Opmerkingen, suggesties kritieken of vragen …kan je kwijt op aangedacht@skynet.be

Op dit adres kan je in – of uitschrijven

Beste lezer,

De donkere dagen komen er aan maar ik hoop dat er licht schijnt in je gemoed. De overgang naar het nieuwe schooljaar zit erop. Zijn de gewoontes terug geïnstalleerd? Is de juf of meester begripsvol? En voor de jongeren : zijn de punten voldoende? Is de richting waar je zoon/dochter studeert een goede keuze geweest? Ik wens jullie veel geluk. !!!!

Inhoud In een eerste bijdrage hiernaast

hebben we het over een opmerking die mij werd doorgespeeld. Diagnose ADHD bij volwassenen en zeker bij vrouwen vraagt om deskundigheid.

De hoofdmoot in deze brief vormt de neurologie en in het bijzonder kwantitatieve EEG.

Agenda dinsdag 8 november

“Workshop verbale en niet-verbale communicatie in relatie.”org. Zit Stil om 19u30CC Het Spoor Eilandstraat 6 Harelbeke

maandag 14 november“Waarom doet mijn kind zo moeilijk” Prof. Peter Prinzie om 19u30zaal Licht & Ruimte Roeselareorg. Oudercomité Dominiek Savio

Opgelet !!!!!!!! Concerta 54 mg is nu ook in

Vlaanderen verkrijgbaar. Deze langwerkende medicatie wordt niet terugbetaald. € 82.38

Herhaalde malen worden ouders geconfronteerd met twijfel rond hun eigen ontwikkeling wanneer ze vernemen dat hun kind ADHD heeft. Er is een duidelijke erfelijke belasting. De cijfers variëren tussen de 65% en 90%. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we de vraag kregen van een mama: waar en wie hen kan helpen om uit te maken of ook zij ADHD heeft. Om daar antwoord op te krijgen is een diagnose bij en ervaren psychiater de enige juiste weg. Maar hier geldt nog meer dan bij kinderen : een batterij met testen bestaat niet. Men blijft dus aangewezen op een retro anamnese en het uitzuiveren van eventuele andere ziekte beelden die ADHD symptomen kunnen veroorzaken. De kans dat er naast ADHD ook sprake is van een psychische problematiek (bijv. depressie) is groter dan bij kinderen. De diagnose wordt extra bemoeilijkt omdat het beeld minder duidelijk is en zeker bij vrouwen is het beeld vak beneveld en ontbreken vooralsnog de specifieke instrumenten voor

aan

dachtge

Nieuwsbrief 11November 2005

Sedert 1 november wordt Rilatine MR (modified release) terugbetaald. Dit zowel voor de 30 x 20 mg als 30 x 30 mg. De beslissing verscheen in het staatsblad op 20/10/2005 . De prijs voor 20 mg bedraagt €31,41met tussenkomst voor mensen met een verhoogde verzekeringstegemoetkoming bedraagt €4,71 andere rechthebbende, €7,85Voor 30 x 30 mg is de volle prijs €37,23 . Mensen met verhoogde tussenkomst € 5,58 andere rechthebbenden €9,31. Vanaf 6 jaar tot en met 17 jaar. De verdere regelgeving is als volgt:- De diagnose van ADHD wordt gesteld volgens de criteria van de DSM-IV of ICD-10, door een (kinder-)neuroloog of (kinder-)psychiater (Riziv-nummers eindigend op 195,689, 760, 764, 770, 774, 780 of 784), of door een geneesheer-specialist die een herkenning verworven heeft in de pediatrische neurologie, op basis van de bepalingen van het Ministerieel besluit van 6 april 1995 tot vaststelling van de bijzondere criteria voor de erkenning van geneesheren-specialisten in de pediatrische neurologie.- De symptomen zijn onvoldoende gecontroleerd door aangepaste psychologische, educatieve en sociale maatregelen.- De farmacologische behandeling is deel van een globaal behandelingsschema dat nog andere (psychologische, educatieve en sociale) maatregelen omvat.- De patiënt werd minstens 6 maanden behandeld en terugbetaald met RILATINE® 10mg, maar de inname van het geneesmiddel gedurende de dag is niet controleerbaar en het betreft een kind met ernstige functionele beperkingen.- De gelijktijdige vergoeding met andere medicatie die methylphenidaat bevat, is niet toegelaten. Je kan dus de gewone Rilatine niet combineren met de langdurige werking! Tenzij je één volledig zelf betaalt.

Novartis heeft dus hun prijs maar eventjes laten dalen van €61.03 naar €37,23. In ruil hopen zij om de vermindering van de winst te compenseren door een grotere omzet.

ADHD-diagnostiek bij vrouwen. We kunnen uiteraard geen adressen geven van artsen maar we vermelden hieronder enkele webadressen en wat literatuur die nuttig kan zijn. Opmerkingen of suggesties zijn welkom en kunnen onze lezers helpen. literatuur rond ADHD bij volwassenen

en specifiek voor meisjes:

1.ADHD bij volwassenen J.J. Sandra Kooij €24 september 2002 Harcourt Assessment B.V.ISBN 902651722XADHD betekent Attention Deficit Hyperactive Disorder en wordt gebruikt als diagnose voor kinderen die hyperactief zijn en zich slecht concentreren op momenten dat het nodig is. Sinds kort is ontdekt dat dit ook bij volwassenen voorkomt: bij 1% van de bevolking, ongeveer net zo vaak als schizofrenie voorkomt. De auteur is psychiater en verdiept zich sinds 1995 in ADHD bij volwassenen. In haar boek beschrijft zij uitgebreid en systematisch achtereenvolgens de aanmelding, de diagnostiek, de behandeling (waarbij o.a. medicatie, coaching en psychotherapie veel aandacht krijgen) en samenwerking binnen en buiten de eigen zorgorganisatie. Het boek sluit af met een boekenlijst, een lijstje met internetsites, adressen en tenslotte zijn er uitgebreide bijlagen in verband met diagnostiek, medicatie en coaching. Helemaal aan het einde van het boek staan een enorme literatuurlijst en een zeer uitgebreide index.2. ADHD bij vrouwen Patricia Quinn en Kathleen Nadeau € 45 ingenaaid, 390 pagina's Verschenen: juni 2004 Gewicht: 980 gram Harcourt Assessment B.V. Het boek ADHD bij vrouwen is geschreven door specialisten op het gebied van ADHD en staat onder redactie van Quinn en Nadeau. Dat maakt het tot een onmisbare informatiebron voor iedereen die, al dan niet beroepsmatig, geïnteresseerd is in het gebied van ADHD bij volwassenen. Er komen onderwerpen aan bod die zeer specifiek zijn voor vrouwen en die voorheen nog weinig aandacht hebben gekregen.3. Aandacht . Een kopzorg ? Kathleen

En waar blijft Janssens met Concerta? (zie tabel onderaan de nieuwsbrief)

EEG en ADHD Vaak wordt bij een neurologisch onderzoek een EEG afgenomen. Regelmatig gebeurt dit tevens in het licht van een diagnose voor ADHD. Wat is zo’n EEG afname eigenlijk?(vervolg volgende bladzijde)

EEG staat voor Electro Encephalo Gram. Het EEG werd ontdekt door Berger in de jaren 1920 maar het klinisch gebruik stamt uit de jaren 30 en 40 o.m. Gibbs en Lennox. EEG betekent dat men elektrische activiteit gaat meten op de hersenschors. Dit gebeurt door op verschillende plaatsen op de schedel elektroden te plaatsen( normaal tussen de 16 en 32) . Ze worden met een pasta bevestigd en met een netje op hun plaats gehouden. Deze elektroden meten kleine voltverschillen (5-500 microvolt) die versterkt worden door het EEG apparaat en via een inktnaald op een papierstrook genoteerd worden.

De arts interpreteert dan de sporen op het blad. Er zijn vier belangrijke golven: delta (0-4 Hz) theta (4-8 Hz) alfa (8-12 Hz) en beta (13-21 Hz) die men meet. Als er een hersenziekte optreedt bijv. een tumor of een

Nadeau € 20,40 Harcourt Assessment B.V. Wat is ADHD? De laatste tijd staan ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) en ADD (Attention Deficit Disorder) steeds meer in de belangstelling. Steeds meer mensen herkennen zich in de verhalen van mensen met ADHD en ADD. Terwijl men lange tijd heeft gedacht dat deze stoornis alleen bij kinderen voorkwam, is er sinds kort een groeiend besef dat ook veel volwassenen met vergelijkbare problemen kampen. In dit boek leest u meer over de symptomen. Uitvoerig beschrijft Kathleen Nadeau welke problemen u kunt tegen komen in uw relatie, binnen het gezin of op het werk. Praktische tips en strategieën worden afgewisseld met persoonlijke verhalen en aangrijpende voorbeelden 

webadressen rond ADHD

1.  www.add-adhd-plus.com2.  http://www.adhd-volwassenen.be/3. http://www.psyq.nl/home 4. http://www.hersenstorm.com/ 5. http://www.mijnbijzonderbrein.be/

homepage.php

literatuur rond zelfzorg:

"Beter zorgen voor jezelf "door Marc Buelens en Ann Vermeiren uitg. Lannoo/Nieuwezijde

REACTIES VAN LEZERS Zoals beloofd ben ik hier met de nodige feedback over de vormingsavond van Zit Stil.De groep waarin Bart zat was beperkt tot 7 jongeren. De oudste was 18 jaar.Hij ging er met tegenzin naar toe maar kwam laaiend enthousiast buiten!Ze kregen allemaal een mapje met een invullijst over hoe  A.D.H.D. in elkaar zit.Bart dacht nog altijd dat Rilatine verslavend werkt.Maar nu, om het nog eens van een ander te horen is hij gerustgesteld.Hij sprak zelfs om een voordracht te geven in de klas over zijn "probleem". Wat onze voordracht betreft: die werd gegeven door Ria Bollaert zelf.

schedeltrauma veranderen de golven. De trage golven (delta en theta ) nemen toe en de snelle golven (alfa en beta) nemen af. Maar er zijn veel uitzonderingen zodat het zojuist genoemde mechanisme niet zo simpel is. Het interpreteren van een EEG vergt naast een gedegen opleiding een dosis ervaring. Bij kinderen is een beoordeling van een EEG nog moeilijker omdat een EEG bij kinderen geen kleinere versie is van volwassen . Eind jaren ’70 begin ’80 doet men pogingen om uit de geregistreerde elektrische activiteit van de hersenen meer info te halen. Via computer analyse krijgt men zo meer gegevens die men niet meer op een blad kunnen uitprinten mar die via een kleurenschaal als een hersenkaart weergegeven wordt. Dit heet een Quantitatief EEG

Met een EEG kan men geen diagnose ADHD stellen omdat de info niet specifiek genoeg is. Met QEEG doet men wel pogingen om met ondermeer de verhouding van de theta golven/ en de betagolven tot een objectief middel te komen dat een aandachtstoornis van geen aandachtstoornis zou kunnen onderscheiden.

Meer info over QEEG neurofeedback vind je in onderstaand artikel en op de website van Dr. Werner Van Den Berg. www.add-adhd-plus.com of ook www.energie-bewustzijn.com www.nfb.be

Dus, voor ons heel boeiend. Daar ze zelf moeder is van zo'n kind.De opkomst was heel mager. We waren met een groep van 30 mensen.De thema's waren over opvoeden = gedrag beïnvloeden en belonen - negeren - straffen.Het geen we al reeds zagen in jullie vormingsavonden. Maar niet slecht om het nog eens te horen. Een mens valt toch nog gemakkelijk in zijn oude principes terug!!Ik heb het één en ander opgeschreven en wil het je graag doorgeven. belonen - negeren - straffen- doe het consequent- doe het consistent (altijd op dezelfde manier)- doe het onmiddellijk- doe het langdurig- bespreek de aanpak vooraf opvoeden = gedrag beïnvloeden- ongewenst gedrag doen afnemen:   - negeren als het kan   - straffen indien noodzakelijk - gewenst gedrag doen toenemen  - werken aan een goede relatie  - positief aanmoedigen  - structuur aanbrengen structuur- in tijd- in ruimte- in taal- in opdracht- in afspraken Zoals je ziet was het wel een leerrijke avond.Ik hoop dat ik mijn "huiswerk" goed heb gedaan.

Wat kan neurofeedback betekenen in de behandeling van ADHD ?

Inleiding.Neurofeedback, ook EEG 1biofeedback genoemd, is een begeleidingsvorm voor ADHD dat al een aantal jaren bestudeerd en gebruikt wordt. In deze behandeling krijgen individuen onmiddellijke feedback (informatie) over hun hersengolven en worden ze geleerd hoe ze hun hersengolfactiviteiten kunnen wijzigen. Op een onbewuste wijze en via computerspelletjes trainen volwassenen en kinderen hun concentratie. Het is een leerproces. Op voorhand worden de grenzen vastgelegd waarin de hersengolven zich dienen te bewegen. Door middel van elektroden wordt de hersenactiviteit gemeten en indien de golven zich binnen de vooropgestelde waarden bevinden gaat bijv. een wagentje harder rijden of moet de proefpersoon een aapje doen klimmen enz… Dit is afhankelijk van de methode zoals Neuromatrix of Play Attention. De klassieke neurofeedback gebeurt als volgt: We citeren uit http://www.add-adhd-plus.com/neurofeedback-verloop.html “Tijdens een sessie zit de behandelde persoon voor een computerscherm. Een drietal sensoren worden op de schedelhuid en de oren gekleefd, waarmee de EEG-signalen via een versterker naar het computerprogramma worden geleid. Daar worden in real-time filteringen uitgevoerd, en worden drempels ingesteld om vast te stellen wanneer de meetwaarden van bepaalde EEG-frequentiebanden boven of onder een ingestelde drempel komen. Al naargelang de instelling van het programma volgt feedback onder vorm van een vooruitlopend spel of film op het scherm, al dan niet gepaard gaande met geluid of muziek. Dit is de feedback aan de hand waarvan de hersenen getraind worden in de richting die door het programma bepaald wordt. Een sessie duurt meestal een halfuur. Op het einde van de sessie worden de scores genoteerd die tijdens de sessie behaald worden, om zo de evolutie te kunnen opvolgen. De behandelde persoon hoeft hierbij enkel rustig de voortgang van het feedbacksignaal in het oog te houden, zonder op een bewuste manier te trachten dit te beïnvloeden”Een nieuwe vorm is de chaoscontrole neurofeedback. Deze bestaat uit het volgende : “Links centraal op de schedel komt een sensor alsook rechtscentraal, alsook twee senoren aan elk oor. Tijdens een sessie kijkt en luistert het kind (of volwassene) naar bewegende beelden of een film samen met het geluid. Slechts nu en dan zijn er heel korte onderbrekingen in beeld en geluid. Dit gebeurt op momenten dat in het EEG een begin van "turbulentie" optreedt in één of meerdere frequentiebanden links en/of rechts. Door deze korte onderbrekingen ontstaat een oriëntatiereactie waardoor de turbulentie verdwijnt. Dit verloopt op onbewust niveau. Hierdoor ontstaat er geleidelijk een wijziging van het EEG, waarbij meerdere frequentiebanden evenwichtiger zullen bijdragen tot het EEG. Hierdoor ontstaat er een verhoogde complexiteit, met als gevolg een (lichte) bewustzijnstransformatie waarbij het gedrag meer aangepast inspeelt op wisselende omstandigheden.”Neurofeedback is gebaseerd op de bevindingen die voortvloeien uit het meten van de hersenactiviteit bij verscheidene individuen met ADHD. Daaruit blijkt dat deze mensen een verminderde activiteit vertonen op het prefrontale en frontale gebied (voorste delen) van de hersenen. Binnen de medische en wetenschappelijke kringen bestaan er verschillende gezichtspunten over het nut van neuro-feedback bij de behandeling van ADHD. Aan de ene kant zijn er beroemde onderzoekers die stellen dat er een tekort is aan wetenschappelijke gegevens om het effect van die begeleidingsvorm te bewijzen. Andere onderzoekers halen aan dat er voldoende effect is van neurofeedback op ADHD. 1 EEG electro encephalogram

In lezingen en vormingen die in Vlaanderen door vooraanstaande dokters verzorgd worden, horen we nimmer iets over de behandeling met neuro-feedback. Er wordt gewoon (nog) niet over gesproken!Ook al bestaan er beloftevolle resultaten. Er blijft een behoefte aan bijkomende gecontroleerde studies om de potentiële voordelen van deze benadering te bepalen. In een artikel uit het “Applied Psychophysiologie en Biofeedback” tijdschrift(Monstra 2002) wordt verslag gedaan over het effect van EEG biofeedback. We hebben geen zicht op de wetenschappelijke degelijkheid van zowel dit tijdschrift als dit onderzoek zodat we de resultaten zeer voorzichtig moeten benaderen !!!

Aan de studie namen 100 kinderen deel (83 jongens/17 meisjes). De gemiddelde leeftijd bedroeg 10 jaar. (tussen 6-19 jaar). Bij het selecteren van de kinderen hanteerde men de DSM IV criteria, moesten de kinderen zwak scoren op een computer aandachttesten vertoonde de QEEG 2scan een verstoord patroon. De helft van de groep kreeg in de begeleiding neurofeedback, de nadere helft kreeg dit niet. Beide groepen kregen wel medicatie en verder was ook ouder- en schoolbegeleiding voorzien.

De begeleidingDe neurofeedback therapie gebeurde op wekelijkse basis en duurde 30 tot 40 minuten. Regelmatig werd een QEEG afgenomen om het trainingseffect na te gaan. De training duurde één jaar of tot het QEEG patroon normaal was. Het gemiddeld aantal sessies nodig om dit te bereiken bedroeg 43. Alle deelnemers kregen Rilatine ® gedurende dit jaar. De gemiddelde dosis bedroeg 25 mg (verdeeld over drie innamen: 1 pilletje ’s morgens , 1 ’s middags en ½ in de late middag). Alle kinderen kregen de laagste dosis waarmee een normale score werd behaald op een computer aandachtstest. De ouderbegeleiding bestond uit 10 sessies gevolgd door individuele consultaties, volgens noodzaak. Het gemiddelde aantal uren oudercontact gedurende deze 12 maanden bedroeg 25 uren in de groep met neurofeedback en 27 u bij de ander oudergroep.

Resultaten1. Na één jaar begeleiding werden de kinderen geëvalueerd. Die evaluatie

hield het volgende in: afname van een vragenlijst voor ADHD (ADDES) bij ouders en

leerkracht. afname van de computertest voor aandacht (TOVA) de aandachtscore gebaseerd op een QEEG scan.

De evaluatie gebeurde onmiddellijk bij het beëindigen en een tweede keer nadat de deelnemers één week medicatievrij waren. Bij het begin van dit onderzoek was ook al eens zo’n afname gebeurd zodat eventuele verandering door therapie meetbaar was.

2. Resultaten na één jaar – maar nog onder medicatie:TOVA (computertest voor aandacht) : beide groepen scoren normaal wat te verwachten was aangezien de medicatie verder werd genomen.

2 Quantitatief EEG

Buiten de verwachtingen bleken de scores op de vragenlijsten voor ouders en leerkrachten zwak bij de groep die geen neurofeedback kreeg. De groep met neurofeedback scoorden normaal. 3. Resultaten na één week zonder medicatie. De groep zonder neurofeedback bleef duidelijk ADHD symptomen vertonen en ook de aandachttest en het QEEG scoorden zwak. In tegenstelling zag men in de groep met neurofeedback wel een positieve evolutie. Zelfs de activiteit van de hersenschors (gemeten met QEEG) viel binnen de normale waarde. Om de invloed van de ouders in kaart te brengen, ging men na in welke mate de ouders systematisch gedragsveranderingtechnieken - uit de cursus - hadden toegepast.Bij de groep zonder neurofeedback bleek dat het al of niet toepassen van de gedragsveranderingtechnieken weinig invloed had op het gedrag. Maar bij kinderen die neurofeedback kregen, lag dat anders. Daar was er wel sprake van een positief effect bij het systematische gebruik van gedragsveranderingtechnieken door ouders.

Besluit De resultaten van dit onderzoek geven aanwijzingen dat neurofeedback een belangrijke meerwaarde is in de behandeling van ADHD. Enkel de groep met neurofeedback vertoonde een blijvende verbetering van het gedrag, zelfs wanneer de medicatie (voor 1 week) werd stopgezet. Belangrijk was ook de vaststelling dat het positieve effect meetbaar was op niveau van de hersenactiviteit . Het typische patroon voor ADHD van trage corticale hersengolven was verdwenen.!

Opmerkingen.De bevindingen uit dit onderzoek zijn indrukwekkend maar zoals bij iedere studie moeten we ook de beperktheden zien.Het is verrassend dat er geen verbetering vast te stellen was bij bevraging van ouders en leerkrachten mbt de ADHD-symptomen - zelfs als de kinderen medicatie namen. Want een uitgebreide (en betrouwbare) MTA studie 3liet wel een duidelijke gedragsverbetering zien bij behandeling met medicatie al of niet in combinatie met gedragsinterventies( en dit over een periode van 14 maand!). De proefgroep kende een vrij grote leeftijdsspreiding 6-19 jaar. Het is niet bekend of de gemiddelde leeftijd tussen beide onderzoeksgroepen gelijkwaardig was. Het feit dat de ene groep neurofeedback kreeg kan ook psychologisch ingewerkt hebben , zeker inzake de gedragsverandering. Blijft natuurlijk het verschil in hersengolven! Maar ook wat dit laatste betreft is er bij heel wat deskundigen scepticisme over het verband tussen dergelijke golven en ADHD. De deelnemers die neuro-feedback kregen dienden daar voor te betalen wat gezien de kost wel zal gezorgd hebben voor een hogere motivatie om de adviezen te volgen. Tenslotte ontbreekt het bij dit onderzoek aan gegevens over de schoolse ontwikkeling. Nochtans is het leren een belangrijke indicator voor een positieve of negatieve evolutie (werking) van de aandacht.

Je merkt er bestaan nog heel wat vragen onduidelijkheden bij dergelijk onderzoek. Zo lang gerenommeerde deskundigen op een doorzichtige wijze geen onderzoek publiceren moet we heel argwanend blijven voor dergelijke publicaties. Met mooie woorden, en een pseudo wetenschappelijk taalgebruik is het verleidelijk om zo’n programma’s - die trouwens vaak duur zijn - voor efficiënt aan te zien. Bovendien maakt men graag gebruik van zogenaamde NASA technieken wat ouders moet overhalen tot het volgen van zo’n begeleiding.

3 MTA Multimodal treatment study ADHD

Jan

REACTIE DR. Werner Van Den Bergh neuroloog

“Ik heb uw recente nieuwsbrief doorgenomen, met name het stuk over QEEG enneurofeedback.Ik wil er toch uw aandacht voor vragen dat de laatste 2 jaar er eenstroomversnelling is in het aanvaarden van QEEG en neurofeedback in de"mainstream" van AD/HD diagnose en behandeling. Het blijft zeker zo dat dezemethoden vaak door ondeskundigen op inaccurate wijze gebruikt worden. Het januarinummer van het degelijke, peer-reviewed "Child and AdolescentPsychiatric Clinics of North America" is grotendeels gewijd aanneurofeedback, waar dezelfde Monastra een degelijk overzicht geeft in eenoverzichtsartikel. Wat QEEG betreft heeft de gezaghebbende American Academy of Pediatrics in2004 voor het eerst in zijn "Authorative Guidelines for AD/HD" QEEGaanbevolen als nuttig objectiverend diagnostisch hulpmiddel, en dit op basisvan 15 degelijke artikels in ernstige peer-reviewed vaktijdschriften (dit kuntu op mijn website lezen).”

Overzicht stimulerende medicatie voor ADHD in Vlaanderen november 2005

 

Duur voor

werking start

Piek met het

hoogste effect werkingsduur

Aantal dosis om één dag te bestrijken

Prijs voor één maand

Kortdurende preparaten Prijs voor 1 maand

Rilatine 20-60 minuten

Na 2 uur 2-4 uur 2-3 €19,56 2 innamen per dag (zonder terugbetaling)€ 4.89 met terugbetaling

D-amphetamine 20-60 minuten

1-2 uur 3-6 uur 2-3 Magistrale bereiding

Langwerkende preparaten

Methylphenidaat Rilatine-MR

30 tot 45 minuten

SODAS MT

systeemNa 6,5 uur

8 uur 1 van 20 mg1 van 30 mg

€ 31,41(€ 61,03) € 37,23

Methylphenidaat Concerta

30 tot 45 minuten

OROS systeem na 8 uur

12 uur 1 van 18 mg1 van 36 mg1 van 54 mg

€ 56,33€ 69,03€ 82,38

tussen ( ) de kostprijs voor 1/11/05