Anne Dessing Omgevingsarticulaties

80
Afstudeerproject Academie van Bouwkunst Onder begeleiding van Anne Holtrop, Felix Claus en Marieke Timmermans Amsterdam 2011/2012 Anne Dessing Omgevingsarticulaties

description

 

Transcript of Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Page 1: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Afstudeerproject Academie van Bouwkunst

Onder begeleiding van Anne Holtrop, Felix Claus en Marieke Timmermans

Amsterdam 2011/2012

Anne DessingOmgevingsarticulaties

Page 2: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Matryoshka door Tom Ngo, 2010

Page 3: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Mijn afstuderen is een ontwerpend onderzoek naar strategieen om bijzondere woonhuizen in Amsterdam te realiseren. Daarbij vormt de planologie in Japan een belangrijke inspiratie.

Het eindresultaat bestaat uit het ontwerp van drie kavelkaarten en drie woonhuizen.

De huizen komen voort uit persoonlijke wensen, en de bijzondere plekken waarop ze staan. Tegelijkertijd is het doel om met de ontwerpen de plek te versterken.

Omgevingsarticulaties

Page 4: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

links en rechts Takamitsu Azuma 1966

Page 5: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Atelier Bow-Wow 2006 Ryue Nishizawa 2011

Het verhaal begint bij de architectuur. Er staan in Japan veel meer bijzondere, zelfgebouwde huizen dan in Nederland.In 2008 ben ik naar Japan gereisd en tijdens mijn verblijf ben ik verliefd geworden op de huizen en dan met name in het hoogstedelijke Tokio. De enkele huizen vormen ten eerste bijzondere sculpturale objecten. Daarbij staan de huizen vaak op erg kleine plots. Deze beperking maakt de interieurs heel specifiek en daarmee vaak aantrekkelijk. Verder maken de individuele wensen van de bewoners de huizen tot iets bijzonders.

Architectuur

Page 6: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

tekening Atelier Bow-Wow

Page 7: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

foto door Iwan Baan

Niet alleen de enkele huizen zijn boeiend. Ook de grotere schaal is interessant. De stedenbouw van de vrijstaande woningen laat namelijk ruimte voor een continu transformatieproces. Het is eenvoudig om de huizen te vervangen. Vanwege de fijnmazige korrel van de enkele huizen, wordt bij het vervangen of transformeren de hoofdstructuur van de stad namelijk niet aangetast. De relaties tussen de huizen onderling kunnen zo telkens veranderen en bieden daarmee ruimte voor nieuwe woonvormen en nieuwe vormen van sociale cohesie.

Stedenbouw

Page 8: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

eilandenstatisch

vrijwel dynamisch

dynamisch

ontsluiting eilanden

kavels

Page 9: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

eilandenstatisch

vrijwel statisch

statisch

bouwblokken

kavels

eilandenstatisch

Page 10: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Land readjustment

Urban Redevelopment

FAR (Floor Area Ratio) bonus

Page 11: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Nederland kent een lange, roemruchte traditie op het gebied van ruimtelijke ordening en stedenbouw. Zo komt het dat onze steden en dorpen op grond van

stedenbouwkundige en architectonische kenmerken mooie samenhangende eenheden vormen.

Amsterdam kent een beleid van erfpacht. Deze vorm van grondbeleid wordt door de gemeente ook steeds

actiever ingevoerd. In de afgelopen jaren is een steeds groter deel van de grond in handen van de

gemeente. Daarmee krijgt de gemeente meer ruimte om de stad vorm te geven.

In Tokio is de grond bijna volledig in bezit van particulieren. De markt bepaald grotendeels hoe de

stad eruit ziet. Tokio lijkt één grote vlakte van totaal verschillende

gebouwen, kriskras door elkaar. Een ogenschijnlijke chaos aan woonvormen, kantoren, winkels,

restaurants en veel entertainment. Een stad vol tegenstellingen, met tempels pal naast hoge kantoortorens, en de modernste architectuur

naast traditioneel houten woninkjes. Spoorlijnen, snelwegen en andere vervoersystemen zoeken

slingerend en op diverse niveaus hun snelste weg door deze grote stedelijke massa. Deze enorme

fragmentatie in grondgebruik lijkt te suggereren dat er in Tokio geen planning wordt beoefend, terwijl

dit wel degelijk zo is. Planologie heeft in Tokio gewoon een heel andere werking en betekenis dan in

Nederland.

Een interessant voorbeeld van planologie in Tokio is de FAR-regeling. Grondeigenaren krijgen een

verruiming van bouwmogelijkheden, mits zij een deel van de grond gebruiken voor openbare ruimte.Dat kan een openbare weg zijn, of een parkje.

Uit deze regeling blijkt dat er inTokio een beleid bestaat waarbij ‘‘voor-wat-hoort-wat’’ het

uitgangspunt is.

Grondbeleid en planning

Page 12: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Zelfbouw

Zelfbouw in Japan

Page 13: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

In Tokio is het heel normaal dat een familie een stuk grond bezit en daarop een eigen huis bouwt.Er is in Amsterdam ook ruimte voor het bouwen van je eigen huis, maar dat is alleen weggelegd voor de welgestelden onder ons. Bovendien worden de zelfbouwgebieden met een tabula rasa-aanpak ontwikkeld, waardoor er weinig verankering met de plek ontstaat. Terwijl, zoals eerder uitgelegd, bij het particulier ontwikkelen juist het groeiaspect zo interessant kan zijn. Zowel voor het huis als voor de plek.

Zelfbouw in Nederland

Zelfbouw

Page 14: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Grondeigendommen AmsterdamGrondeigendommen Tokio

studie door atelier Bow Wow

Page 15: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

situatie 2008

Private eigendommen ErfpachtGemeentegronden

situatie 1986

Grondeigendommen Amsterdam

Page 16: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Studiegebied

Page 17: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Hoewel Amsterdam als samenhangende stad prachtig is, blijven er door de rigide planvorming ook kansen liggen.De insteek van mijn afstuderen is om wonen mogelijk te maken op locaties in de stad waar dat in eerste instantie niet zo voor de hand lijkt te liggen, maar die door hun ligging en hun bijzondere karakter wel erg aantrekkelijk kunnen zijn.

De Dienst Ruimtelijke Ordening houdt veel gegevens over Amsterdam bij. Zo is de verkoopprijs en het vloeroppervlak van elke verkochte woning bekend. De verkoopprijs gedeeld door het vloeroppervlak geeft de prijs per vierkante meter van een verkochte woning. De dienst verwerkt dit in een zogenaamde woningwaardekaart.In de grafiek hiernaast zijn deze waardes af te lezen. Donkerrode gebieden hebben een hoge m2 prijs, lichtroze gebieden een lage prijs.

De woningen in de donkerrode gebieden zijn dus erg gewild om andere aspecten dan het vloeroppervlak van de woning: het voorzieningenniveau, de nabijheid van het historische centrum, de openbare ruimte, het gebouwtype of het woningmilieu.

In de grafiek wordt de contour van de ringweg weergegeven. Ook het IJ is te zien. Beide begrenzen grofweg het roodste gebied: de meest aantrekkelijke locaties. Het studiegebied ligt daarom in de lichtroze gebieden binnen de ring.

Natuurlijk zal de plek ook zijn tekortkomingen kennen. Die breng ik in kaart en probeer ik met het toestaan van woningbouw op te heffen of om te kiepen. Zo kan er een win-win situatie ontstaan.

Studiegebied

Page 18: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

01 Zeeburgerpad architectuur

02 Tuindorp Frankendael stedenbouw

03 Rembrandtpark landschap

01

02

03

Page 19: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Om de volledige breedte van de gebieden te onderzoeken zijn drie totaal verschillende buurten gekozen. Buurten die wel op een aantrekkelijke afstand liggen van het centrum, maar die om een bepaalde reden nu niet bewoond worden. Zo is er een locatie met leegstaande bedrijven. Daar kan met architectuur een nieuwe wereld gemaakt worden (Zeeburgerpad). Dan is er een locatie met naoorlogse woningbouw waarbij vooral gekeken wordt hoe er een stedenbouwkundige aansluiting gevonden kan worden (tuindorp Frankendael). Ten slotte is er een locatie waar een aansluiting gevonden moet worden met het landschap (Rembrandtpark).

In mijn afstuderen zijn de drie woonhuisontwerpen het vertrekpunt. De woonhuizen gelden als testontwerp voor de plek. En voor die ontwerpen neem ik mezelf als uitgangspunt. Met de huizen wil ik overtuigen dat het wat bijzonders op kan leveren als de stad meer ruimte zou laten aan deze initiatieven. Zowel voor de bewoners als voor de plek.De ontwerpen zijn helemaal op mezelf toegespitst. Dat doe ik, omdat ik geloof dat specifieke en persoonlijke architectuur ook voor de stad veel op kan leveren.

Eigenlijk draai ik de conventionele ontwerpwijze dus om. Niet van de grote schaal naar de kleine, maar andersom. Ik begin bij de architectuur. Ik maak een ideaal huis voor mezelf op een bijzondere plek. Met dat ontwerp zoom ik uit en bedenk welke randvoorwaarden er gesteld moeten worden om te voorkomen dat de plek aangetast wordt wanneer dit huis wordt gebouwd. En wat gebeurt er als het niet bij een enkel huis blijft, maar als er meer huizen komen? Hoeveel meer? En hoe gepositioneerd? Ten op zichte van elkaar, maar ook ten op zichte van de locatie. En vervolgens beredeneer ik andersom: hoe doen de bewoners iets voor de omgeving? Voor wat, hoort tenslotte wat. Deze bevindingen resulteren in een kavelkaart met een aantal regels die de locatie om kunnen kiepen.

De drie testontwerpen dienen als aanmoediging om met een andere blik naar de stad te kijken. Er is zo’n grote vraag naar wonen in de stad, dat bewoners bereidt zijn concessies te doen aan de standaarden in het wooncomfort. En de kracht van deze strategie is om juist met behulp van die concessies de ontwerpen en buurten specifiek, en daarmee aantrekkelijk te maken.

Drie ruimtelijke puzzels

Page 20: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 21: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Zeeburgerpad

Page 22: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 23: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

de omkieplocatiearchitectuur

Het Zeeburgerpad is een lang, smal eiland midden in de stad. De twee zijdes kijken uit op het water en maken dit tot een bijzondere plek om te wonen. De gehele strip is nu voorzien van bedrijfspanden. Veel van deze panden staan leeg, en vaak zijn deze gebouwen niet eens zo oud.

Het kavelplan speelt in op de bestaande kwaliteiten van de plek. Door de leegstaande bedrijven te slopen, maar de fundering en vloer te behouden, is op goedkope wijze een woonhuis te realiseren.En door meerdere huizen op het plot te realiseren, kun je de kosten van de grond drukken. Voor twee ton heb je een stuk grond en een eigen huis met uitzicht op het water.

Door meerdere kavels op de vloer te realiseren ontstaat ook een nieuw milieu. Dit milieu kan zich langzaam uitbreiden. Mocht de ontwikkeling zich niet over het gehele eiland voltrekken, dan is dat ook geen punt.

Voor dit plan zijn de grenzen opgezocht wat betreft de nederlandse regelgeving en het burenrecht, om zo dicht mogelijk op elkaar te kunnen wonen.

Zeeburgerpad

Page 24: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

13-14

55-57

146

147

28-29

20 -22

Huidige leegstand

Page 25: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

€ 100.000,-

€ 500.000,-

€ 1.3000.000,-

300 m2

100 m2 50 m2

Verkavelingsprincipe

Page 26: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Brandpreventie

Perceel

Beschermde vluchtroute

Brandcompartiment

Compartimentering Locatie gedefinieerd als enkel perceel

Twee uitgangen

De afstand van een opstelplaats van een brandweervoertuig is maximaal 60 meter.

Vluchtroute

Loopafstand maximaal 22,5m - 30m

Vrije doorgang minimaal 0,85 breed en 2,3m hoog

Page 27: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Burenrecht volgens het Burgerlijk Wetboek

2m2m2m

> 2 m

Artikel 501. Tenzij de eigenaar van het naburige erf daartoe toestemming heeft gegeven, is het niet geoorloofd binnen twee meter van de grenslijn van dit erf vensters of andere muuropeningen, dan wel balkons of soortgelijke werken te hebben, voor zover deze op dit erf uitzicht geven.2. De nabuur kan zich niet verzetten tegen de aanwezigheid van zodanige openingen of werken, indien zijn erf een openbare weg of een openbaar water is, indien zich tussen de erven openbare wegen of openbare wateren bevinden of indien het uitzicht niet verder reikt dan tot een binnen twee meter van de opening of het werk zich bevindende muur. Uit dezen hoofde geoorloofde openingen of werken blijven geoorloofd, ook nadat de erven hun openbare bestemming hebben verloren of de muur is gesloopt.3. De in dit artikel bedoelde afstand wordt gemeten rechthoekig uit de buitenkant van de muur daar, waar de opening is gemaakt, of uit de buitenste naar het naburige erf gekeerde rand van het vooruitspringende werk tot aan de grenslijn der erven of de muur.

Artikel 51In muren, staande binnen de in het vorige artikel aangegeven afstand, mogen steedslichtopeningen worden gemaakt, mits zij van vaststaande en ondoorzichtige vensters worden voorzien.

Artikel 491. Ieder der eigenaars van aangrenzende erven in een aaneengebouwd gedeelte van een gemeente kan te allen tijde vorderen dat de andere eigenaar ertoe meewerkt, dat op de grens van de erven een scheidsmuur van twee meter hoogte wordt opgericht, voor zover een verordening of een plaatselijke gewoonte de wijze of de hoogte der afscheiding niet anders regelt. De eigenaars dragen in de kosten van de afscheiding voor gelijke delen bij.

Page 28: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

kavelkaart & regels

Bouw op de bestaande funderingen vloer

Kies een kavel

Bouw (een) vrijstaand(e) volume(s) met een toaal van max. 280 m3

Voorzie het kavel van een vloerpakket van 30 cm hoog

Plaats vensters of muuropeningen minstens 2 meter uit erfgrens

Page 29: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

1

5

9

2

10

4

7

12 13

3

11

68

14

75 m2

40 m2

35 m2

35 m2

45 m2

55 m2

80 m2 45 m2

80 m2

55 m2

25 m2 25 m2 55 m2

70 m2

Page 30: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 31: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 32: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 33: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 34: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 35: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 36: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

doorsnedes1:200

Page 37: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

plattegronden1:200

2e30 m2

1e20 m2

bg25 m2

Page 38: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 39: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 40: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 41: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Tuindorp Frankendael

Page 42: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 43: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Tuindorp Frankendaelde herstructureringslocatie

stedenbouw

Tuindorp Frankendael is een typische naoorlogse wijk. De wijk bestaat uit duplexwoningen, en was ontworpen voor tijdelijke aard. De opzet is erg ruim en de woningen zijn maar twee lagen hoog. Omdat de wijk zoveel kenmerkende eigenschappen bezit, is zij onlangs tot monument verklaard.

De wijk is opgebouwd uit zogenaamde wooneenheden die als een stempel worden gerepeteerd. Een wooneenheid bestaat uit twee woonhaken die een hof vormen.De woningen worden altijd vanuit de noordzijde ontsloten, dus deels ook vanaf het hof.

Zoals bij veel naoorlogse wijken zit er een kwaliteit in de helderheid van de stempel. Maar in de repetitie is er juist veel ongedefinieerdheid. Zo is er geen afleesbare hierarchie in de buurt als geheel. Er zijn veel non-plekken in de restruimte tussen de stempels. Verder is het door alle herhaling erg lastig je te orienteren.En omdat de woningen alleen maar noord/zuid georienteerd zijn, zijn de hoeken altijd blind.

Het verkavelingsplan probeert deze tekortkomingen op te lossen. Het is voor de nieuwe bewoners interessant een relatief goedkoop stuk grond te kopen dat nu een non-plek vormt. Ze zijn echter wel verplicht op de grond openbare ruimte te realiseren. Zo wordt getracht van de restruimtes prettige verblijfsruimtes te maken.

Page 44: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Bestaande noord / zuid orientatie

Page 45: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

45m

30m

18m

40m

30m

28m

Verkavelingsprincipe

Page 46: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Monumentenstatus

Page 47: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Tuindorp Frankendael

Middenmeer

Profiel vergelijking

Page 48: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Kirkeby

Page 49: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Alison & Peter Smithson, the economist building, London, 1964

Page 50: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 51: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

voorbeeld van een woning en de regelgeving

Page 52: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Positioneer het volume minimaal 30° en maximaal 70° ten opzichte van de bestaande bebouwing

Maak een inrichting voor de openbare ruimte op het kavel

Materialiseer het volume op een gelijke wijze als de inrichting van de openbare ruimte

Herplaats de bestaande openbare voorzieningen

Onderhoud de openbare ruimte.

Kies een kavel

Bouw vrijstaand volume met een toaal van max. 320 m3

Neem buitenruimte op in het volume en reken deze mee in de 320 m3

kavelkaart & regels

Page 53: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

1

5

2

4

3

6

120 m2

230 m2

250 m2

90 m2

80 m2

75 m2

Page 54: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 55: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 56: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

doorsnede

aanzicht

1:200

Page 57: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

bg

2e1e

plattegronden1:200

Page 58: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 59: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 60: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 61: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Rembrandtpark

Page 62: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 63: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

de sociaal onveilige locatielandschap

Rembrandtpark

Het Rembrandtpark ligt tussen de vooroorlogse en de naoorlogse stad in en is ontworpen als een groene bufferzone.Tegenwoordig wordt deze zone eerder als barriere ervaren, want het park is voorzien van veel bomen en ‘s avonds is het niet altijd prettig daar langs te moeten fietsen.

De bossen zijn in het park vooral ontworpen als randen van groene kamers. In het bos kan men nu eigenlijk niet komen. Maar tussen de bomen kan het juist zo ontzettend mooi zijn. Het is een erg aantrekkelijk idee om te wonen midden in het bos en tegelijk in de stad.

Voor het Rembrandtpark is een plan gemaakt waar van deze kwaliteit uit wordt gegaan. De paden en het water die door het park lopen snijden het bos in stukken. Deze versnijdenissen kunnen dienen als kavelgrenzen. Zo ontstaat een kavelkaart van eilanden. Sommige erg groot, andere heel klein.

De grond blijft eigendom van de gemeente. De bewoners pachten de grond en mogen een torentje bouwen tussen de bomen. Ze zijn dan wel verantwoordelijk voor het onderhoud van het bos.

Page 64: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Parkgebruik

Page 65: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Verkavelingsprincipe

Page 66: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Voortdurende verandering van context

Page 67: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Principe enkel kavel

Page 68: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Pacht een kavelvoorzien van een watertappunt en elektra

Auto’s zijn niet toegestaan op het kavel

Kap geen bomen

Onderhoud de gepachte grond

Gebruik de buitenste rij bomen als bufferzone

Het plaatsen van erfafscheidingen is niet toegestaan

Plaats half verdiept een sceptic tank

Bouw een toren met een footprint van maximaal 25m2

Laat het volume niet boven de boomtoppen uitsteken

Bouwmaterialen afstemmen op het gewicht en de maat van de maximaal toelaatbare vrachtwagen op het parkpad.Groot materieel is niet toegestaan.

kavelkaart & regels

Page 69: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

14

1

9

5

10

11

12

13

27

28

24

23

16

26

27

28 29 3031

32

25

22

17

15

18

19

20

21

8

6

2

3

4

5

7

3900 m2

900 m2

1500 m2

2200 m2

2000 m2

850 m2

1200 m2

2300 m2

1700 m2

900 m2

5000 m2

1300 m2

1100 m2

2300 m2

400 m2

2000 m2

3300 m2

550 m2

850 m2

1400 m2

1100 m2

3200 m2

900 m22500 m2

2200 m21400 m2900 m2

1200 m2

1200 m2

2500 m2

1000 m2

500 m2

3100 m2

4500 m2

1000 m2

Page 70: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Studie naar transformeerbare huid

Page 71: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

Zwarte ruimte legt de nadruk op de omgeving

Page 72: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 73: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 74: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 75: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 76: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

doorsnede1:200

Page 77: Anne Dessing Omgevingsarticulaties

3e

plattegronden1:200

2e1ebg

Page 78: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 79: Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Page 80: Anne Dessing Omgevingsarticulaties