Eindrapport

Masterplan Noeveren – Hellegat

‘Een geïntegreerd plan om bezoekers kwaliteitsvol te ontvangen’

versie 2.0

TouriNov@ Gilles Facon

Frank Verkoijen

In opdracht van het gemeentebestuur van Boom in samenwerking met het gemeentebestuur van Niel

29 februari 2008

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding pagina 3 2. Planomschrijving pagina 5 3. Probleemstelling pagina 7 4. Focus pagina 9 5. Stakeholder-analyse pagina 11 6. Oplossingsrichtingen pagina 15 7. Prioritaire actielijst pagina 19 8. Eindconclusie pagina 25 9. Bijlagen

1. Lijst met geïnterviewde personen pagina 27 2. Swot-analyse pagina 28

Lijst van Figuren en Tabellen Figuur 1: Plangebied op stratenniveau pagina 5 Figuur 2: Een kritische kijk op Noeveren – Hellegat pagina 8 Figuur 3: Een bezoekersimpressie op Noeveren – Hellegat pagina 10 Figuur 4: Een rivierzicht op Noeveren – Hellegat pagina 24 Tabel 1: Lijst van recreatieve ankerplaatsen op traject Antwerpen – Mechelen pagina 15 Tabel 2: Globaal overzicht actieschema 'bezoekers' pagina 19 Tabel 3: 18-puntenprogramma – inventaris van actieplannen ifv opwaardering

bezoekersrelevantie Noeveren – Hellegat pagina 21

3

1. Inleiding Dit beoogde plan heet een Masterplan te zijn omdat het een alles omvattend ontwikkelingsplan wil zijn voor een gebied dat naar de beoogde doelgroep van de bezoeker één logisch geheel moet vormen. De oude woonkernen ‘Noeveren’ en ‘Hellegat’ zijn ontstaan rond de steenbakkerijen die langs de rivier Rupel gelegen waren. Mede door de bescherming van een groot deel van Noeveren tot dorpsgezicht, is Noeveren door de jaren heen gepromoveerd van een verkommerde buurt naar een plek om te wonen, te werken en te recreëren. Noeveren kermis, de steenbakkerijmusea EMABB en ’t Geleeg, de pittoreske arbeidershuisjes en ook de cafés “den hete gevel” (Noeveren) en “bij Maria” (Koophandel), vormen samen met de recreatieve trajecten die er lopen, een combinatie die fel gegeerd wordt bij bezoekers. Op zonnige dagen is het er dan ook meestal gezellig druk met talloze fietsers en wandelaars. Naar de toekomst toe, staan onder meer de eerste elementen op stapel voor de inplanting van de bouwsite voor de New Belgica, een replica van het schip dat de eerste Belgische Noordpoolexpeditie ondernam. De naam Hellegat is etymologisch ontleend aan de monding (of gat) van de Hellebeek aan de overkant van de Rupel. Hellegat is echter vooral gekend van het Suske en Wiske-stripverhaal ‘De hellegathonden’ en van de speelfilm ‘Hellegat’ uit 1980 van regisseur Patrick LeBon . De film laat de problemen zien van een aantal arbeidersgezinnen in deze woonkern na de teloorgang van de steenbakkerijen. De woonwijken van vandaag laat nog slechts enkele te duiden relicten achter uit die tijd. De site rond de kerk en de beide paardenstallen, maar vooral ook de link naar de tot natuur- en visvijvergebied geworden kleiput van Walenhoek, bieden nog grote potenties naar bezoekers toe. Naast de gemeenschappelijke geschiedenis van Hellegat en Noeveren, maakt vooral de “merknaam” het interessant om Noeveren en Hellegat gezamenlijk te bekijken als toeristische deelbestemming. Koppeling van beide wijken biedt de kans om aandacht te schenken aan de samenhang van nog meer kenmerkende elementen van de vroegere steenbakkerwijk. De verbinding tussen beide wijken is vandaag voor de bezoeker noch fysiek, noch belevingsmatig merkbaar. We kunnen stellen dat in algemene zin de belevingswaarde van het hele gebied bijzonder is ondergewaardeerd. Het grootste probleem zit hem echter in het gebrek aan een globale toekomstvisie. Dit staat in schril contrast tot de vele lokale ideeën en initiatieven die er naar bezoekers toe worden ontwikkeld. Waardevol als ze zijn, dreigen de individuele ideeën elkaar soms tegen te werken en/of bieden ze te weinig kwaliteitsgarantie naar bezoekers toe. Een Masterplan Noeveren-Hellegat moet een antwoord bieden aan dit gebrek aan totale, geïntegreerde, realistische en gedragen toeristisch-recreatieve visie op

4

Noeveren en de potenties om als site een gezamenlijke strategie uit te bouwen met Hellegat. De gemeentebesturen van Boom en Niel en andere betrokkenen bij het toeristisch beleid zijn de belangrijkste vragende partijen voor zulke globale visie. Ze hebben nood aan een kader om de lokale initiatieven al dan niet te ondersteunen en in een bepaalde richting bij te sturen en/of te faciliteren binnen verschillende beleidsdomeinen. Bovendien moet de toekomstvisie naar bezoekers toe input kunnen vormen voor andere ontwikkelingsplannen op en nabij het projectgebied. Aan de hand van een kwalitatieve analyse en uitgebreide interviews met stakeholders en beleidsmensen uit beide gemeenten en beide gehuchten, werd een eerste ruwe visie ontwikkeld. Op een plenaire sessie met de meeste van deze betrokken instanties en personen, bleek de weg naar consensus vrij duidelijk latent aanwezig te zijn. Dit Masterplan schetst het voorstel van consensus voor het toekomstig toeristisch-recreatieve ontwikkelingsbeeld en geeft aan de hand van enkele belangrijke stappen de weg ernaartoe aan. Het resultaat is omschreven in hoofdstuk 6, dat de omschrijving van de oplossingsrichtingen bevat en in hoofdstuk 7 met de eraan gekoppelde prioritaire actiepunten. In hoofdstukken 2 tot 5 wordt vertrokken vanuit de planomschrijving en de probleemstelling om via een focus en stakeholder-analyse uiteindelijk tot het resultaat en de conclusies in hoofdstuk 8 te komen.

5

2. Planomschrijving De focus van het plan ligt op het geheel van de wijken Noeveren (Boom) en Hellegat (Niel). Beide wijken bevatten typische en bezoekers aansprekende restanten van de steenbakkerijsites en de aanverwante arbeiderswijken uit de 19de en de 20ste eeuw. Klei en baksteen en de ermee samenhangende sociaal-maatschappelijke structuren vormen de unieke ervaring van de Rupelstreek. De Rupeloever, de Tuyaertstraat te Niel, de N148 (Boomse- en Nielsestraat) en het dok van Marintec kunnen als grove projectgrenzen aanzien worden.

Figuur 1: Plangebied op stratenniveau

6

Vandaag bestaan er ter plaatse reeds verscheidene, losstaande initiatieven die het erfgoed en/of delen van het gebied uitbaten ten dienste van bezoekers of hiertoe zeer concrete plannen hebben. Het betreft in hoofdzaak:

- vzw EMABB – jarenlange ervaring in het ontvangen van vooral groepen en het geven van gegidste rondleidingen

- vzw ’t Geleeg – recent opgestarte renovatiewerkzaamheden met oog op eigen ontvangst van zowel groepen als individuele bezoekers

- het New Belgica project – nog concreet op te starten scheepsbouwproject met potentiële internationale aantrekkingskracht door de replicabouw van het beroemde poolschip

Deze drie initiatieven worden niet alleen qua concept los van elkaar ontwikkeld, ook qua situering is er geen sprake van een gecombineerde ontwikkeling. Dit plan moet een geïntegreerde werking voorop stellen die minstens de samenhang tussen bovenstaande initiatieven mogelijk maakt. Andere voor de hand liggende opportuniteiten die zich binnen het werkingsgebied aanbieden naar de bezoeker toe zijn:

- het recent verlaten handsteengeleeg Lauwers; - nog bewoonde relicten van arbeiderswijken (Blauwe Pan, Averechtse Root,

Noeverse Plein, …); - aanwezige cafe-uitbatingen (Koophandel –bij Maria; Noeveren –den Heten

gevel; en De(n) (D)Rup(p)el in Niel) en restanten ervan; - relicten van andere steenbakkerijsites (Peeters-Van Mechelen en Hellegat); - andere relicten van de steenbakkerijnijverheid (schouwen, tunnels –bruggen–,

paapovens, …); - Kerk, Pastorij, Gloriëtte en Hof van Morriaux te Hellegat; - Paardestal Daman; - Rupeloever.

Het is van belang om ook de bestaande toeristisch-recreatieve (fiets-)routes die de projectsite verbinden met centrum Boom (oosten) en centrum Niel (westen) te vermelden. Tenslotte dient nog vermeld te worden dat het projectgebied in de onmiddellijke nabijheid van het Nielse visvijver- en natuurgebied Walenhoek ligt, ondermeer ontsloten door het milieueducatie centrum ‘De Paardenstal’ vlakbij Hellegat aan de N148. Koppeling met ruimtelijke plannen De volgende ruimtelijke plannen zijn in volle voorbereiding en kunnen deels mee gestuurd worden in functie van de potenties die dit plan aangeeft:

- Bedrijvencentrum Noeveren; - RUP’s gemeente Boom; - Plangebied Daman 2 te Niel.

7

3. Probleemstelling

Zowel Noeveren als Hellegat, of het geheel dat beide wijken vormen, hebben op dit moment een zeer beperkte toeristisch-economische waarde. Zelfs de rol die het gebied te spelen heeft op recreatief vlak kan in de huidige situatie in twijfel getrokken worden. Hoewel er kan gesproken worden van een bepaalde gewaarwording van de specificiteit van de omgeving bij betreding van het gebied –zelfs bij het passeren ervan over de weg of via het water– is er een algemeen gebrek aan leesbaarheid, belevingswaarde en kwaliteitsgarantie naar bezoekers toe. Het projectgebied geeft een diffuse, chaotische indruk. Er is veel verkrotting –al dan niet gepaard gaand met leegstand-, her en der wordt aan sluikstorten gedaan, er is geluidshinder van de industrie op de tegenoverliggende oever en het gehele gebied getuigt van een bijzonder ongelukkige ruimtelijke wanorde. Er is geen enkele economische stuwende kracht aanwezig die op termijn perspectieven biedt voor een bloeiende heropleving van de beide buurten. Dit alles maakt dat zelfs de bewuste bezoeker, die op zoek is naar (onderdelen van) de site, met weinig aantrekkingskracht wordt verwend. De recreatieve verbindingen zijn zowel stroomopwaarts (richting de Boomse esplanade), stroomafwaarts (richting Niel) als naar het hinterland op (richting Walenhoek) fysiek en/of belevingsmatig onderbroken en/of onveilig. Ook binnen het projectgebied zelf is het lint langs de elders zo populaire rivieroever op diverse plaatsen onderbroken, zodat de relatie met de Rupel slechts sporadisch waarneembaar wordt. De bestaande bezoekersinitiatieven zijn ofwel nog niet opgestart of kennen een ondermaatse ontsluiting naar de individuele bezoeker toe. Ze werken bovendien onafhankelijk van elkaar en versterken door hun individuele planning het diffuse beeld. Noeveren – Hellegat heeft zeer beperkte toeristische waarde, het is vooral een decor voor recreatief medegebruik (wandelen, fietsen). Economische potentie en stuwende economische werking vanuit het vrijetijds- en/of het MICE-gebeuren is momenteel laag.

Als probleemstelling hanteren wij derhalve: Welke kansen en mogelijkheden zijn er om het plangebied tot één logisch geheel verder te ontwikkelen?

8

Figuur 2: Een kritische kijk op Noeveren – Hellegat

9

4. Focus In dit hoofdstuk brengen we enkele focussen aan voor ons onderzoek. Door duidelijk te kiezen voor een strategie en een doelgroep, en ook de belangrijkste randvoorwaarden te bepalen, kunnen we komen tot een broodnodige focus: alleen op deze manier kunnen we komen tot resultaatsgerichte oplossingen. 4.1. Strategie Het is het doel van het Masterplan om de belevingswaarde, de kwaliteitsgarantie en de leesbaarheid te bundelen in één gezamenlijke strategie die uitgaat van één totaalsite Noeveren-Hellegat. Deze site moet zich op de recreatieve kaart van de Rupelstreek en van de toeristische regio Scheldeland minstens als een aantrekkelijk recreatief decor kunnen manifesteren. 4.2. Doelgroep De algemeen als ‘bezoekers’ omschreven doelgroep moet specifieker worden bepaald als de individuele recreatieve bezoeker op doortocht. Deze ‘passerende’ bezoeker zal de site individueel hoofdzakelijk aandoen in het kader van een gekozen traject met de fiets. In groepsverband kan gedacht worden aan het potentieel van autocarreizen en schoolbezoeken. Of aangegeven potenties als ontsluiting via het water en/of de individuele aantrekkingskracht van de New Belgicawerf krachtig genoeg zijn om de ervoor vereiste investeringen te verhalen bij de doelgroep van ‘bezoekers’, valt nog af te wachten. Onder de huidige omstandigheden wordt dit ten zeerste betwijfeld. 4.3. Randvoorwaarden De strategie moet geïntegreerd zijn. Dit wil zeggen dat ze complementair is aan geldende voorwaarden als ruimtelijke ordening, status van beschermd erfgoed en andere belangrijke functies (zoals wonen en werken) binnen het gebied. 4.4. Focus op resultaat De strategie focust op een drietal aspecten die van belang zijn naar bezoekers toe:

1. Onthaal 2. Ontsluiting 3. Beleving

Voor elk van deze aspecten zoekt het plan naar actiepunten die realistisch genoeg zijn om op middellange termijn te kunnen bijdragen tot het verwezenlijken van de strategie met oog op de omschreven doelgroep(en) en binnen de geschetste randvoorwaarden.

10

Figuur 3: Een bezoekersimpressie op Noeveren - Hellegat

11

5. Stakeholder-analyse 5.1. Stellingen Met de voorkennis, zoals beschreven in de voorafgaande hoofdstukken en de door TouriNov@ uitgevoerde SWOT-analyse (zie bijlage 2), zijn een aantal prikkelende stellingen bepaald, welke zijn voorgelegd aan de belangrijkste stakeholders ter plekke. De lijst van stakeholders is opgenomen als bijlage. Hieronder volgen de gehanteerde stellingen en de daarbij behorende belangrijkste conclusies of aanbevelingen: Stelling 1: Noeveren-Hellegat vormt één gezamenlijk geheel naar bezoekers

toe Hierover bestaat algehele consensus Mogelijk barrières: ‘domus Flandria’; rioolbeek; bloemmolens; ruimtelijke ordening; … Mogelijk oplossingen: bezoekersoverzicht; eenheid in informatie; kerksite publiek ontsluiten; lintrelatie tussen onderdelen; inspanningen beide gemeentebesturen in overleg met elkaar; … Stelling 2: Noeveren-Hellegat heeft geen toeristisch-economische waarde,

noch potentie hiertoe � Akkoord/gedeeltelijk akkoord/niet akkoord:

(wie durft door te denken ziet wel potenties) Sterkten: Rupel; gidsen; sites; historische waarde; erfgoedwaarde Opportuniteiten: oever- en watergebonden activiteiten; site Lauwers; ReCa; Belgica; avontuurlijke activiteiten; kerksite Hellegat; economisch-educatief-sociaal-recreatieve combinatie Oplossingen: dijkweg Niel-Boom; exploitatieplannen; zekerheid Belgica; overnachtingcapaciteit; investeringen publieke ruimte; MICE; verweving bezoekers- economische functie; samenwerking entiteiten; neutrale coördinatie Stelling 3: Noeveren-Hellegat geeft bezoekers diffuse, chaotische indruk � unaniem akkoord (met historische nuance) Oplossingen: tegenwerken verwaarlozing en verloedering; samenwerking entiteiten; coördinatie neutrale partij; durven investeren

12

Stelling 4: Noeveren-Hellegat kan recreatief hoogstens decorfunctie vervullen op (fiets)trajecten

� Akkoord/twijfel/absoluut niet akkoord:

(recreatief decor =1e stap in ontwikkeling) Ideeën voor verbetering: dijkweg doortrekken; Noeveren-Hellegat fietstraject als logisch circuit; seizoenmatig exploiteren prieeltje Hellegat; interactief gebeuren met kunstenaars en ambachten; rolstoel aanbod; herstel Rupellink; neutrale coördinerende partij; integraal recreatief plan; faciliteren hotelinplanting; inzet voorkooprecht W&Z Stelling 5: De New-Belgica heeft voldoende aantrekkingskracht als recreatieve

hefboom voor Noeveren-Hellegat

� Gemiddeld twijfelend akkoord (vol lof, doch sceptisme) Sterkten: mediale en promotionele potentie; totaalontwikkelingen PaCo; 8 mio euro; extra bezoekers; complementaire doelgroepen; Belgica community Kritische factoren: timing; persoonlijke operationele invulling; belevingswaarde en PMC’s; organisatorische ontdubbeling; vervolgtraject; burenoverleg; afhankelijkheid externe factoren; economische meerwaarde bezoekersaspect Oplossingen: andere dan maritieme erfgoedrelicten; erfgoedzorg combinatie metaal-/steen-/ houtnijverheid; connectie stad Antwerpen; intermediaire schakel nodig Stelling 6: Overheidssteun voor bezoekerssites op zich is niet te

verantwoorden � Unaniem akkoord !?! (met nuance voor behoud eigenheid) Sfeer: schuldbekentenis en samenwerkingsbereidheid Bindmiddel: behoud van patrimonium en openstelling Oplossing: een publiek gecoördineerd platform (organisatie, coördinatie, communicatie, fondsenwerving, randvoorwaarden, visie) Voorwaarde: Tijd (eerst praten, later resultaten) Concrete pistes: � één team van mensen die willen samenwerken � samenwerking entiteiten + neutrale coördinatie � ronde tafel overleg

13

Praktische voorstellen: � één bezoekersprijs � afspraken over gidsingen Stelling 7: Er bestaat draagkracht voor gezamenlijk Noeveren-Hellegat fonds

voor renovatie en beheer � Twijfelende onzekere antwoorden Kritische succesfactoren: waarborgen en globale doelstellingen naar investeerders; consequente houding overheden; toepassing van erfgoed- en monumentenzorg regels. Opportuniteiten: PPS-constructies; link met kunst en cultuur; bewonersdraagvlak (niet financieel) Grootste nood: site Lauwers; site kerk Hellegat. Stelling 8. Een recreatieve Noeveren-Hellegat aanlegsteiger is economisch

onverantwoord � Akkoord, maar wel multifunctioneel Vragende partijen: recreatie; scheepswerf P. Braem; brandweer Boom; industriezone; alternatieve energie; New Belgica; Zeeschelde Voorwaarde: één multifunctionele locatie; gezamenlijk initiatief Bedreiging: harmonieus uitzicht van op het water

14

5.2 Strategie-Focus Aan de zelfde stakeholders werd ook gevraagd naar de voor hen meest prioritair te nemen acties naar bezoekers toe. We focussen op de in hoofdstuk 4.4 bepaalde drie belangrijkste aspecten: onthaal, ontsluiting en beleving. Hieronder volgen de belangrijkste suggesties voor bezoekersacties: Bezoekersacties – Suggesties ONTHAAL: � welkom-uitstraling met betere onthaalpunten � centrale toegangspoorten (groepen per bus; individuen per auto; massa per fiets) � uitrusting en ontsluiting naar individuele bezoekers � toeristische info op toegangswegen � betere webcommunicatie met nodige linken � één centrale gidsenwerking Bezoekersacties – Suggesties ONTSLUITING: � via het water � op Rupel-fietslint � fietstraject binnen gebied (sites; missing links) � aansluiting Walenhoek via tunnelweg � goede bewegwijzering � goed georganiseerde parkeermogelijkheid � autovrij Noeveren (bezoekers) � op individuen inspelende productontwikkeling Bezoekersacties – Suggesties BELEVING: � activiteiten herontwikkelen op site Lauwers � kunstenaars, ambachtslieden, experimentele industrie, … icm klei en baksteen � Noeveren-Hellegat als punt op vaartochten en waterbeleving � interactiviteit (bv. treintje) � opstellen landmarks en herkenningspunten � animatieactiviteiten zone 30 publiek � visvijvergebied en natuurgebied Walenhoek

15

6. Oplossingsrichtingen Met het gebied Noeveren-Hellegat gaat het vandaag toeristisch-recreatief nog steeds niet de goede richting uit. Noch de verdienstelijke inspanningen van de voorbije decennia, noch de momenteel geplande individuele initiatieven bieden garanties op verbetering van de situaties naar bezoekers toe. Door het uitblijven van overkoepelende inspanningen terzake, dreigt de bezoekerswaarde van het gebied en haar deelentiteiten volledig verloren te gaan. Het wegkwijnen van de relicten die het ontstaan van de gehuchten duidt en een eigen vrijetijdspubliek aantrekt, weegt tevens op de potenties van het gebied naar andere functies als wonen en werken. Daarom zijn er inzake de rol van beide gehuchten naar bezoekers toe, twee opties: 6.1. Optie Mini De minimale optie bevat een plan waarin nu reeds de grote lijnen kunnen worden bepaald. Het kan op relatief korte termijn worden gerealiseerd. Dit plan ziet Noeveren-Hellegat als een voor de Rupelstreek typisch decor dat als één van de ankerplaatsen op een recreatieve tocht langsheen Schelde – Rupel – Nete/Dijle/Zenne door bezoekers wordt aangedaan. Op het traject Antwerpen – Mechelen kunnen we achtereenvolgend over volgende ankerplaatsen spreken:

Tabel 1: Lijst van recreatieve ankerplaatsen op traject Antwerpen – Mechelen

Nr Site Gemeente Aard Onthaal ReCa Groeipotentie 1 Hobokense

polders Antwerpen Natuur infopanelen

? ++

2 Abdijsite en Vliet Hemiksem/Schelle

Erfgoed infopanelen 0 +++++

3 Veersite Rupelmonding

Schelle Veer; ReCa TODO X +

4 Hellegat-Noeveren

Niel/Boom Erfgoed; landschap; natuur; verhalen…

Zie hoofdstuk 7

x ++++

5 Wandelesplanade Kaai

Boom Veer; centrum Minimaal; Klein-Willebroek

X +

6 Hoek – Nautisch bezoekerscentr.

Boom Recreatie; erfgoed

ToeRup x ++

7 Terhagen Rumst Museum infopanelen 0 +++ 8 3-Rivieren Rumst Park; Natuur;

bruggen; landschap

infopanelen x ++

9 Battenbroek Mechelen Natuur 0 (x) ++ 10 Zennegat Mechelen Natuur;

landschap 0 x ++++

16

Op een dergelijk recreatief bezoekerstraject is de link met het water overal van belang omwille van het thema dat water en rivieren binnen Scheldeland spelen en omwille van het lintvormige parcours. Op een bezoekers-ankerplaats is minstens een vorm van onthaal/bezoek/informatie gewenst, liefst in combinatie met ReCa-faciliteiten en/of andere leisure-economische functie(s). Het ambitieniveau van deze optie is niet laag te noemen. Er zijn immers tal van knelpunten die moeten opgelost worden. We noemen in willekeurige volgorde:

- Verloedering (kankerplekken, sluikstort, …);

- Onzekere toekomst voor grote sites;

- Complexe structuren;

- Fouten in ruimtelijke ordening;

- Lage investeringsdrang;

- Onderbroken dijkpad met tal van missing links;

- Geen ontsluiting van op het water (soms zelfs link met water weg);

- Individualistische mentaliteit met sporen van wederzijdse afgunst en

wantrouw;

- …

In dit minimale plan staat de samenwerking van de actoren actief binnen het vrijetijdssegment centraal. Waar nodig worden ook andere sectoren en maatschappelijke domeinen betrokken in bepaalde projecten of activiteiten. Er is naast promotie op bovenlokaal niveau –aan de hand van de (vnl. fiets-) routes– ook plaats voor productontwikkeling naar bezoekers binnen de zone-30 van het gebied (avontuurlijke en evenementmatige initiatieven) en naar het groepstoerisme toe. De link met visvijvergebied en natuurgebied Walenhoek speelt hier een grote rol en biedt tal van potenties om de link met Hellegat en Noeveren ook in de productontwikkeling tot uiting te brengen.

Als eerste oplossingspiste hanteren wij derhalve: Noeveren-Hellegat als typisch Rupelstreek decor ontwikkelen en inzetten als één van de ankerplaatsen voor bezoekers op hun recreatieve tocht langsheen Schelde – Rupel – Nete/Dijle/Zenne.

17

6.2. Optie Maxi Deze maximale optie is een ambitieus plan op langere termijn waarin leisure en business hand in hand gaan, waarin PPS-structuren ‘pure sang’ worden opgestart, waarin de ‘economic profit sector’ en de ‘social profit sector’ elkaar wederzijds ondersteunen met eigen ‘skills’ en middelen. Daarnaast zal de publieke overheid ( met de gemeenten voorop), zich moeten engageren om een aanzienlijke basisinvestering te doen en het plan geruime tijd op te volgen vanuit haar eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid. Er liggen in dit plan bijzondere potenties die wel op Noeveren-Hellegat en niet in alle andere ankerplaatsen langs Schelde – Rupel – Nete/Dijle/Zenne te vinden zijn. De opportuniteit op Noeveren-Hellegat ligt vooral op het vlak van

• Bestaande en in ontwikkeling zijnde bedrijfseconomische activiteiten: industriezone Krekelenberg; bedrijvencentrum Noeveren; terreinen Hessenatie; site Zinkfabriek; …

• Bestaande en in ontwerp zijnde grotere woon- en andere niet industriële bouwprojecten van ontwikkelaars en investeerders die het individualistische kunnen overstijgen

• De aanwezigheid van verschillende relicten uit de eerste industriële kleifase, van een zeer uiteenlopend alooi:

o paardenstallen;

o natuurontwikkeling in oude kleiput;

o authentieke kerk van steenbakkersparochie;

o voorbeelden van contrasten in wooninfrastructuur (baas - werkvolk);

o drie soorten ovens;

o smalsporen, tunnels, kanalen en voetwegen als historische transportinfrastructuur;

o insteekdokken van voormalige scheepswerven;

o staketsels aan de rivierkant;

o werkende steenbakkerskroeg;

o authentieke luzzes;

o machinaal erfgoed;

o …

Vele ervan zijn echter in slechte staat, snakken om invulling of (her)gebruik en missen de erkenning die ze verdienen. Bijna allemaal zijn ze onvoldoende of totaal niet ontsloten voor (individuele) bezoekers en creëren ze zo goed als geen enkele economische toegevoegde (of meer-)waarde. Naast bovenstaande knelpunten als kritische succesfactoren voor het bereiken van de geschetste opportuniteiten, blijven bovendien ook die uit de optie ‘miniplan’ bestaan. Het maxiplan bevat naast het centrale gegeven van de eerste optie dus een belangrijk extra strategisch element: niet enkel de samenwerking binnen de eigen (vrijetijds) sector moet vlot verlopen, maar ook de samenwerking met andere

18

sectoren en het wederzijds versterken van de hoofdfuncties binnen Noeveren en Hellegat moet optimaal zijn. De drie aanwezige hoofdfuncties van het gebied zijn:

- Wonen

- Werken

- Recreëren

Deze drie maatschappelijke functies moeten hier absoluut compatibel worden gesteld met het andere gegeven dat een grote claim legt op het gebied: het erfgoedgerelateerde aspect van monumentale en landschappelijke waarde. Bovendien blijft de noodzaak om ook andere bruggen te slaan:

• Publiek – privaat

• Social profit – economic profit

• Gemeente Niel – gemeente Boom

• Gemeenten – provincie – Vlaanderen (en binnen Vlaanderen: Monumenten en Landschappen, Toerisme Vlaanderen, Ruimtelijke ordening en Waterwegen en Zeekanaal)

Als oplossingspiste op langere termijn hanteren wij derhalve: Noeveren-Hellegat ontwikkelen als unieke site waar –in samenwerking met alle functies die er actief zijn en samen met alle actoren en geledingen– innovatief wordt omgegaan met het samenspel en de complementariteit tussen wonen, werken en recreëren om elkaar op een overkoepelend niveau wederzijds te versterken.

19

7. Prioritaire takenlijst Op basis van beide oplossingsrichtingen uit hoofdstuk 6 is het mogelijk om een indicatieve lijst op te maken met prioritair uit te voeren acties. Schematisch zouden actieplannen kunnen worden voorgesteld aan de hand van de drie resultaatsaspecten van belang naar bezoekers (zie hoofdstuk 4.4).

Tabel 2: Globaal overzicht actieschema 'bezoekers'

ACTIESCHEMA Noeveren Hellegat Gehele gebied Onthaal • informatieverstrekking

• welkom

• welkom • merk

• huisstijl

• gidsenwerking

• bewegwijzering

Ontsluiting • openingstijden

• productontwikkeling

• verbinding Boom

• verbinding Rupel

• productontwikkeling

• verbinding Niel

• verbinding Walenhoek

• verbinding langs het water

Beleving • openbaar domein

• invulling braaksites

• productontwikkeling per site

• verhaal

• productontwikkeling

• sfeer/thema

Uit dit schema halen we alvast enkele algemene conclusies:

• De gezamenlijke site heeft nood aan een voor bezoekers aangenaam overkomende gezamenlijke noemer, een gezamenlijk merk, een gezamenlijke uitstraling of huisstijl, een gezamenlijke sfeer over de gemeentegrenzen heen;

• Zowel naar de individuele bezoekers toe, als naar de groepsbezoekers, is er grote nood aan gezamenlijke recreatieve (en educatieve) productontwikkeling;

• Er is nood aan bijsturing en onderlinge afstemming van openingstijden van de individuele aantrekkingspolen;

• De relatie met de rivier en de onderlinge interdependenties van de fragmenten moet hersteld;

• Er is nood aan site-onthaalplan ingepast in het totale onthaalconcept van de

Rupelstreek en Scheldeland.

Deze algemeen geformuleerde actiedomeinen zijn een eerste aanzet om invulling te geven aan de minimale planoptie. Het actieschema zelf kan een hulpmiddel zijn bij verdere ontwikkeling van recreatieve plannen op Noeveren, op Hellegat of globaal voor beide sites in hun geheel. Veel meer dan een inspiratiebron en noodzakelijk kader voor eventuele individuele initiatieven kan hier echter niet mee worden bereikt.

20

Zo is uit de vraaggesprekken ook duidelijk gebleken dat, gezien de geringe recreatieve aantrekkingskracht van het gebied, een nieuw te bouwen aanleginfrastructuur slechts verantwoord is in gecombineerd gebruik. Daarbij moet net dit multifunctionele gebruik de locatie bepalen en recreatie slechts als medegebruik aanzien worden.

In functie van de noodzaak van een gedetailleerd en zo concreet mogelijk actieplan voor de opdrachtgever, werkte TouriNov@ volgende gedetailleerde tabel uit die weliswaar geen exhaustieve lijst, maar wel een zo compleet mogelijk overzicht wil zijn van de dingen die moeten gebeuren, de onderdelen die eventueel kunnen worden onderscheiden, soms inclusief voorwaarden waarbinnen de zaken dienen ontwikkeld en eventueel opmerkingen waarmee rekening dient gehouden. De tabel geeft ook de timing aan waarop de initiatieven gewenst zijn en duidt de prioriteitsgraad aan (van 1: hoge prioriteit tot 3: lagere prioriteit). Tenslotte wordt in Tabel 3 waar mogelijk aangegeven wie als trekker voor de acties wordt gezien en welke de mogelijk aan te spreken partners zijn. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan een no-nonsense praktische aanpak waarvoor TouriNov@ wil staan. Verdere uitwerking ervan is een taak van alle betrokkenen en zou een mooi vervolg zijn op deze korte gezamenlijke analyse van Noeveren-Hellegat.

21

Tabel 3: 18-puntenprogramma – inventaris van actieplannen ifv opwaardering bezoekersrelevantie Noeveren – Hellegat

Dingen die moeten gebeuren Voorwaarden/Opmerkingen Timing Prior Trekker Partner(s) 1. Fietstraject Boom-Niel (stroomafwaarts) a. Oversteekplaats N148 fietsveiligheid b. Fietsvriendelijk maken

spoorwegdoorgang

c. Aanleggen traject spoortunnel-dijk over site zinkfabriek

d. Uitwerken verbinding over/rond kil Marintec

e. Uittekenen verbinding Marintec-EMABB Ifv Belgica f. Recreatief productmatig Noeveren-

traject uittekenen en uitwerken Leesbaar maken

g. Verfraaien overgang Noeveren-Hellegat Beek; Site De Pauw h. Decormatig traject Hellegat tekenen en

uitwerken Geen woonwijken; incl. kerksite

i. (ander) aangenaam recreatief verbindingstraject tussen paarden-stallen Daman en Walenhoek

Via tunnel (“brug”)

j. Permanente en veilige oplossing verbinding Coeck

2010 1 Gemeenten

Boom en Niel

� W&Z � NMBS � PaCo � ToeRup/TPA � ProvAnt � Avonts

2. Wandeltraject (lus) Noeveren-Hellegat-Walenhoek (8-vorm)

Incl. bezoekerssites en door tunnel

2011 3 Toerisme

Rupelstreek ANB, ’t Geleeg, Natuurpunt, …

3. Mobiliteitsplan voor bezoekers • Bussen - Niet Noeveren

- Wel N148 (+3,5ton) 2008 1

Gemeenten Niel en Boom

• Wagens - Niet Noeveren - 2 Parkings

2010 2 Gemeente

Boom

• Fietsers Zie 1.f & 1.h

• Wandelaars Zie 2

22

Dingen die moeten gebeuren Voorwaarden/Opmerkingen Timing Prior Trekker Partner(s) 4. Samenwerking EMABB - ’t Geleeg • traject Noeveren-Hellegat 2010 2 ToeRup

• combitickets 2011 3 Belgica; café

• onthaal en info Ook web en tel 2010 2 ToeRup

• gidsenwerking 2009 1 Scheldelanders

• nieuwe PMC’s Niet meer zelf 2009 1

EMABB en

‘t Geleeg

TPA; ToeRup

5. Noeveren-Hellegat Platform • Gezamenlijk fonds voor projectwerking 2010 1

• Overlegplatform nieuwe initiatieven 2008 1

• Gezamenlijke uitstraling 2009 2

• Coördinatie en coaching van projecten 2010 2

• Oplossen knelpunten 2009 2

• Forum voor informatieuitwisseling

Zo niet, negatieve adviezen op alle dossiers vanuit alle overheidsorganen

2008 1

Gemeenten Boom en Niel

Alle betrokkenen

(zie bijlage 1) + extra’s

6. Strenger optreden tegen verloedering + RUPS herziening functies en mogelijkheden

2009 1

Gemeente Boom

Bewoners en eigenaars

7. Publiek investeren in landmarks ea innovatieve projecten om huidige uitstraling te overstijgen

2009 1

Gemeenten Boom en Niel

Projectenfonds ondernemers

8. Inwerken van meer multifunctionaliteit in ontwikkelingsprojecten

2008 1 Gemeente Niel

Project-ontwikkelaars

9. Aantrekken van investeerder en faciliteren van mogelijkheden voor hotelinfrastructuur

+/- 70 kamers 2011 2

Gemeenten Boom of Niel

RSPV; RO; Projectontwlrs

10. Oplossing zoeken voor sites en gebouwen die onder erfgoedbescherming staan

2008 1

Gemeenten Boom en Niel

Vlaamse Regering

11. Oplossing zoeken voor kankerplekken 2009 1

Gemeenten Boom en Niel

W&Z; ea eigenaars; erfgoed

12. Stimuleren van kunstenaars en ambachtelijke projecten ifv openstelling en belevingskracht voor individuele bezoeker

2009 3

Gemeenten Boom en Niel

23

Dingen die moeten gebeuren Voorwaarden/Opmerkingen Timing Prior Trekker Partner(s) 13. Verplichten van indienen van

exploitatieplannen voor bezoekerssites Belonen met faciliteren van werking 2008 1 Alle overheden

EMABB; ’t Geleeg; New Belgica

14. Stimuleren van belevingsevenementen passend in de positionering van het gebied en haar verleden

Uniformiseren bestaande infopaneel-initiatieven + doortrekken op Hellegat

2010 3 Allen Afhankelijk van het doelpubliek

15. Opmaken totaalvisie voor Rupelstreek Met diverse bezoekerssites en andere strategische lijnen zoals Rupelvaartraject edm

2009 2 Toerisme

Rupelstreek

TPA; Toerisme Vlaanderen

16. Samen met horeca of ondernemers-organisaties vestingsplaats(en) voor Re & Ca bepalen

Wildgroei vermijden

2010 2 Gemeenten

Boom en Niel samen

Fed. Ho.Re.Ca. Vlaanderen; UNIZO

17. Heropfrissen afspraken “Noeveren” (1998) met Vlaamse regering en deze omzetten tot afspraken Noeveren-Hellegat

Er was voorzien om jaarlijks minstens één maal samen te komen

2008 1 Gemeente

Boom

Vlaanderen: cultuur+ stedelijk beleid + ruimtelijke ordening Gemeente Niel

18. Niet voortbouwen of vooruitlopen op onzekere situaties

Eerst denken, dan spreken, dan pas doen

2008 1 Allen

24

Figuur 4: Een rivierzicht op Noeveren - Hellegat

25

8. Eindconclusie Het advies om om te gaan met het gebied Noeveren-Hellegat in functie van bezoekers is duidelijk. Elke verdere ontwikkeling op dit vlak dient afgestemd te worden tussen beide lokale overheden en met de belangrijkste stakeholders. Een ontwikkeling op Noeveren-Hellegat naar bezoekers toe, kan moeilijk los gezien worden van ontwikkelingen in en nabij het gebied op vlak van wonen, werken of andere vormen van activiteiten met maatschappelijk belang.

Een cruciale factor is zeker de erfgoedbescherming die op Noeveren als dorpsgezicht en op verschillende monumenten vanuit monumentenzorg rust. Inzet van deze erfgoedelementen in een toekomstgerichte aanpak van het gebied is fundamenteel belangrijk voor behoud van de sites en monumenten zelf en voor de toekomstige leefbaarheid van beide gehuchten in hun geheel.

Het advies luidt om dringend aanvang te maken van uitvoering van de basiselementen van optie één uit hoofdstuk 6. Noeveren en Hellegat als één gezamenlijk typisch decor van en in de Rupelstreek op de toeristisch-recreatieve kaart poneren als een ankerplaats voor bezoekers op tocht langsheen Schelde – Rupel – Nete/Dijle/Zenne is daarbij de doelstelling. In de verwezenlijking van die doelstelling moeten de voorwaarden en kritische succesfactoren van optie twee uit hoofdstuk 6 meegenomen worden als opportuniteit en realistisch streefbeeld in verdere ontwikkelingsplannen. Deze voorwaardelijke groeipotenties mogen echter niet dwingend zijn, noch restrictief werken voor de ontwikkeling van (delen van) het gebied.

De overheid moet hier haar rol van kaderscheppend orgaan dringend opnemen, maar hoeft haar sturing ook niet veel verder te laten gaan. Er moet gerekend worden op de dynamiek vanuit het private werkveld.

Aan het private werkveld moet, zowel aan de sociale als aan de economische profitkant, telkens weer voorwaarden opgelegd worden die het gewenste groeipad verzekeren en garant staan voor het beoogde geïntegreerde totaalconcept om bezoekers kwalitatief hoogstaand te ontvangen. Snelle ‘resultaten’ zijn daarbij ondergeschikt aan de visie die ze begeleidt.

26

27

9. BIJLAGEN Bijlage 1: Lijst met geïnterviewde personen Organisatie Contact Gebied

- vzw ’t Geleeg (site Frateur) Walter Van den Neucker ea

Noeveren

- Wijkraad Noeveren Frans Vercauteren Noeveren

- Bedrijvencentrum Noeveren Paul Cornelis Noeveren

- W&Z - afdeling Zeeschelde district Rupel/Schelde

François Janseghers Noeveren/Hellegat

- New Belgicaproject Eddy Stuer* Noeveren/Hellegat

- Avonts & Partners Eddy Avonts Hellegat/Noeveren

- de Ekker vzw / Pegode vzw Bies Henderickx* Hellegat/Noeveren

- Ecomuseum en Archief van de Boomse Baksteen vzw

Luc Verbeeck Noeveren

*: niet aanwezig op de plenaire sessie

28

Bijlage 2: SWOT-analyse

Sterkten Veel vrijwilligers Dichtheid van historische relicten is vrij groot Charme, sfeer, karakter en uitstraling Naamsbekendheid van, met name, Hellegat Ontwikkeling van de New Belgica Verkeersluwheid Fietsverbindingen (LF-route, knooppuntennetwerk, thematische lussen)

Zwakten Geen overkoepelende, sturende organisatie Status van beschermd dorpsgezicht (beperkt ontwikkelings- en sloopmogelijkheden) Weinig tot geen financiële middelen Verschillende kleinschalige initiatieven langs elkaar heen (zoals de gidsenwerking) Diversheid in (private) eigendommen Fietslint langsheen de rivier verschillende malen onderbroken Kleine bezoekersaantallen (10 à 15³/jr.)

Kansen Opzetten ontwikkelingsfonds Verbindingen met (toenemend) recreatievaart Visualiseren of (bijvoorbeeld enkele keren per jaar) het naspelen van het leven ‘zoals het vroeger was’. Restauratiefondsen Centrale ligging binnen stedelijke agglomeratie Ontwikkeling van een story-line Ontwikkeling van een gemeenschappelijke ‘Look & Feel’ Politiek draagvlak

Bedreigingen (Snel) Verval van gebouwen en monumenten (veiligheid van bezoekers zou in gevaar kunnen komen) Verdere verrommeling / verloedering Mogelijke vestiging of opkomst van niet-sitegebonden activiteiten (bijvoorbeeld economische activiteiten als opslag of handel)