nieuwe autoriteit

nie

uw

e a

uto

rit

eit

Ha

im o

me

r

s a m e n w e r k e n a a n e e n

k r ac H t i g e o pvo e d i n gsst i j l t H u i s ,

o p s c H o o l e n i n d e s a m e n l e v i n g

H a i m o m e r

www.hogrefe.nl

9 7 8907 9 7 295 1 7

i s B n 978 9 0 79729 51 7

d e a f g e lo p e n d e c e n n i a heeft het gezag van ouders en leraren enorm aan kracht ingeboet. Autoriteit gebaseerd op intimidatie en blinde gehoorzaamheid is inderdaad niet meer van deze tijd. Helaas is er sindsdien ook sprake van een dramatische stijging van opstandig en gewelddadig gedrag onder kinderen en tieners. Er lijkt dus een sterke behoefte te zijn aan een opvoedingshouding die past binnen een vrije en pluralistische maatschappij …

In Nieuwe autoriteit biedt Haim Omer een denkkader voor een baan­brekende nieuwe vorm van autoriteit. Omer, hoogleraar psychologie in Tel Aviv, is reeds jaren internationaal bekend door zijn werk over geweldloos verzet. In dit boek maakt hij de stap naar een algehele opvoedingsstijl die toepasbaar is in de thuissituatie, op school en de samenleving. Het begrip waakzame zorg is daarbij een belangrijk element waarin hij op heldere wijze structurele gezinstherapie met hechtingstheorie combineert.

Nieuwe autoriteit biedt ouders, leraren, psychologen, beleidsmakers en anderen een kader om gezamenlijk de regie te pakken en vast te houden. Na een heldere uiteenzetting van het model, biedt Omer inzichtelijke voorbeelden en praktische tips om direct toe te passen in de vrije samenleving waarin we leven. Het boek zal zonder twijfel vele ouders, leraren en anderen helpen in hun zoektocht naar het herstel van het contact met hun dierbare kinderen, leerlingen of medewerkers.

Nieuwe autoriteit is een gezamenlijke uitgave van Hogrefe Uitgevers en MoleMann Mental Health, een organisatie die zowel kinderen als volwassenen met psychische en psychiatrische problemen behandelt. De werkwijze van Omer heeft binnen het Centrum Nieuwe Autoriteit – een onderdeel van MoleMann Mental Health ­ een bijzondere plaats gekregen binnen het behandelaanbod.

Nieuwe autoriteitSamen werken aan een krachtigeopvoedingsstijl thuis, op schoolen in de samenleving

Haim Omer

Voorwoord bij deNederlandse vertaling

In 2007 begon onze gezamenlijke fascinatie voor de filosofie en psychologie

van Haim Omer. Tijdens een masterclass nam hij ons mee in zijn manier van

denken en werken. Het leek zo gewoon, maar was tegelijkertijd bijzonder.

Als collega’s besloten we samen zijn behandelmethode te gaan toepassen en

al werkende hebben we daarvoor een gestructureerde groepsgezinsbehan-

deling ontwikkeld. Vervolgens hebben we in 2008 een intensieve training

bij het New Authority Centre in Tel Aviv gevolgd. Fantastisch om zo dicht

bij de bron met deze methodiek aan de slag te zijn en te leren van zijn team.

Dat was een eerste moment om Haim Omer ook persoonlijk beter te leren

kennen door een uitgebreid interview over zijn leven. Omer liet zich kennen

als iemand die lerend van de gebeurtenissen uit zijn jeugd, zijn eigen gezin,

zijn studie, de gesprekken met mensen en zijn werk zich een idee heeft ge-

vormd over geweldloos verzet. Deze visie rond geweldloos verzet heeft zich

steeds verder ontwikkeld. In zijn boek Nieuwe Autoriteit maakt hij een grote

stap naar een algehele opvoedingsstijl die toepasbaar is in de thuissituatie,

op school en de samenleving als geheel. Het begrip waakzame zorg is een

belangrijk element waarin hij op heldere wijze structurele gezinstherapie

met hechtingstheorie combineert. Een ander element is het regelen van on-

dersteuning. Voor ouders en docenten is dit een grote stap. ‘Je hangt je vuile

was niet buiten, ik moet het toch zelf oplossen, iedereen heeft het te druk,

dit kan ik niet van ze vragen.’ Het is echter onze ervaring dat dit een van de

krachtigste pijlers van de methodiek is. Ouders zijn achteraf verrast over de

bereidheid van vrienden, buren, docenten of zelfs familie in het buitenland

om mee te werken. De slogan van Omer ‘It takes a village to raise a child’

wordt door ons en ouders volledig omarmd.

In de afgelopen jaren hebben wij van veel ouders gehoord dat de Nieuwe

Autoriteit houvast biedt. Ouders hebben vaak jaren hun stinkende best ge-

daan om thuis meer grip te krijgen op het gedrag van hun kind, om de sfeer

te verbeteren of om ervoor te zorgen dat hun kind weer naar school gaat.

Een moeder vertelde: “Ik loop al jaren op eieren. Ik moet dingen vaak tien

keer vragen voordat er geluisterd wordt. Indien ik mijn stem verhef krijg ik

de grofste scheldwoorden naar mijn hoofd. Als het madame niet zint wordt

er met deuren gesmeten, krijgt haar broertje een knal of loopt ze weg van

huis. Het lijkt wel of ons hele gezin om haar draait.”

Dit boek biedt ouders, leraren en anderen een kader om gezamenlijk de

regie te pakken en vast te houden. Een speelveld dat de jongeren veiligheid

biedt, waarbinnen vrijheden zijn en er ruimte is voor een positief contact

tussen ouders of leraren en kinderen. Dit kader wordt door Omer ook door-

getrokken naar organisaties. Welk speelveld biedt de schooldirectie of

andere leidinggevenden dat hun docenten of medewerkers zich gesteund

voelen en met plezier naar hun werk gaan?

Binnen MoleMann Mental Health vonden wij de ruimte om onze fascinatie

verder uit te werken, in de praktijk toe te passen en dat heeft ertoe geleid

dat we met Hogrefe dit boek konden vertalen. Met deze vertaling weten wij

zeker dat we ouders, leraren en anderen weer verder kunnen helpen in hún

zoektocht naar het herstel van het contact met hun dierbare kinderen, leer-

lingen of medewerkers.

Henk Breugem en Lenny Rodenburg

Centrum Nieuwe Autoriteit, www.molemann.nl

Inhoud

Woord vooraf 9

1 De nieuwe autoriteit 13

2 Waakzame zorg 47

3 Gewelddadig gedrag van kinderen in huis 95

4 Steun verwerven op school 125

5 Aanwezigheid en toezicht op school 151

6 Openbaarheid en herstelmaatregelen 189

7 Leerlingen betrekken bij de strijd tegen geweld 211

8 De nieuwe autoriteit in de gemeenschap 233

Noten 269

Literatuur 271

Woord vooraf

Het hoofddoel van dit boek is het vinden van een antwoord op de volgende

vraag: welke opvoedingshouding is geschikt binnen een vrije en pluralis-

tische maatschappij, en hoe kan deze worden gerealiseerd?

De afbraak van het gezag van ouders en leerkrachten van de afgelopen

decennia is een van de oorzaken van de dramatische stijging van geweld-

dadig en delinquent gedrag onder kinderen en tieners. Ouders en leerkrach-

ten zijn echter terecht afkerig van een soort autoriteit die gebaseerd is op in-

timidatie, blinde gehoorzaamheid en brute kracht. Het conflict dat ontstaat

tussen het verlangen om hun autoriteit te herstellen en de behoefte om deze

aan de huidige sociale waarden aan te passen, leidt tot een dilemma voor

ouders en leerkrachten: hoe kunnen zij gezag uitoefenen zonder de waar-

den van autonomie en cultureel pluralisme aan te tasten?

In dit boek beschrijft Haim Omer een theoretische en praktische oplos-

sing voor dat dilemma aan de hand van het concept de nieuwe autoriteit. Dit

concept is het resultaat van een lang en rijkgeschakeerd proces van denken

en handelen. Het begin van dat proces is te herleiden tot de publicatie van

het boek Restoring Parental Authority,1 inmiddels tien jaar geleden, Omers eer-

ste boek over opvoeding. Dat boek bracht een levendige publieke discussie

teweeg. Ten tijde van publicatie werd het concept autoriteit in het publieks-

therapeutische discours bijna als onfatsoenlijk beschouwd en het leidde dan

ook tot veel onbegrip toen Omer het in verband bracht met opvoeden. Het

concept werd vaak verkeerd ingevuld, alsof het pleitte voor een veeleisende

en harde opvoedingsstijl, die onvoldoende rekening hield met de behoeften

van het kind.

9

Ondanks de moeilijke start van het concept wordt het inzicht dat autoriteit

niet alleen legitiem en positief is, maar ook een noodzakelijke voorwaarde

is voor een gezonde relatie tussen ouder en kind, steeds breder geaccepteerd.

Het concept van de ouderlijke aanwezigheid, dat centraal staat in dit boek,

heeft ouders geholpen om hun autoriteit in ere te herstellen, in overeen-

stemming met morele waarden en afgestemd op het kind.

Het tweede boek van Omer over opvoeding, Nonviolent Resistance: A New

Approach to Violent and Self-Destructive Children, beschrijft hoe de relatie tussen

ouders en kinderen kan escaleren, en geeft richtlijnen om dit te voorkomen.

Het boek is een combinatie van theoretische principes gebaseerd op de filo-

sofie van geweldloos verzet met een concreet actieplan voor ouders om weer-

stand te bieden en hun kinderen te beschermen tegen escalatie, geweld en

andere risicofactoren.

Beide boeken, Restoring Parental Authority en Nonviolent Resistance, nemen

de erkenning van en inzicht in de machteloosheid van ouders als uitgangs-

punt en stellen de algemene neiging om het gedrag van kinderen als van-

zelfsprekend toe te schrijven aan de ouders ter discussie. Een vergelijkbaar

proces is kenmerkend voor Omers werk op scholen, waar hij de aandacht

vestigt op de complexe problemen waarvoor leerkrachten komen te staan.

Hij heeft een programma ontwikkeld dat zich richt op aanwezigheid en

positieve autoriteit van de leerkracht.

Een van de uitdagingen waarvoor het onderwijs vandaag de dag staat

betreft de betrokkenheid van ouders. Leerkrachten en schoolhoofden moe-

ten zich vaak verdedigen tegen dreigementen, beschuldigingen en soms

zelfs geweld van ouders. Hun begrijpelijke angst voor de reacties van ouders

leidt vaak tot een neiging tot geheimhouding, waardoor er een vruchtbare

bodem ontstaat voor meer geweld. Net zomin als het verlangen om de oude

vorm van autoriteit in ere te herstellen realistisch is, is het reëel om een

school ontoegankelijk te maken voor ouders. Er moet dus een manier gevon-

den worden om ouders en leerkrachten te laten samenwerken.

De principes van de nieuwe autoriteit, waaraan onder andere de samen-

werking tussen ouder en leerkracht ten grondslag ligt, bieden een uitweg

uit de impasse. Dankzij deze principes gaan leerkrachten de aanwezigheid

van ouders op school steeds meer als een ondersteuning zien, terwijl ouders

hun argwaan en vijandigheid jegens de leerkracht en de school meer en

meer laten varen. Deze wederzijdse steun trekt geleidelijk aan ook andere

publieke instanties aan. Op deze wijze waait de geest van de nieuwe autori-

teit ook buiten de familiekring en de school.

De opbouw van de nieuwe autoriteit verloopt niet via een eenduidig

10 . Nieuwe autoriteit

proces, waarvoor volledige overeenstemming nodig is tussen alle betrokken

partijen. Integendeel, een van de sterke punten van het concept is juist dat

het een modulair karakter heeft. Elke partij kan in zijn eigen tempo en op

zijn eigen wijze een verandering bewerkstelligen en het is niet noodzakelijk

dat elke strategie op dezelfde wijze toegepast moet worden om resultaat te

kunnen boeken. Een ouder of leerkracht kan ‘klein beginnen’ met het her-

stellen van autoriteit. De methodiek van de nieuwe autoriteit garandeert

dat, zodra het proces is begonnen, de ouders niet alleen hun eigen positie,

maar ook die van de leerkrachten verstevigen; leerkrachten verstevigen niet

alleen hun eigen positie, maar ook die van ouders; en beiden versterken de

betrokkenen uit hun omgeving.

Het werk dat Omer in dit boek beschrijft heeft hij niet alleen gedaan. Hij

werd ondersteund door een groep professionals die met hem samenwerken

en door hem begeleid worden. Daarom staan bij de meeste hoofdstukken

ook auteurs genoemd die verantwoordelijk waren voor de projecten die erin

beschreven worden.

Het eerste hoofdstuk beschrijft het concept van de nieuwe autoriteit – in

welk opzicht dat verschilt van de traditionele autoriteit en de achterliggende

aannamen, de doelen en de methoden, en verder hoe het de relatie tussen

volwassene en kind verandert.

Het tweede hoofdstuk introduceert het concept van waakzame zorg en

geeft ouders richtlijnen die beschrijven wat ze moeten weten (en wat niet!),

hoe ze dat te weten kunnen komen, hoe ze spioneren kunnen voorkomen

en hoe ze kunnen ingrijpen. Waakzame zorg vormt de kern van de nieuwe

autoriteit en het concept komt telkens terug in de rest van het boek. Dit

hoofdstuk gaat ook in op aspecten als privacy, vertrouwen en legitimering.

Het derde hoofdstuk beschrijft richtlijnen voor ouders met betrekking

tot de omgang met gewelddadige kinderen. Het laat zien hoe ouders hun

machteloosheid kunnen overwinnen en zichzelf, hun huis, de andere kin-

deren en het gewelddadige kind zelf kunnen beschermen, en tegelijkertijd

de impulsieve reacties aan beide zijden kunnen temperen.

Het vierde hoofdstuk richt zich op het versterken van de positie van leer-

krachten. De autoriteit van een leerkracht berust niet langer op de persoon-

lijke kracht van een ‘machthebber’, maar is het product van een ondersteu-

ningsnetwerk. Het hoofdstuk beschrijft manieren waarop leerkrachten steun

kunnen verwerven bij hun collega’s, de schoolleiding en de ouders. Het laat

zien hoe leerkrachten kunnen leren spreken in termen van ‘wij’ in plaats

van ‘ik’.

Het vijfde hoofdstuk beschrijft maatregelen en procedures aan de hand

Woord vooraf . 11

waarvan op school aanwezigheid en waakzame zorg neergezet kunnen wor-

den, in de geest van de nieuwe autoriteit. Er wordt nader ingegaan op het

vergroten van de aanwezigheid van de leerkracht in de klas, op het school-

plein en de entree van de school, op een manier die het gevoel van veilig-

heid en de betrokkenheid van leerlingen en leerkrachten vergroten.

Het zesde hoofdstuk gaat nader in op het gebruik van transparantie en her-

stelmaatregelen als alternatieven voor straf en verbale overredingspogingen.

Het zevende hoofdstuk richt zich op het betrekken van leerlingen bij

de strijd tegen geweld. Het opbouwen van de nieuwe autoriteit onder leer-

krachten maakt de weg vrij voor een nieuwe samenwerkingsrelatie met de

leerlingen, waarbij de muren tussen beide kampen worden neergehaald en

de onderlinge verbondenheid van de kinderen wordt versterkt.

Het laatste hoofdstuk gaat over de nieuwe autoriteit in de samenleving

in het algemeen. De projecten die in dit hoofdstuk worden beschreven laten

zien hoe een kibboets, een dorp of stad gemobiliseerd worden in hun strijd

tegen antisociaal gedrag, zoals overlast door hangjongeren, alcoholisme, on-

gewenste intimiteiten, vechtpartijen en crimineel gedrag. De vele reacties

op deze projecten tonen aan dat de nieuwe autoriteitsaanpak een latent aan-

wezig gemeenschapsgevoel wakker kan schudden.

Naar mijn mening is een belangrijk uitgangspunt van het nieuwe auto-

riteitsconcept dat de absolute waarde van individualisme en de mateloze

verheerlijking van privacy in onze maatschappij aanpassing vereisen. Deze

waarden eisen hun tol: ze kunnen tot vervreemding leiden, waardoor kin-

deren kwetsbaarder en eenzamer worden, zonder betrokken volwassenen in

hun leven. De principes van de nieuwe autoriteit helpen de onderlinge ver-

bondenheid te vernieuwen, waardoor er een legitieme basis ontstaat voor de

positieve en beschermende betrokkenheid voor eenieder. Deze betrokken-

heid beteugelt niet alleen extreem gedrag, maar versterkt bij kinderen en

volwassenen het gevoel dat ze ergens bij horen.

De definitie van de nieuwe autoriteit en manier waarop deze opgebouwd

wordt, vormen een samenvatting van het werk dat ons team de afgelopen

vijftien jaar heeft gedaan. Om de dialoog over deze concepten te bevorderen

hebben we de website www.newauthority.net ontwikkeld. Deze site geeft

informatie over activiteiten, trainingen en workshops over de nieuwe auto-

riteit en is bestemd voor ouders, scholen en gemeenschappen.

Idan Amiel

Hoofd van de Parent Guidance Unit

Schneider Children’s Medical Center

De nieuwe autoriteit

Hoofdstuk 1

12 . Nieuwe autoriteit

De nieuwe autoriteit

Hoofdstuk 1

‘Leerkrachten hadden toen nog gezag.’ ‘Ouders waren vroeger tenminste nog

echte ouders.’ ‘Ik had respect voor mijn vader.’ ‘In mijn tijd waren leraren

nog echte leraren.’ Dergelijkse uitspraken over vormen van autoriteit zoals

we die vroeger kenden, impliceren dat er geen oplossingen zijn voor de hui-

dige opvoedingsproblemen, tenzij we het doen zoals het vroeger gebeurde.

Het traditionele gezag is inderdaad ernstig ondermijnd geraakt, maar een

terugkeer naar de vroegere gang van zaken wordt onmogelijk gemaakt door

de huidige sociale omstandigheden. Dit gezag kreeg de onvoorwaardelijke

steun van de meeste maatschappelijke geledingen. Bijna iedereen was het

erover eens dat ouders en leerkrachten gehoorzaamd moesten worden,

domweg omdat ze ouders en leerkrachten waren. De publieke opinie en de

gevestigde orde (onderwijs-, religieuze, media en juridische kringen) onder-

schreven deze zienswijze. Deze nagenoeg unanieme steun bestaat niet lan-

ger. Velen beschouwen de traditionele vormen van autoriteit als onwettig,

en sommige kernwaarden ervan, zoals lijfstraffen, afstandelijkheid, vrees,

onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en immuniteit voor kritiek, zijn inmid-

dels moreel onaanvaardbaar. Als gevolg daarvan kunnen we de traditionele

autoriteit niet meer in zijn oude glorie herstellen. De meeste pogingen daar-

toe hebben negatieve effecten gehad, omdat deze vorm van autoriteit bij

gebrek aan een breed maatschappelijk draagvlak alleen kan bestaan bij de

gratie van pure machtsuitoefening en onderdrukking door angst.

De liberale maatschappij nam geen genoegen met kritiek en stelde op

een gegeven moment zelfs de rol van autoriteit in het onderwijs en de opvoe-

ding ter discussie. Autoriteit werd een negatief begrip, en verwees naar een

verderfelijke manier om relaties vorm te geven, die werd beschouwd als de

belangrijkste oorzaak van de meeste persoonlijke en sociale problemen. In

de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw kreeg de laissez faire-opvoe-

ding, die ieder gebruik van autoriteit wilde uitbannen, grote invloed. Een

opvoeding die was gebaseerd op autoriteit zou slecht zijn voor de natuurlijke

ontwikkeling. Men ging ervan uit dat ouders en leerkrachten zich moesten

beperken tot het geven van warmte, begrip en aanmoediging, en moesten

afzien van elke vorm van dwang. Het kind zou in volkomen vrijheid moe-

ten opgroeien, niet gehinderd door eisen en druk van buitenaf. Deze ziens-

wijze heeft de meeste psychologen, opvoedkundigen en populaire auteurs

beïnvloed, en werd zo een van de meest ambitieuze benaderingen in de ge-

schiedenis van het opvoedkundig denken. Men koesterde grote verwachtin-

gen en dacht dat dit de juiste manier was om gezonde, spontane en sociaal

vaardige kinderen te krijgen, wat ook een gunstige invloed zou hebben op

de maatschappij als geheel. Elke negatieve ontwikkeling bij een kind werd

De nieuwe autoriteit . 15

nieuwe autoriteit

nie

uw

e a

uto

rit

eit

Ha

im o

me

r

s a m e n w e r k e n a a n e e n

k r ac H t i g e o pvo e d i n gsst i j l t H u i s ,

o p s c H o o l e n i n d e s a m e n l e v i n g

H a i m o m e r

www.hogrefe.nl

9 7 8907 9 7 295 1 7

i s B n 978 9 0 79729 51 7

d e a f g e lo p e n d e c e n n i a heeft het gezag van ouders en leraren enorm aan kracht ingeboet. Autoriteit gebaseerd op intimidatie en blinde gehoorzaamheid is inderdaad niet meer van deze tijd. Helaas is er sindsdien ook sprake van een dramatische stijging van opstandig en gewelddadig gedrag onder kinderen en tieners. Er lijkt dus een sterke behoefte te zijn aan een opvoedingshouding die past binnen een vrije en pluralistische maatschappij …

In Nieuwe autoriteit biedt Haim Omer een denkkader voor een baan­brekende nieuwe vorm van autoriteit. Omer, hoogleraar psychologie in Tel Aviv, is reeds jaren internationaal bekend door zijn werk over geweldloos verzet. In dit boek maakt hij de stap naar een algehele opvoedingsstijl die toepasbaar is in de thuissituatie, op school en de samenleving. Het begrip waakzame zorg is daarbij een belangrijk element waarin hij op heldere wijze structurele gezinstherapie met hechtingstheorie combineert.

Nieuwe autoriteit biedt ouders, leraren, psychologen, beleidsmakers en anderen een kader om gezamenlijk de regie te pakken en vast te houden. Na een heldere uiteenzetting van het model, biedt Omer inzichtelijke voorbeelden en praktische tips om direct toe te passen in de vrije samenleving waarin we leven. Het boek zal zonder twijfel vele ouders, leraren en anderen helpen in hun zoektocht naar het herstel van het contact met hun dierbare kinderen, leerlingen of medewerkers.

Nieuwe autoriteit is een gezamenlijke uitgave van Hogrefe Uitgevers en MoleMann Mental Health, een organisatie die zowel kinderen als volwassenen met psychische en psychiatrische problemen behandelt. De werkwijze van Omer heeft binnen het Centrum Nieuwe Autoriteit – een onderdeel van MoleMann Mental Health ­ een bijzondere plaats gekregen binnen het behandelaanbod.