Nieuwsbehoeften Een NOS-boek over nieuwsgebruik · Nieuwsbehoeften. Een NOS-boek over nieuwsgebruik...

NieuwsbehoeftenEen NOS-boek over nieuwsgebruik

Maike Olij

Nieuwsbehoeften.indd 3 21-3-2016 13:40:07

Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Textcetera, Den Haag

Foto´s binnenwerk: Suzanne Blanchard (pagina’s 72, 74, 98, 126, 154, 178, 189), Stefan Heijendael

(pagina’s 12, 32, 48, 100, 156, 176) en Marieke Odekerken (pagina 128)

Figuren binnenwerk: Ben Prins

© 2016 Maike Olij | Boom uitgevers Amsterdam

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uit-

gave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar

gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën,

opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op

grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te

voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor

het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compila-

tiewerken (art. 16 Auteurswet) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en

Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl).

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other

means without written permission from the publisher.

ISBN 9789089537393

ISBN 9789461276988 (e-book)

NUR 813

www.boomuitgeversamsterdam.nl


5

Inhoud

Voorwoord 7

Inleiding 9

1 De wereld waarin we leven 131.1 Samenleving 131.2 Media 191.3 Nieuws 221.4 Nieuwsconsumptie 251.5 NOS Nieuws 281.6 Relevantie door behoefte 29

2 NOS Nieuwsbehoeftenmodel 332.1 Behoeften versus doelgroepen 332.2 Methode van het onderzoek 362.3 Nieuwsbehoeftenmodel 372.4 Gedrag versus behoeften 392.5 Er zijn geen wetmatigheden 422.6 Verandering in behoeften 42

3 Bijblijven 493.1 Plaats in de matrix 493.2 Definitie van nieuws en kenmerken behoefte 503.3 Type nieuws dat past bij de behoefte 543.4 Gedrag dat past bij de behoefte 583.5 Grootte van de behoefte 593.6 Risico van de behoefte 623.7 Rol van de journalist 633.8 Voorbeeldformats 643.9 Voorbeelditem 66

4 Toepassen 754.1 Plaats in de matrix 754.2 Definitie van nieuws en kenmerken behoefte 764.3 Type nieuws dat past bij de behoefte 814.4 Gedrag dat past bij de behoefte 834.5 Grootte van de behoefte 834.6 Risico van de behoefte 864.7 Rol van de journalist 884.8 Voorbeeldformats 894.9 Voorbeelditem 93


NIEUWSBEHOEFTEN

6

5 Mening vormen 1015.1 Plaats in de matrix 1015.2 Definitie van nieuws en kenmerken behoefte 1025.3 Type nieuws dat past bij de behoefte 1065.4 Gedrag dat past bij de behoefte 1135.5 Grootte van de behoefte 1145.6 Risico van de behoefte 1175.7 Rol van de journalist 1185.8 Voorbeeldformats 1185.9 Voorbeelditem 122

6 Beleven 1296.1 Plaats in de matrix 1296.2 Definitie van nieuws en kenmerken behoefte 1306.3 Type nieuws dat past bij de behoefte 1376.4 Gedrag dat past bij de behoefte 1416.5 Grootte van de behoefte 1426.6 Risico van de behoefte 1456.7 Rol van de journalist 1466.8 Voorbeeldformats 1476.9 Voorbeelditem 150

7 Behoeften vertalen 1577.1 U vraagt wij draaien 1577.2 Format versus behoefte 1587.3 Hoe meet je succes? 1637.4 Succes gekoppeld aan nieuwsbehoefte 1677.5 De makers 1707.6 Cultuur 172

8 Bijlagen 177

Biografieën voorbeeldmensen 179

Noten 181

Over de auteur 189


7

Voorwoord

De kern van NOS Nieuws is dat we voor iedereen nieuws maken op radio, tv, NOS.nl, apps en teletekst. De NOS is een publieke omroep en 24 uur per dag en 365 dagen per jaar op ieder platform waar ons publiek ook is. Elke dag weten miljoenen Nederlanders het nieuws van de NOS te vinden.

De tijd dat we als nieuwsorganisatie niet zo heel veel oog hadden voor ons publiek, laat staan voor de grote diversiteit van ons publiek, ligt ver achter ons. Onze pro-gramma’s en onderwerpen zijn gebaseerd op formats en zijn gericht op ons brede publiek, of juist op bepaalde segmenten binnen dat brede publiek. We vat-ten het nieuws samen en geven verdieping en context in het NOS Journaal van 20.00 uur en het NOS Radio1 Journaal. We maken urenlange live- uitzendingen, comprimeren een relevant nieuwsfeit in 15 seconden en zijn aanwezig op Twitter en Facebook.

In Nieuwsbehoeften. Een NOS-boek over nieuwsgebruik beschrijft Maike Olij hel-der en gestructureerd dat nieuws maken anno 2016 veel meer is dan in journa-listieke selectie en taal en toon aansluiten bij het gemiddelde van een gekozen doelgroep. Geïllustreerd met talloze voorbeelden uit binnen- en buitenland en gebaseerd op onderzoek dat ze samen met senior onderzoeker Paul Hek uit-voerde, laat Maike Olij zien dat nieuwsconsumptie anno 2016 volgens andere patronen verloopt dan we van oudsher gewend waren.

We kijken nu veel meer naar de nieuwsbehoefte van publiek en vragen ons af op welk moment van de dag en bij welk nieuwsonderwerp welke behoefte zich voordoet. Zo proberen we in dit tijdperk van disruptive innovation succesvol te zijn. Kwaliteitsvol nieuws vraagt om research en verdieping, maar kwaliteitsvol nieuws dat op een onjuist moment in een niet passende vorm bij het verkeerde onderwerp wordt aangeboden, is kansloos en schiet zijn doel voorbij.

Inspelen op nieuwsbehoeften gaat niet over het pleasen van doelgroepen maar over het geven van mogelijkheden voor bijblijven via de smartphone, voor verdie-ping achter de laptop en over het gezamenlijk beleven voor een groot scherm. Anders gezegd: denken in nieuwsbehoeften staat niet voor het klakkeloos volgen van de wil van de kijker, maar voor het in vorm en aanpak beter dan vroeger aansluiten bij de wereld van de kijker met die onderwerpen die een redactie kiest omdat ze relevant zijn voor de doelgroep of een deel van de doelgroep.

Het Nieuwsbehoeftenmodel is op verschillende manieren in formats van de NOS te herkennen. Annechien Steenhuizen en Rob Trip vertellen het nieuws tegen-woordig in het NOS Journaal van 20.00 uur veel meer dan dat ze het voorlezen,


NIEUWSBEHOEFTEN

8

in het laatste design van NOS.nl is gekozen voor een aantal verdiepende top-story’s en NOS op 3 praat je ’s morgens als je wakker wordt met de Wekdienst even heel snel bij over het nieuws van dat moment.

Nieuwsbehoeften. Een NOS-boek over nieuwsgebruik illustreert dat we als NOS altijd zullen blijven meebewegen met onze tijd en dat we transparant willen zijn over ons journalistiek denken en onze keuzes. Het is een boek voor iedereen die werkt in de media, voor iedereen die wil werken in de media en voor iedereen die de media bestudeert en analyseert. Een boek voor en door professionals, dat de permanente discussie over journalistiek wil ondersteunen en verrijken.

Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws


9

Inleiding

Dit boek gaat over nieuwsbehoeften, over de motivaties die mensen hebben om nieuws te kijken, lezen en luisteren. We proberen in dit boek nieuwe woorden te geven aan het gesprek over de journalistieke toekomst. Woorden die omschrij-ven waaróm mensen nieuws gebruiken, niet zozeer dát ze het doen. Woorden die helpen om vooroordelen en aannames over het algemene publiek weg te nemen en niet in de eerste plaats ingaan op tegenstellingen tussen verschillende doelgroepen. Woorden ook die aangeven waar de (vele en diverse) kansen lig-gen in de journalistieke toekomst. Dit boek laat zien dat iedereen dezelfde basis-behoeften heeft aan nieuws, maar dat de invulling van deze behoeften sterk kan verschillen.

Bij de NOS werken de redacteuren, verslaggevers en hoofdredacties nauw samen met onderzoekers en staan ze tegelijkertijd diep met hun voeten in de dagelijkse journalistieke praktijk. Dit boek is daar een afspiegeling van. Het is geen weten-schappelijk betoog of een droog beleidsstuk, maar een handzame visie die de NOS in de dagelijkse praktijk toepast en bijschaaft.

Dit boek bestaat uit zeven hoofdstukken en begint met een schets van de hui-dige (media-)samenleving. Welke trends en ontwikkelingen bepalen het huidige tijdsbeeld en wat doet dat met de rol die nieuws speelt in het leven van mensen? In het tweede hoofdstuk leggen we uit hoe we bij de NOS sinds 2011 onder-zoek doen naar nieuwsbehoeften en hoe het NOS Nieuwsbehoeftenmodel in elkaar steekt. De hoofdstukken 3, 4, 5 en 6 gaan in op de vier verschillende nieuws behoeften: bijblijven, toepassen, mening vormen en beleven. Van iedere behoefte geven we de kenmerken, schetsen we de belangrijkste trends en geven we (actuele) voorbeelden van nieuwsformats die goed passen bij die behoefte. Ook gaan we in op de (relatieve) grootte van elke behoefte en het verloop van de behoefte gedurende de dag. In ieder hoofdstuk staan ook portretten van vier ‘voorbeeldmensen’ die laten zien welk nieuws gedrag zij vertonen om aan hun nieuwsbehoeften te voldoen. In het laatste hoofdstuk gaan we in op het ver-talen van de behoeften naar formats. Hoe kun je de kennis over nieuws behoeften gebruiken in de dagelijkse journalistieke praktijk? Hoe meet je succes? En welke vaardigheden zijn nodig bij journalisten?

Bij dit boek is de website over.nos.nl/nieuwsbehoeftenmodel opgezet. Op deze site klik je eenvoudig door naar alle geraadpleegde onderzoeken en voorbeelden van nieuwsformats die in het boek voorkomen. Ook staan er actuele voorbeelden en aanvullend materiaal.


NIEUWSBEHOEFTEN

10

Een boek schrijf je nooit alleen. Naast de formele bronnen die achter in het boek zijn terug te vinden zijn er vooral veel collega’s geweest die met hun vakkennis, ervaring en kritische blik hebben bijgedragen. Paul Hek heeft als hoofd onder-zoek bij de NOS een onmisbare rol gespeeld bij het uitvoeren en analyseren van het publieksonderzoek en was een belangrijke steun en toeverlaat in het schrijf-proces. Marcel Gelauff, Anne Kornman en Youssef Eddini waren kritische mee-lezers en de journalistieke expertise van Sander Warmerdam, Gerard de Kloet, Karina ter Horst, Jens Kraan en Peter Kloosterhuis was een cruciale toetssteen. Lara Ankersmit, Tom van den Broek, Elger van der Wel en José de Vries vertel-den over de nieuwste nieuwsontwikkelingen en laatste technologieën. Buiten de muren van de NOS zijn het vooral Justin Kings, Irene Costera Meijer, Hans Laroes en Andra Leurdijk die het verdienen om genoemd te worden voor het geven van goede adviezen. En uiteraard verdienen Conja Gerritzen, Peter Wiltjer, Lesley Klavert en Laura Matser een groot woord van dank dat we een inkijkje mochten nemen in hun (nieuws)leven.

Dit boek is geen eindproduct, maar slechts een eerste aanzet om te begrijpen hoe we mensen zo goed mogelijk kunnen bedienen met kwalitatief hoogwaardig nieuws.


13

1De wereld waarin we

levenVoordat we de nieuwsbehoeften induiken, is het belangrijk dat we even stilstaan bij de samenleving waarin we leven. Wat speelt er op politiek, economisch en maatschappelijk niveau? En welke invloed heeft dat op de waarden die mensen tegenwoordig nastreven? Daarnaast moeten we ook kijken naar de stand van het huidige medialandschap. Wat is de context waarin het nieuws zich bevindt? Welke media gebruiken mensen en wat zijn de globale trends? Ten slotte is het noodzakelijk om een algemeen beeld te schetsen van de journalistiek. Wat valt er onder de definitie ‘nieuws’ en hoe consumeren mensen dit? Hoe zijn de geschetste maatschappelijke en mediatrends van invloed op de journalistiek en waar staat de NOS in dit speelveld? Het antwoord op deze vragen geeft de context en het kader waarbinnen we nieuwsbehoeften kunnen plaatsen.

1.1 Samenleving

De wereld van 2016 staat er aardig goed voor: we zijn rijker, gezonder en beter opgeleid dan ooit. Dat is goed te zien in figuur 1.1, waar de rijkdom en gezond-heid van landen in 1956 (niet toevallig het jaar dat het NOS Journaal begon met uitzenden) wordt afgezet tegen die in 2015. De gekleurde bollen vertegenwoor-digen de verschillende landen in de wereld en Nederland is uitgelicht. Je ziet dat de hele wereld meer naar rechtsboven is verschoven en dus gezonder en rijker is geworden. Voor Nederland is dat niet anders: de levensverwachting is tussen 1956 en 2015 toegenomen van 73 naar 81 jaar en het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking is bijna verviervoudigd van $11.940 naar $45.780.


NIEUWSBEHOEFTEN

14

Figuur 1.1 Levensduur afgezet tegen inkomen per persoon, Gapminder1


1 DE WErELD WaarIN WE LEVEN

15

Wereldwijd is er een toename in het aantal mensen met een opleiding2 en ook het aandeel mensen met een hoge opleiding (hbo+) stijgt. In Nederland is dit te zien als je de 60-jarigen van nu (geboren in 1956) vergelijkt met 36-jarigen van nu (geboren in 1980). Van de oudere leeftijdsgroep heeft 27% van de mannen en 23% van de vrouwen een hbo- of wo-opleiding afgerond. Van de jongere groep heeft 38% van de mannen en 42% van de vrouwen een hbo- of wo-opleiding.3

Deze cijfers zien er goed uit, maar er zijn er ook veel onzekerheden. Zo zijn er wereldwijd enkele grote conflicten die invloed hebben op politieke stabiliteit, vei-ligheid en de economie. Sinds de Koude Oorlog is het niet meer zo hoog opge-lopen tussen Rusland aan de ene kant en de Verenigde Staten en Europa aan de andere kant. De oorlog in Syrië zet soennitische en sjiitische machtsblokken tegenover elkaar en islamitische terreurgroepen als Al Qaida, Boko Haram en IS doen er alles aan om een oorlog te ontketenen tussen moslims en niet-moslims. De wereld lijkt zich in tegengestelde kampen op te stellen en dit gebeurt niet alleen ‘ver weg’, maar ook ‘dichtbij’. Want wat is in onze geglobaliseerde wereld nog ‘ver weg’? De grote (en groeiende) wereldwijde groep middenklassers vliegt regelmatig naar andere continenten voor vakantie en werk, en onze multicultu-rele samenleving brengt mensen met allerlei achtergronden samen. Ook dank-zij media en techniek wordt de wereld kleiner, waardoor een Amsterdammer zich meer verbonden kan voelen met iemand in Berlijn of San Francisco dan met iemand uit de Achterhoek. Want ze kijken dezelfde series, volgen dezelfde men-sen op sociale media, houden van hetzelfde eten en dragen dezelfde kleren. Grenzen lijken steeds minder van belang, maar werpen tegelijkertijd allerlei pro-blemen op. Niet-westerse migranten lopen letterlijk tegen een muur op als ze de oversteek naar het Westen wagen. En terroristen slaan ‘hier’ toe om ‘daar’ iets te veranderen. Dit leidt tot wereldwijde onzekerheid, angst en polarisering.

Ook binnen onze eigen landsgrenzen spelen onzekerheden. Zo zijn we wel hoger opgeleid dan ooit, maar er is niet per se werk voor iedereen. Er zijn bijvoor-beeld steeds meer mensen langer dan een jaar werkloos – in 2003 waren dat er nog maar 96.000 en in 2014 al 250.000.4 Dit is ongetwijfeld de nasleep van de kredietcrisis die wereldwijd – en dus ook in Nederland – woedde tussen 2008 en 2011, gevolgd door de economische crisis. Deze crises hebben ervoor gezorgd dat economische groei minder vanzelfsprekend is dan vroeger en dat er minder economische zekerheden zijn. De jongeren van nu behoren tot een generatie die minder zal verdienen dan haar ouders en minder kan leunen op een over-heid die zekerheid biedt met studiebeurzen en uitkeringen.5 Daarbij zijn we ons steeds bewuster van de veranderingen die op korte termijn nodig zijn ten aanzien van het klimaat. De fossiele brandstoffen raken op en de vervuiling neemt toe. Duurzaamheid is niet langer een levensovertuiging maar een maatschappijbrede noodzaak.


NIEUWSBEHOEFTEN

16

Figuur 1.2 Screenshots www.airbnb.com

De politieke, economische en klimaatonzekerheden kunnen leiden tot apathie en stilstand in de samenleving, maar dit is niet overal het geval. Juist door de vele onzekerheden wordt op allerlei vlakken nagedacht over nieuwe manieren om de samenleving te organiseren. Waar we vroeger meer leunden op grote instituties (banken, overheden, belangenorganisaties), denken we nu zelf na over nieuwe structuren en oplossingen. Het is een tijdperk waar disruptive innova-tions bestaande structuren en verdienmodellen onherkenbaar veranderen. Dis-ruptive innovations zijn innovaties die bestaande markten en waardesystemen ontwrichten. Gevestigde marktleiders falen omdat ze te lang blijven doen waar ze goed in zijn en worden ingehaald door ‘disruptieve’ start-ups die met hun innovaties de markt volledig veranderen. Zo zijn de hotel-, muziek- en taxiwereld niet meer dezelfde na de introductie van Airbnb, Spotify en Uber. De opkomst


Nieuwsbehoeften Een NOS-boek over nieuwsgebruik · Nieuwsbehoeften. Een NOS-boek over nieuwsgebruik...

Documents

Transcript of Nieuwsbehoeften Een NOS-boek over nieuwsgebruik · Nieuwsbehoeften. Een NOS-boek over nieuwsgebruik...