Leren in Antwerpen

15 december 2016

Hilaire Dolfeyn

Ann Geentjens

SAMEN STERK IN GEZAG,

van onmacht naar invloed.

Nieuwe Autoriteit en

Geweldloos Verzet op school.

www.NAGVopschool.be

Haim Omer

� hoogleraar psychologie Tel Aviv

� ondersteunt ouders bij extreem probleemgedrag

� gebaseerd op Geweldloos Verzet (Gandhi, King)

� toepassingen in andere contexten, ook onderwijs

� naar een visie op de positie van gezagsfiguren

Wat (sommige) leerkrachten denken

Oorzaken van probleemgedrag:

81% ouders

14 % leerling

4% school

1% leraar

Ysseldyke, Algozzine & Thurlow (2000),

uit van der Wolf, Beukering en Veldkamp (2014)

Onmacht !!!

Autoriteit ???

Opvoeden vraagt een

vorm van gezag, maar…

… “autoriteit” roept méér

dan één betekenis op…

… we willen een goede relatie met

kinderen, prettige sfeer in de klas,

conflicten oplossen via praten,…

Een dilemma op

vele scholen!

En hoe moeten

we dan straffen ?

Heeft straffen

nog effect ?

Veranderende visie op gezag

� Onderzoek jaren ‘80: permissieve opvoeding leidt tot allerlei problemen (druggebruik, agressie, depressie, negatief zelfbeeld,…)

� Ervaring moeilijkheden te kunnen overwinnen = essentieel voor ontwikkeling zelfwaardegevoel.

� Kinderen hebben naast warmte en empathie ook grenzen nodig.

� Terug naar vroeger ? Het werkt niet meer…

Veranderende visie op gezag

� Niet omdat het beter is, wél omdat het beter

aansluit bij de huidige tijdsgeest

�Recht op individuele ontplooiing en autonomie van

kinderen.

�Praten/onderhandelen bij conflicten, naast doen.

�Kracht van de groep i.p.v. piramidale hiërarchie

� De verschillende positie (lln.≠lrkr.) en de

verantwoordelijkheid van de volwassene is het

uitgangspunt van NAGV.

Géén toolkit,

wél basishouding!

Niét alleen,

wél samen!

NA toepassen = samen overleggen &

“gedeeld gezag” laten aansluiten bij wat al is…

Wat doe(n) ik (we) al ?

HOE ? (effect)

WAAROM ? (visie)

Volgehouden aanwezigheid:

“Wij geven niet op.”

“Wij geven jou niet op.”

= weerstaan aan probleemgedrag

= samen veiligheid creëren

= acties waarmee leerkrachten escalatie

vermijden en in de eigen kracht gaan staan

Nieuwe Autoriteit

Structuur

Steunen

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rk

Pijler 1: “Relatie”

� Bewust contact aangaan en niet te verbreken, ook als het lastig wordt

� Onvoorwaardelijke acceptatie voor de persoon van het kind

� Geloven in zijn mogelijkheden, positieve stemmen

� Respect voor zijn autonomie, recht op eigen keuzes

� Wezenlijke nieuwsgierigheid voor wie dit kind is.

Zijn regels en sancties de oplossing?

� Regels betekenen niets

als niemand toeziet op

de naleving ervan!

� Straffen markeren

probleemgedrag, maar

in hoeverre zijn ze een

appèl om dit gedrag niet

meer te stellen?

“De roep om meer

regels is een teken

van gebrek aan

autoriteit.” (Paul Verhaeghe)

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rk

Pijler 2: Aanwezigheid

� De school is van leerkrachten, directie en personeel.

Kinderen zijn welkom om er les te volgen en zich te

ontwikkelen.

� Zichtbaar aanwezig zijn in tijd en ruimte.

� Bewust van eigen voorbeeldfunctie.

“Wij zijn hier, wij zijn verantwoordelijk.

We komen tussen wanneer nodig.

Dat is onze plicht.”

Aanwezigheid… op school

Structuur en routines

Kinderen hebben nood aan stabiliteit, zekerheid

en voorspelbaarheid

� Routines

� Grenzen in

� tijd, beschikbaarheid

� ruimte

� bevoegdheden / taakverdeling

Niet te star, niet te soepel

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rk

Escalatieprocessen (Haim Omer)

Symmetrische escalatie = ‘harde aanpak’ =

leerkracht probeert te winnen, het kind ook…

(gezamenlijke escalatie)

Complementaire escalatie = ‘zachte’ aanpak = lkr

geeft toe, eisen v/h kind worden hoger, lkr geeft op…

(toegevende escalatie)

… in de praktijk vaak afwisselend gebruikt

door dezelfde persoon

door verschillende partners in zelfde opvoedingssituatie

… beide processen versterken elkaar!

Positieve relatie onder druk

(Beeld o.b.v. Haim Omer, Geweldloos verzet in gezinnen)

Positieve

aspecten

relatie

Positieve aspecten

van de relatie

verdwijnen uit

beeld!

Opvoeder én kind

voelen onmacht en

afstand…

Escalatie !

Tijd is niet je vijand,

maar je bondgenoot!

� Op het moment van het incidentvoorkom als het kan een escalatie

probeer het probleemgedrag te stoppen

� Achterafkom erop terug ( jij hebt de regie )

herstel de gevolgen

leermoment

herhaling voorkomen in samenwerking met

het kind

Escalatie vermijden

in denken

“Ik moet niet winnen,

alleen volhouden.”

“Ik kan er altijd later op terugkomen.”

“Een emotionele reactie

kan ik altijd herstellen.”

Smeed het ijzer als het koud is!

Ik hoef niet meteen te reageren!

Bookmark (bladwijzer): “Wat je doet, kan niet. We zijn nu allebei te boos.

Ik stop nu het conflict en kom er later op terug.”

(eventueel) Herhaal je iets sterker:

“Wij aanvaarden dit gedrag niet op school.

We komen er later op terug.”

In de klas… als dat niet lukt…

time-out en achteraf effectief op terugkomen!

Irritatie, kwaadheid, verontwaardiging,…

Woede-uitbarsting, blokkeren,…

Eigen emoties bij een escalatie

controleverlies

be

wu

stzijnsv

ern

au

win

g

Pijler 3 : Zelfcontrole

� Ik heb alleen invloed op mijn eigen

manier van reageren

� Controle over het gedrag van anderen is

een illusie!

� Ik neem de verantwoordelijkheid voor

mijn eigen gedrag

� Ik reageer niet op provocaties.

Ik vermijd bewust escalaties.

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rk

Pijler 4: Steunnetwerk

� “Alleen” staan is de belangrijkste

oorzaak van machteloosheid

� Machteloosheid van leerkrachten

vergroot de kwetsbaarheid van

kinderen

� Je moét het niet alleen

aankunnen; steun krijgen maakt

je sterker in plaats van zwakker!

Gebundelde takken

kan je niet breken.Afrikaans gezegde

Een netwerk van collega’s

Collega’s zien elkaar als deskundigen die elkaar kunnen helpen

� Uitwisselen over aanpak gedrag van dit kind (tussendoor of tijdens MDO)

� Les van een collega bijwonen en vertellen wat je ervan geleerd hebt

� Intervisie: samen nadenken over de aanpak van concrete situaties

� Ondersteuning (nieuwe) leerkrachten

Een netwerk van collega’s

Gedeeld gezag: autoriteit is niet verbonden aan een

persoon, maar aan het team.

Bij herhaald probleemgedrag:

⇨⇨⇨⇨ hoe kunnen we onze autoriteit versterken?

� Lesgeven met de klasdeur open

� Binnenlopen in een les van een collega

� Klasteam zendt een krachtige boodschap uit naar de groep.

� Aanwezigheid tijdens de les van een collega i.f.v. steunen van gezag.

� Directie, beleidsond., zorgco,… als deel van het team,

niet als “het ultieme gezag”.

Ouders in het steunnetwerk

� Ouders benaderen als deskundige

� Start bij intake:

“Wat moeten wij over uw kind weten om het goed te

kunnen begeleiden?”

“Alleen kunnen we het niet. We zouden graag hebben dat

u ons hierbij helpt.”

� Voorbeelden van hulp door ouders: � Kind thuis aanspreken

� Gesprek met kind, samen met een leerkracht

� Initiatief nemen bij herstel voor de klas

� Aanwezigheid tijdens schooluitstap

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rk

“Privacy is niet heilig,

vertrouwen is niet blind.”

� geheimhouding bij ‘incidenten’ houdt ‘slachtofferschap’ in stand.

� openheid doorbreekt het isolement en…

� maakt ‘brede steun’ mogelijk.

� vergt moed om schaamte te overwinnen.

Transparantie naar

collega’s, ouders en kinderen!

Pijler 5: Transparantie

Traditionele

autoriteit

Afstand

Controle over de leerling

Er alleen voor staan

Niet praten over wat

in de klas gebeurt

Persoon afwijzen

Nieuwe

Autoriteit

Aanwezigheid

Zelfcontrole

Steunnetwerk

Transparantie

Gedrag afwijzen, relatie behouden

Nieuwe Autoriteit

Ste

un

ne

twe

rkOpen opmerkzaamheid

Verhoogde en

gerichte

opmerkzaamheid

Eénzijdige acties =

Geweldloos

Verzet

www.NAGVopschool.be

Waakzame zorg

Open opmerkzaamheid (niveau 1)

� Welkom aan schoolpoort of klasdeur

� De klas als geheel aanspreken: Wij hopen op een goed jaar.

Hoe kunnen we dat samen aanpakken?

� Tussendoorgesprekjes

� Klasgesprek

“Wij zijn geïnteresseerd in wie je bent en

wat je bezig houdt. Dit contact helpt ons jou

goed te (bege)leiden en snel op te merken

wanneer je in de problemen komt.”

Gerichte opmerkzaamheid (niveau 2)

� Gericht toezicht houden (en zeggen dat je dat doet)

� Klasdeurgesprek

� Bladwijzer (herinnering: we komen erop terug)

� Netwerk inschakelen (collega’s, ouders,…)

� Oplossingsverzoek

“Hoe ga je dit oplossen?” “Hoe ga jij dit herstellen?”

� …

“Wij merken dat het niet goed gaat. We

spreken je daarop aan. Dat is onze plicht. We

verwachten dat je je gedrag aanpast.”

Eenzijdige acties (niveau 3)

� Aankondiging

� Sit-in

� Relatiegebaren

� Campagne van bezorgdheid (collega’s, ouders, andere kinderen)

� Telefoonronde

� Aanwezige schorsing

� Herstelactie op initiatief van volwassene

= Geweldloos Verzet

“Wij zijn vastbesloten… en houden vol,

ook als jij niet meewerkt. Dat is onze plicht.”

Criterium voor ‘sterk’ gezag ?

WIJ ZIJN erin geslaagd

om rustig te blijven, onze (re)acties zorgvuldig uit te kiezen,

uit de escalatie te blijven en vol te houden.

De leerlingen doen wat ik zeg… of

Wij zijn aanwezig in jouw

leven hier op school,

ook in lastige momenten.

Je kan ons niet ontslaan

of het zwijgen opleggen.

Je bent belangrijk.

Wij geven jou niet op.

Nieuwe Autoriteit

S

t

e

u

n

n

e

t

w

e

r

k

Samen sterk(er) in gezag,

van onmacht naar invloed =op weg naar een gezamenlijke aanpak

Hoe geven we

dit een plaats

in het

lerarenteam ?

www.NAGVopschool.be

NA/GV-denken inpassen in schoolvisie

Traditionele autoriteit Nieuwe Autoriteit

Onaanvaardbaar gedrag van leerlingen is soms

goed te begrijpen en hoort er nu eenmaal bij.

Wij nemen een duidelijk standpunt is

tegenover onaanvaardbaar gedrag.

De leerling (de ouder) is verantwoordelijk voor

de escalatie.

Wij hebben oog voor onze eigen rol in een

escalatie.

Het is nodig om controle te hebben over

leerlingen.

Wij zijn overtuigd dat controle hebben over

anderen een illusie is.

Ik moet het alleen (aan)kunnen in de klas. Opvoeden doen we samen.

Ik weet wat goed is voor leerlingen, collega’s en

ouders.

Wij leggen de focus op samenwerking vanuit

een gedeelde verantwoordelijkheid van

leerlingen, leerkrachten en ouders.

Bij onaanvaardbaar gedrag is het moeilijk om de

leerling als persoon te accepteren.

Wij zetten bewust in op de relatie met de

leerling, ook bij onaanvaardbaar gedrag.

Succes is af te meten aan hoe snel de leerlingen

naar mij luisteren.

Wij zetten door en houden vol.

Laten zien dat je de baas bent is de enige

manier om met onaanvaardbaar gedrag om te

gaan.

Wij voeren strijd op een geweldloze manier.

� “Kartrekkers” = kerngroep: mensen die zich verdiepen in gedachtegoed en zoeken naar “kansen”.

� Kleine successen, daar waar veel onmacht is.

� Kringen van steun steeds groter maken:

Team? Ouders? Leerlingen?

� Proces, samen met… op weg naar een team-gedragen visie!

Hoe eraan beginnen?

Meerwaarde

“Wie zich innerlijk sterk voelt en

gesteund wordt door

een team van gezagsfiguren,

voelt zich beschermd en

minder alleen in de aanpak

van probleemgedrag.

Zo wordt de positie van de

leerkracht sterk(er).”

Meerwaarde

• Kans om een veilig klasklimaat te creëren

waar lesgeven (terug) mogelijk wordt.

• Positief effect op werkvoldoening en

professioneel welbevinden: samen hebben

we wél invloed.

• Realistisch alternatief: een stap verder

waar straffen/belonen tekort schieten.

Literatuur

-OMER, Haim, Nieuwe Autoriteit, samen werken aan een

krachtige opvoedingsstijl, thuis, op school en in de samenleving.

Amsterdam, Hogrefe, 2011.

-OMER, Haim & Eliane Wiebinga,

Geweldloos Verzet in gezinnen, een nieuwe benadering van

gewelddadig en zelfdestructief gedrag van kinderen en adolescenten.

Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 2015

-OMER, Haim, Waakzame zorg, hoe je als ouders je kinderen

houvast kunt bieden als het nodig is. Amsterdam, Hogrefe, 2015.

-van NUS, Wil, Geweldloos Verzet op school.

Een nieuwe kijk op gedragsproblemen. Abimo/Pica, 2015.

Literatuur (artikels)

VAN LIER, Relinde & LEONARD, Hilde (2013).

Nieuwe autoriteit. De omgang met (gedragsproblemen van)

leerlingen op een nieuw spoor? Welwijs, 24/4, 3-6.

LEONARD, Hilde & DOLFEYN, Hilaire (2015).

Waakzame zorg, een concrete uitwerking van het concept NA

op school. Welwijs, 26/3, 17-21.

LEONARD, Hilde & DOLFEYN, Hilaire

Nieuwe Autoriteit & Geweldloos Verzet. Een passende vorm van

gezag voor de leerkracht en de school vandaag. Zorgbreed, 48/2.

LEONARD, Hilde & DEWAELE, Kathleen (2015)

Samen sterker in Gezag, Nieuwe Autoriteit en Geweldloos

Verzet concreet. Sint- Canisiusblad, DPB, West-Vlaanderen, BaO.