Gerlach Instituut

jaar 3, les 5

Autoriteit

Zes overtuigingsprincipes

• Wederkerigheid• Consistentie• Sociale bewijskracht• Sympathie• Autoriteit• Schaarste

Onthoud, nogmaals…

• De zes overtuigingsprincipes van Cialdini leiden tot volgzaamheid

• Autoriteit dus ook

Autoriteit

• Wikipedia: autoriteit = gezag• Drie soorten:• Charismatisch (natuurlijke leider in

groep)• Traditioneel (adel)• Legaal-rationeel (op basis van

wetten, zoals leerkracht, politieagent, dokter etc.)

Stel…• Je bent student en doet mee aan

een onderzoek naar hoe we woordenparen leren en onthouden

• Je leert woordenparen• Jij wordt ‘student’, andere deelnemer

wordt ‘leraar’• Het onderzoek wordt geleid door

wetenschapper in grijze stofjas• Fout antwoord: elektrische schok• Iedere volgende fout: 15 volt erbij

Het begint

• Je onthoudt veel woordenparen, het gaat goed.

• Soms maak je een foutje. Dan volgt een schok.

• De pijn valt mee.• Wel word je een beetje zenuwachtig. Je

kunt je minder goed concentreren.• De fouten volgen elkaar steeds sneller op,

de pijn neemt toe.

Je wilt dat het ophoudt…

• Je begint je steeds ongemakkelijker te voelen.

• Je kreunt van de pijn.• Bij 120 volt begin je te schreeuwen. Je

roept: “En nou is het genoeg!”• De ‘leraar’ reageert niet maar stelt ijskoud

de volgende vraag. • Je mompelt een antwoord. Het is fout...• 300 volt en meer. Je valt flauw.

Fictief verhaal?• Ja en nee. • Onderzoek van Milgram (1974): deelnemers

zijn bereid als ‘leraar’ intense en gevaarlijke schokken te geven aan krijsende, smekende leerlingen.

• Ze haalden hefboompjes over tot het maximum (450 volt).

• Bijna geen enkele ‘leraar’ stopte toen ‘leerling’ eiste om hem los te maken.

• Waarom?

Allereerst…

• Stroom werd niet echt toegediend, maar…• Dat wist de ‘leraar’ niet. • ‘Leerling’ was acteur die steeds heftiger

reageerde op ‘elektrische schok’.• Waarom gaat ‘leraar’ door met toedienen

schokken? • Waren het stuk voor stuk sadisten?

Jij en ik: we gehoorzamen aan autoriteiten

• Nee, vanwege de autoriteit van de wetenschapper: diepgewortelde eerbied, onvermogen er tegenin te gaan.

• Zonder instructie door te gaan zou de ‘leraar’ de proef snel hebben beëindigd.

• Ze protesteerden wel, maar toen de onderzoeker zei dat ze door moesten gaan, deden ze dat.

Latere proef• Onderzoeker en ‘leerling’ wisselen van rol.• Nu zegt de onderzoeker tegen leraar dat hij

moet stoppen, terwijl het slachtoffer (‘leerling’) zegt: doorgaan.

• Gevolg: leraar stopt onmiddellijk met toedienen van schokken. Kortom: hij gehoorzaamt (opnieuw) de autoriteit.

• Weer andere proef: twee onderzoekers. Ene roept: doorgaan. Andere roept: stoppen. ‘Leerkracht’ stopt.

Conclusie• “Volwassen mensen zijn in extreme mate

bereid aan de opdracht van een autoriteit te voldoen en hebben daar bijna alles voor over.”

Ander voorbeeld• 1987: protest tegen Amerikaanse

wapenleveranties aan Nicaragua• Drie mannen liggen op het spoor om trein

vol wapens tegen te houden. Op 2 km afstand te zien.

• Niet-militair personeel op trein had opdracht: nooit stoppen.

• Brian Wilson was niet op tijd weg, verloor zijn benen.

• Wilson: “De onnozele halzen. Ze deden wat ik in Vietnam deed: blind gehoorzamen.”

• Opmerkelijk: treinpersoneel beschouwde zichzelf als slachtoffer en sleepten Wilson voor de rechter wegens ‘de vernedering, het lijden en de fysieke inspanning’ die ze hadden moeten doorstaan. Door Wilson konden ze hun orders niet uitvoeren zonder zijn benen eraf te rijden…

We leren gehoorzamen• Aan ouders, leraren, de bijbel, de koran• Logisch: zij leren ons, behoeden ons voor

gevaar, leren ons te overleven• Bovendien: ze zijn in de positie ons te

belonen of te straffen• Je ontkomt dus niet aan gehoorzamen• Ook nu weer: in verreweg de meeste

gevallen is volgzaamheid zinvol

De autoritaire arts• Schatting: bij medicijnen uitdelen in

Amerikaanse ziekenhuizen gaat in 12% van de gevallen wat fout

• Dokter schrijft bij oorpijn recept uit: ‘apply in r ear’ (toedienen en r oor).

• Wat deed de verpleegster?• Opmerkelijk: verpleegster noch patiënt had

argwaan• ‘Autoriteit weet het wel, dus ik kan stoppen

met nadenken’

Campagne voor cafeïnevrije koffie• Zeer succesvolle campagne.• Waarom? • Koffie aangeprezen door acteur Robert

Young, die in een bekende televisieserie een dokter had gespeeld.

• De acteur straalde de expertise en autoriteit van een echte dokter uit.

• Wat als dr. Lidy van der Ploeg DE decafé aanprijst?

Autoriteit: drie symbolen

• 1: Titels. • Professor die veel reist, houdt zijn titel voor

zich.• Wat deed Charles Swietert (fout)? • Noemde zich doctorandus, maar was nooit

afgestudeerd. • Noemde zich luitenant, maar was korporaal.• Mensen met een titel lijken groter.• Oplichters dragen vaak verhoogde

schoenen.

Onderzoek• 12 wetenschappelijke artikelen van bekende

wetenschappers, eerder geplaatst in wetenschappelijke bladen, opnieuw aangeboden onder andere naam, ander instituut.

• 8 werden afgewezen (hoewel kort daarvoor onder andere naam gepubliceerd)

• Roman, half miljoen ex. verkocht, onder andere naam aangeboden bij 28 uitgevers

• Overal afgewezen, zelfs bij eigenlijke uitgever: niet goed genoeg.

• 2: kleding• Oversteken bij rood stoplicht: volg je de

overall of de krijtstreep?• Antwoord: 2 tegen 7• Oplichter: keurig pak, niet te hip, glanzende

schoenen. Beveiligingsbeambte. Samen controleren ze fraude bij overboekingen…

• 3: attributen• Denk aan juwelen, horloges, auto’s.• Toeteren naar auto voor je bij rood stoplicht:

bij oude auto veel vaker (en sneller) dan bij nieuwe.

Verdediging• Onthoud: gezagssymbolen kunnen

gemakkelijk worden vervalst• Vraag jezelf af: is deze autoriteit echt

deskundig? Wie heeft er meer verstand van auto’s: Daniel Craig (James Bond) of Jeremy Clarkson (Top gear)?

• Wees verdacht op zogenaamde oprechtheid

Volgende keer:

Schaarste