهارنظر درباره ایده های مطرح شدهدرجه بندی نظرات از لحاظ میزان اهمیت

و ارائه خالصه تمرین روی چارت آموزشی یا پاورپوینت

مالحظاتمشاهده جزوه

نظر مربی درباره انتظارات و ترس شخصی دانش آموزانزمان تخصیص داده شده هفتم

مرحله هفتم: فعالیت معلماستفاده از نمودار، شرح و توضیح، رفع نواقص کار و فعالیت دانش آموزان

ارائه مثال، طبقه بندی و تشویق دانش آموزان به پرسش در مورد چیزهایی که در ذهن دارند

74

راهنمای معلم )علوم تجربی(

ترغیب آنان به کنجکاوی و پرسیدن سؤاالت بیشتر

فعالیت دانش آموزانتکرار از روی نمودار

پرسش های جدید از هم دیگر حتی از معلمیادداشت بردای از بحث ها

مالحظاتمشاهده جزوه

زمان تخصیص داده شده هفتمتفریح و استراحت

زمان تخصیص داده شده هشتممرحله هشتم: فعالیت معلماستفاده از جدول مقایسه ای

شرح روش

فعالیت دانش آموزانتکرار فعالیت معلم

پرسش از روی جدولیادداشت برداری از انتقادات و پیشنهادات یکدیگر

خالصه نویسی

مالحظاتمشاهده جزوه

و بررسی فعالیت دانش آموزان و بازخورد آنانبررسی انتقادات و پیشنهاداتزمان تخصیص داده شده نهم

مرحله نهم: فعالیت معلمبازخورد و نتیجه گیری ارزیابی از دانش آموزان

75

بررسی نحوه ارزیابی دانش آموزان از هم دیگر و از خودشان

فعالیت دانش آموزانارائه نتایج، ارزیابی همساالن، خود ارزیابی

مالحظات

بررسی نتایج �م��وارد فوق در جلس��ه دوم تکرار می ش��ود به این صورت که به دانش آم��وزان فلش کارت هایی از نکات مهم داده می ش��ود تاخود به تنهایی یا توس��ط س��رگروه ها اقدام به تکرار مطالب کنند. جلس��ه س��وم هیچ تکراری صورت نمی گیرد بلکه فقط با نگاهی گذار بدون هیچ گونه تکرار خواهند داشت در جلسه چهارم آزمون یادآوری و بررسی این که چه مقدار از مطالب در ذهن دانش آموزان مانده است و

یادداشت مطالبی که فراموش شده و تکرار آن مطالب توسط سرگروه ها و خود دانش آموز.ب��ا توج��ه به این که تمام��ی مراحل این روش ب��رای دانش آموزان ما قابل اجرا نیس��ت و برخی از بخش های این روش مانند طرح س��ؤال، یادداشت برداری، ارائه ایده های خالقانه، تجزیه و تحلیل و ... برای آن ها مشکل است لذا سعی شده است با حذف برخی از قسمت ها، این روش برای دانش آموزان

کم توان ذهنی مناسب سازی و قابل اجرا شود.

روش تدریس استقراییروش تدریس اس��تقرایی به شیوه تکوین مفهوم یکی از روش های فعال آموزشی است که درصدد است قابلیت مفهوم سازی را به فراگیران بخشیده و توانایی آنان را در رویارویی با پدیده های پیرامون

افزایش می دهد.»استقراء به معنی در کنار هم چیدن جزءها برای خلق یا شناخت یک کل است«

در این الگو هدف پایانی دیگر انتقال دانش نیس��ت بلکه توس��عه توانایی ها و قابلیت هایی است که با مش��ارکت فعال در جریان یادگیری ایجاد می گردد و آنان را آماده می سازد تا در مصاف با مسائل و

مشکالت با طراحی روش های مناسب به حل مسأله نایل آیند.»روش تدریس استقرایی یعنی نحوه درک یک موضوع از طریق اجزای تشکیل دهنده آن«

در این روش توصیه می شود با تشریح و تفسیر عناصر سازنده یک موضوع و گروه بندی و عنوان بندی این اطالعات اجازه دهیم استنباط و نتیجه گیری کلی را دانش آموزان انجام دهد چه بسا دانش آموز از اطالعات داده شده نتایج بسیار جالب تر و بهتری به دست آورد. پس بهتر است فرصت کافی برای تفکر

76

راهنمای معلم )علوم تجربی(

به دانش آموز بدهیم تا به نتیجه برسیم. در این روش حتی حل یک مسأله هدف نیست. از بیان راه حل نهایی خودداری کنیم چرا که روش رس��یدن به راه حل برای ما مهم اس��ت و می خواهیم دانش آموزان

چگونه آموختن را بیاموزند.در جریان تدریس نیز مهم اس��ت بدانیم تدریس یک موضوع به صورت یک کل، از طریق اجزای تشکیل دهنده ی آن تصویر واحدی در ذهن فراگیرانی با تجارب و سوابق ذهنی متنوع، تولید نخواهد کرد. به همین دلیل الزم است از روش هایی در تدریس استفاده شود که آن چه باعث شکل گیری یک

مفهوم می گردد در بین تمامی فراگیران مشترک باشد.تکوین مفهوم: در این روش هدف آن است که در ابتدا دانش آموزان قابلیت الزم را برای جمع آوری و گ��ردآوری مطالب کس��ب نمایند یعنی قدرت تمیز خود را باال ببرند س��پس ب��ا گروه بندی مطالب مفاهیمی را تشکیل دهند که بتوانند از آن برای نزدیک شدن به تحلیل و درک اطالعات جدید که با

آن ها مواجهه می شوند، استفاده نمایند.این کار شامل موارد زیر است:

1- تعیین و برشمردن مطالب مرتبط با یک مسأله2- گروه بندی مطالب برحسب مواردی از مشابهات

3- عنوان سازی برای گروه هاطرح درس مبتنی بر روش استقرایی )تکوین مفهوم(

این روش تدریس نیازمند یک طرح درس ویژه است که عناوین آن به شرح زیر است:1- هدف پایانی: هدف حصول از انتقال صرف دانش نیست بلکه بیشتر معطوف است بر ایجاد یک

قابلیت و توانایی در دانش آموز2- هدف آموزش�ی: همان عنوان آموزشی است که قرار است به دانش آموزان ارائه شود تا با ایجاد

تغییراتی در آن ها هدف های پایانی محقق گردد.3- هدف رفتاری: آن چه دانش آموز پس از تدریس انجام می دهد تا معلم متوجه شود که به هدف

پایانی موردنظر رسیده است.4- مراحل تدریس که شامل سه مرحله عنوان شده در روش تکوین مفهوم است.

5- ارزش�یابی: س��نجش عملکرد یادگیرندگان و مقایسه نتایج حاصل با هدف های پایانی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره که آیا فعالیت های آموزشی معلم و کوشش های یادگیری

دانش آموزان به بازده مطلوب رسیده یا نه؟

77

تکوین مفهوم �یکی از وظایف برنامه ریزان و معلمان، آموزش مفاهیم درس به فراگیرندگان است. به زبانی ساده تر، »آموزش می دهیم تا مفاهیم درک شود«. برای دریافت یا تکوین مفهوم، دو رویکرد اساسی وجود دارد:

اول: مربی به انتقال و ارس��ال یک سویه ی مفاهیم به فراگیرندگان می پردازد. در این حالت، معلم و آموزش دهنده فعال و فراگیرندگان منفعل خواهند بود. ذهن فراگیرندگان مانند مخازنی است که معلم آن را پر می کند و مفاهیم درس در وس��عت زیاد تکثیر می ش��ود. در حالی که می دانیم در رویکردهای

جدید، یاددهی- یادگیری یک اقدام دوسویه است و ما به دنبال تولید دانش هستیم، نه تکثیر آن.دوم: در جریان آموزش مفاهیم زمینه س��ازی می ش��ود تا مفهوم با مش��ارکت فعال دانش آموزان و معلم تولید ش��ود. بنابراین، با س��عی و تالش فکری دانش آموز، مفاهیم کشف می شود. در این حالت، دانش آموزان نقش راهبردی دارند و کالس به صورت یک کارگاه یا یک ایستگاه یادگیری و فعال اداره می ش��ود. آموزشی که از این طریق اتفاق می افتد، برای دانش آموزان ارزشمند است؛ زیرا خود سازنده و تولیدکنندهَ آن هس��تند. درنتیجه، با کمال میل آن علم را می شناس��ند و بر آن تسلط می یابند و از

آن در موقعیت های زندگی استفاده می کنند.در مرحله تکوین مفهوم تفکر و الگوی اس��تقرایی، رویکرد، پیگیری و تقویت می ش��ود. نیل به این

مرحله از طریق روش های زیر انجام می شود:الف( تعیین و برش�ماری و فهرس�ت کردن مطالب: بعد از این که موضوع و مس��أله ی تدریس برای فراگیرندگان مشخص شد، از آنان خواسته می شود در خصوص موضوع، هر نمونه ای را که سراغ دارند، فهرس��ت کنند. آنان براساس تجارب شخصی، که از طریق محیط و دیگران کسب کرده اند نمونه ها را

اعالم می دارند.برای رسیدن به اهداف موردنظر، بهتر است ابتدا دانش آموزان به صورت فردی فکر کنند و مطالب موردنظر خود را بنویسند. سپس با همفکری اعضای گروه، فهرست را گسترش دهند و پس از بحث و بررس��ی فهرست واحدی به معلم ارائه دهند که بیانیه ی کل گروه باشد. وظیفه ی معلم نیز راهنمایی، نظارت بر کار گروه ها و تقویت رابطه ی افراد با گروه و سنجش عملکرد سرگروه است. پیشنهاد می شود

در مرحله ی اول، موارد زیر مورد توجه خاص قرار گیرد:تش��کیل گروه کاری از دانش آموزان )یک نفر سرگروه در س��مت سخنگو و مدیر جلسه ی گروه و

چند عضو(.انج��ام دادن فعالی��ت انفرادی در آغ��از مرحله ی اول و قرائت نظریه ی چن��د دانش آموز در حضور

بقیه ی دانش آموزان.

78

راهنمای معلم )علوم تجربی(

اختصاص دادن زمان مناسب به تفکر گروهی و مشورت افراد هر گروه.تنظیم یک فهرست مشترک برای هر یک از گروه ها

بحث و گفت و گو بین سرگروه ها.تشویق و ترغیب گروه هایی که توانسته اند بیشترین نمونه ها را فهرست کنند.

ایفای نقش نظارتی، هدایتی و تسهیل کنندگی از سوی معلم.ب( گروه بندی براس�اس ویژگی های مش�ترک: پس از این که مرحله ی اول اجرا شد، دانش آموزان باید ابتدا به صورت انفرادی و س��پس با نظر بقیه ی اعضای گروه، فهرس��ت به دس��ت آمده را به چند بخش تقس��یم کنند. گروه بندی عناوین براساس تشابه آن هاست و تشخیص این تشابهات، به عهده ی

دانش آموزان است.طبیع��ی اس��ت که اگر موضوع برای دانش آموزان تفهیم نش��ده باش��د، معلم بای��د چند دقیقه ای درباره ی کلیات مس��ئله صحبت و با استفاده از روش سخنرانی، زمینه های فکری افراد را تقویت کند. اگر دانش آموزان نتوانند دس��ته بندی ها را تش��خیص دهند، معلم می تواند به طور غیرمستقیم آنان را ی��اری دهد. ای��ن مرحله به دانش آموزان کمک می کند تش��ابهات و تفاوت ها را به خوبی درک کنند و

براساس تصویر ذهنی خود، فهرست نامنظم را به نظم درآورند و معیارهای طبقه بندی را بدانند.پ( عنوان ده�ی و طبقه بن�دی: در دو مرحله ی قبل، که فراگیرندگان ب��ا همکاری و هدایت معلم فهرس��تی از موضوع تهیه و ب��ه گروه بندی آن اقدام کردند، فکر و اندیش��ه آنان به صورت خالقانه ای پیش��رفت کرده و بر گس��تره ی معلوماتش��ان افزوده گردید. بنابراین، در مرحله ی عنوان دهی انتظار می رود که با توجه به خصوصیات و ویژگی های مشترک، اعضای هر گروه نام و عنوان مناسبی انتخاب کنن��د و س��رگروه آن را ارائه ده��د. گروه ها باید به صورت بحث و گفت و گ��وی رو در رو، به دفاع از نام گذاری خود بپردازند و در نهایت، با کمک معلم، عنوان های مناسبی برای طبقه بندی انتخاب کنند و به توافق برس��ند. در این مرحله، گروه بندی به طبقه بندی منجر می ش��ود و هر جزء، در طبقه بندی

ویژه خود قرار می گیرد.2- تفسیر مطالب: یادگیری مؤثر و مطلوب زمانی اتفاق می افتد که فراگیرندگان بتوانند درخصوص مس��أله و موض��وع موردنظ��ر، اظهار عقیده و آن را تفس��یر و تحلیل کنند. در س��طوح باالی حوزه ی شناختی، یادگیری به همین مسئله توجه دارد و مهارت های ذهنی دانش آموزان را تقویت و بنیادهای یک تغییر کیفی را در ذهن ایجاد می کند. البته باید توجه داش��ت که دانش توانایی تحلیل و تفس��یر مطالب، به شناخت دقیق و عمیق مسایل بستگی دارد و مراحل متفاوت الگوی استقرایی، این تسلط

و مهارت را در حد باالیی تعیین می کند.

79

مرحله ی تفسیر مطالب از طریق موارد زیر تحقق می یابد:الف( تش�خیص و تعیین جنبه های ش�اخص: طبیعی است که عناوین موجود در طبقه ها، خواص و ویژگی هایی دارند که بین تمام آن ها مشترک و شاخص است و فراگیرندگان باید آن ها را معین کنند. براساس همین ویژگی ها، می توان تعریف یا توصیفی از اجرای هر گروه به عمل آورد و آن را تجزیه و تحلیل کرد. بر پایه این خصوصیات، موضوعات تفسیر می شود و تشابهات و تفاوت های آن ها مشخص می گ��ردد. در ای��ن مرحله، فراگیرندگان قادر خواهند بود به طور مجزا، مفهوم هر جزء را درک کنند و

به توصیف دقیق آن بپردازند.ب( کش�ف روابط و اس�تنتاج: در این مرحله، معلم و دانش آموزن روابط علت و معلولی بین اجزا و طبقات را بررس��ی و نتیجه گیری می کنند. چرایی بعضی اجزا و قرار گرفتن آن ها مورد بررس��ی قرار می گیرد، جایگاه عناوین تحلیل می ش��ود و در بعضی ویژگی ها، ارتباط طبقات مش��خص می گردد. در

این حالت، یک جدول چند بعدی تدوین می شود.پ( اس�تنباط: به طور طبیعی، با اجرای مراحل قبل، اس��تنباط دانش آموز از موضوع باال می رود و دالی��ل موردنظ��ر، با درک کامل، در ذهن او ثبت می گردد. در این مرحله، عمق معنا درک می ش��ود. معلم س��ؤاالتی طرح می کند و از دانش آموزان می پرس��د. این سؤاالت نشان دهنده ی عمق یادگیری و درک دانش آموزان از مس��أله اس��ت. به عالوه، س��ؤاالت کمی بعید و واگرا هستند و کاماًل به آن چه که دانش آموزان یاد گرفته اند، شباهت ندارد. دالیل و دفاعیت دانش آموزان در این قسمت، باید گسترده تر از مراحل قبلی باشد. با پایان گرفتن این مرحله، می توان گفت که مفهوم موردنظر آموخته شده است و دانش آموزان به مرحله تسلط بر موضوع رسیده اند. در بیشتر موضوعات، آموزش از طریق استقرایی در این مرحله متوقف می شود. زیرا انتظار و اهداف درس، فراتر از این نیست. مراحل بعدی، به موضوع

و ابعاد متفاوت آن بستگی دارد و در صورت لزوم، اهداف درس ادامه می یابد.3- کاربرد اصول: اصولی که در مراحل تکوین مفهوم و تفس��یر مطالب و تولید ش��ده اس��ت، در مرحل��ه ی دیگ��ر در ابعاد جدیدتری به کار گرفته می ش��ود و بر اس��اس مفهوم اص��ول، موقعیت های جدید بررس��ی و تبیی��ن می گردد و مهم ترین امتی��از و اهمیت علم آموزی هم همین اس��ت. زیرا در آن ب��ه جنبه های کاربردی توجه می ش��ود، اطالعات از ذهن بیرون می آی��د و در عرصه های زندگی، به عمل متصل می گردد. می دانیم که مهم ترین اش��کال نظام های آموزش��ی، در این اس��ت که در آن توانایی کاربرد علم و اصول آموخته ش��ده کس��ب نمی گردد و این آموخته ها عماًل در زندگی بی اثر و بی ثمر می ماند. در کاربرد اصول، به تحقیق و روش های آن توجه زیادی مبذول می گردد و در یکی از روش های آن )فرضیه سازی( براساس مبانی علمی به تفحص در موضوع پرداخته می شود. این مرحله

80

راهنمای معلم )علوم تجربی(

پلی بین مفاهیم، قواعد و اصول، یا اطالعات جدید و قابل استفاده است.برای مرحله ی کاربرد اصول سه فعالیت پیش بینی شده است:

الف( پیش گویی نتایج، توضیح پدیده های جدید و فرضیه س�ازی: معلم اطالعات جدید و نا آشنا را مطرح می کند و از فراگیرندگان می خواهد بر اساس و مفاهیم تدریس شده، نتایج آن را بیان کنند یا به فرضیه سازی بپردازند. فرضیه سازی پاسخی مبتنی بر حدس و گمان و اعالم نظریات است. فرضیه اعضای گروه متفاوت است. سرگروه نتیجه ی بحث را اعالم می کند. ممکن است چندین فرضیه وجود داش��ته باشد و این چندگانگی بسیار مفید اس��ت. زیرا به بحث و گفت و گوی علمی منجر می شود و

زمینه را برای دفاع و پشتیبانی در مرحله ی بعد، آماده می سازد.ب( توضیح با پش�تیبانی از فرضیه ها: پس از فرضیه س��ازی، جریان تدریس باید به س��وی تأیید یا رد فرضیه ها پیش برود. در این زمینه، ابتدا اعضای هر گروه باید به طور جداگانه بحث کنند. س��پس س��رگروه دالی��ل هر گروه را به دیگران ارائه می دهد. و در صورت ام��کان، مخالفان و موافقان هر یک از فرضیه ه��ا، ب��ه بحث می پردازند. در این جا روش حل مس��ئله »جان دیوی��ی« کاربرد زیادی دارد و روش های جمع آوری اطالعات، بررس��ی و اجرای روش ها نیز مؤثر خواهد بود. البته باید گفت که این مرحله با تأیید یا رد فرضیه پایان نمی یابد و فقط دالیل موجود بیان و استدالل افراد شنیده می شود.

پ( تصدیق پیش گویی: بحث و بررس��ی نهایی دانش آموزان و معلم به تصدیق پیش گویی و اثبات فرضیه ها منجر می ش��ود. استفاده ی معلمان از اصول علمی و آموزشی مراحل، راهبردی و مهم است. هرچه توانایی دانش آموزان در روش های تحقیق بیش��تر تقویت ش��ود، در مرحله ی فرضیه س��ازی و تصدیق موفق تر خواهند بود. پس از پایان مراحل الگوی استقرایی، کلیه دانش آموزان به طور عمیق یاد خواهند گرفت و یادگیری به یک فرآیند تولید اطالعات، توسعه نگرشی و مهارت های روانی- حرکتی

تبدیل خواهد شد. این رویکرد، همان یادگیری مورد توافق علمای تعلیم و تربیت است.

فصل پنجم

روش‌آموزش‌فعالیت‌هاپایه دوم

آشنایی با نقش تغذیه در سالمت انسانآشنایی با انواع پوشش جانوران

آشنایی با آهن رباآشنایی با منابع آبی

پایه سومآشنایی با بهداشت دندانآشنایی با نیازهای گیاهان

آشنایی با برق و کاربردهای آنآشنایی با ماهیت و نقش هوا در زندگی موجودات زنده

پایه چهارمآشنایی با فایده های گیاهان

آشنایی با حالت های موادآشنایی با مفهوم حرکت

آشنایی با تغییرات آب و هوا

راهنمای معلم )علوم تجربی(

82

ƣƣانسانƣسالمتƣدرƣتغذیهƣنقشƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآیند این درس دانش آموزان به نقش تغذیه به عنوان یکی از عوامل مؤثر در سالمت انسان پی می برند. و در طی فعالیت ها و گفت وگوهای کالس��ی با انواع غذاهای مفید و غیرمفید آش��نا می شوند و یاد می گیرند که چگونه در برنامه ی روزانه ی خود از غذاهای مناس��بی اس��تفاده کنند و برای بهبود

سالمتی خود تالش نمایند.

شبکه ی مفهومی درس

انواعƣغذاها

غذاهایƣغیرƣمفیدغذاهایƣمفید

ƣوƣشیرلبنیات

ƣوƣگوشتپروتئین

ƣوƣمیوهخوراکیƣهایƣشیرینیƣزیادنانƣوƣغالتسبزیجات

پرچربƣهایƣخوراکی

پرنمک

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با انواع غذاهای مفید آشنا می شوند.

83

ب( با انواع غذاهای غیرمفید آشنا می شوند.ج( به استفاده از غذاهای مفید در برنامه ی غذایی روزانه تمایل نشان می دهند.

د( با تغذیه مناسب به حفظ سالمتی خود اهمیت و توجه نشان می دهند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با انواع غذاهاȖ آشنایی با وعده های غذایی روزانهȖ آشنایی با برخی از میان وعده هاȖ آشنایی با مفهوم سالمتیȖ آشنایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز برخی از غذاهای مفید مانند شیر، خرما، گردو، سیب و ...- برخی از غذاهای غیرمفید مانند پفک، چیپس، شکالت و ...- کارت های تصویری انواع خوراکی ها- سبد مقوایی- میوه های مقوایی- چسب-

اسالید � پوستر- تصاویر کتاب- تابلوی کالس

واژگان کلیدی غذاهای مفید- غذاهای غیرمفید- سالمتی- رشد

روش های تدریس تفحص گروهی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣعنوانیƣصفحهس��ؤال پرسیدن بخش اصلی کنکاش و افزایش شناخت محیط است که به واسطه ی آن دانش آموز بین تجارب قبلی و جدید ارتباط برقرار کرده و به آن ها کمک می کند تا اطالعات الزم برای شناخت

و درک محیط را کسب کنند.ب��رای برانگیخت��ن کنج��کاوی در دانش آموزان باید از پرس��ش های تمرکزدهنده اس��تفاده کنید.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

84

این گونه پرسش ها توجه دانش آموزان را به موضوع فعالیت جلب می کند. به طور مثال: وقتی که معلم از دانش آموزان می خواهد مش��اهده کنند و پاس��خ دهند چه می بینند؟ چه می ش��نوند؟ چه چیزی را لمس می کنند؟ طرح این پرس��ش ها سبب می ش��ود که دانش آموزان فعالیت ها را دقیق تر و هدف دار

انجام دهند.این هدف در صفحه عنوانی درنظر گرفته شده است. به طوری که ابتدا از دانش آموزان می خواهیم با

استفاده از روش پرسش و پاسخ به سؤاالت ساده ای که در رابطه با تصاویر مطرح می شود پاسخ دهند.س��پس از ه��ر دانش آموز به خصوص آن هایی که توانایی صحبت ک��ردن دارند می خواهیم تا نقش معلم را ایفا کند و مانند معلم در مورد هر تصویر از دانش آموزان دیگر سؤال بپرسد. با توجه به این که دانش آموزان ما کنجکاوی و توانایی پرسش به صورت خود به خودی را ندارند بنابراین ما باید آن ها را

با چنین فعالیت هایی وادار به سؤال کردن نماییم.ب��ا انجام این فعالیت ها در صفحات عنوانی کتاب دانش آموزان می آموزند که چگونه س��ؤال کنند. هنگام مواجه ش��دن با پرس��ش از س��وی دانش آموزان راه های متفاوتی برای پاسخ دادن وجود دارد. برخی از معلمان پاس��خ س��ؤال را مس��تقیم و به طور کامل در اختیار دانش آموزان می گذارند و بعضی دیگر پرسش را به خود دانش آموز برمی گردانند. عکس العمل معلم نسبت به سؤاالت بسیار مؤثر است مثاًل اظهار تعجب، ش��گفتی و عالقه معلم باعث جلب توجه بقیه ی دانش آموزان به س��ؤال می ش��ود. بنابراین باید س��عی کنید تا پرسش های دانش آموزان را به یک سلس��له فعالیت های یادگیری تبدیل

کنید تا آن ها با انجام این فعالیت ها به پاسخ پرسش خود برسند.

�ƣانگیزهƣایجادابت��دا دانش آموزان را دو گ��روه کنید و به هر گروه انواع میوه های مقوایی را که قباًل برش داده اید، بدهید و از آن ها بخواهید تا میوه های خود را رنگ آمیزی کنند و داخل سبدی که روی مقوای بزرگ نقاش��ی ش��ده است بچسبانند. سپس تابلوی س��بد میوه را در کالس نصب کنند. دانش آموزانی که از

ابزار به درستی استفاده می کنند و کارشان سریع تر و بهتر انجام می شود را مورد تشویق قرار دهید.

�ƣآموزشƣشروعبرای آموزش این درس می توانید از روش تفحص گروهی استفاده کنید. مراحل این روش عبارتند از:

الف(ƣروبروƣشدنƣباƣموقعیتƣنامعین: با چیدن انواع خوراکی های مفید و غیرمفید روی میز مانند شیر پاکتی، پفک، خرما، چیپس، گردو، شکالت و ... دانش آموزان را با یک موقعیت مبهم روبرو کنید. بدون آن که بدانند چرا امروز این خوراکی ها به کالس آورده شده است و توجه آن ها به این مسئله جلب شود.

85

ب(ƣکش�فƣواکنشƣهاƣنس�بتƣبهƣموقعیت: در این مرحله از دانش آموزن بخواهید تا خوراکی هایی را که بیشتر دوست دارند را انتخاب کنند و با طرح سؤاالتی از قبیل این که چرا این خوراکی را انتخاب ک��ردی؟ آیا مزه اش را دوس��ت داری؟ یا این که فکر می کنی برایت مفید اس��ت؟ و ... س��عی کنید تا

دانش آموزان واکنش های مربوط به موقعیت را دریابند.ج(ƣبررسیƣوƣسازمانƣدهی:ƣدر این مرحله پاسخ های دانش آموزان را طبقه بندی کنید به این صورت که عده ای از آن ها به خاطر مزه ی خوراکی ها آن را دوس��ت دارند، عده ای به خاطر این که برای آن ها

مفید و الزم است آن ها را انتخاب کرده اند و عده ای دیگر بسته بندی خوراکی ها را دوست دارند و ...د(ƣبررسیƣمستقل:ƣدر گام بعدی هر دانش آموز به بررسی مطالب و موضوعات مطرح شده به صورت ف��ردی می پردازد ب��ه این ترتیب که از هر دانش آموز بخواهید تا در م��ورد خوراکی های انتخابی خود صحبت کنند و بگویند در طول روز چه مقدار از این خوراکی ها را استفاده می کنند؟ در چه وعده های غذایی آن ها را مصرف می کنند؟ آیا دوس��ت دارند هر روز از خوراکی های یکنواختی اس��تفاده کنند؟ کدام یک از آن ها فقط میوه یا سبزی می خورند؟ کدام یک غذاهای گوشتی را بیشتر می خورند؟ و کدام

بیشتر شیرینی جات مصرف می کنند و ...و(ƣتحلیلƣجریانƣپیشرفت:ƣدر مرحله ی بعدی از دانش آموزان بخواهید تا برای گفته های خود دلیل بیاورند و آن ها را ارزشیابی کنند. این که چرا در برنامه ی غذایی دوست دارند بیشتر از غذاهای شیرین استفاده کنند و یا چرا خوراکی های بسته بندی شده را ترجیح می دهند و ... پس از شنیدن دالیل، از تجربه ی خود در مورد خوردن شکالت زیاد و دندان درد گرفتن صحبت کنید و در نهایت با استفاده از تصاوی��ر مختل��ف و تصاویر کتاب، مواد غذایی را در دو گروه مفی��د و غیرمفید قرار دهید و توضیح دهید که غذاهای مفید و غیرمفید چه غذاهایی هس��تند و ش��اید بعضی از آن ها مزه ی خوبی داش��ته باشند ولی برای ما مفید نیستند و برعکس شاید بعضی از خوراکی ها مزه ی خوبی نداشته باشند ولی به س��المتی ما کمک می کنند و برای ما مفیدند. در نهایت به فواید غذاهای مفید و مضرات غذاهای

غیرمفید اشاره کنید.کارب�ردƣنتای�ج: گام بعدی این اس��ت که فعالیت ها را به موقعیت های واقع��ی تعمیم دهید. به این ترتی��ب که از دانش آموزان بخواهید تا میان وعده هایی را که به مدرس��ه آورده اند را بررس��ی کنند و بگوین��د کدام یک از آن ها خوراکی ه��ای مفید و کدام از خوراکی های غیرمفید اس��تفاده کرده اند. در روزه��ای بعدی هم میان وعده ها کنترل ش��ود تا دانش آموزان کم کم به خ��وردن خوراکی های مفید تمایل نشان دهند. دانش آموزانی که از خوراکی های مفید استفاده می کنند مورد تشویق قرار گیرند.

پس از آموزش با انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاسخ دهید، انجام دهید، حدس بزن و

راهنمای معلم )علوم تجربی(

86

خارج از کالس از یادگیری درس اطمینان حاصل کنید و با بررس��ی نقاط ضعف و قوت دانش آموزان شرایط بهبود یادگیری آن ها را فراهم نمایید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریاز دانش آم��وزان بخواهی��د تا غذاهای��ی را که روز قبل در وعده های غذایی )صبحانه، ناهار، ش��ام( و میان وعده ها اس��تفاده کرده اند را با کمک والدین بنویس��ند و به کالس بیاورند و در مورد مفید و

غیرمفید بودن آن ها در کالس گفت و گو کنند.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

Ȗ .با استفاده از تصاویر خوراکی های مفید و غیرمفید را طبقه بندی کنندȖ .چند خوراکی مفید و غیر مفید را مثال بزنندȖ .اهمیت خوراکی های مفید را بیان کنندȖ .مضرات خوراکی های غیرمفید را بگویند

87

Ȗ .در برنامه ی غذایی روزمره خوراکی های مفید را انتخاب کنندƣƣجانورانƣپوششƣانواعƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاه در فرآیند این درس دانش آموزان با انواع پوش��ش جانوران )پش��م، مو، پر، پولک( آشنا می شوند و از طریق مش��اهده، مقایس��ه، جمع آوری اطالعات و ... به ویژگی های جانوران از لحاظ نوع پوشش پی می برند. در این درس سعی می شود تا نگرش مثبت دانش آموزان نسبت به حفاظت از جانوران تقویت

شود و آنان به دقت در مشاهده ی دنیای جانوران ترغیب شوند.

جانوران

نوعƣپوشش

خزیدنجهیدنشناƣکردنپروازƣکردنراهƣرفتنپولکپشم مو پر

نوعƣحرکت

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با تفاوت های جانوران از لحاظ نوع پوشش بدن آشنا می شوند.ب( با انواع پوشش بدن جانوران )پشم، مو، پر، پولک( آشنا می شوند.

ج( با اهمیت پوشش بدن جانوران آشنا می شوند.د( نسبت به حفاظت و مراقبت از جانوران ترغیب می شوند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

88

پیش نیازهای درس Ȗ آشنایی با نام برخی از جانورانȖ آشنایی با مفاهیم تفاوت و تشابهȖ )... آشنایی با برخی از ویژگی های ظاهری جانوران )رنگ و اندازه و ساختار بدنی وȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز ماکت جانوران مورد آموزش- کارت های تصویر جانوران- اسالید یا فیلم های آموزشی از جانوران-

مقوا- مقداری پشم، پر، پولک- چسب قطره ای- تصاویر کتاب

واژگان کلیدی پوشش بدن- پشم- پولک- پر- مو

روش های تدریس گردش علمی- یادگیری مشارکتی- نمایشی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادابتدا دانش آموزان را سه گروه کنید و وسایل زیر را در اختیار گروه ها قرار دهید.

گروه1ƣ: مقوایی که تصویر یک پرنده مثاًل کبوتر روی آن کشیده شده- چسب قطره ای- مقداری پرگروه2ƣ: مقوایی که تصویر یک گوسفند روی آن کشیده شده- چسب قطره ای- مقداری پشمگروه3ƣ: مقوایی که تصویر یک ماهی روی آن کشیده شده- چسب قطره ای- مقداری پولک

از گروه ها بخواهید تا با چس��باندن )پر، پش��م، پولک( روی تصویر جانور مربوط به گروه خود آن را کامل کنند و تابلوی خود را به دیوار نصب نمایند.

�ƣآموزشƣشروعبرای آم��وزش می توانید موقعیت هایی را فراهم نمایید تا دانش آموزان بتوانند به طور مس��تقیم به مش��اهده ی جانوران پرداخته و در مورد نوع پوش��ش آن ها گفت و گو نمایند. مناسب ترین روش برای

89

آموزش این درس روش گردش علمی اس��ت. در صورت امکان با بردن دانش آموزان به باغ وحش و یا پارک ه��ای حفاظت ش��ده و ... می توانید تدریس را در این فضاها انج��ام دهید. البته برای اجرای این روش بای��د از قبل برنامه ریزی ها و هماهنگی های الزم را با مدیر و اولیا دانش آموزان انجام دهید. قبل از رفت��ن به گردش علمی باید دانش آموزان را از اهداف علمی درس آگاه نمایید و از آن ها بخواهید تا با مش��اهده مس��تقیم جانوران و مقایسه ی آن ها در موردشان گفت و گو کنند. با توجه به این که یکی از بخش های روش گردش علمی ثبت مشاهدات و ارائه ی گزارش است و دانش آموزان ما در این پایه هنوز مهارت کافی در خواندن و نوش��تن ندارند لذا می توانید درحین مش��اهده با طرح پرس��ش های هدفدار یادگیرنده را به سمت فهم مطالب موردنظر هدایت کنید. به طور مثال با دیدن یک پرنده مانند

طوطی سؤاالت زیر را مطرح کنید:این جانوری که می بینی چه نام دارد؟ چه رنگی اس��ت؟ چگونه حرکت می کند؟ به بدن آن دست بکش آیا نرم اس��ت یا زبر؟ بدن جانور دیگر مثاًل الک پش��ت را هم لمس کن. چه فرقی با بدن طوطی

دارد؟ کدام نرم است کدام زبر؟با طرح چنین سؤاالتی دانش آموزان را به مقایسه ی جانوران از لحاظ نوع پوشش بدن وادارید پس از پایان گردش در یک جلسه ی دیگر از دانش آموزان بخواهید تا تصاویر حیوانایی را که در باغ وحش دیده اند به کالس بیاورند و در مورد مش��اهدات خود گفت و گو کنند. با توجه به این که دانش آموزان ما در گفت و گو توانمند نیستند لذا باید زمینه ی صحبت را برای آن ها فراهم نمایید و با پرسش های هدای��ت ش��ده آن ها را به گفت و گو تش��ویق نمایید )در صورتی که دانش آم��وزان تصاویر جانوران را

نیاوردند از قبل پیش بینی الزم برای ارائه ی این تصاویر را داشته باشید(.در صورت محدودیت برای اجرای گردش علمی می توانید از روش نمایش��ی استفاده کنید. به این ترتی��ب که ابتدا جوجه ای را ب��ه کالس بیاورید )در صورت ام��کان( و از دانش آموزان بخواهید به آن خوب نگاه کنند و به طرح پرسش هایی از قبیل نام این جانور چیست؟ چه رنگی است؟ چگونه حرکت می کن��د؟ چه صدای��ی دارد؟ آیا می توانی صدای آن را تقلید کنی؟ بپردازید س��پس بدن آن را لمس کنند و بگویند آیا نرم است یا زبر؟ چه جانوران دیگری را می شناسی که بدنش مانند این جوجه نرم

است و ...هم چنین با نش��ان دادن فیلم یا ماکت جانوران و یا تصاویر آن ها )ترجیحاً تصاویر کتاب( از آن ها س��ؤال کنید آیا پوش��ش بدن این جانوران مثل هم اس��ت؟ بدن هر یک از این جانوران از چه چیزی پوش��یده ش��ده؟ پاسخ ها را بشنوید. و با مقایسه ی جانوران نوع پوش��ش هر جانور را بگویید و توضیح دهید که پوش��ش بدن جانوران از پش��م، پر، مو و پولک اس��ت. سپس با ارائه تصاویر مختلف جانوران

راهنمای معلم )علوم تجربی(

90

بیشتری را مثال بزنید.در مرحل��ه ی بعدی دانش آموزان را دو گروه کنی��د و ماکت های تصویری جانوران را در اختیار هر گروه قرار داده و از آن ها بخواهید تا تصاویر جانوران را بر اس��اس نوع پوش��ش بدنش��ان طبقه بندی کنند. پس از طبقه بندی می توانید با طرح پرس��ش های مقایس��ه ای در مورد پوش��ش جانوران سؤال کنید. به طور مثال پوشش بدن گربه نرم است یا پوشش بدن ماهی؟ پوشش بدن کدام جانوران آن ها را بیش��تر گرم نگه می دارد؟ این نوع پرس��ش ها دانش آموزان را به مقایسه ی دو کمیت یا پدیده سوق می دهد و آنان را به مش��اهده گرانی دقیق تبدیل می کند. در پایان با توجه به مش��اهدات، مقایسه ها و طبقه بندی هایی که انجام داده اند نتیجه گیری کنید که پوشش بدن جانوران با هم فرق دارند. در پایان تدریس رفتارهای درس��ت و نادرست در مواجهه با جانوران را آموزش دهید. سپس با انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاس��خ دهید، انج��ام دهید، حدس بزن و خارج از کالس از یادگیری درس اطمین��ان حاصل نمایید و نقاط ضعف و قوت دانش آموزان را بررس��ی کنید و مطابق آن فعالیت هایی

جهت تثبیت و توسعه یادگیری ارائه دهید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریتصویر چند جانور را که بدون رنگ اس��ت )طوطی، گربه، ماهی، گوسفند( در اختیار دانش آموزان

قرار دهید و از آن ها بخواهید تا با چسباندن پر، پشم، مو، پولک تصویر آن ها را کامل کنند.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- جانوران را با توجه به تفاوت ها و شباهت ها از لحاظ نوع پوشش طبقه بندی کنند.2- با توجه به نوع پوشش چند جانور را مثال بزنند.

3- اهمیت پوشش جانوران را بیان کنند.4- نوع پوشش هر جانور را تشخیص دهند.

5- در مواجهه با جانوران رفتارهای مناسب از خود نشان دهند.

91

ƣƣرباƣآهنƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاه در این درس دانش آموزان، با به کار بردن مهارت های مش��اهده، طبقه بندی، جمع آوری اطالعات خ��واص آهن رب��ا را تجرب��ه کرده و با موارد اس��تفاده از آهن ربا در زندگی روزمره آش��نا می ش��وند و

آزمایش هایی را درباره ی خواص آهن ربا به طور گروهی انجام می دهند.

شبکه ی مفهومی درس

کاربردƣآهنƣربا خواصƣآهنƣربا

عدمƣجذبƣاشیایƣغیرآهنی نعلیƣشکلجذبƣاشیاƣآهنی گرد میلهƣای

شکلƣهایƣآهنƣربا

دانش آموزان با:الف( خواص آهن ر با آشنا می شوند.

ب( با کاربردهای آهن ربا در زندگی روزمره آشنا می شوند.ج( با شکل های گوناگون آهن ربا آشنا می شوند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

92

د( به اهمیت و تأثیر آهن ربا در زندگی روزمره پی می برند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با برخی اشیا آهنیȖ آشنایی با برخی اشیا غیرآهنیȖ توانایی دانش آموزان در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورات کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز انواع آهن ربا در شکل های مختلف- انواع اشیا آهنی و فلزی مانند گیره، کاغذ، میخ، سنجاق و کلید و .... – انواع اش��یا غیرآهنی مانند پاک کن، کاغذ، دگمه و ...- بطری آب- لیوان آب- انواع مگنت های

آهن ربایی- تصاویر کتاب- تابلو کالس

واژگان کلیدی آهن ربا- جذب- آهنی- غیرآهنی

روش های تدریس یادگیری مشارکتی- آزمایشی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادابت��دا دانش آم��وزان را دو گ��روه کنید و در اختیار هر گ��روه تعدادی مگنت ه��ای آهن ربایی قرار دهی��د و از آن ها بخواهید تا با کمک اعضای گروه فوم های ش��کوفه ای را ک��ه از قبل تهیه کرده اید با چس��ب قطره ای روی مگنت ها بچسبانند. سپس هر گروه مگنت های شکوفه ای را روی تابلوی کالس

بچسبانند و در فعالیت های مختلف از آن ها استفاده نمایند.

�ƣآموزشƣشروعمناسب ترین روش برای آموزش این درس روش آزمایشی است. در این روش می توانید موقعیت هایی را فراه��م نمایید ت��ا دانش آموزان بتوانند به طور مس��تقیم خواص آهن ربا را تجرب��ه کنند و از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مس��ائل خود را به طور عملی و با اس��تفاده از وسایل و تجهیزات

93

کش��ف کنند. به این ترتیب که به هر دانش آموز یک آهن ربا بدهید و با طرح پرسش های فعالیت پذیر آن ها را به انجام فعالیت تش��ویق کنید. مثاًل اگر این وس��یله را به اشیا کالس نزدیک کنید چه اتفاقی می افتد؟ به این طریق از آن ها بخواهید تا وس��یله ای را که در دس��ت دارند را به اش��یا مختلف کالس نزدیک کنند و روی اش��یایی که به این وس��یله می چسبند برچس��ب های رنگی بزنند. به این ترتیب دانش آموزان با آزمایش کردن به طور مس��تقیم خواص آهن ربا را تجربه و مشاهده می کنند. هم چنین با زدن برچسب، اشیا آهنی و غیرآهنی کالس را طبقه بندی می کنند. در حین انجام آزمایش در مورد اتفاق هایی که می افتد با دانش آموزان گفت و گو کنید و در نهایت توضیح دهید همان طور که دیدید

آهن ربا اشیای آهنی را به خود جذب می کند و اشیا غیرآهنی را جذب نمی کند.در مرحله ی بعدی وانمود کنید که جعبه ی گیره های کاغذ از روی میز به زمین افتاده و از بچه ها بخواهید کمک کرده تا گیره های پخش شده روی زمین را جمع کنند. سپس در اختیار آن ها آهن ربا قرار داده تا با آن گیره ها را جمع کنند. به هنگام جمع کردن گیره ها با پرس��ش و پاس��خ آن ها را با کاربردهای آهن ربا آشنا سازید. سپس از آن ها بخواهید با دقت در محیط کالس و در خانه کاربردهای

دیگر آهن ربا را پیدا کنند.در مرحله ی بعدی تعدادی وسایل آهنی و غیرآهنی در اختیار گروه ها قرار دهید و از آن ها بخواهید تا قبل از به کارگیری آهن ربا حدس بزنند کدام ها را آهن ربا جذب می کند. سپس حدس های خود را

آزمایش کنند.با انجام یک آزمایش دیگر توجه دانش آموزان را به ش��کل های مختلف آهن ربا جلب کنید. به این ترتیب که دانش آموزان را دو گروه کرده و به هر گروه س��ه آهن ربا به ش��کل های نعلی، میله ای و گرد بدهید و از آن ها بخواهید برای خارج کردن س��وزن ها مناس��ب ترین آهن ربا را انتخاب کنند. س��پس انتخاب های خود را بیازمایند. به هنگام آزمایش در مورد ش��کل های مختلف آهن ربا و کاربردهای هر ی��ک ب��ا دانش آموزان گفت و گو کنید و توضیحات الزم را ارائه دهید. و از آن ها بخواهید تا در محیط پیرامون خود شکل های مختلف آهن ربا و کاربردهای آن را بررسی نمایند. در پایان به مطالبی که در بخش هش��دار آمده اش��اره کرده و تأثیرات مثبت و منفی آهن ربا را در زندگی روزمره توضیح دهید. پس از آموزش با انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاس��خ دهید، انجام دهید و ... به تثبیت و

توسعه ی یادگیری در آن ها کمک کنید و از یادگیری درس اطمینان حاصل نمایید.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

94

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریبرای ماهی گیری با آهن ربا می توانید س��اخت ماهی های کاغ��ذی و رنگ آمیزی آن ها را به عهده ی گروه های دانش آموزان بگذارید. می توانید حروف الفبا را روی ماهی ها نوش��ته و از آن ها بخواهید مثاًل ماهی های��ی که ح��رف »ب« دارند را با آهن ربا صید کنند. یا بعضی از ماهی ها گیره های پالس��تیکی

داشته باشند تا صید نشوند.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- آهن ربا را تعریف کنند.2- کاربردهای مختلف آهن ربا را بیان کنند.

3- در محیط زندگی اشیایی را که آهن ربا جذب می کند را شناسایی کنند.

95

ƣƣآبیƣمنابعƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآیند این درس دانش آموزان با منابع آب به عنوان منبع حیاتی آش��نا می ش��وند و حساسیت الزم را ب��رای اس��تفاده بهینه از آن به دس��ت می آورن��د. آن ها با جمع آوری اطالع��ات و گفت و گوی جمعی پی خواهند برد که در بیبش��تر جاهای زمین آب فراوانی به شکل های گوناگون یافت می شود ولی همه ی آب ها قابل آش��امیدن نیس��تند و به دلیل محدودیت منابع آب شیرین باید در مصرف آن

صرفه جویی کرده و از آلوده کردن آب خودداری کرد.

شبکه ی مفهومی درس

آب

آبشارچشمهرودخانهدریا

کیفیتƣآبمنابعƣآبی

آبƣهایƣآلودهآبƣهایƣسالم

راهنمای معلم )علوم تجربی(

96

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با انواع منابع آبی و جاهایی که آب در آن ها یافت می شود آشنا می شوند.ب( با برخی از راه های سالم نگه داشتن آب و آلوده نکردن منابع آبی آشنا می شوند.

ج( با منابع آب آشامیدنی آشنا می شوند.د( نسبت به آلوده نکردن آب ها احساس مسئولیت می کنند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با آب به عنوان منبع حیاتیȖ آشنایی با موارد استفاده ی آبȖ آشنایی با راه های درست مصرف کردن آبȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز لیوان آب- چسب- کاغذ یا فوم رنگی- مقوای سفید- تصاویر مختلف از منابع آبی- فیلم و اسالید-

تصاویر کتاب- تابلو کالس

واژگان کلیدی چشمه- آبشار- دریا- رودخانه- آب سالم- آب آلوده- آشامیدنی- غیرآشامیدنی

روش های تدریس روش ساخت گرایی E5– پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادابتدا دانش آموزان را دو گروه کنید واز گروه ها بخواهید تا با کاغذها یا فوم های رنگی که به ش��کل قطره های باران و ابر برش داده شده را با چسب روی مقوای سفید بچسبانند و تابلوی باران بسازند و

آن را در کالس نصب کنند.

97

�ƣآموزشƣشروع

مرحلهƣاول:ƣدرگیرƣشدناین مرحله برای جلب توجه کالس به موضوع مورد آموزش می باشد. یک سؤال جالب، یک داستان نیمه تمام، یک عکس خوب ویا یک فعالیت مناس��ب می تواند در این مرحله مورد استفاده قرار گیرد. در این مرحله از دانش آموزان بخواهید تا هر کدام لیوان های خود را از آب خوری مدرسه پر کنند و به

کالس بیاورند. به این ترتیب آن ها با موضوع مورد آزمایش به طور مستقیم درگیر می شوند

مرحلهƣدوم:ƣکاوشدر این مرحله از گروه ها بخواهید تا به مش��اهده ی لیوان پر از آب بپردازند. در این جا مش��اهدات آن ها از آب می تواند شامل مشاهده ی رنگ، مزه، بو و ... باشد. همه ی گروه ها فعالند و به جست و جو

مشغولند.

مرحلهƣسوم:ƣتوصیفدر این مرحله رشته ی کار را به دانش آموزان دهید و از آن ها بخواهید تا به توصیف مشاهدات خود بپردازند. با توجه به این که دانش آموزان ما آغازگر بحث و گفت و گو نیس��تند لذا با طرح پرسش های مناس��ب می توانید آن ها را وارد گفت و گو کنید. به ط��ور مثال از اعضای گروه بخواهید تا به محتوای لیوان نگاه کنند و بگویند داخل آن چیس��ت؟ چه رنگ��ی دارد؟ آن را بو کنند بگویند چه بویی دارد؟ آن را بنوشند و بگویند چه مزه ای دارد؟ انگشت خود را داخل آب فرو کنند و بگویند چه چیزی حس

می کنند؟ به این ترتیب دانش آموزان به توصیف مشاهدات خود می پردازند.

مرحلهƣچهارم:ƣشرحƣوƣبسطدر ای��ن مرحله راه های جم��ع آوری اطالعات را به دانش آموزان بیاموزید این که چگونه می توانند در مورد مطالبی که آموخته اند اطالعات بیشتری به دست آورند. به طوری که با نشان دادن تصاویر کتاب و یا با استفاده از اسالید یا فیلم آموزشی و یا نرم افزارهای کامپیوتری در مورد منابع آبی مختلف اطالعات بیش��تری به دانش آموزان بدهید. به طور مثال تصاویر مختلف از منابع آبی مانند دریا، آبشار، رودخانه،

فواره آب و ... جاهایی را که آب یافت می شود را نشان دهید و در مورد آن ها گفت و گو کنید.هم چنی��ن از تجارب دانش آموزان در مورد جاهایی که در محل زندگی خودش��ان آب را می بینند سؤال کنید و در نهایت نتیجه گیری کنید که آب به شکل های گوناگون در بیش تر جاهای زمین یافت می شود. سپس از آن ها بخواهید تا به محیط اطراف خود نگاه کنند و جاهایی را که آب وجود دارد را

راهنمای معلم )علوم تجربی(

98

شناس��ایی کنند. به این ترتیب از دانش آموزان خواسته می شود تا از آموخته های خود برای گسترش و بسط و تعمیم استفاده کنند.

در مرحله ی بعدی با اس��تفاده از روش پرسش و پاس��خ با مطرح کردن پرسش های مقایسه ای به آموزش آب های سالم و ناسالم بپردازید. به طور مثال با نشان دادن دو تنگ آب که یکی زالل و دیگری کدر و گل آلود باش��د از آن ها بخواهید تا این دو آب را با هم مقایس��ه کنند و بگویند کدام یک برای زندگی یک ماهی مناس��ب اس��ت؟ و دالیل خود را بگویند. و یا با نشان دادن دو لیوان آب کدر و زالل بگویند کدام یک برای نوش��یدن مناسب است چرا؟ این نوع پرسش ها دانش آموزان را به مقایسه ی دو پدیده س��وق می دهد و آن ها را به مش��اهده گرانی دقیق تبدیل می کند. به این ترتیب اهمیت آب های س��الم را برای دانش آموزان بیان کرده و از آن ها بخواهید تا در مورد تجارب خود در زمینه ی راه های آلوده کردن آب گفت و گو کنند و با بیان ویژگی های آب آشامیدنی هشدارهای الزم را در این زمینه

به دانش آموزان ارائه نمایید.

مرحلهƣپنجم:ƣارزشیابیپس از آموزش با ارائه ی تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاسخ دهید، انجام دهید، حدس بزن، فعالیت ه��ای خ��ارج از کالس و ... از یادگیری درس اطمینان حاصل کرده و با بررس��ی نقاط ضعف و

قوت دانش آموزان، شرایط بهبود یادگیری آنان را فراهم نمایید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریچهار بطری را تا نیمه پر از آب کنید و در داخل یکی از آن ها مقداری جوهر، در دیگری مقداری نمک، در س��ومی مقداری روغن مایع بریزید. و به بط��ری چهارم چیزی اضافه نکنید. از دانش آموزان بخواهید تا با مشاهده ی بطری ها مشخص کنند، آب کدام بطری قابل آشامیدن است چرا؟ پاسخ های دانش آم��وزان را مورد تردید قرار داده و پاس��خ ها را به این س��مت هدایت کنی��د که ظاهر آب بیانگر

آشامیدنی بودن آن نیست در پاسخ ها توجه آنان را به ویژگی های آب آشامیدنی جلب کنید.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- جاهایی را که آب وجود دارد شناسایی کنند.2- راه های جلوگیری از آلودگی آب را بیان کنند.

3- آب آشامیدنی را از غیرآشامیدنی تشخیص دهند.4- به سالم نگه داشتن منابع آبی تمایل نشان دهند.

99

ƣƣدندانƣبهداشتƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآین��د ای��ن درس دانش آموزان طی فعالیت ه��ای گوناگون با کار دندان و نکات بهداش��تی و راه های مراقبت از دندان ها آش��نا می شوند. هم چنین نحوه ی صحیح مسواک زدن را می آموزند و این نگ��رش در آن ها به وجود می آید که عدم رعایت نکات بهداش��تی در مورد دندان ها عواقب منفی برای

سالمتی آن ها دارد.

شبکه ی مفهومی درس

دندان

مراقبتƣازƣدندانکارƣدندان

خوردنƣغذاهایƣمفید مسواکƣزدن صحبتƣکردن مراجعهƣبهƣدندانƣپزشکجویدنƣغذا

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با کار دندان ها آشنا می شوند.ب( با راه های مراقبت از دندان ها آشنا می شوند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

100

ج( با طریقه ی صحیح مسواک زدن آشنا می شوند.د( به رعایت نکات بهداشتی و ایمنی در مورد دندان ها ترغیب می شوند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با دندان به عنوان یکی از اعضای بدنȖ آشنایی با انواع غذاهای مفید و غیرمفیدȖ آشنایی با وسایل بهداشت دندان مانند مسواک و خمیر دندانȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز موالژ دندان- مس��واک- خمیر دندان- عروس��ک های پاپت- پوسترهای بهداشتی- فیلم- اسالید-

تصاویر کتاب

واژگان کلیدی دندان- دندان پزش��ک- مس��واک- خمیردن��دان- جویدن- خرد کردن- غذاه��ای مفید- غذاهای

غیرمفید

روش های تدریس ایفای نقش- آموزش برنامه ای- نمایشی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣعنوانیƣصفحهس��ؤال پرسیدن بخش اصلی کنکاش و افزایش شناخت محیط است که به واسطه ی آن دانش آموز بین تجارب قبلی و جدید ارتباط برقرار کرده و به آن ها کمک می کند تا اطالعات الزم برای شناخت

و درک محیط را کسب کنند.ب��رای برانگیخت��ن کنج��کاوی در دانش آموزان باید از پرس��ش های تمرکزدهنده اس��تفاده کنید. این گونه پرسش ها توجه دانش آموزان را به موضوع فعالیت جلب می کند. به طور مثال: وقتی که معلم از دانش آموزان می خواهد مش��اهده کنند و پاس��خ دهند چه می بینند؟ چه می ش��نوند؟ چه چیزی را

101

لمس می کنند؟ طرح این پرس��ش ها سبب می ش��ود که دانش آموزان فعالیت ها را دقیق تر و هدف دار انجام دهند.

این هدف در صفحه عنوانی درنظر گرفته شده است. به طوری که ابتدا از دانش آموزان می خواهیم با استفاده از روش پرسش و پاسخ به سؤاالت ساده ای که در رابطه با تصاویر مطرح می شود پاسخ دهند.س��پس از ه��ر دانش آموز به خصوص آن هایی که توانایی صحبت ک��ردن دارند می خواهیم تا نقش معلم را ایفا کند و مانند معلم در مورد هر تصویر از دانش آموزان دیگر سؤال بپرسد. با توجه به این که دانش آموزان ما کنجکاوی و توانایی پرسش به صورت خود به خودی را ندارند بنابراین ما باید آن ها را

با چنین فعالیت وادار به سؤال کردن نماییم.با انجام این فعالیت ها در صفحات عنوانی کل کتاب دانش آموزان می آموزند که چگونه سؤال کنند. هنگام مواجه ش��دن با پرس��ش از س��وی دانش آموزان راه های متفاوتی برای پاسخ دادن وجود دارد. برخی از معلمان پاس��خ س��ؤال را مس��تقیم و به طور کامل در اختیار دانش آموزان می گذارند و بعضی دیگر پرسش را به خود دانش آموز برمی گردانند. عکس العمل معلم نسبت به سؤاالت بسیار مؤثر است مثاًل اظهار تعجب، ش��گفتی و عالقه معلم باعث جلب توجه بقیه ی دانش آموزان به س��ؤال می ش��ود. بنابراین باید س��عی کنید تا پرسش های دانش آموزان را به یک سلس��له فعالیت های یادگیری تبدیل

کنید تا آن ها با انجام این فعالیت ها به پاسخ پرسش خود برسند.

�ƣانگیزهƣایجادب��ه هر یک از دانش آموزان یک آینه ی کوچک بدهی��د و از آن ها بخواهید تا به دندان های خود با دقت نگاه کنند و بگویند آیا دندان هایش��ان س��فید و مرتب اس��ت؟ چند دندان خراب دارند؟ چند تا از دندان هایش��ان افتاده اس��ت؟ به این ترتیب دندان های خود را با هم مقایس��ه کرده و درمورد آن ها

صحبت کنند.

�ƣآموزشƣشروعبرای آموزش این بخش می توانید از روش ایفای نقش استفاده کنید. در این قسمت هم دانش آموزان توانمن��د می توانند نقش ها را ایفا کنند و هم می توانید از دانش آموزان پایه های باالتر اس��تفاده کنید. هم چنین نقش ها را می توان با عروس��ک های پاپت نیز اجرا ک��رد. به طوری که آموزگار خود گرداننده

عروسک ها و سخنگوی آن ها با صداهای مختلف باشد.برای اجرای این روش ابتدا دانش آموزان را با موضوعی که قرار است نمایش داده شود آشنا کنید و از آن ها بخواهید تا به دقت نمایش را تماش��ا کرده و به س��ؤال هایی که در طول نمایش و پس از آن

راهنمای معلم )علوم تجربی(

102

می شود پاسخ دهند.موقعیتƣفیزیکی: نمایش در فضای خانه

موضوعƣنمایش: عروس��کی به نام ندا از مدرس��ه به خانه می آید و از مادرش می خواهد تا ناهارش را آم��اده کن��د. مادر ب��ه او می گوید لباس هایت را دربیاور و دس��ت و صورتت را بش��وی تا غذایت را بکشم. وقتی ندا مشغول غذاخوردن می شود ناگهان صدای گریه ی برادر کوچولویش را که تازه به دنیا آمده می ش��نود ندا فکر می کند او هم گرس��نه است برای همین کمی از غذای خود را در دهان نوزاد می گذارد. در این هنگام مادرش متوجه کار ندا ش��ده و به او می گوید، عزیزم او نمی تواند غذای تو را

بخورد. ندا می پرسد چرا مگر گرسنه اش نیست؟در این قسمت دانش آموزان را مخاطب قرار داده و از آن ها بپرسید بچه ها آیا می توانید جواب سؤال ندا را بدهید؟ فکر می کنید چرا داداش کوچولوی ندا نمی تواند غذای او را بخورد؟ پاس��خ ها را بشنوید و دوباره س��ؤال کنید. اگر دندان نداش��ته باش��یم چه اتفاقی می افتد؟ دندان ها هنگام غذا خوردن چه کمک��ی به ما می کنند؟ به بچه ها فرصت پاس��خ گویی دهید و توج��ه آن ها را به نقش دندان ها در غذا

خوردن جلب کنید. سپس از آن ها بخواهید تا به بقیه ی نمایش توجه کنند.در ادامه ی نمایش مادربزرگ به صحنه آمده و از ندا می پرسد چرا داداش کوچولویت گریه می کند؟ )نحوه ی صحبت مادربزرگ به گونه ای باش��د که چون دندان ندارد قابل فهم نباشد(. ندا متوجه حرف مادربزرگ نمی ش��ود و به او می گوید مامان بزرگ متوجه نشدم چه گفتی؟ دوباره تکرار کن تا بفهمم. دوب��اره مادربزرگ حرفش را تکرار می کند. مادرش به ندا می گوید که مادربزرگ می خواهد بداند چرا بچه گریه می کند؟ ندا می گوید مادر من خیلی از حرف های مادربزرگ را متوجه نمی شوم. مادربزرگ

چرا این جوری صحبت می کند؟در ای��ن بخش دوب��اره دانش آموزان را مخاطب قرار دهید و بپرس��ید به نظر ش��ما چرا مادربزرگ نمی تواند خوب صحبت کند؟ پاسخ ها را بشنوید و سپس با توضیحات تکمیلی به آن ها بگویید که کار دیگر دندان این اس��ت که در صحبت کردن به ما کمک می کند. پس از پایان نمایش از دانش آموزان س��ؤال کنید که از ای��ن نمایش چه فهمیدید؟ گفته های آنان را کامل ک��رده و نتیجه گیری کنید که دندان ه��ا در جویدن و خرد کردن غذا هم چنین در بهتر س��خن گفتن ب��ه ما کمک می کنند. به این

ترتیب کار دندان و اهمیت آن ها را به بچه ها آموزش دهید.در مرحله ی بعدی با بهره گیری از روش نمایش��ی با نش��ان دادن تصویر یا فیلم و اس��الید و ... از دانش آموزان بخواهید تا به دو تصویر دندان های سالم و سفید و دندان های خراب و سیاه را نگاه کرده و با مقایسه ی آن ها بگویند کدام دندان ها صورت ما را زیباتر می کند. سپس دندان های خود را در آینه

103

نگاه کنند و بگویند شبیه کدام یک از دندان هایی است که در تصویر یا فیلم می بینند. سپس تصاویری از کارهای مختلف مانند شکستن پسته یا بادام با دندان، خوردن آب نبات چوبی، خورن هم زمان چای و بس��تنی و ... را نشان دهید و با طرح پرس��ش های هدفدار دانش آموزان را گفت و گو درباره ی آن ها تش��ویق کنید و نظر آن ها را در مورد کارهای دیگری که به دندان ها آس��یب می رس��اند جویا شوید. سپس صحبت های آن ها را جمع بندی کرده و نتیجه گیری کنید که شکستن چیزهای سخت با دندان و خوردن همزمان غذاهای گرم و س��رد و خوردن بیش از اندازه ش��یرینی جات دندان های ما را خراب

می کند. در پایان هشدارهای الزم را در مورد رعایت نکات بهداشتی دندان ارائه دهید.در مرحله ی بعدی می توانید از روش آموزش برنامه ای )PI()1( برای آموزش مس��واک زدن صحیح استفاده کنید. در این روش مواد آموزشی را به گام های کوچکتر تقسیم کرده و در هر گام تکلیفی را مشخص کنید. به طوری که هر گام معلومات جدیدی را به معلومات قبلی اضافه می کند. دانش آموزان

باید تمام گام ها را قدم به قدم پیش بروند.گام های آموزش مسواک زدن صحیح دندان ها عبارتند از:

گامƣاول: در گام اول روی یک برگه بنویس��ید که »خمیر دندان را روی مس��واک قرار دهید« و از دانش آم��وزان بخواهید تا با خواندن برگه های خود آن را به صورت عملی در فضای دستش��ویی انجام دهند. به هنگام انجام کار نظارت کنید تا به اندازه خمیر دندان را فشار دهند تا به مقدار کافی خمیر

دندان روی مسواک قرار گیرد.گامƣدوم: روی برگه بنویس��ید که »مس��واک را روی دندان های جلو از باال به پایین بکش��ید.« از دانش آموزان بخواهید تا این مرحله از کار را نیز انجام دهند. دوباره بر کار آن ها نظارت کنید تا به طور

صحیح اجرا کرده درصورت نادرست بودن، آن ها را تصحیح کنید.گامƣسوم: روی برگه بنویسید »مسواک را به پشت دندان های جلو بکشید« از دانش آموزان بخواهید تا طبق دستورالعمل این کار را انجام دهند و نظارت نمایید تا به طور صحیح این مرحله را انجام دهند.گامƣچهارم: روی برگه بنویس��ید »مس��واک را روی دندان های عقبی )آس��یا( بکش��ید« و از آن ها بخواهی��د ت��ا همین فعالیت را با نظارت آموزگار انجام دهند. در ص��ورت عدم انجام فعالیت با هدایت

مسواک به سمت دندان های آسیا نحوه ی صحیح را آموزش دهید.گامƣپنج�م: روی برگه بنویس��ید که »دهان خود را با آب بش��ویید )با قرقره ک��ردن(« و از بچه ها

بخواهید تا مرحله نهایی را هم به طور صحیح انجام دهند.توجه داش��ته باش��ید که همه ی دانش آموزان فعاالنه در برنامه شرکت کنند و بازخورد هر فعالیت

1. Program's Instruction

راهنمای معلم )علوم تجربی(

104

بی درنگ داده ش��ود. درصورت عدم امکان برای انجام عملی مس��واک زدن می توانید به هر دانش آموز یک موالژ دندان دهید و این مراحل را روی موالژ دندان در کالس اجرا نمایید.

پس از آموزش با انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاسخ دهید، انجام دهید، کامل کنید و ... از یادگیری درس اطمینان حاصل کرده و با بررسی نقاط ضعف و قوت دانش آموزان، شرایط بهبود

یادگیری آنان را فراهم کنید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریبا اس��تفاده از خمیربازی و موالژ دندان از دانش آموزان بخواهید تا با فش��ار دادن خمیر روی موالژ دندان قالب دندان ها را درآورده و به اندازه ی دندان ها روی خمیر توجه کنند و به این ترتیب با شکل

دندان های جلو، نیش و آسیا آشنا می شوند.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- کار دندان ها را بیان کنند.2- روش صحیح مسواک زدن را به طور عملی نشان دهند.

3- مراقبت های مربوط به بهداشت دندان را انجام دهند.4- کارهایی راکه به دندان های ما آسیب می زند را تشخیص دهند.

105

ƣƣگیاهانƣنیازهایƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآیند این درس دانش آموزان از طریق مش��اهده و مقایس��ه درمی یابند که گیاهان برای رشد ع��الوه بر آب و نور به خاک و دمای مناس��ب نیز نی��از دارند. هم چنین آن ها دانه ی لوبیا را می کارند و

مراحل رشد آن را مشاهده و گزارش می کنند.

شبکه ی مفهومی درس

گیاهان

دمایƣمناسب خاک نور آب

مراحلƣرشدƣگیاهنیازهایƣگیاهان

راهنمای معلم )علوم تجربی(

106

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با نیازهای گیاهان به خاک و دمای مناسب آشنا می شوند.ب( با مراحل رشد گیاهان آشنا می شوند.

ج( به کاشت گیاهان و مراقبت از آن ها ترغیب می شوند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با نام برخی از ویژگی های گیاهانȖ آشنایی با نیازهای گیاهان به نور و آبȖ آشنایی با نحوه ی مراقبت از گیاهانȖ توانایی به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز چند عدد دانه ی لوبیا- دو ظرف شیش��ه ای- دستمال کاغذی- آبپاش- دو گلدان- خاک- بیلچه-

دستکش و کاله باغبانی- تصاویر کتاب

واژگان کلیدی نیاز گیاهان- خاک مناسب- دمای مناسب- رشد

روش های تدریس یادگیری مشارکتی- آزمایشی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجاددانش آم��وزان را دو گروه کنی��د واز هر گروه بخواهید تا از چند روز قبل چند دانه ی لوبیا را در آب خیس کنند. س��پس چند دس��تمال کاغذی را لوله کرده و در ظرف شیشه ای بگذارند و لوبیای خیس ش��ده را بین شیش��ه و دستمال قرار دهند. آب کافی درون شیش��ه ریخته تا دستمال کاغذی مرطوب ش��ود. شیش��ه را در جایی که نور است گذاش��ته و هر روز با ریختن آب، مرطوب نگهدارند. پس از 10

107

روی شیشه های خود را مشاهده کنند و بگویند چه اتفاقی برای آن ها افتاده است؟در مورد کارهایی که گروه ها در طی رشد گیاه انجام داده اند )از لحاظ نگهداری در نور و دادن آب( با آن ها گفت و گو کنید )الزم به ذکر است که در روز تدریس لوبیاها رشد کرده باشند و این فعالیت

10 روز قبل از تدریس انجام شود و در روز تدریس نتیجه ی کار مشاهده گردد(.

�ƣآموزشƣشروعدر این مرحله از گروه ها بخواهید تا به حیاط مدرس��ه رفته و گلدان های خود را از خاک باغچه پر کنند و جوانه های لوبیا را داخل خاک گلدان بکارند )در صورت نبود باغچه در مدرسه قباًل خاک تهیه کرده و به کالس بیاورید(. از گروه 1 بخواهید تا گلدان خود را در جای مناسب پشت پنجره قرار داده و هر روز به آن آب دهند و از گروه 2 بخواهید تا گلدان خود را درحیاط کنار باغچه و یا بیرون پنجره بگذارند و هر روز به آن آب دهند. پس از یک هفته گیاهان خود را مشاهده کرده و بگویند چه اتفاقی

برای آن ها افتاده است؟از آن ها بخواهید تا گلدان های خود را با هم مقایس��ه کنند. س��پس با طرح پرسش های مقایسه ای مانند چرا گیاهی که بیرون بوده خوب رشد نکرده؟ ولی گیاهی که داخل کالس بوده شاداب تر است. پس از پرسش و پاسخ و گفت و گو با دانش آموزان نتیجه گیری کنید که گیاهان برای زنده ماندن عالوه بر آب و نور به خاک و دمای مناسب نیز نیاز دارند. الزم به ذکر است قبل از کار باغبانی تذکرات الزم

در مورد استفاده از دستکش و کاله و شستشوی دست ها بعد از کار را بدهید.با توجه به این که رشد گیاهان نیاز به زمان دارد لذا تدریس این قسمت باید در چند جلسه صورت گیرد. پس از آموزش تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاسخ دهید، انجام دهید، کامل کنید و ... را با دانش آموزان کار کنید و با بررسی نقاط ضعف و قوت شرایط بهبود یادگیری آن ها را فراهم نمایید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریبه منظور تلفیق علوم با هنر به دانش آموزان روش خش��ک کردن برگ ها و گل ها را آموزش دهید و از آن ه��ا بخواهی��د تا برگ یا گل تازه را بین دو تکه کاغذ روزنامه قرار دهند س��پس تعدادی کتاب س��نگین روی آن قرار دهند. دو هفته به آن دس��ت نزنند س��پس با کمک کاغذهای رنگی، تکه های پارچه، روبان، پولک و یا هر چیز دیگر برگ ها و گل های خش��ک ش��ده را روی مقوا بچسبانند و کارت

پستال یا قاب عکس های زیبا بسازند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

108

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- نیازهای گیاهان را بیان کنند.2- دانه ای را بکارند و به هنگام مراقبت به نیازهای گیاه توجه کنند.

3- به هنگام باغبانی و کاشت گیاه نکات بهداشتی و ایمنی را رعایت کنند.

109

ƣƣآنƣکاربردهایƣوƣبرقƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآین��د این درس دانش آم��وزان به اهمیت و نقش برق به عنوان ی��ک منبع انرژی در زندگی انسان ها پی می برند. و در طی فعالیت ها و گفت و گوهای کالسی با انواع کاربردهای برق آشنا می شوند

و یاد می گیرند که چگونه از این منبع انرژی مهم، در زندگی روزمره به طور صحیح استفاده کنند.

شبکه ی مفهومی درس

برق

حرکتصداسرماگرمانور

اهمیتƣبرق

تولیداتƣبرق

کاربردهایƣبرق

راهنمای معلم )علوم تجربی(

110

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با انواع کاربردهای برق در محیط زندگی مانند خیابان، بیمارستان، کارخانه و ... آشنا می شوند.ب( با انواع وسایلی که با برق کار می کنند آشنا می شوند.ج( به اهمیت و نقش برق در زندگی روزمره پی می برند.

د( به استفاده ی صحیح از برق عالقه نشان می دهند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با برقȖ آشنایی با برخی از وسایل برقی در خانهȖ آشنایی با کاربردهای برق در خانه و مدرسهȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز تصاوی��ر انواع لوازم برقی- فیلم- اس��الید- پوس��ترهایی از خیابان، کارخانه، بیمارس��تان- رادیو-

سشوار- چراغ مطالعه- تصاویر کتاب- لوازم برقی موجود در مدرسه

واژگان کلیدی نور- گرما- صدا- حرکت- سرما- تولید

روش های تدریس نمایشی- یادگیری مشارکتی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجاددانش آموزان را س��ه گروه کنید. به گروه اول رادیو، به گروه دوم چراغ مطالعه و به گروه س��وم یک سشوار بدهید. قبل از این که سیم آن ها را به برق بزنید از گروه ها بخواهید تا وسیله های خود را روشن کنند و بگویند چه اتفاقی می افتد؟ س��پس س��یم های وسایل هر گروه را به برق بزنید )این قسمت را

111

خود آموزگار انجام دهد( و از آن ها بخواهید دگمه ی وس��ایل خود را روش��ن کنند در مورد آن چه که در ه��ر وس��یله ی برقی رخ می دهد با گروه ها گفت و گو کنید. به طور مث��ال از گروهی که رادیو دارد بپرس��ید وقتی س��یم را به برق زدیم چه اتفاقی افتاد؟ در چراغ مطالعه و سش��وار چه چیزی رخ داد؟ به این ترتیب توجه دانش آموزان را به برخی از وس��ایلی که با برق کار می کنند جلب کنید و آن ها را

برای ورود به درس آماده سازید.

�ƣآموزشƣشروعبا بهره گیری از روش نمایش��ی دو گروه تصویر یا فیلم یا اس��الید به دانش آموزان نش��ان دهید که در آن وس��ایل برقی و غیربرقی نمایش داده ش��ود. به طور مثال تصویر بادبزن و پنکه- ش��مع و چراغ مطالعه- شستش��وی لباس با دست و ماشین لباسشویی س��پس از دانش آموزان بخواهید تا تصاویر را دو به دو با هم مقایس��ه کنند و در مورد تفاوت های هر دو گروه وس��یله، با هم گفت و گو کنند. در این جا با طرح پرس��ش های مقایس��ه ای هدایت گفت و گو را به دس��ت گیرید. به طور مثال: آیا بادبزن باد بیش��تری دارد یا پنکه؟ فکر می کنی چه چیزی باعث ش��ده باد پنکه بیشتر باشد؟ کدام با برق کار می کند؟ و یا نور ش��مع بیشتر اس��ت یا چراغ مطالعه؟ )درصورت امکان در کالس به طور عینی نشان دهید(. فکر می کنی چه چیزی باعث ش��ده که نور چراغ مطالعه بیش��تر باشد؟ و ... پس از پایان گفت و گوها با کمک دانش آموزان نتیجه گیری کنید که با برق کارها آس��ان تر و س��ریع تر انجام می ش��ود. در مرحله ی بعدی با اس��تفاده از روش یادگیری مش��ارکتی کاربردهای برق را آموزش دهید. به این ترتیب که دانش آموزان را دو گروه کنید و از گروه ها بخواهید تا همراه با آموزگار در فضاهای مختلف مدرسه وسایلی را که با برق کار می کنند شناسایی کرده و نام آن ها را یادداشت نمایند. برای این کار اگر در مدرس��ه آشپزخانه موجود باش��د از آن جا شروع کنید و از گروه ها بخواهید تا وسایلی را که در آشپزخانه با برق کار می کنند را شناسایی کنند و هر وسیله را با کمک آموزگار روشن کرده و بگویند در آن ها برق چه چیزی را تولید می کند؟ در حین انجام فعالیت گروه ها در مورد تولیدات هر وسیله ی برق��ی مانند نور، گرما، حرکت و ... با دانش آموزان گفت و گو کنید. س��پس آن ها را به فضاهای دیگر مدرس��ه مانند دفتر آموزگاران، راهروها، حیاط، آزمایش��گاه و ... ببرید و از گروه ها بخواهید تا وسایل برقی این مکان ها را نیز شناسایی کنند. در نهایت دانش آموزان را به کالس هدایت نمایید و با استفاده از تصاویر یا فیلم و اس��الید مکان هایی مانند خیابان، بیمارس��تان، کارخانه و ... را نش��ان دهید و از آن ها بخواهید تا وس��ایل برقی این مکان ها را هم شناس��ایی کرده و یادداشت نمایند )در صورت عدم توانایی در یادداش��ت برداری نام وس��ایل موردنظر را به آموزگار بگویند تا آن ها را یادداش��ت کند(. در پایان مشاهدات از سرگروه ها بخواهید تا مواردی را که یادداشت کرده اند روی تابلو به کمک آموزگار

راهنمای معلم )علوم تجربی(

112

بنویسند و یا بخوانند.به هنگام ارائه ی مطالب در مورد هر وسیله برقی توضیحات الزم را ارائه دهید. مثاًل در میکروفن برق صدا تولید می کند و در جاهایی که ممکن اس��ت صدا نرسد از آن استفاده می کنند. و از دانش آموزان بخواهید تا با استفاده از تجربیات خود مثال های مختلف از کاربردهای آن بزنند و با طرح پرسش های تمرکزدهنده مانند وقتی که رادیو را روش��ن می کنیم برق چه چیزی تولید می کند؟ و یا وقتی اتو را روش��ن می کنیم چه چیزی تولید می ش��ود؟ و .... به کمک دانش آموزان نتیجه گیری کنید که از برق برای تولید نور، صدا، حرکت، سرما، گرما و ... استفاده می کنیم و برق در مکان های مختلف مانند خانه،

مدرسه، بیمارستان، خیابان و ... به ما کمک می کند.در مرحله ی بعدی هشدارهای الزم را در مورد رعایت نکات ایمنی به هنگام کار، با وسایل برقی را ارائه دهید پس از آموزش یا انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاسخ دهید، انجام دهید، کامل

کنید و .... از یادگیری درس اطمینان حاصل کنید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیری* در صورت امکان همراه با دانش آموزان به فروشگاه، بانک، و مؤسسات دیگری که نزدیک مدرسه

هستند رفته و از دانش آموزان بخواهید تا وسایل برقی موجود در این مکان ها را شناسایی کنند.* هم چنین می توانید از جاهای مختلف مدرس��ه مانند کتابخان��ه، نمازخانه، آبدارخانه، اتاق فیلم،

اتاق بازی، اتاق کاردرمانی، و .... جهت شناسایی وسایل برقی این مکان ها استفاده کنید.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- اهمیت و نقش برق را در زندگی روزمره بیان کنند.2- موارد استفاده از وسایل برقی از لحاظ تولید نور، صدا، حرکت و ... را شناسایی کنند.

3- به نکات ایمنی مربوط به استفاده از برق توجه کنند.

113

ƣƣزندهƣموجوداتƣزندگیƣدرƣهواƣنقشƣوƣماهیتƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر این درس دانش آموزان به کمک مش��اهده و آزمایش و یا جمع آوری اطالعات نش��ان می دهند که هوا برای ما، جانوران و گیاهان بس��یار مهم اس��ت و هوا در همه جا وجود دارد. هم چنین کارهایی که در انجام آن ها هوا به ما کمک می کند را شناسایی کرده و راه هایی برای جلوگیری از آلودگی هوا

پیشنهاد می دهند.

شبکه ی مفهومی درس

هوا

اهمیتƣهواماهیتƣهوا

کیفیتƣهوا

هوایƣآلودههوایƣپاک

راهنمای معلم )علوم تجربی(

114

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با ماهیت هوا آشنا می شوند.ب( با اهمیت و نقش هوا در زندگی موجودات زنده آشنا می شوند.

ج( با کاربردهای هوا در زندگی روزمره آشنا می شوند.د( با راه های جلوگیری از آلودگی هوا آشنا می شوند.

د( به انجام رفتارهای مناسب در هوای آلوده ترغیب می شوند.

پیش نیازهای درسȖ )آشنایی با انواع آب و هوا در چهار فصل )سرد و گرم و معتدلȖ .... آشنایی با اشیایی مانند بادبادک، بادکنک، توپ وȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز خرده های کاغذ- نی- لیوان آب- بادکنک- گلدان گیاه- محفظه شیشه ای- فیلم- اسالید- تصاویر

کتاب

واژگان کلیدیحس- تنفس- هوای پاک- هوای آلوده- زنده ماندن

روش های تدریس روش آزمایشی- نمایشی- بارش مغزی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادب��ه هریک از دانش آموزان مقداری کاغذ خرد ش��ده و یک ن��ی بدهید و از آن ها بخواهید که نی را به طرف خرده های کاغذ گرفته و داخل نی را فوت کنند. بار دیگر نی را بمکند. از آن ها بپرس��ید چه اتفاقی می افتد؟ فعالیت را به صورت بازی در یک فضای ش��اد ادامه دهید. بار دیگر این کار را در یک

115

لی��وان آب انج��ام دهند و از آن ها بخواهید تا نی را داخل لیوان آب کرده یک بار داخل آن فوت کنند و بار دیگر نی را بمکند و آن چه را که رخ می دهد را مشاهده کنند.

�ƣآموزشƣشروعمناسب ترین روش برای آموزش این درس روش آزمایش است. به طوری که شرایطی فراهم آورید تا دانش آموزش از طریق آزمایش جواب سؤاالت خود را به طور عملی و با استفاده از وسایل و تجهیزات کشف کنند. به این ترتیب که به هر دانش آموز یک بادکنک دهید و از آن ها بخواهید تا بادکنک های خود را فوت کنند و پس از باد کردن س��ر آن را محکم با دس��ت بگیرند و یا با نخی ببندند. س��پس با طرح پرس��ش های تمرکزدهن��ده توجه آن ها را به موضوع فعالیت جلب کنی��د. مانند چه تغییری در بادکنک به وجود آمد؟ چه چیزی باعث شده بادکنک بزرگ شود؟ هم چنین با طرح سؤاالت مقایسه ای مانند چه فرقی بین بادکنک فوت شده و بادکنک اولیه می بینی؟ توجه دانش آموزان را به آن چه روی داده جلب کنید. پاس��خ ها را بش��نوید و فرصتی برای فکر کردن به آن ها بدهید و با نظارت و هدایت، پاس��خ ها را به س��وی آن چه که در آموزش مورد نظرتان اس��ت س��وق دهید. س��پس از دانش آموزان بخواهید تا بادکنک را به طرف صورت خود گرفته و س��ر آن را باز کنند و از آن ها بپرس��ید چه چیزی را حس می کنند؟ پاسخ ها را شنیده و توجه بچه ها را به ماهیت هوا جلب کنید. این که هوا در اطراف ما وجود دارد با این که دیده نمی ش��ود ولی حس می ش��ود. و با زدن مثال های مختلف دانش آموزان را با ماهیت هوا آش��نا کنید. سپس با طرح س��ؤال های واگرا از آن ها بخواهید تا در مورد تجربیاتشان از

کاربردهای هوا صحبت کنند. به طور مثال در خانه ی شما چه چیزهایی به کمک هوا کار می کند؟قبل از این که وارد آموزش این بخش ش��وید الزم اس��ت از هفته ی قبل از گروه ها بخواهید تا دو گلدان را که در آن ها گیاهی کاشته شده تهیه کرده و به کالس بیاورند. از گروه 1 بخواهید روی گیاه خود یک محفظه ی شیش��ه ای قرار دهند ولی گروه 2 گیاهش��ان بدون محفظه بماند. البته گروه ها در طول هفته مراقبت های الزم مانند آبیاری گیاه را انجام دهند. س��پس در جلس��ه ی آموزش و تدریس توجه دانش آموزان را به تغییرات گیاه گلدانشان جلب کنید و از آن ها بخواهید تا گیاهانشان را با هم مقایس��ه کنند. سپس سؤال کنید که حدس می زنید چرا گیاه گروه 1 پژمرده شده است؟ برای آن که دوباره ش��اداب شود چه پیشنهاد می کنید؟ پاسخ ها را بش��نوید و به کمک دانش آموزان نتیجه گیری کنید که گیاهان برای رش��د به هوا نیاز دارند. س��پس از آن ها بخواهید که بگویند به جز گیاهان چه چیزهای دیگری برای زنده ماندن به هوا نیاز دارند؟ پاسخ ها و دالیلشان را بشنوید و با طرح سؤاالت مختلف آن ها را به گفت و گو تشویق نمایید. و با انجام یک فعالیت ساده کمک کنید تا به این نتیجه برس��ند که انس��ان ها و جانوران نیز برای زنده ماندن نیاز به هوا دارند. به طور مثال از آن ها بخواهید تا

راهنمای معلم )علوم تجربی(

116

به مدت کوتاهی با دست جلوی بینی و دهان خود را محکم بگیرند، و بگویند آیا می توانند به راحتی نفس بکشند؟ از آن ها سؤال کنید چرا نفس کشیدن مشکل شد؟ و ...

به این ترتیب به نیاز انسان و جانوران به هوا برای زنده ماندن اشاره کنید.در مرحله ی بعدی با اس��تفاده از روش نمایش��ی، با نش��ان دادن تصاویر کتاب، یا فیلم و اس��الید به مواردی اش��اره کنید که در آن هوا در انجام کاره��ای مختلف به ما کمک می کند مانند باد کردن تیوپ دوچرخه، الستیک ماشین، تلمبه زدن توپ، و ... و از دانش آموزان بخواهید تا موارد دیگری را مثال بزنند.در مرحل��ه ی بع��د با اس��تفاده از روش بارش مغ��زی از دانش آموزان بخواهید ت��ا بگویند که چه چیزهایی هوا را آلوده می کند؟ پاس��خ آن ها را روی تابلو یادداش��ت کنید حتی پاس��خ های نادرست و بی ربط را هم بنویسید. سپس تک تک پاسخ ها و دالیل دانش آموزان را به بحث و گفت و گو بگذارید تا در نهایت مشخص شود چه پاسخ هایی درست و کدام ها نادرست بوده اند؟ سپس با کمک دانش آموزان پاس��خ های درس��ت را انتخاب و در یک طرف تابلو فهرس��ت کنید و به این ترتیب عوامل آلودگی هوا را برای دانش آموزان مش��خص کنید و در مورد ضرر و زیان هوای آلوده و نیز هش��دارهای الزم در این

زمینه صحبت کرده و توضیحات تکمیلی را ارئه دهید.پس از آموزش با انجام تمرین ها و فعالیت های کتاب مانند پاس��خ دهید، انجام دهید، کامل کنید

و .. به تثبیت یادگیری آنان کمک کنید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیرییک قطعه کاغذ رنگی، سوزن ته گرد، مداد که انتهای آن پاک کن داشته باشد و یا یک نی و قیچی به دانش آموزان بدهید و از آن ها بخواهید تایک فرفره بس��ازند. روش س��اخت فرفره را به آن ها نشان دهید پس از ساخت از آن ها بخواهید تا فرفره را فوت کنند و راه های دیگری را برای چرخاندن فرفره

پیشنهاد کنند. به این ترتیب نقش هوا و باد را در به حرکت درآوردن اشیا مشاهده می کنند.

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- تأثیر و نقش هوا را در زندگی موجودات زنده بیان کنند.2- مواردی را که موجب آلودگی هوا می شود را در محیط های واقعی شناسایی کنند.

3- کارهایی را که در انجام آن ها هوا کمک می کند تشخیص دهند.

117

ƣƣگیاهانƣهایƣفایدهƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآیند این درس دانش آموزان با بخش��ی از گیاه به عنوان دانه آش��نا می شوند و آن ها را در دو گروه دانه های خوراکی و غیرخوراکی طبقه بندی می کنند. هم چنین با س��اقه ها و ریشه های خوراکی بعضی از گیاهان نیز آش��نا ش��ده و آن ها را در گیاهان مختلف شناسایی می کنند. دانش آموزان عالوه بر فایده های خوراکی گیاهان به فواید دیگر گیاهان ازجمله کاربردهای آن در پوش��اک، صنایع چوب، کاغذس��ازی و ... پی می برند و با توجه به ارزش حیاتی گیاهان به اس��تفاده ی مفید از فرآورده های آن

اهمیت می دهند.

شبکه ی مفهومی درس

فایدهƣهایƣگیاهان

فایدهƣهایƣخوراکی

ریشهƣهایƣخوراکیساقهƣهایƣخوراکیدانهƣهایƣخوراکی

صنایعƣچوبی پوشاک

راهنمای معلم )علوم تجربی(

118

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با مفهوم دانه و انواع آن )خوراکی و غیرخوراکی( آشنا می شوند.ب( با ساقه و ریشه های خوراکی برخی از گیاهان آشنا می شوند.

ج( با کاربردهای دیگر گیاهان در پوشاک و صنایع چوب و ... آشنا می شوند.د( به استفاده بهینه از فرآورده های گیاهان عالقه نشان می دهند..

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با ویژگی های ظاهری گیاهانȖ )... آشنایی با اجزای گیاهان )برگ، ریشه، ساقه وȖ آشنایی با برخی از میوه ها و سبزیجات خوراکیȖ آشنایی با مفاهیم تفاوت و تشابهȖ توانایی در به کارگیری ابزارها در انجام فعالیت های کالسȖ درک دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز ظروف پذیرایی )پیش دس��تی، س��ینی و ...(- انواع میوه ها )انار، س��یب، نارنگی و ...(- انواع مغزها )پس��ته، گردو، فندق و ...(- کارت های تصویری انواع میوه ها و دانه ها، س��اقه ها و ریشه های خوراکی-

تصاویر وسایل چوبی- کاغذ- پنبه طبیعی

واژگان کلیدی دانه- خوراکی- غیرخوراکی- ساقه- ریشه- وسایل چوبی- کاغذ- پنبه- پوشاک

روش های تدریس ایفای نقش- استقرایی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣعنوانیƣصفحهس��ؤال پرسیدن بخش اصلی کنکاش و افزایش شناخت محیط است که به واسطه ی آن دانش آموز

119

بین تجارب قبلی و جدید ارتباط برقرار کرده و به آن ها کمک می کند تا اطالعات الزم برای شناخت و درک محیط را کسب کنند.

برای برانگیختن کنجکاوی در دانش آموزان باید از پرسش های تمرکزدهنده استفاده کنید. این گونه پرس��ش ها توج��ه دانش آم��وزان را به موض��وع فعالیت جلب می کن��د. به طور مثال: وقت��ی که معلم از دانش آموزان می خواهد مش��اهده کنند و پاس��خ دهند چه می بینند؟ چه می شنوند؟ چه چیزی را لمس می کنند؟ طرح این پرسش ها سبب می شود که دانش آموزان فعالیت ها را دقیق تر و هدف دار انجام دهند.ای��ن هدف در صفحه عنوانی درنظر گرفته ش��ده اس��ت. به طوری که ابت��دا از آن ها می خواهیم با استفاده از روش پرسش و پاسخ به سؤاالت ساده ای که در رابطه با تصاویر مطرح می شود پاسخ دهند.س��پس از ه��ر دانش آموز به خصوص آن هایی که توانایی صحبت ک��ردن دارند می خواهیم تا نقش معلم را ایفا کند و مانند معلم در مورد هر تصویر از دانش آموزان دیگر سؤال بپرسد. با توجه به این که دانش آموزان ما کنجکاوی و توانایی پرسش به صورت خود به خودی را ندارند بنابراین ما باید آن ها را

با چنین فعالیت وادار به سؤال کردن نماییم.با انجام این فعالیت ها در صفحات عنوانی کل کتاب دانش آموزان می آموزند که چگونه سؤال کنند. هنگام مواجه ش��دن با پرس��ش از س��وی دانش آموزان راه های متفاوتی برای پاسخ دادن وجود دارد. برخی از معلمان پاس��خ س��ؤال را مس��تقیم و به طور کامل در اختیار دانش آموزان می گذارند و بعضی دیگر پرسش را به خود دانش آموز برمی گردانند. عکس العمل معلم نسبت به سؤاالت بسیار مؤثر است مثاًل اظهار تعجب، ش��گفتی و عالقه معلم باعث جلب توجه بقیه ی دانش آموزان به س��ؤال می ش��ود. بنابراین باید س��عی کنید تا پرسش های دانش آموزان را به یک سلس��له فعالیت های یادگیری تبدیل

کنید تا آن ها با انجام این فعالیت ها به پاسخ پرسش خود برسند.

�ƣانگیزهƣایجادبرای ایجاد انگیزه می توانید از ایفای نقش استفاده کنید. برای اجرای این روش ابتدا دانش آموزان را با موضوعی که قرار اس��ت نمایش داده ش��ود آشنا کنید. سپس کسانی که را که قرار است نقش ها را ایفا کنند مش��خص نمایید و دیالوگ های آن ها را هم توضیح دهید و از دانش آموزان تماش��اگر نیز

بخواهید تا به دقت نمایش را دیده و در پایان در مورد آن گفت و گو کنند.

�ƣƣفیزیکیƣموقعیتفض��ای صحنه ی نمایش را با گذاش��تن چند صندل��ی و میز به صورت دای��ره ای مانند فضای اتاق

پذیرایی خانه طراحی کنید.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

120

�ƣنمایشƣموضوع دانش آموزی که نقش میزبان را دارد در حال آماده کردن وسایل پذیرایی است که در زده می شود و دو دانش آموز دیگر که نقش مهمان را دارند وارد ش��ده و پس از س��الم و احوالپرس��ی و خوش آمد گویی از طرف میزبان به س��وی صندلی ها هدایت می ش��وند. میزبان با انواع میوه ها مانند نارنگی، انار، س��یب و ... از مهمان ها پذیرایی می کند. مهمان ها با تعارف میزبان مش��غول خوردن می شوند. پس از خوردن میوه ها میزبان پیش دس��تی های میوه را تمیز کرده و ظرف آجیل را که شامل مغزهای گردو، پس��ته، فندوق و ... اس��ت را به مهمان ها تعارف می کند آن ها پس از برداشتن آجیل مشغول خوردن ش��ده و با هم صحبت می کنند و در نهایت برای رفتن آماده می ش��وند. میزان به بدرقه ی آن ها رفته و

با آن ها خداحافظی می کند.در پایان نمایش از دانش آموزان در مورد موضوع نمایش و آداب مهمان داری و ... سؤال کنید.

�ƣآموزشƣشروعبرای آموزش این درس می توانید از الگوی اس��تقرایی اس��تفاده کنید. برای رسیدن به این هدف از

مراحل زیر استفاده کنید.

الف(ƣمرحلهƣیƣتکوینƣمفهومƣ:مطالبƣکردنƣفهرستƣوƣبرشماریƣوƣتعیینƣ:اولƣگام

بعد از این که موضوع و مسئله ی تدریس برای فراگیران مشخص شد از آن ها بخواهید تا در خصوص موضوع هر نمونه ای که س��راغ دارند فهرس��ت کنند. آنان براساس تجارب شخصی که از طریق محیط و دیگران کسب کرده اند نمونه ها را اعالم می دارند. به این ترتیب که در اختیار گروه ها انواع میوه های دانه دار و دانه های حبوبات مانند لوبیا، عدس، نارنگی، هندوانه، پرتقال، سیب، هلو و انواع مغزها مانند گردو، پسته و ... و صیفی جات مانند خیار، گوجه فرنگی و ... و انواع دانه ی غالت مانند برنج، گندم قرار دهید. سپس نام هر یک از نمونه های فهرست را از گروه ها سؤال کنید. مثاًل با اشاره به نارنگی بپرسید این چیس��ت؟ چه رنگی است؟ آیا می توانی میوه ی آن را بخوری؟ داخل آن چیست؟ آیا می توانی آن را هم بخوری؟ سپس به پسته اشاره کنید و همین سؤاالت را بپرسید. در مورد ویژگی های هر یک از نمونه ها فهرست ابتدا سؤال کنید سپس به آن ها بگویید آن چه که داخل همه ی این میوه ها می بینی دانه اس��ت. س��پس از آن ها بخواهید دانه ها را از لحاظ اندازه و تعداد با هم مقایسه کنند. به طور مثال دانه ی پرتقال بزرگ است یا دانه ی گوجه فرنگی؟ دانه های سیب زیاد است یا دانه های هندوانه؟ دانه ی پس��ته خوردنی اس��ت یا دانه ی نارنگی؟ کدام ها برای خوردن باید پخته شوند؟ کدام ها را خام و پخته

121

می خوریم؟ به این ترتیب با مقایسه ی دانه ها به تفاوت ها و شباهت های آن ها پی می برند.گامƣدوم:ƣدستهƣبندی

در ای��ن مرحل��ه از گروه ها بخواهید ت��ا دانه هایی را ک��ه در اختیار دارند با توج��ه به ویژگی های مشترکشان دسته بندی کنند. به طور مثال دانه های خوراکی را در یک گروه و دانه های غیرخوراکی را در گروه دیگر قرار دهند و یا دانه های بزرگ را در یک طرف و دانه های کوچک و ریز را در گروه دیگر بگذارند. و یا دانه های میوه ها و صیفی جاتی را که زیاد هستند در یک گروه و دانه های کم را در گروه

دیگر قرار دهند. به این ترتیب دسته بندی به صورت های مختلف را انجام می دهند.

هندوانهگوجه فرنگی

خیار

پستههلو

سیب

لوبیاعدسپستهبرنج

نارنگیسیبپرتقال

معلم از هر گروه دلیل دسته بندی ش��ان را می پرس��د. مثاًل چرا نارنگی و پرتقال و سیب را در یک گروه قرار دادی؟ و لوبیا و پسته و برنج را در گروه دیگر قرار دادی؟

گامƣسوم:ƣعنوانƣدهیدر این مرحله از گروه ها بخواهید تا با توجه به ویژگی های هر دسته نام مناسبی برای آن گروه انتخاب کنندو مثاًل به دانه هایی مانند لوبیا، پسته، عدس، برنج و ... که می توانیم آن ها را بخوریم چه می گوییم؟ و به دانه هایی مانند دانه ی نارنگی، سیب، پرتقال و ... که نمی توان آن ها را خورد چه می گوییم؟ آن ها را هدایت کنید تا به واژه های خوراکی و غیرخوراکی برس��ند و برچسب عناوین را باالی جدول در قسمت مربوطه بچسبانند. الزم به ذکر است که ممکن است دانش آموزان ما نتوانند عناوین را پیشنهاد دهند در این جا آموزگار با دادن برچسب های عناوین خوراکی و غیرخوراکی از آن ها می خواهد تا برای هر طبقه

عنوان مناسب را انتخاب کنند و در باالی جدول در قسمت مربوطه بچسبانند.

ب(ƣمرحلهƣیƣتفسیرƣمطالبگامƣاولƣوƣدوم:ƣتعیینƣجنبهƣهایƣشاخصƣوƣکشفƣروابط

عناوین موجود در طبقه ها خواص و ویژگی هایی دارند که بین تمام آن ها مشترک و شاخص است و فراگیران باید آن ها را معین کنند. بر پایه ی این خصوصیات موضوعات تفس��یر می شوند و تشابهات

راهنمای معلم )علوم تجربی(

122

و تفاوت های آن ها مش��خص می گردد. هم چنین معل��م و دانش آموزان روابط علت و معلولی بین اجزا و طبق��ات را بررس��ی و نتیجه گیری می کنند. بنابراین در این گام دلی��ل نامگذاری و عنوان دهی را از گروه ها بپرس��ید. به طور مثال چرا لوبیا جز دانه های خوراکی اس��ت؟ چون قابل خوردن اس��ت. یا چرا دانه ی پرتقال را غیرخوراکی انتخاب کردی؟ چون آن را نمی توان خورد. و یا سؤال کنید چه شباهنی

بین دانه ی لوبیا و عدس وجود دارد؟ پاسخ: هر دو خوراکی هستند.چه تفاوتی بین دانه ی لوبیا و نارنگی اس��ت؟ پاس��خ دانه ی لوبیا خوراکی است ولی دانه ی نارنگی

خوردنی نیست.رسم جدول روی تابلو و تکمیل آن

غیرخوراکیخوراکیعناصر

دانه گوجه فرنگی

دانه سیب

جنبه آلبال��و دان��ه شاخص

دانه ذرتنتیجه:

گروه اول: دانه های خوراکیگروه دوم: دانه های غیرخوراکی

برای آموزش ساقه و ریشه های خوراکی نیز می توانید از این روش استفاده کنید.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریاز دانش آموزان بخواهید تا غذاهای مورد عالقه ی خود را بیان کرده و آن ها را در جدول بنویسند. س��پس از هر یک بخواهید تا مواد به کار رفته در غذای مورد عالقه ی خود را بررس��ی کرده و بگویند

چه دانه های خوراکی در آن ها استفاده شده، در جدول بنویسند.

123

دانه ی خوراکی مورد استفادهنام غذا

عدس - برنجعدس پلو

قورمه سبزی

آبگوشت

ماکارونی

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- دانه را در گیاهان شناسایی کنند.2- دانه ها را با توجه به خوراکی و غیرخوراکی بودن طبقه بندی کنند.

3- ساقه ها و ریشه های خوراکی را در برخی از گیاهان تشخیص دهند.4- وسایلی را که در ساخت آن ها چوب به کار رفته را در محیط زندگی شناسایی کنند.

5- کاربرد پنبه را بیان کنند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

124

ƣƣموادƣهایƣحالتƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآین��د این درس دانش آموزان طی فعالیت های مختلف مانند مش��اهده، آزمایش، مقایس��ه با مفه��وم ماده و ش��کل های آن )جامد، مایع، گاز( آش��نا می ش��وند و مثال های عین��ی برای هر یک از حالت ه��ای مواد بیان می کنند. مواد را براس��اس ویژگی به س��ه حالت جام��د، مایع و گاز طبقه بندی

می کنند و با دقت در محیط اطراف در مورد مواد گوناگون به جمع آوری اطالعات بپردازند.

شبکه ی مفهومی درس

ماده

مایع

ویژگی

ƣمعینیƣشکلƣ-دارند

ƣآنهاƣشکلƣ-ثابتƣاست

ƣمعینیƣشکلƣ-ندارند

ƣآنهاƣشکلƣ-تغییرƣمیƣکند

ƣمعینیƣشکلƣ-ندارند

ƣجاƣهرƣدرƣ-پخشƣمیƣشوند

-ƣسنگ-ƣمداد-ƣکیف

-ƣآب-ƣروغنƣمایع

-ƣشیر

-ƣدود-ƣهوا

-ƣبخارƣآب

ویژگیویژگی نمونهنمونهنمونه

گاز جامد

125

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با مفهوم ماده آشنا می شوند.ب( با حالت های مواد )جامد – مایع- گاز( آشنا می شوند.

ج( با ویژگی های هر شکل مواد آشنا می شوند.د( در می یابند که مواد به شکل های گوناگون در طبیعت یافت می شوند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با اشیا پیرامونȖ آشنایی با هوا و ویژگی ها آنȖ ... آشنایی با برخی از مایعات خوراکی مانند آب، شیر، آب میوه وȖ توانایی به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز مجموعه ای از مواد جامد، مایع، گاز )س��نگ- مداد- دفتر- آب- آب میوه- شیر- بخارآب- بادکنک پر از هوا و ....( پارچ آب- ظروف مختلف )لیوان- بشقاب- کاسه(- فلش کارت هایی از مواد گوناگون-

تصاویر کتاب- تابلوی کالس

واژگان کلیدی ماده- مواد- جامد- مایع- گاز- شکل معین- تغییر

روش های تدریس روش MTM )روش زمان سنجی( مبتنی بر ترکیب چند روش فعال تدریس

ارائه درس

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣاولفضا و مدل کالس: دانش آموزان را به صورت دایره ای به طوری که تعامل چهره به چهره داشته باشند قرار دهید.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

126

�ƣانگیزهƣایجادب��رای اجرای این مرحل��ه در صورتی که امکانات محیطی اجازه می ده��د به دانش آموزان فرصتی دهید تا در یک مدت زمان معین در محیط اطراف خود به دنبال جمع آوری مواد باشند. در صورتی که چنین امکانی نباشد با پیش بینی که از جلسه قبل دارید از هر دانش آموز بخواهید تا یک نوع ماده را با خود به کالس بیاورند )از قبل نوع ماده را برای آن ها مشخص کنید( و یا خود این مواد را تهیه کنید.

این مواد می تواند شامل موادی مانند سنگ، مداد، زنگوله، اسپری، آب پرتقال، آب، شیر و ... باشد.

�ƣکاوشدر ای��ن مرحله از دانش آموزان بخواهید تا به مش��اهده ی مواد بپردازند و بگویند کدام یک از آن ها را می توانند لمس کنند؟ کدام را می توانند بخورند؟ کدام صدا دارد؟ کدام یک از آن ها بو دارد؟ و ...

مالحظات شنیدن پاسخ ها و هدایت آن ها به مفهوم مورد نظر و نتیجه گیری از آن ها پس از پرسش و پاسخ توضی��ح دهی��د که به هر چیزی که در اطراف ما وجود دارد م��اده می گویند و از آن ها بخواهید تا در

کالس کاوش کرده و چند ماده ی دیگر را پیدا کرده و نام آن ها را بگویند.

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣدوم

توصیفب��ه کار گی��ری تمامی اعض��ای کالس در روند کار و ترغیب آنان به فعالی��ت گروهی با ارائه ی یک

فعالیت و ذکر نوع فعالیت آنان همراه با نام گروه در روی تابلوی کالس.آموزگار گروه ها را تشکیل داده و سرگروه را تعیین می کند.

مواد را با توجه به جامد، مایع و گاز بودن بین سه گروه تقسیم کنید و از آن ها بخواهید تا خصوصیات آن ها را بررسی کنند. به طور مثال از گروه 1 بخواهید تا سنگ را لمس کنند و از روی میز برداند و بگویند آیا نرم است یا سفت؟ سپس در جهات مختلف جای سنگ را تغییر دهند و بگویند آیا شکل سنگ عوض

می شود؟ هم چنین با مداد، دفتر و مواد جامد دیگر نیز همین فعالیت را انجام دهید.در مورد ویژگی های هر یک گفت و گو کنید.

مالحظات به آن ها فرمی را بدهید تا با مشورت هم کامل کنند به هنگام پر کردن فرم نظارت داشته باشید.

127

:1ƣفرمƣنمونهندارند دارند - موادی مانند سنگ، مداد، دفتر و ... از خود شکل مشخصی ......

- موادی مانند سنگ، مداد، دفتر و ... وقتی روی میز قرارمی گیرند شکل آن ها ..... عوض می شود عوض نمی شود

س��پس از گروه 2 بخواهید تا آب را لمس کنند و با دس��ت آب داخل پارچ را بردارند. سپس سؤال کنید آیا می توانید آب را بردارید؟ فکر می کنی اگر ظرف را روی میز خالی کنی چه اتفاقی می افتد؟

از آن ه��ا بخواهی��د این کار را انج��ام دهند. و بگویند آب به چه ش��کلی درآمد؟ هم چنین از آن ها بخواهید تا آب را در ظرف های مختلف مانند لیوان، بش��قاب و کاس��ه بریزند و بگویند ایا شکل آب در

همه ی ظرف ها مثل هم است؟این فعالیت ها را با مواد مایع دیگر مانند ش��یر، آب میوه و ... نیز انجام دهند و در مورد ویژگی های

هر یک گفت و گو کنند.

مالحظات به این گروه هم فرمی بدهید تا با مشورت هم کامل کنند.

:2ƣفرمƣنمونهندارند دارند - موادی مانند آب، شیر، آب میوه و ... از خود شکل مشخصی ......

- موادی مانند آب، ش��یر، آب میوه و ... وقتی در ظرف های مختلف ریخته می شوند شکل آن ها ....عوض می شود عوض نمی شود

پس از پایان فعالیت دو گروه به سراغ گروه 3 بروید و از آن ها بخواهید تا بادکنک پر از هوا را فشار دهند. از بچه های دیگر بخواهید تا سعی کنند با دست هوایی را که از بادکنک بیرون می آید را بگیرند و از آن ها س��ؤال کنید آیا می توانید هوایی را که از بادکنک بیرون می آید را بگیرند؟ س��پس از آن ها بخواهید هوای یک بادکنک دیگر را داخل یک لیوان خالی کنند و بگویند داخل لیوان چه می بینند؟

آیا هوای داخل بادکنک مانند آب به شکل لیوان در آمد؟هم چنین فعالیت را با مواد دیگر مانند اسپری، بخارآب و ... انجام دهید و در مورد ویژگی های هر

راهنمای معلم )علوم تجربی(

128

یک گفت و گو کنید.

مالحظات به این گروه هم فرمی دهید تا با مشورت هم آن را کامل کنند.

:3ƣفرمƣنمونهندارند دارند - موادی مانند هوا، بخارآب، و ... از خود شکل مشخصی ......

همه جا پخش نمی شوند همه جا پخش می شوند - موادی مانند هوا، بخارآب و ... در .....

�ƣƣیکدیگرƣباƣهاƣگروهƣاطالعاتƣتعویضƣوƣمقایسهدر این مرحله گروه ها اطالعات را با هم ردوبدل می کنند و از روی فرم هایی که پر کرده اند با صدای بلند می خوانند. هر گروه فرم گروه دیگر را می خواند. در این قسمت از هر گروه بخواهید تا نام موادی

را که در اختیار داشته اند را روی تابلو بنویسند.

گروه 3گروه 2گروه 1

سنگمداد

شیرآب

هوابخار آب

با توجه به این طبقه بندی عنوان هر گروه را معرفی کرده و بگویید به موادی مانند س��نگ، مداد و ... که از خود شکل معینی دارند و شکل آن ها عوض نمی شود جامد می گویند. و در باالی این مواد

با قرمز بنویسند جامد.سپس توضیح دهید که به موادی مانند آب، شیر و ... که از خود شکل معینی ندارند و شکل آن ها

در ظروف مختلف عوض می شود مایع می گویند. و در باالی این مواد با قرمز بنویسند مایع.س��پس بیان کنید به موادی مانند هوا، بخارآب و ... که از خود ش��کل معینی ندارند و در همه جا

پخش می شوند گاز می گویند. و در باالی این مواد با قرمز بنویسند گاز.

129

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣسومتفریح و استراحت

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣچهارمتعمیم دهی:

در ای��ن مرحل��ه مثال های اضافی و موارد بیش��تری درباره ی مفاهیم اصل��ی درس ارائه کنید و از دانش آموزان بخواهید تا از آموخته های قبلی برای گس��ترش و تعمیم مفاهیم استفاده کنند و با دقت در محیط زندگی خود و با اس��تفاده از رس��انه های مختلف مانند تلویزی��ون، رایانه و ... به جمع آوری اطالعات پرداخته و مواد جامد، مایع و گاز بیشتری را پیدا کرده و آن ها را با حالت های سنگ، آب و

بخار مقایسه کرده و با توجه به ویژگی های مشترک آن ها را طبقه بندی کنند.

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣپنجم

�ƣتمریندر این قس��مت دانش آموزان با انجام فعالیت های کتاب مانند فکر کنید، پاس��خ دهید، گفت و گو

کنید، مقایسه کنید و ... به تکرار و تمرین ومرور مطالب می پردازند.

�ƣکتابƣازƣروخوانیدر این بخش دانش آموزان از روی کتاب می خوانند و اطالعات به دس��ت آمده را با اطالعات کتاب

مقایسه می کنند.

مالحظات کمک به یادآوری مطالب برای دانش آموزانی که دچار فراموشی شده اند.

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣششمتفریح و استراحت

زمانƣتخصیصƣدادهƣشدهƣیƣهفتم

�ƣارزشیابیدر این مرحله می توانید از یک روش جالب استفاده کنید و سؤاالت متفاوتی را در برگه ها بنویسید

راهنمای معلم )علوم تجربی(

130

و پاسخ آن ها را هم در پشت برگه ها بنویسید. برگه ها را به طور کاماًل تصادفی بین گروه ها تقسیم کنید تا به س��ؤاالت پاس��خ دهند. سپس هر گروه برگه پاسخ داده ش��ده را به گروه متقابل می دهد و گروه متقابل اقدام به تصحیح س��ؤاالت گروه رقیب می کند و اگر احیاناً پاس��خی فراموش شود به جواب آن در پش��ت برگه مراجعه و اقدام به تصحیح می کنند در تمامی این مراحل آموزگار نظارت و راهنمایی

را داشته باشد.

مالحظات کمک به کاهش استرس در دانش آموزان در هنگام تمرین و توجه به میزان یادسپرده های آنان.

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیری* از دانش آموزان بخواهید تا با اس��تفاده از کلمه های )جامد- مایع-گاز( جواب صحیح را برای هر

خانه پیدا کرده و بنویسند.

نوع مادهویژگی ها

من از خود ش��کل دارم. ش��کل من تغییر نمی کن��د. می توانم ............................................................بزرگ یا کوچک باشم. من چه نوع ماده ای هستم؟

من ش��کلی ندارم. در همه جا پخش می ش��وم. می توانی بگویی ............................................................من چه نوع ماده ای هستم؟

م��ن در ظرف های مختلف جا می گیرم. ش��کلم در هر ظرفی ............................................................تغییر می کند، خیس هستم، من چه ماده ای هستم؟

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- مواد را با توجه به تفاوت ها و شباهت ها از لحاظ جامد، مایع و گاز بودن طبقه بندی کنند.2- مواد جامد، مایع و گاز را در محیط پیرامون خود شناسایی کنند.

3- برای مواد جامد، مایع و گاز مثال بزنند.4- مایعات خوراکی و غیرخوراکی را تشخیص دهند.

5- خطرات بعضی از مواد را با کمک حواس خود تشخیص دهند.

131

ƣƣحرکتƣمفهومƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآین��د ای��ن درس دانش آموزان با بررس��ی اجس��ام محیط اطراف، آن ها را به اجس��ام ثابت و متح��رک طبقه بن��دی نموده و اثر حرکت را در زندگی روزمره ب��ا آزمایش هایی درباره عوامل مؤثر بر حرکت )س��طح و چرخ( به طور گروهی یا فردی به نمایش می گذارند. هم چنین با نقش وسایل نقلیه

در آسان تر شدن حرکت انسان ها آشنا می شوند.

شبکه ی مفهومی درس

حرکت

اجسامƣمتحرکƣوƣثابتمفهومƣحرکت

عواملƣمؤثرƣبرƣحرکت

چرخ سطح

راهنمای معلم )علوم تجربی(

132

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با مفهوم حرکت آشنا می شوند.ب( با اجسام ثابت و متحرک آشنا می شوند.

ج( با عوامل مؤثر بر حرکت )سطح و چرخ( آشنا می شوند.د( با نقش وسایل نقلیه در آسان تر شدن حرکت انسان ها آشنا می شوند.

و( به رعایت نکات ایمنی به هنگام حرکت ترغیب می شوند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با اجسام پیرامون خودȖ )آشنایی با مکان ها مختلف حرکت )خشکی، دریا، هواȖ آشنایی با انواع وسایل نقلیهȖ آشنایی با مفاهیم سبک و سنگینȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی معلم

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز:کتاب- تعدادی مداد- طناب- کیف- جعبه ی مقوایی- ماشین اسباب بازی چرخ دار و بدون چرخ-

تصاویر از کاربردهای چرخ- تصاویر وسایل نقلیه- تصاویر کتاب- تابلو کالس

واژگان کلیدی حرکت- جابه جا- سنگین- سبک- آسان- مشکل- صاف- ناصاف- سرباالیی- شیب دار- چرخ

روش های تدریس مشارکتی- بازی- آزمایشی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادچند کتاب که روی هم قرار دارند و دور آن ها طناب بسته شده را در اختیار دانش آموزان بگذارید

133

و از آن ها بخواهید تا کتاب ها را روی میز با سطح صاف با طناب بکشند. سپس زیر همان کتاب ها چند مداد قرار دهید و بار دیگر از آن ها بخواهید تا کتاب ها را روی مدادها با طناب بکشند و از آن ها سؤال کنید تا بگویند در کدام حالت کشیدن کتاب ها آسان تر بوده است. از همه ی دانش آموزان بخواهید تا

این کار را انجام دهند.

�ƣآموزشƣشروعبرای آموزش این قسمت می توانید از روش بازی استفاده کنید. قبل از اجرای بازی روش و قوانین

بازی و انتظارات خود را برای آن ها مشخص کنید.به این ترتیب که از سه نفر از دانش آموزان بخواهید که به ترتیب به صف کنار هم بایستند سپس از بچه های دیگر بخواهید تا چش��مان خود را ببندند. در این هنگام یکی از دانش آموزانی که در صف ایستاده است جایش را عوض کند سپس از بقیه ی بچه ها بخواهید چشمان خود را باز کنند. و با طرح پرسش های تمرکزدهنده مانند چه کسی جایش عوض شده؟ چگونه جابه جا شده؟ چه کسی در جای خ��ود مانده اس��ت؟ و ... دانش آموزان را به گفت و گو ترغی��ب کرده و در نهایت نتیجه گیری کنید که وقتی چیزی جابه جا می شود و جایش عوض می گردد حرکت صورت می گیرد و اگر چیزی در یک جا

بماند و جایش تغییر نکند حرکت نکرده است.در مرحله ی بعدی دانش آموزان را دو گروه کنید و از آن ها بخواهید تا به حیاط مدرسه رفته و در فضای مدرس��ه بگردند. گروه 1 چیزهایی را که حرکت می کنند را فهرس��ت کنند و گروه 2 چیزهایی را که حرکت نمی کنند را پیدا کرده و نام آن ها را یادداش��ت کرده و با آمدن به کالس یادداش��ت های

خود را با کمک آموزگار روی تابلو کالس منتقل کنند.در حی��ن انجام کار گروهی نظارت کنید تا همه ی دانش آموزان در پیدا کردن اجس��ام متحرک و

غیرمتحرک محیط اطراف خود مشارکت نمایند.س��پس از آن ها س��ؤال کنید چه چیزهایی خودش��ان حرک��ت می کنند؟ چه چیزهای��ی را ما حرکت می دهیم؟ چه چیزهایی نه خودشان حرکت می کنند و نه ما می توانیم آن ها را حرکت دهیم. به این ترتیب

با پرسش و پاسخ دانش آموزان را به گفت و گو در این مورد ترغیب نمایید و پاسخ هایشان را بیازمایید.

�ƣ1ƣآزمایشاز دانش آموزان بخواهید که تمام وسایل کیف دوستشان را داخل کیف خودشان قرار دهند. یک بار کیف خود را جابه جا کنند و یک بار کیف دوستشان را. سپس سؤال کنید کدام کیف را به آسانی حرکت دادند و حرکت دادن کدام کیف س��خت تر بود؟ فکر می کنی چرا کیف خالی را آس��ان تر حرکت دادی؟

راهنمای معلم )علوم تجربی(

134

چرا حرکت دادن کیف پر س��خت تر بود؟ با س��ؤاالت این چنینی دانش آموزان را به تفکر وا داشته تا به ارتباط بین حرکت و س��بک و سنگینی اجسام پی ببرند و نتیجه بگیرند که حرکت دادن اشیا سنگین

مشکل تر است. و از آن ها بخواهید با این آزمایش اشیا سبک و سنگین کالس را شناسایی کنند.

�ƣ2ƣآزمایشاز گروه ها بخواهید تا درون یک جعبه ی مقوایی تعدادی کتاب یا سنگ بگذارند و دور آن را طناب ببندند. س��پس به حیاط مدرس��ه رفته و گروه 1 جعبه ی خود را روی زمین صاف یا کاش��ی بکشند و گروه 2 جعبه ی خود را روی زمین ناصاف که سنگ و خاک دارد بکشند. سپس گروه ها جابه جا شده و حرکت جعبه های خود را در مکان مقابل تجربه کنند. بعد از انجام آزمایش از آن ها سؤال کنید حرکت دادن جعبه ها در کدام زمین آس��ان تر بود؟ آیا جعبه در روی خاک و س��نگ و زمین ناصاف راحت تر

حرکت می کرد؟ یا در روی زمین صاف و روی کاشی؟به این ترتیب با پرس��ش و پاس��خ و گفت و گو نتیجه گیری کنید که حرکت دادن اشیا روی زمین صاف آسان تر از ناصاف است به این ترتیب دانش آموزان به نقش سطح در حرکت اجسام پی می برند. مش��ابه همین آزمایش را می توانید در س��طح شیب دار انجام دهید و نتیجه گیری کنید که حرکت در

مسیرهای سرباالیی و شیب دار مشکل تر است.

�ƣ3ƣآزمایشطنابی را به دو ماشین اسبا ب بازی که یکی از آن ها چرخ داشته و دیگری بدون چرخ باشد ببندید و از دانش آموزان بخواهید آن ها را روی زمین بکش��ند و بگویند حرکت کدام ماش��ین آسان تر است؟ چرا؟ س��پس توجه آن ها را به تصاویر کتاب جلب کرده و بگویند در کدام تصویرها چرخ به ما کمک کرده و حرکت را آس��ان تر می کند. و از آن ها بخواهی��د تا در محیط اطراف خود دقت کرده و بگویند از چرخ در چه جاهای دیگر استفاده می کنیم؟ پاسخ ها را شنیده و در مورد کاربردهای مختلف چرخ با آن ها گفت و گو کنید. هم چنین هشدارهای الزم را به هنگام حرکت روی برف و زمین های یخ زده

و یا حرکت دادن اجسام سنگین و ... به آن ها بدهید تا نکات ایمنی را در این زمینه رعایت کنند.برای ارائه ی اطالعات بیشتر در مورد وسایل نقلیه ی مختلف که از زمان های قدیم تا به امروز مورد استفاده ی انسان بود و ما از آن ها برای جابه جایی و سفر استفاده می کنیم گفت و گو کرده و از آن ها

می خواهیم تا از تجربیات خود در مورد سفرهایشان صحبت کنند.پ��س از آموزش با انج��ام فعالیت های کتاب مانن��د گفت و گو، مقایس��ه، طبقه بندی و جمع آوری اطالعات و ... مهارت های آنان را در این زمینه افزایش داده و از یادگیری درس اطمینان حاصل نمایید.

135

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیریاز دانش آموزان بخواهید تا ماش��ین کوچک اس��باب بازی را روی چهار سطح روزنامه، مقوا، موکت، نایلون حرکت دهند و مقدار حرکت را اندازه بگیرند. به این ترتیب که سطح های مختلف مثاًل روزنامه را روی زمین قرار دهید و یک خط به عنون ش��روع حرکت رس��م کنید و یک خط با ماژیک به عنوان مس��یر حرکت رسم کنید. ماشین را با یک ضربه ی آرام روی خط کشیده و به حرکت درآورید. جایی که ماشین ایستاد عالمت بزنید و طول مسیری را که ماشین طی کرده را با نخ اندازه بگیرید. آزمایش

را روی سطح های دیگر تکرار کنید و نخ ها را در جدولی مثل جدول زیر بچسبانید.

.....................................................روزنامه

..................................مقوا

............موکت

................................................نایلون

کدام سطح از همه صاف تر بوده است؟ چرا؟

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- مفهوم حرکت را بیان کنند.2- اجسام متحرک و غیرمتحرک را در محیط زندگی خود شناسایی کنند.

3- برای اجسام متحرک و غیرمتحرک مثال بزنند.4- از چرخ برای حرکت دادن اجسام سنگین استفاده کنند.

5- نکات ایمنی را به هنگام حرکت در مسیرهای مختلف حرکت دادن اجسام رعایت کنند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

136

ƣƣهواƣوƣآبƣتغییراتƣباƣآشناییƣ:کلیƣهدف�

درس در یک نگاهدر فرآین��د این درس دانش آموزان به کمک مش��اهده و آزمایش و با جم��ع اوری اطالعات و ... به تغییرات آب و هوا در ساعات مختلف روز و فصول سال پی می برند. هم چنین با کاربرد دماسنج آشنا

شده و نحوه ی استفاده از آن را می آموزند و در موقعیت های مختلف به کار می گیرند.

شبکه مفهومی درس

آبƣوƣهوا

اندازهƣگیریƣآبƣوƣهوا تغییراتƣآبƣوƣهوا

درƣفصولƣسال درƣشبانهƣروز

انواعƣآبƣوƣهوا

گرم معتدلسرددماسنج

اهداف و انتظاراتدانش آموزان:

الف( با تغییرات آب و هوا در ساعات مختلف )شب و روز( و فصول آشنا می شوند.ب( با انواع آب و هوا در جاهای مختلف زمین آشنا می شوند.

ج( با وسیله اندازه گیری دما آشنا می شوند.

137

د( نحوه ی استفاده از دماسنج و کاربردهای آن را می آموزند.ه�( در آب و هواهای مختلف رفتارهای مناسب از خود نشان می دهند.

پیش نیازهای درسȖ آشنایی با فصول سالȖ آشنایی با شب و روزȖ آشنایی با انواع آب و هوا در چهار فصلȖ ... آشنایی با برخی از پدیده های طبیعی مانند خورشید، باران، برف وȖ توانایی در به کارگیری ابزارهای آموزشی در انجام فعالیت هاȖ درک و اجرای دستورهای کالمی

تجهیزات و رسانه ها و مواد آموزشی مورد نیاز مقوا- کاغذرنگی- چس��ب- بادبادک- دماس��نج- لیوان- آب گرم و س��رد- کارت های تصویری از

پدیده های طبیعی )خورشید- باران- برف و ....(- تصاویر کتاب- تابلو کالس

واژگان کلیدی آب و هوا- تغییرات- آفتابی- ابری- بارانی- برفی- باد- خورشید- معتدل- منطقه- دماسنج- مایع رنگی

روش های تدریس بازی- نمایشی- مشارکتی- پرسش و پاسخ

ارائه درس

�ƣانگیزهƣایجادبرای ایجاد انگیزه می توانید همراه دانش آموزان در حیاط مدرسه بادبادک بازی کنید.

ب��رای ای��ن کار دانش آموزان را دو گروه کرده و از گروه ها بخواهید تا با اس��تفاده از مقوا، کاغذهای رنگی و چس��ب، بادبادک زیبایی درس��ت بسازند و آن ها را هوا کنند هر گروه که بادبادکشان بیشتر و

بهتر به آسمان برود به عنوان برنده ی بازی تشویق گردد.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

138

�ƣآموزشƣشروعبع��د از بادب��ادک بازی از دانش آموزان بخواهید که در حیاط چن��د دقیقه زیر آفتاب بمانند )برای آم��وزش این درس یک روز آفتابی را انتخاب کنید(. س��پس از آن ها س��ؤال کنی��د آیا در زیر آفتاب احس��اس گرما می کنید یا س��رما؟ چه چیزی باعث شده تا گرمتان ش��ود؟ سپس از آن ها بخواهید تا به جایی که س��ایه اس��ت بروند و کمی هم آن جا بمانند. دوباره س��ؤال کنید آیا باز هم احساس گرما می کنید؟ چه چیزی باعث ش��ده که گرما کم تر ش��ود؟ بدین ترتیب با پرس��ش و پاسخ و گفت و گو نتیجه گیری کنید که خورشید هوا را گرم می کند و دما در طول ساعات شبانه روز و هم چنین فصول مختلف تغییر می کند. س��پس از آن ها در مورد آب و هوای ش��هر خود سؤال کنید مثاًل در شهر شما آب و هوا چگونه اس��ت؟ آیا یبشتر وقت ها باران می بارد؟ یا آفتابی است؟ آیا در زمستان در شهر شما

برف زیاد می بارد؟ یا بیشتر وقت ها باد می وزد؟ آیا شهر شما بیشتر روزها گرم است یا سرد؟ و ....بعد از پرس��ش و پاس��خ و گف��ت و گو در مورد آب و ه��وای محل زندگی ب��ا توضیحات تکمیلی نتیجه گیری کنید که آب و هوای همه جای زمین یکس��ان نیس��ت بعضی جاها همیشه سرد و بعضی جاها همیش��ه گرم و بعضی جاها معتدل اس��ت )نه گرم، نه سرد(. در این قسمت می توانید از فیلم یا تصاویر مختلف از مناطق قطبی یا صحراها و جنگل ها و ... برای نشان دادن انواع آب و هوا در مناطق

مختلف استفاده کنید.در مرحله ی بعدی با اس��تفاده از روش آزمایش��ی و مش��ارکتی روش اندازه گیری دمای هوا را به دانش آموزان آموزش دهید. ابتدا آن ها را دو گروه کنید و به هر گروه یک دماس��نج بدهید به گروه 1 یک ظرف آب گرم و به گروه 2 یک ظرف آب س��رد بدهید و از آن ها بخواهید تا وس��یله ای را که در دست دارند را داخل ظرف های آب قرار دهند. سپس توجه آن ها را به مایع قرمز داخل دماسنج جلب کنی��د و از گروه ها بخواهید تا آن ها را با هم مقایس��ه کنن��د و بگویند در آب گرم برای مایع قرمز چه اتفاقی افتاد؟ در آب س��رد مایع قرمز چه تغییری کرد؟ پس از آن دماس��نج را به عنوان وسیله ای که دمای هوا را اندازه می گیرد معرفی کنید و از آن ها بخواهید تا دماسنج های خود را برداشته و به حیاط بروند و دمای هوا را در مکان های آفتاب و سایه اندازه گیری کرده و با هم مقایسه کنند. سپس گروه ها ب��ه کالس آمده و در مورد مش��اهدات خود گفت و گو می کنند. در پایان با ارائه ی هش��دارهای الزم

توجه دانش آموزان را به رعایت نکات ایمنی و بهداشتی به هنگام تغییرات آب و هوایی جلب کنید.پ��س از پای��ان درس یا انجام فعالیت های کتاب مانند فکر کنید و پاس��خ دهید، گفت و گو کنید، مقایسه کنید و ... از یادگیری درس اطمینان حاصل کرده و به تثبیت یادگیری در آنان کمک نمایید.

139

فعالیت های پیشنهادی جهت توسعه و تثبیت یادگیرییک دماس��نج در داخل کالس و دماسنج دیگری را در کنار پنجره به طرف حیاط نصب کنید و از دانش آموزان بخواهید تا دمای داخل و بیرون کالس را اندازه گرفته و با هم مقایس��ه کنند و بگویند

دلیل اختالف دما در داخل و خارج از کالس چیست؟

ارزشیابیاز دانش آموزان بخواهید:

1- انواع آب و هوا را نام ببرند.2- دمای هوای محیط زندگی خود را با استفاده از دماسنج مشخص کنند.

3- تغییرات آب و هوا را در ساعات شبانه روز و در فصول مختلف سال تشخیص دهند.4- با توجه به تغییرات آب و هوا رفتارهایی مناسب از خود نشان دهند.

راهنمای معلم )علوم تجربی(

140

ƣƣفارسیƣمنابع �- آقازاده ، محرم )1393( راهنمای روش های تدریس نوین، تهران . نشر : آبیژ.

- بدریان ، عابد)بی تا ( مطالعه تطبیقی استانداردهای آموزش علوم در ایران وچند کشور موفق ، سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی.

- بهرنگی ، محمد رضا) 1387(روش ها وفنون تدریس ، تهران. انتشارات : آگاه.- بوریان )1386( روش های نوین در آموزش علوم تجربی ) آشنایی با آخرین یافته های پژوهشی

در حوزه آموزش علوم ( ، ) بی جا (- سیف ، علی اکبر)1387( روان شناسی پرورشی نوین ) ویرایش ششم ( تهران. نشر: دوران

- ش��عبانی ، حس��ن )1383( مهارت ه��ای آموزش وپرورش ) روش ها وفن��ون تدریس( ، تهران. انتشارات سمت.

- صفوی ، امان اهلل ) 1387( کلیات روش ها وفنون تدریس ،تهران ، انتشارات : سمت.- گ��روه مولفان)1389( علوم تجربی وبهداش��ت دوره راهنمایی تحصیلی پیش حرفه ای ،تهران ،

ناشر : سازمان آموزش وپرورش استثنایی کشور.- گروه مولفان)1392( کتاب معلم )راهنمای تدریس ( علوم تجربی پایه اول دبس��تان ) کم توان

ذهنی ( ، تهران : ناشر : سازمان آموزش وپرورش استثنایی کشور.- گ��روه مولف��ان )1390( کتاب معلم )راهنمای تدریس ( علوم تجربی پایه اول دبس��تان)عادی(

تهران ،ناشر: سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی.- ملکی ، حسن )1389( برنامه ربزی درسی )راهنمای عمل ( ، تهران ، انتشارات : رشد.

141

ƣƣالتینƣمنابع�1- Approaches to learning by: Pamela houk north Carolina department of public inatruction.

2- curriculum package septamber (2010) ministry of education british Columbia.

3- Inquiry strategies for science and mathemathics learning ,it,s just good teaching may-

1997by Denise garret.

4- Kirk patrics. four level evaluation model(2010).

5- Ohio,s Academic content standards extended science(2010) of education.

6-Peter w . hewsoncoceptual change in science teaching and teacher education

(1999)university of Wisconsin- Madison.

8- The national curriculum for England www.nc.uk. Net key stage 1-4 (2006).

9- three Approaches to curriculum septamber(2003) www. Ncsall.net/index @ id=202.html.

Primary school curriculum science(1999)government of Ireland.7