Graaauw! Ik ben Nidhogg. Ik ga jullie alles vertellen over mij en mijn familie. Mijn familie is heel uitgebreid en we zijn allemaal draken en monsters. We wonen zo ongeveer overal, op alle werelddelen komen we voor, in allerlei soorten en maten. Wij draken en monsters zijn heel oud. Al eeuwen lang worden er verhalen over ons ver-teld. Soms goede verhalen, maar vaak worden wij als boze, kwaadaardige wezens neergezet. Draken werden gezien als het kwaad, dat bestreden moest worden. Ondanks alles bestaan we nog steeds, maar we laten ons niet zo vaak zien.

Wil jij Drakoloog (draken-expert) of Monsteroloog (monster-expert) worden? Beantwoord dan alle vragen, maak een verhaaltje of strip over ons en verdien je eigen oorkonde.

O pleiding tot

Drakoloog of Monsteroloog

Hoe zien wij draken eruit?

Opdrachten:1. Wat vind jij het engste of leukste

aan een draak?2. Welke uiterlijke kenmerken van

een draak kun je nog meer noemen?

3. Zoek een plaatje op van een Aziatische draak, welke verschillen zie je?

4. Teken je eigen draak.

Draken heb je in allerlei soorten, groot en klein. We worden meestal geboren uit een ei, dat onze ouders in een nest uitbroeden op een afgelegen plek. Op een bergtop of in een grot bijvoorbeeld. Als we klein zijn zien we er schattig uit, maar onze ware schoonheid wordt pas zichtbaar als we ouder worden. Mensen zien dat niet zo, die vinden ons dan eng. Onze huid is vaak geschubd en kan allerlei kleuren hebben: groen komt vaak voor, maar alles kan, ook blauw, roze of geel. Onze staart is lang, zodat we er goed mee kunnen slaan of sturen. Meestal zitten er ook stekels op.Soms hebben wij één hoofd, zoals ik, maar veel van mijn familieleden hebben meer-dere koppen, soms wel zeven!

Onze kop lijkt een beetje op die van een hagedis, een krokodil of een roofvogel, zoals mijn nichtje Crusilla heeft. Onze tong is vaak gespleten en we hebben grote, blinkende tanden en onze oren zijn puntig en staan rechtop.Velen van ons hebben vleugels die op die van een vleermuis lijken, zodat we goed kunnen vliegen. Maar we hebben ook grote poten, met klauwen en lange, scherpe nagels eraan en hier in Europa hebben we nogal eens last van een dikke buik.

1

Draken kunnen héél veel, als we dat willen, want we zijn ook een beetje lui. Meestal doen we niet zoveel kwaad, we willen vooral met rust gelaten worden. Met veel gebrul en gezwaai met onze staart proberen we nieuwsgierige mensen weg te jagen. Tenzij we honger hebben, want dan eten we ze gewoon op. Draken moeten ook eten! Sommigen van mijn familieleden zijn vegetariër, maar de meesten van ons eten vlees. Mensenvlees is in mijn familie favoriet.

Weet je waar we ook goed in zijn? Schatten verzamelen en prinsessen ontvoeren en bewaken. Vaak voelen dappere helden en prinsen zich geroepen om ze te bevrijden. Meestal helpt wat brullen dan niet en dan moeten we echt in actie komen. Draken zijn heel sterk en kunnen goed klimmen en springen als ze willen.Sommigen van ons kunnen vuur en vuurballen spugen! Dat helpt vaak. Onze adem schrikt sowieso al veel mensen af want die ruikt niet zo lekker, vinden mensen, een beetje naar zwavel. Soms vallen we onze vijanden vanuit de lucht aan. Chinese draken hebben geen vleugels, maar zij kunnen door hun magische krachten vliegen!

Veel draken kunnen toveren. Zo kunnen veel draken als hun hoofd afgehakt wordt, er gewoon een nieuw hoofd op laten groeien. Dat kan soms heel snel gaan. Mijn Aziatische familieleden kunnen vaak de vorm van een mens aannemen of onzichtbaar worden. Natuurlijk kunnen draken ook praten, al doen we dat over het algemeen niet zo graag.

Wat kunnen wij draken?

Opdrachten:1. Welke superpowers

hebben draken nog meer denk je?

2. Als jij een draak was, welke magische krachten zou jij dan hebben?

3. Wat kan jouw getekende draak allemaal?

2

Monster is een verzamelnaam voor allerlei wezens die mensen eng vinden. Trouwens, mensachtige wezens zijn geen familie van mij, al vinden mensen hen wel vaak eng. Kabouters, spoken, zeemeerminnen, zombies, yeti ’s en heksen bijvoorbeeld.

Nee, mijn monsterfamilie bestaat uit wezens die een mix zijn van verschillende soorten dieren. Mijn oudtante Harriët is bijvoorbeeld een griffioen. Zij heeft

een lichaam van een leeuw en de kop en de vleugels van een adelaar, met veren.Boris, een neef van mij, is een basilisk. Zijn kop en poten zijn die van een haan en zijn lijf lijkt op dat van een slang of hagedis. Hij stinkt ontzettend, vinden mensen, maar ik vind het altijd wel lekker ruiken.Oudoom Natrone is een kraken, dat is een zeemonster. Hij is een soort hele grote

octopus, met enorme, meterslange tentakels. Monsters kunnen heel erg groot zijn (denk aan het formaat van een T-Rex), maar ook zo klein als een babymuis.

Monsters komen in alle kleuren voor en ze kunnen een harige, een gladde, of een geschubde huid hebben. Ook zijn er monsters met veren of met hoorns. Ze kunnen één of juist heel veel ogen hebben. Eigenlijk kun je het zo gek niet bedenken, of monsters kunnen het hebben.

O nze verre familieleden zijn monsters

Opdrachten:1. Teken een monster. 2. Waarom ziet hij er zo uit?

3

Monsters kunnen, net als draken, superpowers hebben. Ze kunnen toveren, zich in iets anders veranderen of mensen verstenen, zoals neef Boris. Zijn ogen zijn heel gevaarlijk, als hij je aankijkt dan word je zo hard als steen. Monsters kunnen heel hard en eng brullen en zijn heel goed in dingen kapot maken. Ook kunnen ze vaak hard rennen, goed klimmen, heel hoog springen en als ze een staart hebben, kunnen ze een flinke staartslag uitdelen. Ze zijn sowieso meestal goed in vechten.

Sommige monsters vinden het heel erg leuk om mensen bang te maken, gewoon voor de lol. Ze verschuilen zich onder je bed of in je kast en maken daar griezelige geluiden. Het gekke is dat hoe groot een monster ook is, hij past altijd onder je bed of in je kast. Dat is ook zo’n speciale kracht van ze.

Andere monsters lokken mensen mee, door heel mooi te zingen of er lief uit te zien. Als ze hun slachtoffer meegelokt hebben, houden ze dat gevangen of ze eten het op. Want sommige monsters eten ook mensen. Natuurlijk zijn er ook monsters die alleen groente eten, maar niet zo veel.

Wat kunnen monsters?

Opdrachten:1. Heb jij wel eens een

monster onder je bed gehad of droom je wel eens over een monster?

2. Hoe zag hij eruit? Welke superpowers had hij?

3. Wat kan het monster dat je net getekend hebt allemaal?

4

Natuurlijk bestaan wij echt. Sommige mensen zeggen van niet, maar die zijn gewoon bang. Lang geleden waren er heel veel draken en monsters. Soms kregen we de schuld van dingen waar mensen geen verklaring voor hadden, zoals verdwijningen, rare geluiden en zich vreemd gedragende beesten.

In die tijd was magie was onderdeel van het dagelijks leven. Niet iedereen kon toveren, maar veel dingen werden verklaard door daden van magische wezens. Dat was vér voor tv, telefoon en internet en de meeste mensen konden niet lezen en schrijven.

Wat ook veel gebeurde, was dat ouders mon-sters verzonnen als waarschuwing voor gevaar. Ze zeiden dan bijvoorbeeld dat als je te dicht bij de waterkant kwam, er een monster was dat je het water in trok. Zo hoopten ze dat de kinderen niet bij de waterkant kwamen. Per streek had deze ‘kinderschrik’ een andere naam, zoals Haantje Pik, Lange Wapper, Boeman of de Tenensnijder, maar wij kregen weer de schuld!

Waar komen we vandaan?

Opdrachten:1. Vertelden jouw ouders over

een monster als waar­schuwing? Welk verhaal over welk monster?

2. Bedenk zelf een kinderschrik met een enge of gekke naam.

3. Waar krijgt het monster of de draak die jij getekend hebt wel eens de schuld van? Is dat terecht?

5

Ons uiterlijk zegt echt niet alles. Mensen vinden ons er vaak heel eng uitzien, maar we zijn echt niet allemaal eng of gevaarlijk. Soms zien we er heel knuffelbaar uit en dan zijn we juist heel gevaarlijk en gemeen. Soms zien we er (voor jullie) walgelijk uit, maar bedoelen we het allemaal goed en willen we jullie geen kwaad doen. Er zijn ook veel monsters en draken die mensen helpen. Denk maar aan de draak in de film Shrek, die verliefd werd op Ezel. Zij hielp Shrek en zijn vrienden toen dat nodig was. Of in de film Monsters Inc., daar zijn de monsters Sully en Mike eigenlijk ook best aardig, al laten ze wel kinderen schrikken, maar dat is hun werk.

Chinese draken zijn vaak wijs, vriendelijk en behulpzaam voor mensen, maar dat wil niet zeggen dat ze altijd vriendelijk zijn, hoor. Als ze boos zijn kunnen ze nog steeds gevaarlijk zijn. In China zien ze de draak als een teken van geluk, het was (samen met de zon) een keizerlijk symbool.

Opdrachten:1. Kun je een voorbeeld

noemen van een slechte draak of monster?

2. Kun je ook een (ander) voorbeeld noemen van een goede draak of monster?

3. Is jouw getekende draak of monster goed of slecht? Waarom?

Zijn we goed of slecht?

6

Draken en monsters zie je dan wel niet zo vaak meer in het echt, we komen heel veel voor in verhalen, films en games.

Heel bekend zijn natuurlijk verhalen over draken in sprookjes. Meestal komen we er niet zo goed vanaf in die verhalen. We zijn dan zogenaamd knorrige, boze wezens die alleen maar mensen opeten. Vaak is het in een sprookje zo dat een jonge held of een prins de opdracht

krijgt om een schat, een prinses of een stad uit de klauwen van een draak te redden. Dan komt het meestal aan op een gevecht, waarbij veel van die zogenaamde helden omkomen. Want voor het doden van een monster of draak moet je wel wat in huis hebben. Met één slag van een zwaard proberen ze onze kop eraf te slaan. Als dat lukt, worden ze als helden onthaald. Iets waar ik het natuurlijk niet mee eens ben!

Er zijn ook uitdrukkingen met ‘draak’ erin, als iemand zegt ‘jij bent een draak van een mens’, dan is dat niet aardig bedoeld. Net zoals wanneer iemand je een monster noemt.

Wij komen veel in verhalen voor

Opdrachten:1. Ken jij een sprookje of

verhaal waarin een mens een draak doodt? Noem er een.

2. Vind jij een draken­ of monsterdoder een held? Waarom?

3. Maakt jouw monster of draak vrienden met een mens of zijn ze juist vijanden? Vertel er eens over.

7

Verhalen over ons draken spelen zich niet alleen in sprookjes (in een land hier ver, ver vandaan) of in andere landen af. Ook in Nederland zijn er verhalen over ons en dat is nog steeds te zien. Op de Sint Jan, de grote kerk in Den Bosch, staan op het dak allemaal beeldjes van draken en monsters. In Beesel, een plaatsje in Limburg, wordt iedere zeven jaar een groot toneelstuk opgevoerd van Sint Joris en de Draak: het Draaksteken. Het hele dorp doet eraan mee. De mensen daar vinden het zo’n leuk verhaal dat ze allemaal dingen in het dorp drakennamen hebben gegeven.* In Gelderland is ooit één van mijn voorouders gedood door een gemene graaf. Ondanks deze vorm van zinloos geweld is hij toch belangrijk geweest in de geschiedenis.*

In Nederland zijn er veel oude huizen met namen waar het woord ‘draak’ in voorkomt. Prinses Beatrix woont in een kasteel dat Drakensteyn heet. Andere gebouwen heten bijvoorbeeld ‘Drakenburgh’ of ‘Herberg de Draak’.

Draken in NederlandOpdrachten:1. Heb jij in een pretpark

of in de Efteling wel eens een draak of monster gezien? Welke?

2. Welk verhaal hoort daarbij?

3. Zoek nog een huis, kasteel of plaats in Nederland op dat genoemd is naar draken of monsters.

8

Niet alleen zijn er in Nederland verhalen over mijn drakenfamilie, ook verhalen over monsters komen in ons land voor. Vroeger werden er veel zeemonsters gezien, zoals de kraken. Die leefde aan de rand van de wereld en elke zeeman was er bang voor.Een ander bekend verhaal gaat over de basilisk van Utrecht (net als mijn neef Boris!). Op een steen in de stad is hier een afbeelding van te zien.*

Een ander eng Nederlands monster is de Hellehond. Hij leefde in De Lutte, een dorpje in Overijssel. Het was een grote zwarte spookhond met krulhaar en met gloeiende ogen. Iedereen was heel erg bang van hem, veel mensen durfden ’s avonds niet naar buiten omdat hij altijd ’s nachts verscheen. Mensen zeiden dat hij de dood kon voorspellen. De Hellehond is al heel lang niet meer gezien in Nederland. In De Lutte worden ieder jaar de Hellehondsdagen gevierd, een groot feest in het dorp, maar wij worden nooit uitgenodigd.

Monsters in Nederland

Opdrachten:1. Is er in jouw woon­

plaats of omgeving een monster? Vertel hoe hij of zij heet en beschrijf hem of haar.

2. Waar woont jouw getekende monster of draak? Beschrijf die plek.

9

Wij monsters en draken komen in heel de wereld voor. Eén van de bekendste is misschien wel het monster van Loch Ness. Het zou een heel lang, slang- of draakachtig monster zijn. Hij woont in een groot meer in Schotland. Veel mensen zeggen dat ze hem gezien hebben. Er zijn ook filmbeelden en foto’s van, alleen niet zulke duidelijke. Mensen proberen al tientallen jaren lang te bewijzen dat ‘Nessie’, zoals ze hem liefkozend noemen, wel of niet bestaat. Ook in Zweden hebben ze zo’n watermonster, hij heet Storsjöödjuret en wordt door de wet beschermd, al weten ze niet of hij echt bestaat.

De Vikingen kenden veel draken. Hun boten waren vaak aan de voorkant versierd met grote uit hout gesneden drakenkoppen. Zo hoopten ze vijanden bang te maken. Hun boten noemden ze ‘drak(k)ar’, dat verwijst naar het woord draak. In de film Hoe tem je een draak? sluit het Vikingjongetje Hikkie uiteindelijk vriendschap met een draak.

Draken en monsters in Europa

Opdrachten:1. Denk jij dat Nessie en

Storsjöödjuret echt bestaan? Waarom wel of niet?

2. Hoe zien ze eruit denk je? Beschrijf ze of maak er een tekening van.

3. Hoe heet jouw monster of draak en waarom heeft hij die naam gekregen?

10

Zoals gezegd zijn draken heel geliefd in Azië. Er worden daar ook heel veel verhalen over monsters en draken verteld.* Chinezen geloven dat draken geluk en voorspoed brengen en dat de draak de god van het water is, heel belangrijk dus! De draak wordt in China vaak afgebeeld met een witte bal, die de aarde voorstelt.

‘Lung’ is de belangrijkste Chinese draak, want hij is de enige keizerlijke draak. Ze zeggen dat de Chinese keizers van hem afstammen. Lung heeft vijf tenen aan zijn klauwen, andere Chinese draken hebben er vier.

Met feesten in Azië worden vaak dansen met nepdraken en -monsters opgevoerd. Chinezen hebben bijvoorbeeld de Drakendans die onder meer bij Nieuwjaar hoort. In Nederland wordt die ook elk jaar opgevoerd.

Aziatische draken

Opdrachten:1.Zoekeenplaatjeoffilmpje

op internet van een Chinese drakendans. Hoeveel tenen heeft de draak? Is het de keizerlijke draak?

2. Maak nu een verhaal of strip over jouw eigen draak of monster. Gebruik de antwoorden die je op de vragen hierboven hebt gegeven.

11

ColofonNederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed F.C. Dondersstraat 1 3572 JA Utrecht immaterieelerfgoed@live.nl www.volkscultuur.nl

Tekst: Saskia van Oostveen Redactie: Elise Meier en Anneke Munnik Tekeningen: Sandra Kleine Staarman Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp Met dank aan Wolf van Oostveen voor zijn adviezen

D raken in Nederland Sint Joris en de draak

In een leuk stadje leefden de mensen tevreden, er was alleen één verschrik-kelijk groot probleem. In een stinkende poel aan de rand van de stad leefde een draak. Iedere dag eiste hij twee verse schapen om op te eten. Toen de schapen zo goed als op waren, besloot men om iedere dag een jong meisje te offeren aan de draak. Alle namen van de meisjes gingen op papiertjes in de ton en elke dag trok de koning één lootje eruit. Dat meisje werd geofferd. Op een dag trok de koning tot zijn grote schrik het papiertje uit de ton met de naam van zijn eigen dochter erop.

De hele stad was in rep en roer want iedere dag een meisje offeren aan de draak was al erg genoeg, maar de koningsdochter, dat kon toch niet! De koning peinsde zich een ongeluk, maar ook hij had geen oplossing. De prinses moest naar de draak. Juist toen zij de volgende dag de drakenpoel bereikte en dacht dat haar laatste uur geslagen had, verscheen daar Joris. Vol overgave stortte hij zich met zijn lans en zijn zwaard op de enorme draak. Met één stoot doorboorde hij het grote drakenlichaam en de draak zakte ineen. De prinses was gered! De hele stad juichte en vierde feest. Joris en de prinses trouwden en leefden nog lang en gelukkig.

Er is ook een andere versie van het verhaal, daarvan is het einde anders. Toen Joris de draak verwond had, haalde hij alle mensen in de stad over om in God te gaan geloven, want die had hem geholpen om de draak te verslaan. Toen ze dat beloofden, doodde hij de draak. Dit is de versie die ze in het Limburgse Beesel naspelen.

IBijlage

D raken in Nederland De draak van Gelre

Er was eens een grote, groene draak die heel gelukkig was in zijn moeras, ergens in het oosten van ons land. Hij leefde daar rustig en wilde niet gestoord worden. Iedereen die bij hem in de buurt kwam, at hij met huid en haar op. De mensen waren natuurlijk heel erg bang voor hem en zochten naar een mogelijkheid om de draak te verdrijven of te doden. Velen pro-beerden dat, maar de draak verslond ze allemaal. Uiteindelijk durfde Graaf Wichard van Pont het tegen de draak op te nemen. De draak brulde, sloeg met zijn staart en spuugde vuur, maar Wichard won en sloeg hem de kop af. De laatste woorden die de draak uit kon brengen waren: ‘Gelre…., Gelre…!’

Mensen zeggen wel dat daar uiteindelijk de naam van het gebied Gelre (dat later Gelderland werd) vandaan komt. Of het echt waar is weet niemand, maar het is wel een mooi verhaal over een belangrijke draak!

Bijlage II

D raken in Nederland Rogier en de draak

Wie zegt dat er alleen heel vroeger draken bestonden? Ze bestaan nog steeds als je maar goed zoekt, dat bewijst dit verhaal. De oude stad ’s-Hertogenbosch, ook wel Den Bosch genoemd, was ooit een stad met veel mooie gebouwen en spannende speelplekken en andere schatten. In die tijd woonde er ook een gouden draak in de stad, want draken houden van mooie dingen. Maar nog niet zo lang geleden veranderde dat. De Grote Makelaar sloopte de oude gebouwen en bouwde overal, ook op de speelveldjes, grote grijze betonkolossen. De draak zag dat er niets meer te bewaken viel en verdween. De kinderen van de stad speelden niet meer buiten en de volwassenen werden chagrijnig van al dat grijze beton.

De jonge Rogier besloot dat dat moest veranderen, dus ging hij naar de burgemeester om te vragen wat hij eraan kon doen. Volgens de burgemeester was alleen de gouden draak in staat om de Grote Makelaar te verjagen. Uitgerust met een speciale stadsspeer vertrok Rogier naar de moerassen rondom Den Bosch om de draak te vinden. Middenin de uitge-storven drassigheid vond Rogier de boze draak die niet van kinderen hield. Uiteindelijk gaf de draak hem drie raadsels op. Het eerste was: Het heeft twee hoofden,

waarvan één van ijzer, zes benen en een staart. Het tweede was: Wat moet je doen als er op vrijdag de dertiende een onweer losbarst en de klok van de Sint Janskerk dertien keer slaat? Het derde was: Ik ben wat ik ben en als je weet wat ik ben, ben ik het niet meer.

Rogier kon alle raadsels oplossen. De draak was hiervan zo onder de indruk dat hij zich over liet halen om terug te komen. Hij verwoest-te de lelijke gebouwen, zodat er weer speelveldjes ontston-den. De mensen zorgden als dank voor mooie gebouwen en andere schatten.

Als jij de antwoorden op de raadsels weet, lukt het je misschien ook om een draak terug te halen.

Bijlage III

Monsters in Nederland De basilisk

van Utrecht

In Utrecht was een druk bezochte herberg. Op een avond moest de barman de kelder in om meer bier te gaan halen. Dat duurde en dat duurde. Zijn collega ging eens een kijkje nemen, want dit was toch te gek, om zo lang weg te blijven. Ook de collega bleef in de kelder. De klanten werden onrustig, zij wilden hun drankjes! Een van de bezoekers besloot het dan zelf maar te gaan halen en daalde de trap af de kelder in. Binnen een mum van tijd was hij weer boven, lijkbleek. Stotterend vertelde hij dat hij de twee barmannen versteend op de trap had zien staan. ‘Oh!’, riep een van de bezoekers, ‘dat is het werk van een basilisk!’ Een dappere jongeman bond zichzelf een blinddoek om en vertrok met een spiegel de kelder in. Toen hij in de kelder aankwam, keek de basilisk met zijn gevaarlijk gloeiende ogen in de spiegel en … versteende zichzelf. Zo zorgde de dappere jongeman dat de kelder weer veilig was en alle mensen weer van hun drankjes konden genieten.

Bijlage IV

Aziatische draken De godin Benten

en de draak (Japan)Lang geleden leefde er een draak met een slecht humeur in een grot die een klein stukje boven de zee uitstak. Hij zwierf altijd langs de kusten om kinderen te zoeken die hij op kon eten. Nu was er een godin, die Benten heette. Zij was de godin van het geluk en kon niet aanzien dat deze draak zoveel verdriet veroorzaakte.

Benten daalde neer naar de aarde op een wolk tot vlakbij de drakengrot. Met haar toverkracht liet ze de grot omhoog komen en er ontstond een mooi eiland met bossen omheen. Toen ging ze naar de draak die met grote ogen had toegekeken wat er allemaal gebeurde. Hoewel er gevaarlijke rookwolken uit zijn neusgaten kwamen en hij zijn scherpe tanden ontblootte, was Benten niet bang. Zachtjes begon ze tegen hem te praten: ‘Woon je hier helemaal alleen? Verveel je je niet? Zou je het niet fijn vinden als er iemand van je zou houden? We zouden kunnen trouwen en kinderen krijgen, dan hoef je niet meer de kinderen van anderen op te eten.’Dat leek de draak wel wat, dus ze trouwden met elkaar. En werkelijk, wat niemand voor mogelijk had gehouden, gebeurde: langzamerhand veranderde de oude brompot in een gelukkige huisvader, toen hij getrouwd was met de godin van het geluk.

Bijlage V