Nieuw Netwerk Nederlands&

de spellingherziening

Een overzicht van de wijzigingen in de spelling van het Nederlands

Wijzigingen

» kleine aanpassingen» c of k of qu» klinkers, medeklinkers, werkwoorden» werkwoorden van Engelse herkomst» verkleinwoorden» deelteken en apostrof

» meer aanpassingen » hoofdletter of kleine letter» woorden van Franse herkomst» los, aaneen of koppelteken» woorden van Engelse herkomst» letterwoorden, afkortingen, initiaalwoorden» nieuwe woorden

Even relativeren

huidige spelling na de spellingherziening

» pull-over» terzake» 11-juliviering» alleenzijn» ikverteller» te voorschijn» on-lineverbinding» salto-mortale» Rode-Kruispost» naar gelang

» pullover» ter zake» 11 juliviering» alleen-zijn» ik-verteller (maar: hij-zijverteller)

» tevoorschijn» onlineverbinding» salto mortale» Rode Kruispost» naargelang

kleine problemen worden andere kleine problemen …

C of k of qu?

» herziene spelling van een aantal woorden

» predicaat» predicatie» fabricaat» secreet» requisitoir» choqueren

Klinkers en werkwoorden

» herziene spelling van een aantal woorden

» skiester (verkeerde uitspraak mogelijk)

» barbecueën» monopolyen» e-mailen, ge-e-maild» Pyrenese, Farizese

» geen klinkerbotsing meer bij» iji en ijij» rijinstructeur, zijig

» wel klinkerbotsing bij» aij, eij, oij en uij» choco-ijsje, niveau-ijking

Werkwoorden van Engelse herkomst

» werkwoorden op doffe -e

» stam behoudt de doffe -e » choke, lease, delete

» vervoeging afhankelijk van de uitspraak» ik chook, ik lease, ik delete

» bij twee uitspraakmogelijkheden: » ovt met -d of -t: wij leaseten/leaseden» vd met -d of -t: geleaset/geleased» andere voorbeelden: housen, cruisen, bridgen» ik house, hij houset, hij housete/housede, gehouset/gehoused

Verkleinwoorden

» regels blijven behouden, maar

» vrije eindklinker met deelteken» deelteken behouden, eindklinker verdubbelt» aloëetje

» bij woorden van vreemde herkomst» verkleiningsuitgang toevoegen» dinertje, souvenirtje, depotje, chocomousseje

» wel vernederlandste vorm bij woorden als» karbonaadje, envelopje, blessuurtje

» nu: haiku’tje, tiramisu’tje (uitspraak: oe)

Deelteken en apostrof (1)

» geen deelteken meer

» aerosol, aerodroom …

» samenstelling met een initiaalwoord» ge-e-maild

» samenstellingen met klinkerbotsing» re-integratie, de-escalatie, co-existentie, co-educatie

» maar: reünie, reïncarnatie, coördinatie (geen sam.)

» maar: coassistent (geen klinkerbotsing)

» dus: copiloot, co-ouderschap, coördineren

Deelteken en apostrof (2)

» wel deelteken» barbecueën

» geen apostrof meer » de jaren 60, het jaar 44 voor Christus» maar: 18-09-’46 (als geboortedatum)

Hoofdletters: Overzicht

» spellingherziening voor

» persoonsnamen» aardrijkskundige namen» namen van volkeren» namen van talen» namen van feestdagen» historische feiten, tijdperken, perioden» titels, heilige boeken, unieke instellingen» betuiging van respect» varia

» belang van het begrip ‘eigennaam’

Persoonsnamen

» worden nu soortnamen: kleine letter

» nieuwsgierig aagje, adam, tantaluskwelling, vestaalse maagden, sysifusarbeid, augiasstal, tantebetjestijl, dolle mina, downsyndroom, excuustruus, brave hendrik, kaïnsteken, jantje-van-leiden, neanderthaler, salomonsoordeel, rupsje-nooit-genoeg, jezusfreak, een hele piet

» maar: Magere Hein, Jan Modaal, Kerstman (abstract begrip voor een uniek iemand)

» verwijzing naar uitvinder/merknaam/maker: hoofdletter

» ziekte van Alzheimer (maar: alzheimerpatiënt), een Chanel, een Porsche, Beatlesplaat (maar: taylorstelsel)

» afleidingen van persoonsnamen: kleine letter

» elisabethaans, kafkaiaans, montignaccen

Aardrijkskundige namen

» alle hemellichamen, plaatsnamen: hoofdletter

» Melkweg, Kreeftskeerkring, Steenbokskeerkring, Noordpool, Zuidpool, Zuidpoolexpeditie(maar: noordpoolgebied, evenaar, derde wereld)

» in niet-wetenschappelijke teksten: kleine letter» zon, maan, aarde

» hun samenstellingen, afleidingen en als bn: hoofdletter

» Alpenrit, on-Hollands, Sovjetblok, Edammer kaasmaar: een plakje edammer (= zn: soortnaam)

» behalve bij afleidingen van Oosten, Westen, Noorden en Zuiden

» het Westen (politiek), het westen (windrichting)» westerse waarden, oosterse filosofie

Namen van volkeren

» specifiek volk (geo-etnische namen): hoofdletter

» ook bij samenstellingen en afleidingen» Aboriginal, Joden, Azteken, Zoeloes, Apachedans, Arisch,

anti-Joods, Bantoe, Berberstam, Belgenmop, Bosjesman, Eskimo, Inca’s, Mohikaan, Navajo’s, Noorman, Viking, Pueblo-indiaan, Semiet

» geloofsovertuiging: kleine letter

» joden, christenen, boeddhisten

» overkoepelende term voor etnische groepen of raciale aanduiding: kleine letter

» ook bij samenstellingen en afleidingen» indianen, zigeuners, negers, halfbloeden, nomaden, latino

Namen van talen

» één woord en hoofdletter vooraan» Platantwerps, Oudgrieks (maar: oud-Griekse vaas),

Middelnederlands, Verkavelingsvlaams, Kerklatijn» maar: koeterwaals (subjectieve aanduiding),

latino-Spaans, yankee-Engels

» afleidingen van samengestelde aardrijkskundige naam: hoofdletter

» Indo-Germaans, Zuid-Nederlands, New Yorks

» werkwoorden met een taalnaam en afleidingen: kleine letter

» verfransen, afrikanistiek, germanistiek, panslavisme, antiamerikanisme

Namen van feestdagen

» namen van feesten, hoogtijdagen: hoofdletter

» Nieuwjaar, Moederdag, Suikerfeest, Hemelvaartsdag, Vastenavond, Secretaressedag, Valentijnsdag

» samenstellingen, informele aanduidingen: kleine letter

» nieuwjaarsfeest, moederdaggeschenk, kerstperiode, een witte kerst

» uitzonderingen» passiezondag, palmzondag (geen feestdag?)

Historische begrippen

» historische feiten: hoofdletter

» Anjerrevolutie, Balkanoorlog, Bevrijdingsdag, Honderdjarige Oorlog

» wel: slag bij Waterloo, val van de Berlijnse Muur

» historische en terugkerende tijdperken, periodes, stromingen: kleine letter » middeleeuwen, ijstijd, contrareformatie, vasten, eoceen,

renaissance, sixtijns

» in gespecialiseerde contexten: eigennamen » Middeleeuwen, Renaissance, Jura, Nieuwe Tijd

Titels, unieke instellingen

» titels van boeken, films, theater, prijzen, wetten …: hoofdletter

» ook hun afleidingen en samenstellingen» Duizend-en-een-nacht, Oscarnominatie,

Opiumwet, Talmoedisch

» namen van heilige boeken: hoofdletter

» ook hun afleidingen: Bijbelkenner, Koranvertaling» maar: een bijbel, een koran (exemplaar wordt bedoeld)

» unieke instellingen, diensten, organisaties: hoofdletter » Chirojeugd, Senaat, Elfstedentocht, Kamerlid» maar: een hof van assisen, een parlement

Betuiging van respect

» heilig begrip, als heilig beschouwde teksten

» ook samenstellingen» Drievuldigheid, Lieve-Vrouw, Magnificat,

het Weesgegroet, Mensenzoon, Boeddhabeeld

» niet hun afleidingen, als soortnaam bedoelde woorden

» christusachtig, allerheiligste» 2 onzevaders en 3 weesgegroetjes

Varia

» namen van dieren en planten: soortnaam» shetlander, alpenroosje (maar: Kaaps viooltje)

» woorden uit het Duits: kleine letter

» aha-erlebnis, nazi, übermensch» uitzondering voor historische feiten

» aanvulling monumenten: Klaagmuur

» letters met de vorm van het object: hoofdletter

» O-benen, X-benen

» frequent gebruikte afkortingen» cao, ufo, btw, gps (maar: DNA, ICT)

Woorden van Franse herkomst

» accentteken enkel op de e als» woord nog echt Frans wordt aangevoeld

» spécialité, réussite, référé» ook eindaccent bij vrouwelijke vorm behouden» déléguée (maar: prostituee, protegee, attachee)

» noodzakelijk voor juiste uitspraak» nu: procedé, bohemien, dedain, protegé, reverence,

condoleance, appel

» wijzigingen in sommige Franse woorden» au bain-marie, bric-à-brac, demi-monde, hors-

d’oeuvre, pot-au-feu » à propos, café chantant, bon mot, bon vivant,

laisser aller, surplace

Los of aaneen: overzicht

» algemene regel

» los of aaneen» algemene regel» samenstellingen met adjectieven» drieledige samenstellingen» klinkerbotsing» telwoorden» varia

» met tussenletter» tussenletter-s» tussenletter-n

Algemene regel

» woordgroepen en werkwoordelijke uitdrukkingen schrijf je los» in stand houden, tot stand komen, ja knikken,

korte golf, lang geleden, ruim bemeten, slecht verlicht, ver verwijderd, dood wanen, top tien, wijd open, dol geworden, daarbij behorend, ter zake, biecht horen, boe roepen(= combinaties met klemtoon op elk deel: vaak los)

» samenstelling of woordgroep: vage grens» opzoeken is dus vaak de boodschap

» kapotslaan versus in stukken slaan » aaneenschrijven versus van elkaar los schrijven» pianospelen versus gitaar spelen» ja-zeggen versus ja knikken

Los of aaneen (1)

» algemene regel» delen van een samenstelling, afleiding of

samenstelling waar een woordgroep deel van uitmaakt, schrijven we in één woord.

» tevoorschijn, terzijde» antistoffen, pseudoklassiek, viceminister,

privébezit, quasimodieus, locoburgemeester » amateurfilmer, christendemocratie» langzaamaanactie, koudeoorlogsdenken

Los of aaneen (2)

» samenstellingen met adjectieven» adjectieven niet omwisselbaar en linkerdeel is

bepaling bij rechterdeel: aan elkaar» populairwetenschappelijk, fiscaaltechnisch,

sociaaldemocratisch, sociaalpedagogisch, radicaalfeministisch, rechtspolitiek, sociaaleconomisch, extreemrechts

» ook zn op basis van die samenstellingen» christendemocraat

» adjectief + beroepsnaam: los» een sociaal pedagoog (maar: leerlingbegeleider)

Los of aaneen (3)

» drieledige samenstellingen: altijd aan elkaar, ook met Engelse woorden + Nederlands zn» intensivecareafdeling (maar: intensive care),

publicrelationsbureau, onlinevergadering

» Engelse samenstellingen met koppelteken behouden dat koppelteken» burn-outsyndroom

Los of aaneen (4)

» eerste deel is spatiewoord» als woord aan elkaar: elfjuliviering, vijfeurobiljet» als cijfer los: 11 juliviering, 5 eurobiljet

» eerste deel is spatiewoord met hoofdletters » hoofdletters behouden: Dode Zeerollen,

Rode Kruispost, Heilig Hartinstituut (maar: mini-Rode Kruis)

» geen klinkerbotsing: aan elkaar» o-a: coassistent» y-a: dandyachtig» ij-i: zijingang, rijinstructeur» i-a: hifiapparatuur

Los of aaneen (5)

» telwoorden» tot en met 1000 alles aan elkaar » negenhonderdnegenennegentig,

drieduizend tweehonderdvijfentwintig

» teller en noemer van een breuk: los, behalve in meerledige samenstelling» twee derde, drie vierde» tweederdemeerderheid, driekwartsmaat

Los of aaneen (6)

» samenstelling met letterwoorden met kleine letters: aan elkaar» aidsbehandeling, vipcode, bommoeder, latrelatie

» (bijna-)reduplicatie: aan elkaar» dingdong, pilipili, tuttut, kriskras» maar: hocus pocus

Met tussenletter-s

» voorbeelden van gewijzigde woorden

» doodstraf, dragermateriaal, antidopingcommissie, chemischewapensprogramma, cateringbedrijf, overheidssubsidie, spellingvoorschrift

Met tussenletter-n

» de paardebloemregel verdwijnt» paardenbloem, eendenkroos, apennootje …

» vermeende en versteende samenstellingen» pierenbad, karamellenvers, hartenlust, hartenlap,

bullenbijter, kribbebijter, koekebrood, paddenstoel

» andere aanpassingen» dronkenman, giraffennek, savooiekool, zinnespel» ideeëloos (volgt nu algemene regel voor afleidingen)

Liggend streepje (1)

» geen liggend streepje meer

» na pro, privé, quasi, vice, semi, anti, pseudo  » prowesters, privéfirma, pseudoklassiek, vicepremier,

semimodern, antivirus, quasizeker

» na letterwoorden/verkortingen zonder hoofdletters die als een woord gelezen worden

» vipcode, aidsbesmetting, hifiapparatuur» maar: Benelux-land, SIS-kaart (hoofdletters: zie afkortingen)

» samenstelling met twee Engelse woorden » onlineverbinding, humanresourcesmanagement

» samenstelling met eigennamen: spaties behouden» Harry Potterbrein, Dode Zeerollen, Heilig Hartinstituut

Liggend streepje (2)

» geen liggend streepje meer

» samenstelling twee niet-wisselbare adjectieven » sociaalpedagogisch, nationaalconservatief,

populairwetenschappelijk (“volgens populaire wetenschap”)

» zn op basis van dat soort samenstellingen» sociaalrealisme, christendemocratie

» beroepsnaam vergezeld van een bn» sociaal pedagoog, literair historicus, moleculair bioloog» maar: cultuurfilosoof, literatuurhistoricus (linkerlid is zn)

» spatie blijft behouden» 11 juliviering (< 11 juli), maar: F-16-piloot (< F-16)

» salto mortale, a priori, shiitake, pilipili

Liggend streepje (3)

» wel een liggend streepje

» na pre, re, de, co (samenstelling - klinkerbotsing)» pre-embryo, re-integratie, de-escaleren, co-educatie» maar: coördinatie, coöperatie, reïncarnatie

(geen samenstelling)

» persoonlijk voornaamwoord + zn» ik-gevoel, wij-vorm, ik-verteller» maar: hij-zijverteller

» samenkoppelingen» het alleen-zijn, het vrouw-zijn, het volwassen-worden

» na linkerlid met apostrof» een mama’s-kindje, een McDonald’s-verrassing, een

Lloyd’s-lid

Liggend streepje (4)

» wel een liggend streepje

» rechterdeel begint met een hoofdletter» trans-Europees, on-Hollands, Indo-Germaans,

jongens-Chiro, mede-Kamerlid, on-Bijbels» maar: Oudgrieks (taal), precolumbiaans (historische periode)

» tussen gelijkwaardige delen in een samenstelling» zwart-wit (zwart-witfoto), links-radicaal, sociaal-cultureel

» samenstellingen met klinkerbotsing » na-ijver, kooi-eend, vice-eersteminister» groeiimpuls, partijideologie, extraordinair, hifiapparatuur

» meer dan één uitheems, niet-Engelstalig deel » haute-couturewinkel, a-cappellakoor

Liggend streepje (5)

» wel een liggend streepje

» bij samenstellingen met cijfers, letters, afkortingen, symbolen

» ivf-behandeling, btw-aanpassing, kleuren-tv, hiv-virus» pay-tv’en, vitamine C-kuur, F-16-piloot, mp3-speler,

top 10-plaat» na voorvoegsel: ge-e-maild, ge-sms’t, ver-VTM’d

» na bijna-, ex-/oud- (“voormalig”), niet-, sint-» sint-jakobsschelp, oud-leerling, niet-roker» maar: ex libris, ex tempore, ex voto, ex dividend,

oudpapierhandel, oudkatholiek (niet “voormalig”)

» na interim-, stagiair-, aspirant-, adjunct-, substituut-, chef-, kandidaat-, assistent- + functie

» interim-burgemeester, kandidaat-voorzitter, assistent-bondscoach

Liggend streepje (6)

» wel een liggend streepje

» na collega-, assistent-, leerling- + beroep/functie» leerling-kok, assistent-trainer» maar: leerlingbegeleider

» na meester (“hoofd van, zelfstandig werkend, de meesterproef afgelegd hebbend”)

» meester-architect, meester-kok, meester-opzichter» maar: meestergast, meesterbrein, meesterplan

Liggend streepje (7)

» regel ongewijzigd, sommige woorden gewijzigd

» groep of werkstuk genoemd naar auteur/bedenker» regering-Verhofstadt

» voor –verbaal, -militair, -generaal, -president, -testamentair (Nu in Groene Boekje ook: proces-verbaal)

» samengestelde aardrijkskundige namen en afleidingen ervan

» West-Vlaanderen, West-Vlaams

» meer vaste woordcombinaties (dat én dat)» mond-en-klauwzeer, hand-en-spandiensten,

huis-tuin-en-keukenmiddeltjes, paard-en-kar

» nevengeschikte verwisselbare delen van een samenstelling

» rood-rooms, rechts-radicaal

Engelse woorden (1)

» worden aaneengeschreven

» in het Nederlands courante samenstelling » online, offline, voicemail, sciencefiction, havenot,

uppercut, backstage, sensitivitytraining, bodyart, bungeejumping, allrisk (maar: all right (geen samenstelling))

» drieledige samenstellingen » lowbudgetfilm, humanresourcesafdeling, latenightshow

(maar: morning-afterpil)

» (bijna-)reduplicaties » boogiewoogie, byebye, walkietalkie, fiftyfifty

Engelse woorden (2)

» gelegenheidsontleningen: zoals in het Engels

» world wide web, five o’clock tea, stiff upper lip

» tweedelig functiebenamingen: in één woord

» accountmanager

» drie- of meerdelige functiebenamingen: los

» chief executive officer, technical sales assistant

» samenstellingen met gelijkwaardige delen en samenkoppelingen (‘n, and): koppelteken

» whisky-soda, ups-and-downs (maar: ups en downs), rock-‘n-rollavond, trainer-coach

Engelse woorden (3)

» specifieke regels (1)

» klinkerbotsing, initiaalwoord, letter/cijfer, symbool: koppelteken

» e-mail, pay-tv, CAT-scan

» no of non als linkerlid: koppelteken» non-profit, no-nonsensepolitiek

» rangtelwoord of genitief als linkerlid: los» first lady, second opinion» writer’s block, collector’s item

» bn+zn (bn zonder hoofdklemtoon of meerlettergrepig): los» compact disc, intensive care, low budget, close reading,

big bang, grand slam, last minute, full colour, slow motion, full speed

Engelse woorden (4)

» specifieke regels (2)

» adjectief van een samenstellende afleiding: koppelteken

» hard-boiled, dirty-minded

» rechterlid is voorzetsel, meestal met klinker: koppelteken

» burn-out, time-out, all-in» wel: stand-by» ook bij samenstellingen: morning-afterpil, push-upbeha

» linkerlid op -ing drukt activiteit van rechterlid uit: los

» selffulfilling prophecy, coming man» anders aan elkaar: mailinglist, chewinggum

Engelse woorden (5)

» specifieke regels (3)

» vaste combinaties van woorden» up-to-date, catch-as-catch-can, would-be, post-it,

alive-and-kicking

» zonder regel» on speaking terms, top secret, wait and see, lookalike,

pullover, in the middle of nowhere, off the record, wait and see, fuck off, top-down

Letterwoorden voor eigennamen

» afgekorte namen van wetten, besluiten» hoofdletters: KB, MAP

» initiaalwoord dat vreemdtalig aanvoelt» spelling behouden: RAM, ESA, BSE, SARS

» initiaalwoord dat niet vreemdtalig aanvoelt» hoofdletters bij drie letters of minder

» ICT, BIN

» hoofdletters bij vier letters (voor openbare instelling, vereniging, politieke partij)

» NAVO, UEFA, GAIA (of donorprincipe: sp.a, CD&V)

» beginhoofdletter in alle andere gevallen» Fnac, Unicef-storting, Bloso, Riziv

Nieuwe leenwoorden

» tsunami» antrax» boerka» jihad» sjalom» tempura » shiitake » koosjer » masala » moellah/mollah» jiujitsu» Al Qaida

Weet je het nog? Hoofdletters

» de daviscup of de Daviscup?» een gallicisme of een Gallicisme?» de ware jakob of de ware Jakob?» een crohnpatiënt of een Crohnpatiënt?» de ziekte van crohn of de ziekte van Crohn?» een eskimo of een Eskimo?» een indiaan of een Indiaan?» een apache of een Apache?» een aha-erlebnis of een Aha-Erlebnis?» delfts blauw of Delfts blauw?» een alpenroosje of een Alpenroosje?» valentijnskaart of Valentijnskaart?» vaderdag of Vaderdag?» de golfoorlog of de Golfoorlog?» middeleeuwen of Middeleeuwen?» een senator of een Senator?» oosterse geneeskunde of Oosterse geneeskunde?» een joodse synagoge of een Joodse synagoge?» bijbelse verhalen of Bijbelse verhalen?» Secretaressedagattentie of secretaressedagattentie?

Weet je het nog? Los of aaneen

» de Oeso of de OESO?» marketing manager of marketingmanager?» marketingmanageropleiding of marketing manager opleiding?» senior marketing manager of seniormarketingmanager?» multiple choice of multiple-choice?» multiplechoicevraag of multiple choicevraag?» on-lineverbinding of onlineverbinding?» walkietalkie of walkie-talkie?» normen-en-waardendebat of normen- en waardendebat?» pseudofilosofie of pseudo-filosofie?» christendemocraat of christen-democraat?» kandidaatleden of kandidaat-leden?» 1 meifeest of 1-meifeest?» reünie of re-unie?» compact disc of compactdisc?

Nieuw Netwerk Nederlands

&

de nieuwe spelling