Nieuwe tijden, nieuwe beleidshefbomen ?

Anne Snick

Club of Rome –EU Chapter

Leuven, 22 mei 2014

Nieuwe context, oude concepten?

• Transitie van Industriële economie (over Kenniseconomie) naar Co-creatieve economie

• Maar: Sociaal-economische concepten uit het industriële model zijn nog steeds dominant

• Voorbeelden: concepten arbeid, innovatie, participatie, beleid, waarde

• Sociale innovatie = her-ijken van concepten

• TRANSITIE = naar nieuw paradigma

Opbouw van het verhaal

1. Schets van ontwikkelingen in context

2. Kern van ‘lock-in’ van huidig systeem

3. Kader voor transitie-innovatie : curve

4. Beleid: van government naar governance

Stap 1

Veranderende context

(3 systeemkaarten)

€

Werknemers / ♂ Kostwinners

Arbeidsmigratie

Industrie (fossiele energie)

Professionele zorg-

verstrekkers

Risico’s: ziekte/invaliditeit & werkloosheid door

ontslag/ouderdom

INDUSTRIELE SAMENLEVING Welvaartstaat

Publieke dienst-

verlening Lokale handelaren

€ Beleid

Zorg(arbeid) in privésfeer

Concept ‘arbeid’ =

‘being employed’

Informatisering WWW

€

Automatisering Globalisering

(winstoogmerk)

Professionele zorg

(Zwarte) zorgarbeid in

privésfeer

Nieuwe & structurele “risico’s”: Kinderen, ziekte/invaliditeit,

Werkloosheid Vergrijzing

KENNISECONOMIE nieuwe noden & resources

Publieke dienst-

verlening

Lokale handelaren

€ Beleid

Structurele werkloosheid Migratiestromen

Mondige burgers & ‘overschotten’

(Hooggeschoolde) werknemers

Concept ‘arbeid’

= job

(Hooggeschoolde) werknemers -

jobs

Delocalisatie, 3D-printing,

degrowth

Zorgarbeid in privésfeer

COCREATIEVE ECONOMIE alle middelen inzetten voor nieuwe noden

Publieke dienst-

verlening

Lokale bedrijven

€

WWW Social networks (delen en ‘liken’) P2P economy …

Mondige burgers Resources ‘op

overschot’

Professionele zorg

€

Beleid

Cocreatieve initiatieven

Stap 2

Locked-in ?

Sociaal-economische kaders (systeemperspectief)

• Economie = maatschappelijke functie, nl. zorgen dat (schaarse) middelen zo worden benut dat alle mensen noden kunnen bevredigen (= DOEL)

• Die functie wordt vervuld door de economie als maatschappelijk subsysteem : infrastructuur, bedrijven, geld, theorie, wetgeving … (= MIDDEL)

• Lock-in: (groei van) het subsysteem is nu zelf doel, niet de maatschappelijke functie (welzijn)

• Cf. systeemkaart : ‘economie’ & ‘externaliteiten’

Voorbeelden – risico’s van lock-in

• Groene economie: vergroenen van de infrastructuur houdt ‘subsysteem’ in stand … (Fuel or food? Energietekort? Mobiliteit ?)

• Armoedebestrijding: herverdeling eist blijvende groei (van niet-egalitair subsysteem)

• Vervuiling leidt tot nieuwe jobs en BNP

• Vergrijzing als kost of economische sector?

‘Meer van hetzelfde’ = systemische lock-in

Stap 3

Er is hoop ! (Shift happens)

Systeemtheoretisch kader

voor innovatie/transitie

veerkracht Efficientie Diversiteit en verbondenheid Stroomlijnen, lineair , hierarchisch “Niches” (jungle) “Regimes” (monocultuur)

Duurzaamheid Governance

0%

100%

Window of

Viability

(Naar: Ulanowicz et al, 2009)

Duurzame systemen : balanceren tussen efficiëntie en veerkracht

Maatschappelijke veerkracht = sociale innovatie

Beleid = centraal en top-down

Burger wordt ‘bestuurd’ (geactiveerd, ingeburgerd, geholpen, tewerkgesteld…)

BNP, groei, €

Onvervulde noden Onbenutte talenten

?

Veelheid aan andere rollen en oplossingen

onder de radar

Context: economische, sociale en ecologische crisissen

N.B. ‘Sociale innovatie’ gebeurt ook binnen het ‘regime’

Innovatie voor/over ( en met input van) de burgers/cliënten

BNP, groei, €

Beleid ?

“meer van hetzelfde”

Veelheid aan andere rollen en oplossingen

onder de radar

Groene, slimme & inclusieve

groei… Efficiënter worden, kosten besparen, autonomiseren…

Nieuwe financiële producten,

subprime leningen…

Stap 4

Beleid: Van government naar governance

Nieuwe beleidshefbomen

voor meer veerkracht

Maatschappelijke veerkracht: burgers nemen het heft in handen Transitie = (opschalen van) sociale innovatie in ‘niches’

€ Waarde: BNP, groei, winst…

?

Zelf lokale noden vervullen, alle

talenten benutten

Waarden: welzijn, zorg, solidariteit…

Innovaties door burgers = zich samen

anders organiseren

Innovatie voor burger / cliënt / gebruiker

Innovatie in het ‘regime’

Beleid = aansturen

Beleid = opschalen

‘Governance’ = dynamisch evenwicht met oog op het systeemdoel ‘welzijn’

• Transitie = focus op maatschappelijke functie, leidend tot groeiend welzijn voor allen

• Alle processen & actoren die resources voor dit doel inzetten, behoren tot “de economie”

• Berust vandaag VOORAL op sociale innovatie (cocreatie, carsharing, repair-café, LETS...)

• Opgeschaald door technische (juridische, economische…) en technologische innovaties

Opschalen van cocreatie : dynamiek op drie niveau’s

burgers

Organisaties & bedrijven

Beleid

• Verschil in grootte en in impact van niveaus

• Speling tussen de niveaus is cruciaal voor veerkracht

• Samenwerking voor optimale dynamiek

• niet te verwarren met ‘bottom-up’ (hoewel…)

Radicaal nieuwe hefbomen nodig

Ook beleid is locked-in • Cohousing - Samenwonen (belastingen)? • Coöperatie - Trustvorming? • Co-creatie - zwart werk? Voorwaarden voor ‘radicaal’ innovatief beleid • ‘Regelvrije zones’ voor experimenteren (mits

rapporteren en delen van ervaringen & lessen) • Politieke hefbomen voor zelforganisatie

(governing the commons)

Voorbeelden van hefbomen

• Gemeenschapsmunten – belastingen ?

• Een nieuwe rol voor academische actoren : trans-disciplinair en holistisch (slow science)

• Een nieuwe rol voor het middenveld : faciliteren van cocreatie – middelste tandwiel

• Vergt andere ‘indicatoren’ voor sociale organisaties & andere kosten-baten analyses

• ‘Bazaar Cocreatief’ als nieuwe marktruimte

Dank voor uw aandacht

Meer weten?

- Bernard Lietaer : In het hart van het geld

- Donella Meadows: Thinking in systems

- Elinor Ostrom: Governing the commons

- thuisindestad.be: Maak je buurt uitmuntend!