1

OBSERVATIE

tweemaandelijks contactorgaan van

Jaargang 36 (2009) nr. 6

In dit nummer:

n Boven op het plateaudoor Leo Koster ....................................................................................... 2

n Varia-avonddoor Lei Hulsbosch ................................................................................... 7

n Mijn maretakdoor Margriet Larik ................................................................................... 8

n Bomencursus 2010door Jan Hermans ..................................................................................... 9

n Kerstwandeling naar Vlodrop-Station op zaterdag 26 decemberdoor John Hannen .................................................................................. 11

n Jaarprogramma 2010door het bestuur ...................................................................................... 14

n Lezing Brandnetels en hun relatie in de natuur op vrijdag 11 decemberdoor Jan Hermans ................................................................................... 20

n Koning van het wouddoor Leo Koster ....................................................................................... 23

n De jeneverbesdoor Ans Homburg .................................................................................. 27

2

BOVENOP HET PLATEAU …

door Leo Koster

Recent heb ik in de Lüsekamp (D)gezocht naar beflijsters, misschienkomt het door de aanwezigheidvan een schaapskudde, in iedergeval geen beflijsters. Op tweedepaasdag kwam onverwachts mijnbroer en zijn vrouw op bezoek. Hetzijn fervente fietsers. Omdat ik inde directe omgeving fraaie stukjesnatuur weet te vinden ging ik, ingezelschap van ons oudstekleinkind Tijn, met hen mee. Op hethoogterras van de Meinweg zag ikin een flits een voorbij vliegendebeflijster. Toen ik de anderemorgen buiten de krant zat te lezenen de daarin staande puzzels ensudoku�s probeerde op te lossen,dacht ik weer aan de beflijster.Vanaf mijn tuinstoel heb ik zicht optwee kleine vijvers.Alpenwatersalamanders zijnmomenteel heel actief. Hetmannetje heeft helderblauwekleuren, een gevlekte band onderde flanken, een helder oranje buiken bij het baltsgedrag maakt hetmannetje wapperende bewegingenmet zijn staart waarbij geurstoffennaar het vrouwtje worden

gewaaierd. Het vrouwtje isgrijsblauw gemarmerd. De eitjesworden meestal één voor één doorhet vrouwtje met haar achterpotenafgezet tussen blaadjes vanwaterplanten. Het baltsgedrag enhet afzetten van de eitjes heb ik aldiverse keren mogenaanschouwen. Momenteel zitten ertwee bruine kikkers en slechts ééngroene kikker. In de vijvers zit geenvis. De alpenwatersalamanderoverwintert, denk ik althans, bij onsin de buurt. In het voorjaar kruipenze, met veel moeite, inspanning envele hindernissen, naar onzevijvers. Elk voorjaar tuur ik de vijveraf, ik ben dan op zoek naaropborrelende luchtbelletjes. Als ikdie zie dan ben ik niet alleen blijmaar dan ben ik ervan overtuigddat de alpenwatersalamandersweer terug zijn.

Ik besluit nog maar eens een keerde Meinweg op te gaan, het doel;beflijsters. Als ik op 14 april 2009Maasniel verlaat is het zonnig enongeveer 22ºC. Via Asenray fiets ikrichting grens. Enkele honderden

3

meters vanaf grenspaal 410A staateen hardstenen monument �DenToten zur Ehre, den Lebenden zurMahnung� van kunstenaar UweMeints. Dit monument is op 01-09-1996 in de Lüsekamp geplaatstdoor burgers van de gemeenteNiederkrüchten (D). De onderzijdeis voorzien van twee keer zeven(bewerkte) kruisen. Op eenaangebrachte plaquette staat in hetDuits de volgende tekst. � Niet vervan deze plek werden op 26/27dec. 1944 veertien burgers uitRoermond, die het bevel tot

dwangarbeid in Duitsland naastzich neer hadden gelegd, door eenexecutiecommando van het Duitseleger doodgeschoten. De dodenwerden in augustus 1947 op hetkerkhof �Tussen de Bergen� inRoermond bijgezet�. Deaanwezigheid van een kuddeschapen is er misschien debet aandat ik weer geen beflijsters zie. Viaeen vogelkijkhut heb ik zicht opnieuw gegraven plassen; enkelekieviten en één mannetjebrilduiker. Op het Melickervenzwemmen enkele meerkoeten en

4

enkele paartjes dodaarzen. In debuurt van een gagelstruweel zitéén grote roodwangsierschildpadte zonnen. Achter het Melickervenfiets ik richting Niederkrüchten/Elmpt. Loopgraven slingeren zichdoor dit boscomplex, ze staanveelal in verbinding met de veelbredere tankgracht. In de bossenvan dit geaccidenteerd terrein isveel gekapt, gerooide bomenliggen als twee-meter-lange-boomstammetjes langs het pad. Ikhoor het geluid van eenovervliegende kruisbek. Op diverseplaatsen zijn hier wintereikenaangeplant, het jonge groen begintzich al te ontwikkelen. Het pad datik fiets loopt parallel aan deBosbeek. Een solitaire fraaie, grotehulst wordt bijna weggedrukt doorhoog opgestapeldeboomstammetjes. Machinaal zijnhier in de struikheide brede, kalebanen gecreëerd. Ik denk dat dit temaken heeft met het reddingsplanadder. Rechts tussen de vegetatiestaan enkele bijenkasten. Via dedanig beschoten grenssteennummer 402 en een draaihekjekom ik weer op Nederlands gebied.Mijn fiets tegen een struik en ikklim richting plateau, ongeveer 75meter + nap. Op het ruige terrein,bezijden de voormalige Beatrix-mijn, lopen 2 reeën. Je merkt aan

hen dat ze ergens van geschrokkenzijn, maar ze weten niet waar hetgevaar vandaan komt. De bok metzijn bastgewei en de reegeitzoeken de veilige struiken op. Wittekrodde staat in bloei.Heel veel sterk belopen wissels,aan prikkeldraad onder meerzwartkleurige en nylonachtigeharen van het wilde zwijn. Buizerdszoeken naar thermiek enmoeiteloos cirkelen ze omhoog. Ophet pad heeft een wild zwijn eenbad genomen, een afdruk van deharen is duidelijk te zien. Als ik ditruige terrein met mijn verrekijkeraftuur ontdek ik een vos, Zijn kopen hals hebben al een bruine kleur,bij de andere delen overheerst nogwel de grijze kleur van dewintervacht. Hij/zij is duidelijk opzoek naar prooi, af en toe houdt hij/zij de kop wat scheef. Hapt ook weleens toe, geen grote prooien, ikdenk aan mestkevers. In eersteinstantie loopt dit prachtige enschuwe dier in mijn richting, dochgeluiden doen hem of haarbesluiten weer richting voormaligeBeatrix-mijn te grasduinen. Als ik bijeen rechts gelegen zandweg kom,hier zag ik een flits van de beflijster,stap ik over een veerooster en tuurhet weiland af. Maar helaas geenbeflijsters. Ik wandel even terug enwandel verder parallel aan het

5

weiland en de bosrand, op detopografische kaart staat dit padaangegeven als Elmpterweg. Eendonkerkleurige vogel vliegt in eenwilgje. En jawel, het is de schuwebeflijster. Hij houdt zich enigszinsschuil achter de hoofdstam van dewilg, maar zijn kop en borst met dewitte halvemaanvormige borstbandkan ik duidelijk zien. Dan bekijk ikook nog even het weiland, en daarhoudt zich nog één exemplaar op,overigens in gezelschap van éénkramsvogel. De locatie betreft hetverlengde van de lindelaan dievroeger naar de Wolfshoeve liep.Hier bevindt zich een sloot met éénsolitaire wilg. Langs deze sloot ookenkele kieviten.Een torenvalk is op jacht. Na eenkwartier laat de beflijster zich evenin zijn geheel bewonderen. Dan zetopeens een grote witkleurige vogelde landing in op een drassig deel

van deze weidse wei, het is degrote zilverreiger. Hij/zij bevindtzich tussen enkele Nijlganzen entwee casarca�s. In totaal krijg ikhier drie beflijsters in beeld, geletop het donkerkleurig verenkleeddenk ik dat het mannetjes zijn.Eerst iets meer over dezezeldzame doortrekker. Dewetenschapppelijke naam isTurdus torquatus. In Duitslandwordt deze vogel Ringdrosselgenoemd. Het mannetje is diepdonkerbruin tot zwart met eenwitte borstband, het vrouwtjelichter bruin en een watgevarieerder borstband, vaakminder wit dan bij het mannetje.Het zijn schuwe vogels. Tijdens devoorjaarstrek (maart-mei) wordenze hier en daar waargenomen,doch tijdens de najaarstrek wordenze maar sporadisch opgemerkt. Zezijn van merel-grootte, dat wilzeggen ongeveer 24 cm. De roep,tsjaka, is als van een Kramsvogelmaar dan scherper. De zangbestaat uit heldere strofen metgelijksoortige klanken als �tie-u,tie-u, tie-u�. Ze broeden in hetHoge Noorden en de Alpen. Hetvoedsel bestaat vooral uitregenwormen, in de winter gaanze ook over op vruchten.In een afgerasterd stuk wei lopenheel veel schapen. Ik besluit weer

6

terug te lopen. Naast het pad bloeithet akkerviooltje. Als ik bijna bijmijn fiets ben hoor ik het gekwaakvan groene kikkers. In deLüsekamp staat één grotezilverreiger, mogelijk dezelfde alsvan het plateau. Via de zwaarbeschadigde grenspaal 409 fiets ikrichting Asenray. Een hoek van eenvoormalig akkerland nabij hoeveVenenburg (1854) is nu aangeplant.De zoete kers ook wel boskriekgenoemd en de sleedoorn staanprachtig in bloei. Een schuur vanhoeve Cornelishof is opgeknapt eningericht als gastenverblijf. VanafStraat en aan het eind van eenAmerikaanse eikenlaan kan menzien dat hoeve Heisterhof (1765)wordt opgeknapt. Langs de rondegaten in de steeds scheverwordende schuur van Strater Hof(1844) zijn duidelijk witte strepenzichtbaar, dit zijn urinestrepen vanwaarschijnlijk de kerkuil. Langs hetviaduct dat me over de nieuweautoweg leidt, staan volopbolronde en sneeuwwittepluizenbollen van het uitgebloeidklein hoefblad, dit is eenzogenaamde naaktbloeier. Langsde Wirosingel liggen diverseafgedankte betonnen duikersopgestapeld, waarschijnlijk krijgenze een nieuwe bestemming alsonderkomen voor vleermuizen.

Zeer tevreden zet ik mijn fiets in degarage.

u

7

VARIA-AVOND

OP VRIJDAG 20 NOVEMBER

door Lei Hulsbosch

Op vrijdag 20 november houdtLandschapsvereniging�De Kringloop� speciaal voor haarleden een varia-avond. De avondwordt gehouden in de basisschoolTriangel te Linne, aanvang 19.30uur en is uitsluitend voor de ledenvan �De Kringloop�.

De volgende personen hebben eenpresentatie voorbereid:n Eddy Clerx zal een fotosessie

houden over nachtvlinders;n Els Henrichs laat ons een

aantal foto�s zien over haarprachtige reis naar Antarctica;

n Toine Janssen heeft een aantalmooie insecten op de digitaleplaat vastgelegd en zal onsdeze tonen;

n Sjaak Storms is van de partijmet een Powerpoint-presentatie over eenverrassend onderwerp (nietover bijen!!);

n Tom Storcken zal ons eenverhaal vertellen over O.L. Heeren de koe;

n In de pauze zal MarcelVerwijlen ons een aantal vanzijn ongetwijfeld mooietekeningen laten zien;

n José Daniëls-Creemers is ookweer van de partij en verteltons over de rupsendoder;

n Jo Thoolen en Sjra Schoffelentonen ons een aantal foto�sover hun reis naar Zuid-Suriname;

n Wil Hodzelmans heeft eenpresentatie over deDeerewaereld in zijn geliefdeachtertuin hoeve Schrevenhofvoorbereid;

n Bob Luijks komt ook weer terugna het succes van 2007 metongetwijfeld een mooiefotorapportage.

Al met al belooft het een boeiendeen interessante avond te worden,die u beslist niet mag missen.

u

8

MIJN MARETAK

door Margriet Larik

De Maretak heeft me altijd almateloos gefascineerd. Voor mijhad hij iets geheimzinnigs, ietsmystieks.Maretak betekent dan ook�heksentak�.Toen wij in Posterholt zo�n 20 - 25jaar geleden een sterappel en eennotarisappel in onze tuin plantten,dacht ik �en nu mijn Maretak�.Ieder jaar kocht ik een grote takwant zonder Mistletoe was hetvoor mij geen kerst.Na de feestdagen plukte ik debesjes van de tak, en begon het�zaaien�.Iedere dag, zo had ik mevoorgenomen, weer of geen weer,moest ik 10 bessen planten.Het was in februari dikwijls ergkoud, en ik was dan ook blij als deklus geklaard was.Mijn man stond dan vaak achterhet raam, naar mij en mijn hobby tekijken.Jaar na jaar, na jaar, zonderresultaat.Hij zei dan ook �hou daar nu eensmee op, dat gaat toch niet�.Maar eigenwijs ging ik ieder jaar

gewoon door.Mijn man overleed op 29september 2003.

Op een dag in maart 2004, had ikmet vriendinnen gewandeld.En thuis gekomen, maakte ik voorons een kop soep warm.We zaten in de kamer en ik keek inde voortuin naar de notarisappel-boom. Ik zag iets groens ... gingbuiten kijken .... en ja hoor!!!!

Het wonder was geschied,Ik heb een Maretak.

9

Wil je ook een Maretak?

De Maretak, ook wel Mistletoe ofvogellijm genoemd, komt in Neder-land alleen in Zuid- Limburg voor.Hij groeit als halfparasiet in bomen,vooral in fruitbomen en populier,blijft het hele jaar door groen, envormt in de herfst witte door-schijnende besjes.Heb je een appelboom of eenMalus in de tuin, dan kun je

�zaaien� in februari - maart. Dat wilzeggen, de besjes stuk wrijventegen de takken, liefst op eenzonnige plek.Daarna dagelijks nathouden metwater uit een plantenspuit.Na ongeveer 6 weken ziet u dekiem. Doorgaan met natmaken totoktober, daarna kan het plantje zelfgroeien. Veel succes.

BOMENCURSUS IN 2010

door Jan Hermans

Het bestuur van Landschaps-vereniging De Kringloop is blij datons gewaardeerde lid de heerPierre Theunissen uit Beesel ookin 2010 bereid is om een bomen-cursus te verzorgen. Niet alleenbomen herkennen naar winter-

kenmerken is een onderdeel vande cursus, in 2010 wordt ook extraaandacht besteed aan het lerenkennen van coniferen of naald-

bomen.

Doordat inmiddels een nieuwedruk van �de Boom�is verschenen,wordt het cursusboek aangepasten vernieuwd. Behalve de stan-daard winterkenmerken, komen nu

ook tabellen voor de coniferen inhet cursusboek, alsmede tabellenvoor de verschillende groepenconiferen.

u

10

Behalve een aantal determinatie-avonden zijn er twee excursiesgepland: een voor coniferen(Algemene Begraafplaats Roer-mond) en een voor winterken-merken van loofbomen (stadsparkHattem).Iedere deelnemer/ster dient voordeze cursus de beschikking tehebben over een goede loep eneen scherp zakmes. De cursusdatazijn als volgt:

Vrijdagavond 5 februari

Start introductie-avond. Aanvang19.30 uur in de centrale ruimte vanBasisschool Triangel, Linnerhof 36te Linne. De avond duurt tot 22.00uur. Op deze avond krijgt U ook hetcursusmateriaal uitgereikt.

Vrijdagavond 12 februari

Determinatie-avond met specialeaandacht voor coniferen. Aanvang19.30 uur in de centrale ruimte vanBasisschool Triangel, Linnerhof 36te Linne. De avond duurt tot 22.00uur.

Zondagmorgen 14 februari

Excursie naar de AlgemeneBegraafplaats in Roermond met alsdoel het leren herkennen vanconiferen in de praktijk. Aanvang9.00 uur op de parkeerplaats bij deAlgemene Begraafplaats Tussen de

Bergen, Kitskensdal 50 te Roer-mond. De excursie duurt tot 12.00uur.

Vrijdagavond 5 maart

Determinatie-avond winter-kenmerken. Aanvang 19.30 uur inde centrale ruimte van BasisschoolTriangel, Linnerhof 36 te Linne. Deavond duurt tot 22.00 uur.

Zondagmorgen 7 maart

Afsluitende excursie van deBomencursus 2010. Excursie naarstadspark Hattem te Roermond.Aanvang 9. 00 uur vanaf deparkeerplaats bij stadspark Hattem.De excursie duurt tot 12.00 uur.

11

De cursus kost 10 Euro voor

leden en 20 Euro voor niet-leden.Leden hebben bij aanmeldinguiteraard voorrang. Er is plaats voormaximaal 40 deelnemers.Tijdens de excursies wordt de heerP. Theunissen geassisteerd door deheer J. Hannen.

Aanmelden kan via onze website

www.dekringlooplinne.nl of

telefonisch of schriftelijk bij dhr.

J.Hermans. Uw aanmelding is pas

definitief, wanneer het

verschuldigde cursusgeld is

overgemaakt.

Aanmelden en betalen kan totzondag 24 januari. Indien op dezedag Uw cursusgeld niet binnen is,behoort U niet tot de deelnemersen ontvangt U ook geenuitnodiging voor de eerste avond!

Het Bestuur

u

TWEEDE KERSTDAG 26 DECEMBER:

WANDELING VLODROP- STATION

Door J. Hannen

Op zaterdag 26 december

organiseert

Landschapsvereniging De

Kringloop traditiegetrouw haar

kerstwandeling. Onze keuze is ditjaar weer gevallen op Vlodrop-Station. De vorige keer dat we hierzijn geweest, precies vijf jaargeleden zal voor velen helaas inhun geheugen gegrift staan als dedag van de Tsunami, waarbij veledoden te betreuren viel. Het wasjuist op deze parkeerplaats waarwij als gidsen op de bezoekers vande wandeling stonden te wachten

onwetende wat er zich die nachtom 2.00 uur, onze tijd, zich in debuurt van Sumatra hadafgespeeld.Via de mensen die inredelijke grote getale verschenenwerd de omvang van deze rampons steeds meer duidelijk. Wewillen nogmaals hier starten,hopelijk onder rustigeromstandigheden, om 14.00 uur

vanaf de parkeerplaats tegenover

Hotel Sint Ludwig. Dit is te

bereiken vanaf Roermond de

Keulsebaan te volgen richting

Duitse grens en juist voor de

12

grens links de Boslaan in te

rijden richting Boshotel. Dit hotel

laat u rechts liggen en rijdt door

tot u links de grote parkeerplaats

bereikt.

Vlodrop-station, Station-Vlodrop

Vlodrop-Station is een kleine ge-meenschap gelegen in de bosrijkeomgeving van het natuurgebied deMeinweg, het ligt ongeveer 5 kmten oosten van Vlodrop. Het is hetgebied rondom het voormaligegrensspoorwegemplacement ende weg ernaartoe. Beginnende bijde grensovergang Vlodrop-Rothen-bach loopt het van het spoor vande IJzeren Rijn tot aan de RoodeBeek en het voormalig Francis-caner Sint Ludwigscollege in Vlo-drop. Dit gehucht bestaat uit

enkele huizen en enkele horeca-bedrijven en grenst aan het Duitselandgoed Dahlheim, ook bekendals de Dahlheimer Mühle.In Vlodrop-station stond hetvoormalige station Vlodrop aan despoorlijn Antwerpen-Mönchen-gladbach. Dit traject staat bekendals � IJzeren Rijn� en loopt dwarsdoor het Nationaal Park deMeinweg. Het station werdgeopend in 1879 en voorpersonenverkeer gesloten in 1944.Dit station is hier gekomen omdatde toenmalige Belgische eigenarenhier gratis land konden krijgen. Deandere reden was dat het stationten hoogste vijf kilometer van degrens mocht liggen, anders washet de douane niet toegestaanlichamelijke visitaties uit te voeren.

13

Vervolg op blz. 15

Dit emplacement en de bebouwingvan het Station is gebouwd in 1879en werd in de loop der tijd ge-regeld uitgebreid: In 1879 stondenhier 5 spoorweggebouwen, in 1908al 15, waaronder een locloods, eenwatertoren en twee seinhuizen. In1879 stonden er 9 woningen welkein 1905 gegroeid was tot 21. Hetstation begon met 6 sporen naastelkaar met in totaal 13 wissels, in1912 was dit al toegenomen tot 12sporen met 28 wissel en 5 kruis-wissels. Een laatste uitbreidingvond in 1918 plaats toen men eenkopspoor verlengd werd. Tot eind1946 veranderde niet veel maardan vindt een drastische afbraakplaats tot 3 sporen op een rij metin 4 wissels. Het tracé is in gebruikgebleven tot begin jaren �80. Delaatste trein reed er in 1991.

College St. Ludwig

in Vlodrop

Eind 1904 �ontdekten� deFranciscanen nabij de Duitsegrens een op een hoogtegelegen woest heide-landschap metdennenbossen, op eensteenworp afstand van destationnetjes Dalheim enVlodrop. In die dagen werdde spoorlijn AntwerpenRoermond-Mönchengladbach

nog voor personenverkeer ge-bruikt en de bouw van eenklooster met internaat op eenafgelegen plaats, maar tochdoor het spoor met de be-woonde wereld verbonden,achtte men ideaal. Op30 januari 1905 kochten depaters de eerste 37 ha eigen-dom van Julius graaf vonSchaesberg Thannheim, heervan het slot Kriekenbeck bijHinsbeck (DId.). In de loop derjaren stond de graaf nog meergrond af, zodat het bezit vande Franciscanen zich uitbreid-de tot ruim 158 ha op Neder-lands gebied en ongeveer weeha aan Duitse zijde. Van 1905tot 1909 werd ijverig gebouwdonder leiding van architectbroeder Quintilian Borren enop 4 oktober 1909 werd het

14

PROGRAMMA “DE KRINGLOOP” 2010

DONDERDAG 25 MAART

Lezing door de heer O. Plantema over vogels in

Limburg en enkele

bijzondere vogels.

DONDERDAG 28 JANUARI

Lezing met dia´s door de heer J. Roymans met als thema

“Archeologie in het Vlootbeekdal”.

ZONDAG 18 APRIL

Ochtendwandeling met speciale aandacht voor de voorjaarsflora

in het Savelsbos.

ZONDAG 30 MEI

Middagexcursie naar de Tuspeel. Tijdens deze

excursie speciale aandacht

voor insecten.

ZATERDAG 5 JUNI

Busexcursie naar de Eifel met een bezoek aan de

orchideeënrijke graslanden van de Krekelerheide. Alleen voor leden.

Roerstreek in de oudheid

VRIJDAG 26 FEBRUARI

Jaarvergadering met aansluitend lezing door de

heer J. Hermans over

Zweefvliegen.

Citroenpendelvlieg

Savelsbos

Rode wouw

15

ZONDAG 12 SEPTEMBER

Ochtendexcursie naar de Kerkeweerd, een voorbeeld van dynamische natuur langs de

Maas.

ZONDAG 26 DECEMBER

Traditionele Kerstwandeling in een Limburgs

natuurgebied.

VRIJDAG 17 DECEMBER

Lezing door de heer J. Hermans over India, speciaal het beroemde

wetland Keoladeo National Park bij Bharatpur.

ZONDAG 17 OKTOBER

Middagexcursie naar de

Aerwinkel en omgeving.

Bastaardhoornrups

Indische nimmerzat

VRIJDAG 19 NOVEMBER

Lezing over de das door de heer B. Morelissen.

WOENSDAG 14 JULI

Avondexcursie naar het Schrevenhof. Aansluitend kijken

naar nachtvlinders. Alleen voor leden.

Aerwinkel

Reuzenzwam

16

Vervolg van blz. 13immense complex plechtig ingebruik genomen. Juist aanhet einde van de negentiendeeeuw verrezen overal langs deNederlands-Duitse grenskloosters van Duitse broeders,paters of zusters. Redenhiervoor was de Kulturkampfvan Von Bismarck, die veelkloosterlingen uit hetkoninkrijk Pruisen verdreef. Déstimulator achter debouwplannen van St. Ludwigwas pater WenzeslausStraussfeld, tot 1903 rectorvan Harreveld en daarnaprovinciaal van de SaksischeFranciscanen. Men noemt St.Ludwig wel eens de steengeworden pedagogiek vandeze voor zijn dagenvooruitziende opvoedkundige!De studiereis, die pater Wen-zeslaus in het voonjaar van 1901ondernam naar Zuid-Duitsland,Oostenrijk en Zwitsenland, is vangrote invloed geweest op debouwplannen voor het college St. Ludwig te Vlodrop-Station. Totde herfst van dat jaar bezocht hijveel andere kloosterscholen. Vanhet vermaande kloostercomplexMaria Einsiedeln nam hij - voorzover dat nu nog beoordeeld kanworden door de Franciscanen - het

basisplan over: de kerk moest inhet midden staan en op die manierklooster en internaat van elkaarscheiden. Van de andere kantmoest de centrale ligging van dekerk er voor zorgen, dat beideleefgemeenschappen rond hetaltaar verenigd konden zijn. Hetcollege St. Ludwig was nauwelijksvan de buitenwereld afhankelijk.Men had een eigen aggregaat, datvoor de benodigde stroom zorgde,eigen afvoer en een bron, die voorde watertoevoer diende. In laterjaren wend het complex op hetNedenlandse elektriciteitsnetaangesloten, maar tot op de dagvan vandaag bleef de eigen broncompleet met watertorens voor dedrinkwatervoorziening zorgen.De uitgestrekte landerijen werdendoor de broeders bewerkt. Zeverbouwden niet alleen groenten,graan en aardappelen, maar ookmaïs en bieten voor de uitgebreideveestapel: kippen, koeien envarkens. Verder waren en eenbakkerij, slagerij, kleermakerij,smederij en wasserij. Het is teveelom allemaal op te noemen, maaréén ding is uit bovengenoemdeduidelijk: St. Ludwig was helemaalselfsupporting. Niet te vergetennatuurlijk de fruitbomen, diegeplant zijn om communiteit eninternaat van ooft te voorzien. Zelfs

17

de schoolbanken, stoelen en tafelszijn in de timmerwerkplaats van St.Ludwig gemaakt. Om enige indrukte geven van het immenseklooster- en schoolcomplex St.Ludwig, volgt hier watcijfermateriaal. De toegangsdeur inhet midden van het complex isprecies 663 meter verwijderd vande Nederlands-Westduitse grens.Het dak van St. Ludwig heeft eenoppervlakte van 17.500 m2 en erzijn 9 miljoen stenen nodiggeweest voor de bouw. Iemand,die ramen en deuren moet wassen,wordt haast moedeloos: er zijnwelgeteld 1200 ramen en 600deuren. De uitzichttoren boven deingang is ook flink hoog en bijhelder weer kan men kijken totRoermond, Heinsberg, Erkelenz enHückelhoven. Op 1 oktober 1976besloten de FranciscanenSt. Ludwig te verlaten. Wegensgebrek aan roepingen kon menklooster en school, die samen eenklein dorp vormen, niet meeronderhouden. De school zou in driejaar tijd �afgebouwd� worden en depaters besloten met de bisschopvan Münster in zee te gaan en eenkleiner gymnasium met alleenexternen in Osnabrück over tenemen. Met diverse geïnteres-seerden werden onderhandelingengevoerd over de verkoop van

St. Ludwig en op 4 december 1978maakte staatssecretaris mr. H.Koning van binnenlandse zaken inhet parlement bekend, dat het Rijkhet complex zou aankopen alsopleidingscentrum voor de mobieleeenheden van de gemeentepolitiein Nederland. Daar waar ruim 70jaar lang de Franciscanen, getrouwaan hun belofte van armoede,devoot en ingetogen geleefd eneen dikke drieduizend jongens deschoolbanken gedrukt hebben,zullen binnenkort de dienaren vanhermandad leren hoe ze relletjesmoeten beteugelen. Kortom hetbekende college St. Ludwig vanVlodrop-Station is van klein-seminarie politieschool geworden.In 1984 nam de Maharishi MaheshYogibeweging haar intrek in hetkloostercomplex. Minister Plasterkvan OCW heeft in oktober 2008,een brief laten uitgaan waarin hij tekennen gaf dat voormalig kloosterSankt Ludwig in Vlodrop-Stationook in de toekomst de status vanRijksmonument zal blijven be-houden.De eigenaar is inmiddels door degemeente Roerdalen verplichtgeworden de in september 2001moedwillig aangerichte schade aanhet Rijksmonument op eigenkosten volledig te herstellen.

18

De kloosterbegraafplaats

van St. Ludwig

Verscholen in de bossen van hetNationaal Park de Meinweg ligt tenwesten van het omstreden CollegeSt. Ludwig, de begraafplaats vandit voormalige kloostercomplex.Overeenkomstig de leer van deFranciscanenorde is de gehelebegraafplaats sober aangelegd. Deop andere begraafplaatsenvoorkomende symboliek opgrafmonumenten, gebouwen enhekwerken ontbreekt hier bijnageheel.Vermoedelijk door decombinatie van de afgelegenligging, de stilte, de aanleg in de

natuur en zijn eenvoudige opzetheeft deze begraafplaats op veelbezoekers een bijzondereuitwerking. Men kan vaak moeilijkonder woorden brengen wat het is,maar men ervaart de rust die dezebegraafplaats uitstraalt in iedergeval als zeer aangenaam enpositief.

Noorse pilootDoor zijn afwijkende vorm enmateriaalgebruik valt één grafdirect op bij het betreden van dezebegraafplaats, het is het graf vanSergeant Arne Helle Holter, eenNoorse piloot die met zijn vliegtuigwerd neergeschoten in de buurtvan Vlodrop-Station. Toen hij metzijn Vickers S Spitfire MK IX op 4november 1944 bij Vlodrop-Stationdoor vijandig afweergeschut werdneergeschoten. Arne Helle Holterwerd op de begraafplaats van St.Ludwig ter aarde besteld.Mevrouw Peters-Bronneberg heeftmeer dan 50 jaar rond Allerheiligeneen bloemetje op dit graf gelegd.Door toedoen van een dochter vanMevrouw Peters-Bronneberg zijnfamilieleden van Sergeant Holterop de hoogte gesteld van de plaatsvan het graf van Arne Helle Holteren hebben zij ook het graf kunnenbezoeken. Aan de rechterzijde vanhet kerkhofkruis is een gedenk-

19

plaat met daarop de namen van dekloosterlingen en leerlingen diesneuvelden tijdens de EersteWereldoorlog. De gedenkplatenworden omgeven door in vormgeschoren taxushagen.

De Roode beek

De Roode beek ontspringt inDuitsland ten oosten van hetdorpje Arsbeck, ter hoogte vanDalheim. De beek stroomt vanhieruit in westelijke richting naar degrens met Nederland. In het trajecttussen Dalheimer Mühle enEtsberg vormt de beek over 7,5 kmde rijksgrens. Het traject vanEtsberg tot de monding in rivier deRoer is circa 0,4 km lang en ligtgeheel op Nederlands grond-gebied. Bovendien geeft de beekde zuidgrens van Nationaal Park deMeinweg aan. Het is een vrijmeanderende beek en behoort toteen van de meest natuurlijke bekenvan Nederland. Er is een grotevariatie in de oevers: steile en

overhangende oevers in de buiten-bochten, flauw oplopende oeversin de binnenbochten en over-gangsvormen daartussen. Terhoogte van Vlodrop Station ligt debeek ongeveer 20 meter diep t.o.v.het maaiveld, terwijl stroom-afwaarts bij het plaatsje Rothen-bach de diepte nog maar één àtwee meter bedraagt. De beek-dalhelling aan Nederlandse zijdeheeft een natuurlijk karakter metovergangen naar bos en heide metgraslanden (ter hoogte vanVlodrop-station).Deze cultuurhistorie maar zeerzeker ook de natuur zullen uw tweegidsen; Jan Hermans en JohnHannen, in de ongeveer twee uurdurende excursie toelichten. Denkaan verrekijker, vogelgids en foto-toestel. Alvast een fijne EersteKerstdag gewenst.

u

20

LEZING OVER BRANDNETELS

EN HUN RELATIES IN DE NATUUR

Op vrijdag 11 december houdt de heer J.Hermans een lezing overBrandnetels en hun relaties in de natuur. De lezing begint om 20.00 uur inde centrale ruimte van Basisschool Triangel, Linnerhof 36 te Linne. De lezingduurt ongeveer tot 22.00 uur.Dit onverwachte, maar boeiende onderwerp wordt hierna kort toegelicht.Wellicht kijkt U aan het eind van de avond geheel anders tegen brandnetelsaan. Wij hopen op een goede opkomst, waarbij niet-leden ook van hartewelkom zijn.

* * *

Brandnetels verguisd ... maar onbekend?

door Jan Hermans

Er is een natuurlijke tendens ombrandnetels met brandharen tevermijden. Toch zijn het interes-sante planten, die zoals demeesten van U wel weten, opallerlei grondsoorten en in demeest uiteenlopende biotopenvoorkomen; zij groeien op klei-,venige en zandige bodems, ingrasland, bos, verruigde heiden enmoerassen, op bouwland en braak-liggende grond en rondom mense-lijke nederzettingen.De lezing begint met een intro-ductie van de Brandnetelfamilie entoont de in Nederland voor-

komende vertegenwoordigers methun kenmerken en eigenschappen.Van alle Nederlandse plantenverschillen de brandnetels door hetbezit van brandharen op stengel,blad en bloemdek. Zijn debrandnetels als jeukverwekkers alniet echt geliefd, het zijndaarboven echte �onkruiden�dieheel wat cultuurland kunnenveroveren. Toch heeft de mens zichde brandnetels ten nutte weten temaken. In tijden van schaarste ofoorlog werden de stengelvezelsvan de planten gesponnen engeweven tot neteldoek. In het

21

voorjaar kan men van jongebrandnetelscheuten brandnetel-soep bereiden. Als geneesmiddelhebben brandnetels evenzeer eenveelzijdige reputatie. Gedroogdeplanten vormen goed veevoer.Het grootste deel van de lezinggaat echter over de relaties tussenbrandnetels en andere organismen.Zo weinig pronk als de brandnetelszelf ten toon spreiden, zoveelschoons kan er tussen hun loofontluiken. Sommige vogelsoortenzoals Nachtegaal of Bosrietzangerbroeden graag in brandnetel-ruigten.

De Grote brandnetel is onder deinheemse planten degene die voorhet grootste aantal vlindersoortenals exclusieve of voornaamstevoedselplant dient.

Daarbij zijn fraaie, grote en be-kende dagvlinders zoals de Ata-lanta (Vanessa atalanta), deDagpauwoog (Inachis io), de Kleinevos (Aglais urticae) en het Land-kaartje (Araschnia levana). Als eenvan de weinige dagvlinders vliegtde Atalanta zowel overdag als�s nachts.De eerste Atalanta�s verschijnen alstrekvlinders in de voorzomer inNederland en leggen hier eieren,vooral op Grote brandnetel maarook op andere soorten van debrandnetelfamilie. Dankzij de mildewinters van de laatste jaren zijn erook Atalanta�s die soms over-winteren en overleven. Meestal zijndeze exemplaren te herkennen aan

22

hun sterk vervaagd kleurpatroondat na een overwintering behoorlijkversleten is. Opvallend is datAtalantavrouwtjes vaak mindervitale planten uitkiezen om huneitjes op af te zetten: vaak zittende rupsen dan op stoffige plantenlangs opritten of zandwegen,planten die op een afstand staanvan grotere groepen brandnetels.Dit gedrag komt ook voor bij defamilieleden van de Atalanta, deDagpauwoog en de Kleine vos, dieoverwinteren als volwassenvlinders.Een ander lid van de vlinderfamilieNymphalidae (in oude boeken vaakSchoenlappers genoemd) dat voorzijn voeding is aangewezen opGrote brandnetel is het Land-kaartje. De naam Landkaartje heeftde vlinder te danken aan de wittelijnentekening op de onderzijde vande vleugels, die men te zien krijgtals de vlinder in rust zit. HetLandkaartje overwintert als pop. Inhet voorjaar komen uit de poppenvlinders die van boven oranjeroodgekleurd en zwart gevlekt zijn. Uitde eieren die door deze voorjaars-generatie worden gelegd, komenrupsen die zich snel ontwikkelen enverpoppen, waarna de zomer-generatie tevoorschijn komt. Dieziet er van boven volkomen andersuit, zodat men bijna niet kan ge-

loven dat het om dezelfde vlinder-soort gaat.

Behalve de hier genoemdedagvlinders is de Grote brandnetelals voedselplant ook in trek bijdiverse nachtvlinders zoals deBruine snuituil (Hypenaproboscidalis), de Brandnetelmot(Eurrhypara hortulana) en hetBrandnetelkapje (Abrostolatrigemina).

Ook kevers vinden brandnetelsaantrekkelijk, hetgeen geldt voorde Gladde brandnetelkever(Brachypterus urticae), waarvan delarven vooral in de bloeiwijzenzitten. Van de snuitkevers zijnalgemeen de Groenebrandnetelsnuittor (Phyllobiusurticae), de Viervlek-brandnetelsnuittor (Cidnorhinusquadrimaculatus) en de Gekamdebrandnetelsnuittor (Ceutorrhynchuspollinarius).

netelmot

23

Ook diverse andere insecten-groepen zoals de Wantsen enCicaden kennen diversevertegenwoordigers die vaak ofuitsluitend op brandnetels aan tetreffen zijn. Van de wantsennoemen we hier Heterogasterurticae en Liocoris tripustulatus;van de cicaden onder andereEupteryx urticae en Macropisscutellata en van de bladluizenbijvoorbeeld Aphis urticata. Al dezesoorten zuigen sap bij de brand-netels.Verscheidene insecten vormengallen op de Grote brandnetel. Ditvalt bijvoorbeeld op in de opeen-

gedrongen groei van de bovenstebladparen. Een van de insecten diehiervoor zorgt is de galmugDasineura dioicae.

Ook zijn er insecten zoals gaas-vliegen, schorpioenvliegen ofbepaalde vliegen die vaak opbrandnetels te vinden zijn.

Kortom als U wilt kennis makenmet een heel andere wereld rond-om de brandnetels, reserveer danvrijdag 11 december. Misschienworden de brandnetels na dezeavond wel een stuksympathieker �

DE KONING VAN HET WOUD …

door Leo Koster

Onlangs las ik een kleineaankondiging in de krant;�Bronstexcursie. Ontdek deburlende, bronstige edelherten inhet Weerterbos, excursie start bijDaatjes hoeve op 28 t/m 30-09-09vanaf 17.30 uur�. Dankzij deKringloop heb ik dit fraaie gebiedvoor het eerst leren kennen op 25-05-2008. Van het aanbod uit dekrant heb ik geen gebruik gemaakt,doch op vrijdag 25-09-09 sta ik

rond 17.30 uur bij de Daatjeshoeve. Aangenaam weer. Deedelherten van dit boscomplexkunnen zich in verschillendegebieden ophouden waaronder eenwei nabij de Oude Graaf en opweilanden rondom de Grenskerk envan de voormalige boerderij DeGrashut. Na ongeveer een kwartierbereik ik, via een wildrooster en netover de Oude Graaf, een rechtsgelegen open weiland. In de Oude

u

24

Graaf is een stuwtje aangelegd, hetgeluid van het vallende waterstoort totaal niet. Tegen het eindevan de wei, maar voor een bos-rand, ligt een roedel edelherten teweten één bok te midden van 19soortgenoten. Deze 19 stuks be-staan uit hindes in gezelschap vanal grotere kalveren (smaldieren).Eerst heb je dat nog niet zo in degaten totdat een kalf naar de hinderent en stootsgewijs begint tedrinken.Van een ter plaatse staande houtenbank maak ik gebruik en inderdaadik zit goed op een bank van hetLimburgs Landschap.Vanuit een populierenaanplant hoorik diverse, kortere geluiden die iktoeschrijf aan de zwarte specht.Maar het is niet één zwarte specht,neen, het zijn er liefst drie. Dezegrootste inlandse specht is sinds1913 in ons land. De mannetjes zijn

goed van de vrouwtjeste onder-scheiden. Hetrood bij de man begintvanaf de bovensnavelen loopt door tot hetachterhoofd, bij hetvrouwtje begint hetrood midden op de kopen loopt door tot hetachterhoofd.De bronst vanedelherten loopt globaal

van half september tot halfoktober. De bok, met een imposantgewei, staat eens op en loopt, ikzie dat hij enigszins mank loopt,naar een herkauwende hinde diedaardoor in de benen moet. De bokbesnuffelt de ligplek en fleemtd.w.z. trekt zijn bovenlip op enomkrult die. Op deze wijze is debok in staat om te ruiken of eenhinde bronstig is. Zijn rozekleurigepenis komt heel even uit de huid

25

en de bok urineert op de ligplek.Een andere keer jaagt de bok eenhinde op en de ligplek wordt metde voorpoten bekrabt en met zijngewei tegen de ligplek geslagen.De geweistangen zijn bruin- en deeindpunten lichtkleurig. Vóór ditgewei beschikte de bok over eenzogenaamd bastgewei, dit is eengewei dat nog in de groei is. Viabloedvaten wordenvoedingsstoffen waaronder kalk enzouten aangevoerd. Als het nieuwegewei volgroeid is mag de allesverhullende huid verdwijnen, debloedvaten worden afgeknepenwaardoor de bast afsterft wat bijde bok tot irritatie leidt. Hij zoektdan een boom met laaghangendetakken en �veegt� dan zijn geweischoon. Overigens ben ikvanavond niet de enige die van ditmachtige roodwild mag genieten.Een groep onder leiding van eengids, zij hebben al bruinvissengeobserveerd en geteld, zijn goeduitgerust met onder meertelescopen. Meegebrachte friteswordt ter plekke verorberd, dochde gedragingen van de edelhertenontgaat hen niet.De �lach� van de zwarte spechthoor ik, het geluid is langzamerdan dat van de groene specht. Afen toe laat de liggende bok eendiep, zwaar geluid horen, de

zogenaamde bronst-roep, ook welburlen genoemd. Bij het burlengaat de bek open en verheft de bokzijn kop. Uit de directe omgevingwordt het burlen door een anderebok beantwoord. Met mijn kijkerspeur ik de bosrand af om te zienof zich daar een andere bokophoudt. Maart geen andere bok tebekennen. Ondertussen laat dezwarte specht zijn zware roffelhoren, echt een salvo uit een zwaremitrailleur. Opeens verlaat de bokde wei en loopt een vijftal metersin het bos parallel aan de wei. Erkomt nog een hinde tevoorschijn,deze is in gezelschap van een nog

26

u

vrij jong kalf, ze sluiten zich aan bijde rest. De bok slaat in de bosrandmet grof geweld met zijn machtigegewei tegen laaghangende bomenen struiken.Wist u dat een goed ontwikkeldhertengewei 15 kg kan wegen!Soms kijken de dieren met hungespitste en altijd bewegende orennaar een bepaalde richting, dochwaarom zij zo alert zijn ontgaat me.Een tjiftjaf zingt zijn eentonige eneenlettergrepige liedje. Als ik hetpad, waarover ik gekomen ben,terugkijk, zie ik nog een bok op hetpad staan. Hij twijfelt maar springtover een sloot en verdwijnt in hetbos. Een landbouwer uit deomgeving geniet ook met volleteugen van dit schouwspel. Hijvertelt dat in het afgerasterdeboscomplex nog een gietijzerenkruisbeeld staat ter herinnering aaneen zekere Smeets die ter plekke isoverleden. In de Oude Graaf maakteen onbekend diertje kringetjes inhet water. Een roodborstje looptover een betonnen balk, een grotebonte specht zoekt zijn slaapplaatsop en verdwijnt in een gat van eenpopulier. Een geheel in het groengestoken en bewapendetoezichthouder doet zijn ronde perfiets, dit tafereel heb ik al lang nietmeer gezien. Mist neemtlangzamerhand bezit van de wei.

Vlak voordat ik het strijdtoneel wilverlaten hoor ik een brekend takje.Een grote bok komt uit hetboscomplex, blijft even staan enspringt dan over de Oude Graaf enkijkt het weiland af. Dit is slechtsvan korte duur want hij gaat er heelsnel vandoor, heeft schijnbaarangst voor het huidige plaatshert.Deze benaming wordt gegeven aanhet sterkste hert die tijdelijk deleider is van de roedel. Als ik terugwandel word ik bijgelicht door eenbanaanvormig maantje. Bij Daatjeshoeve is het nog gezellig druk.Twee en een half uur ben ik bijnaniet van mijn plaats geweest, ik zatop, stond naast of in de directeomgeving van die houten bankwaarop je zo goed kunt zitten enzoals u hebt kunnen lezen veelgezien, gehoord en uiteraardgenoten van onder meer de Koningvan het woud.

27

DE JENEVERBES(Juniperus communis)

door Ans Homburg

Jenever mag dan oer-Hollands endoodgewoon zijn, de jeneverbes isdat bepaald niet. De grilliggevormde struiken zijn oud enzwak en de nieuwe generatie laatlang op zich wachten. Maar dankzij een plek op de rode lijst ,alsenige boomsoort in Nederland,krijgen ze van alle kanten hulp. Endat werkt.De jeneverbes behoort tot deconiferen, een van de weinige diehier van nature voorkomt.Hij vestigde zich in Nederland nade laatste ijstijd, zo�n twaalfduizendjaar geleden. Vooral op de Veluwe,in Drenthe en Overijssel enmondjesmaat in Limburg o.a. inhet Elmpterbruch bij Swalmen. Dejeneverbes voelt zich thuis in armezandverstuivingsgebieden enheideveldlandschappen. Als dewind vrij spel heeft kunnen dezaden optimaal door het stuifzandworden verspreid. Hoeven vangrote grazers als koeien, paardenen herten dragen ook bij aan devoortplanting.Als het goed gaat met de struik ziethij er prachtig uit. In het voorjaar

bloeiend met kleine witte katjeswaaruit later de bessen ontstaan. Inde zomer met takken vol vruchten,groen en onrijp zij aan zij met deblauwpaarse oudere broers enzussen. Het kleine stekelige naaldjesappig en groen en de vorm van deboom kronkelig en tanig, eenbeetje alsof hij uit een ander,vergeten tijdperk komt. De boomheeft een roodbruine bast, het sapuit de boom vormt een dikkeharslaag op de stam en takken.Struwelen jeneverbessen zijn vaakrijk aan bijzondere paddenstoelenen mossen en dienen alsuitkijkpost voor bijvoorbeeld degrauwe klauwier en de klapeksteren als broedplaats voor velezangvogels. Als deomstandigheden meezitten, kan dejeneverbes wel tot tien meter hoogworden.Maar het zit helaas dus niet zomee. De bomen hebben hetmoeilijk, voortplanten gaat maarmondjesmaat, dat heeft veleoorzaken. Ten eerste heb je zowelmannelijke en vrouwelijke struikennodig. Die pas beginnen te bloeien

28

op 10-jarige leeftijd. Vrouwelijkebloemen worden pas een jaar nade bestuiving bevrucht. Danontwikkelt zich een groene bes dieer twee jaar over doet om in eenrijpe, blauwzwarte bes teveranderen. De drie zaden uit debes kunnen pas ontkiemen nadatze zowel een warme als koudeperiode hebben gekend.Vervolgens moeten ze onder eenlaagje zand komen te liggen omniet uit te drogen, en daarvoormoet er voldoende wind, ruimte enzand aanwezig zijn. Niet te veelandere bomen, maar ook niet teveel gras. O�, en de bodem moetniet te zuur worden, want er is eenschimmel nodig bij het ontkiemendie daar niet tegen kan. Tel daarbijop dat konijnen en muizen maarook grote grazers dol zijn op dekleine kiemplantjes en de moedzakt je volledig in de schoenen.Terreinbeheerders schieten dejeneverbes te hulp doorbijvoorbeeld anderen bomen in deomgeving weg te halen, en door teplaggen zodat er open zandontstaat waar de zaden kunnenkiemen. Ook houden zenauwkeurig de bodemgesteldheidbij en hoeveel jonge kiemplanten erjaarlijks bij komen. Grappig genoegvaak op plekken waar geenhulptroepen zijn geweest. Dat kan

er volgens deskundige op wijzendat de voor de jeneverbesonmisbare bodemschimmels dankzij een schoner milieu weer kanoverleven. Gelukkig zijn ook opplekken waar wel gewerkt is hetaantal jonge struikjes toegenomen.Wel zo aardig van de jeneverbes.

Bron: Landleven