Infovoormiddag

Niet-conventionele behandelingen en kanker

Vrijdag 29 april 2016

Lamot Congres- & Erfgoedcentrum

Mechelen

Deze infovoormiddag wordt georganiseerd door de

Met de steun van

2

INHOUDSTAFEL

"Niet-conventionele behandelingen: waarover spreekt men? En Evidence based medicine?" ........ 3

Mevrouw Ann-Christine Moenaert, Antikankerfonds

Voeding bij kanker ....................................................................................................................... 7

Mevrouw Sanne Mouha, Universitair Ziekenhuis Leuven

Kanker en acupunctuur .............................................................................................................. 13

Dokter Vera Machtelinckx, Belgische Vereniging van Geneesheren in Acupunctuur, Elewijt

Voedingssupplementen in de oncologie ...................................................................................... 17

Dokter An Vandebroek, ZNA Middelheim, Antwerpen

Mindfulness en kanker ............................................................................................................... 29

Mevrouw Ingrid Jacobs, Universitair Ziekenhuis Gent

Fytotherapie en kanker .............................................................................................................. 37

Professor Kristiaan Demeyer, Vrije Universiteit Brussel

3

"Niet-conventionele behandelingen: waarover spreekt men?

En Evidence based medicine?"

Mevrouw Ann-Christine Moenaert

Antikankerfonds

Wat is een niet-conventionele behandeling?

Een niet-conventionele behandeling is een therapie dat niet geregistreerd is als kankerbehandeling.

Dit betekent eigenlijk dat er geen officieel bewijs werd geleverd dat deze behandeling werkzaam is

bij kankerpatiënten. Niet-conventionele behandelingen kunnen op 2 manieren toegepast worden: als

complementaire of als alternatieve behandeling. Synoniemen voor niet-conventionele

behandelingen zijn niet-klassieke behandelingen, niet-mainstream behandelingen of CAM

(Complementary and alternative medicine).

Wat is een complementaire behandeling?

Een complementaire behandeling omvat therapieën die als een aanvulling op de medische

standaardbehandeling kunnen worden gebruikt. Voorbeelden van complementaire behandelingen

zijn voedingssupplementen, natuurlijke producten (vb. kruiden), mind & body interventies of

lichaamsgebaseerde en manipulatieve behandelingen.

Complementaire behandelingen kunnen in combinatie met een standaardbehandeling gebruikt

worden voor het verzachten van symptomen en het verbeteren van de algemene gezondheid en

gevoel van welzijn ook levenskwaliteit genoemd. Het helpt een persoon omgaan met kanker, met de

behandeling of de neveneffecten ervan en om zich beter te voelen. Acupunctuur, een voorbeeld van

de lichaamsgebaseerde therapie, wordt beschouwd als een complementaire therapie. Het kan

helpen bij het verdragen van de misselijkheid veroorzaakt door chemotherapie. Complementaire

therapieën kunnen holistisch zijn en zich focussen op de gehele persoon.

4

Wat is een alternatieve behandeling?

Een alternatieve behandeling wordt in de plaats van een standaardbehandeling gebruikt. Deze

alternatieve behandelingen zijn niet veilig of werkzaam bevonden in klinische studies. Sommige van

deze methodes kunnen gevaarlijk zijn of levensbedreigende neveneffecten hebben. Alternatieve

behandelingen gebruiken is een persoonlijke keuze. Ernstige neveneffecten op de gezondheid zijn

niet uitgesloten. Indien een patiënt beslist om een conventionele behandeling uit te stellen of te

weigeren in ruil voor een alternatieve behandeling, is het aangeraden dat de patiënt in contact blijft

met de oncoloog. Voor de behandelende dokter is het belangrijk om te kunnen volgen hoe zijn

patiënt evolueert, zodat deze op een later tijdstip kan beslissen om alsnog een conventionele

behandeling te starten.

Wat is een standaardbehandeling?

In tegenstelling tot een niet-conventionele behandeling is een standaardbehandeling een

geregistreerde medische behandeling die goedgekeurd werd door de regelgevende autoriteiten en

die gebruikt wordt binnen de klassieke gezondheidszorg. Deze standaard behandelingen worden

volgens strikte wetenschappelijke procedures eerst getest in het laboratorium en daarna d.m.v.

klinische studies om te onderzoeken of deze behandelingen veilig zijn. Klinische studies testen hoe

goed een nieuwe medische aanpak bij de mens werkt. Dit uitgebreide wetenschappelijke onderzoek

is wettelijk verplicht alvorens een goedkeuring van de autoriteiten kan verkregen worden.

Synoniemen van een standaardbehandeling zijn conventionele, geregistreerde, reguliere of klassieke

behandelingen. De standaardbehandeling voor kanker zijn chemotherapie, chirurgie,

hormoontherapie, radiotherapie, doelgerichte therapie en recentelijk immuuntherapie.

Wetenschappelijke bewijs over niet-conventionele behandelingen

Er zijn momenteel geen niet-conventionele behandelingen die overtuigend wetenschappelijk bewijs

hebben geleverd voor het genezen van kanker, maar er zijn er wel verschillende behandelingen

waarvan bewezen werd dat ze neveneffecten beperken van de standaardbehandeling en de

algemene levenskwaliteit verbeteren.

Specifiek voor de behandeling van kanker worden niet-conventionele behandelingen niet algemeen

voorgeschreven in de oncologische praktijk omdat de effectiviteit en veiligheid vaak niet bekend is.

Dit komt omdat in vele niet-conventionele behandelingen geen uitgebreide wetenschappelijke

5

onderzoeken, die wel werden toegepast bij de conventionele behandelingen, werden uitgevoerd. Ze

maken geen deel uit van wat wij noemen 'evidence based medicine' (meer informatie op de

volgende pagina). Dit betekent ook dat niet-conventionele behandelingen meestal niet worden

vergoed door de ziekteverzekering en mutualiteit.

Aangezien er maar beperkt of geen wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is voor niet-

conventionele behandelingen, kan men niet besluiten dat alle niet-conventionele behandelingen niet

veilig en niet effectief zijn. In de gids voor patiënten van het Antikankerfonds over niet-conventionele

behandelingen (http://www.anticancerfund.org/sites/default/files/documents/niet-

conventionele_therapieen_update_2015.pdf) wordt een overzicht gegeven van een aantal

kernpunten die overwogen dienen te worden. Als patiënten erover nadenken om een welbepaalde

complementaire behandeling te starten tijdens de standaardbehandeling, dient elke patiënt dit te

bespreken met zijn behandelende dokter vooraleer te starten met een om het even welke

complementaire behandeling. Het risico bestaat dat niet-conventionele therapieën een invloed

kunnen hebben op de standaard kankerbehandeling, wat ongewenste resultaten kan

teweegbrengen.

Wat is evidence-based medicine?

Citaat Dr. Dave Sackett, grondlegger van Evidence-based medicine: 'Evidence-based medicine is the

integration of individual clinical expertise with the best available external evidence and patient's

values and expectations (Sackett, D. et al. BMJ 1996; 312:71-72).

Evidence-based medicine (EBM) houdt in dat dokters hun medische beslissingen zo veel mogelijk

baseren op wetenschappelijk bewezen onderzoek. Bepaalde behandelingen worden kritisch bekeken

met als uiteindelijk doel de beste zorg voor de patiënt. Of met andere woorden (definitie van CEBAM

- het Belgisch Centrum voor EBM) de zorgverlener vult zijn kennis en klinische praktijkervaring aan

met wetenschappelijk bewijsmateriaal en houdt rekening met de individuele noden en keuzes van de

patiënt.

Met EBM wordt alle bestaande wetenschappelijke informatie over een bepaald behandeling

samengebracht en kritisch geëvalueerd, om zo de beste mogelijke beslissing te nemen voor de

patiënt. Natuurlijk kan niet elke dokter een synthese (of een systematische review) maken van al het

wetenschappelijk materiaal dat gepubliceerd is in duizenden medische tijdschriften. Cochrane is een

internationale, onafhankelijke, non-profit organisatie (www.cochrane.org) die zo'n systematische

reviews - een gestructureerd literatuuroverzicht van de gerandomiseerde klinische studies* -

6

opstellen en deze regelmatig actualiseren. De Cochrane organisatie heeft inmiddels bijna 30

systematische reviews over niet-conventionele behandelingen bij kanker gepubliceerd. Hieruit kan

besloten worden dat de veiligheid voor elke behandeling dient onderzocht te worden en dat er voor

deze welbepaalde complementaire en alternatieve behandelingen nog meer wetenschappelijk

onderzoek noodzakelijk is. Tot slot, kan besloten worden dat ook op basis van deze systematische

reviews momenteel geen niet-conventionele behandelingen zijn die wetenschappelijk bewijs hebben

geleverd voor het 'genezen' van kanker, maar wel om symptomen van de ziekte of nevenwerkingen

van de standaardbehandeling te helpen verlichten.

*Gerandomiseerde klinisch studie: een studie waarin de deelnemers willekeurig in verschillende groepen

worden ingedeeld die de verschillende behandelingen vergelijken. De onderzoekers en de deelnemers kunnen

hun groep niet kiezen. Dankzij deze methode zijn de groepen gelijk en kunnen de behandelingen die ze krijgen

objectief worden vergeleken. Tijdens het onderzoek is niet bekend welke behandeling beter is. Het is de

patiënt die kiest of hij aan een gerandomiseerd onderzoek wenst deel te nemen.

7

Voeding bij kanker

Mevrouw Sanne Mouha

Universitair Ziekenhuis Leuven

1. Algemeen

Om met de deur in huis te vallen: een miraculeus anti-kankerdieet bestaat niet.

Wel zijn er een aantal voedingsmiddelen die het risico op kanker kunnen verhogen en zijn er een

aantal acties die het risico op kanker helpen vermijden.

Er is een belangrijk verschil tussen voeding tijdens een anti-kanker therapie en voeding bij gezonde

personen. De noden tijdens kanker (en therapie) en de behoeften buiten kanker zijn namelijk anders

en de focus wordt gelegd op andere voedingsstoffen.

Preventief wordt er best rekening gehouden met een aantal belangrijke pijlers (zie lager). Tijdens de

therapie is de voedingstoestand en het voorkomen van ondervoeding het belangrijkste

aandachtspunt.

Wie toch een specifiek dieet wil volgen, houdt best rekening met een aantal belangrijke 'do and

dont's'.

2. Risico's 'anti-kankerdiëten'

Sommige (strikte) zelfverklaarde antikankerdiëten hebben belangrijke risicopunten, die de algemene

gezondheid in gevaar kunnen brengen:

- Gebrek aan variatie

- Tekort aan voedingsstoffen

- Sociale beperkingen

8

Een aantal belangrijke risicopunten:

Risico's bij het vermijden van vlees en vis

- Risico op een tekort aan eiwitten.

Vlees en vis zijn belangrijke eiwitbronnen. Deze eiwitten zijn belangrijk voor het herstel van ons

lichaam, voor spieraanmaak en voor onderhoud van ons weefsel.

Een voorbeeld: er zitten evenveel eiwitten in 150g zalm als in 400g kikkererwten.

- Risico op tekort aan vitamine D, B12.

Vitamine D kunnen we voor een groot stuk aanmaken uit zonlicht.

Vitamine B12 daarentegen vinden we quasi uitsluitend in dierlijke producten terug. Deze vitamine

speelt een belangrijke rol in de goede werking van ons zenuwstelsel en bij de aanmaak van rode

bloedcellen.

- Risico op tekort aan onverzadigde vetzuren (uit vis)

Risico's bij het vermijden van zuivel

- Risico op tekort aan calcium:

Zuivelproducten en calciumverrijkte sojaproducten, blijven de grootste bron aan calcium. Een

voorbeeld: 600ml melk bevat evenveel calcium als 2kg broccoli.

- Risico op tekort aan eiwitten:

Zuivel zorgt, met als vlees en vis, voor extra eiwitten.

Sojaproducten kunnen ook een bron van eiwitten zijn, maar binnen dit type producten bevatten

enkel de drinks, pudding en yoghurt op basis van soja voldoende eiwitten.

9

- Risico op tekort aan vitamine B12.

Zuivel is een bron van vitamine B12. Indien zuivel vervangen wordt door sojaproducten, dan bestaan

er sojaproducten waar calcium en vitamine B12 aan worden toegevoegd.

Risico's bij het vermijden van koolhydraten

Koolhydraten omvatten een grote groep suikers.

Het vermijden van toegevoegde, snelle, suikers is geen probleem als je in goede gezondheid

verkeerd.

Het vermijden van andere koolhydraten is echter niet aan te raden:

- Koolhydraten zijn een belangrijke brandstof voor ons lichaam.

- Bovendien bevatten koolhydraatrijke producten, zoals granen, aardappelen, groenten, fruit en

brood een aantal belangrijke vitaminen en veel vezels.

3. Belangrijke tips

Buiten deze risico's, zijn er nog een aantal andere aandachtspunten. We bespreken die apart voor de

twee mogelijkheden: voeding tijdens een behandeling en voeding ter preventie van kanker.

Voeding tijdens kanker

Belangrijke streefdoelen:

- Stabiel gewicht

- Voldoende eiwitinname

- Ondervoeding vermijden

10

Eiwitten zijn erg belangrijk ter ondersteuning van het herstel van het lichaam. Daarom is het

belangrijk om voldoende eiwitbronnen zoals vis, vlees, vleesvervangers, ei en zuivel in te schakelen.

Dagelijks 500ml zuivel/sojaproducten en 100g vlees zijn een basis.

Ondervoeding wordt gekenmerkt door een verminderde eetlust en eventueel gewichtsverlies. Ter

ondersteuning van het herstel en van de therapie is het belangrijk ondervoeding te voorkomen en

behandelen.

Voeding tijdens kanker moet individueel besproken worden met de arts en de diëtiste.

Gezonde voeding tegen kanker

Belangrijke streefdoelen

- Gezond en stabiel gewicht

Zowel overgewicht als ondergewicht wordt best vermeden. Toch zegt dit niet alles. Het is namelijk

ook belangrijk dat het gewicht geen grote schommelingen ondergaat. Het is belangrijk om een juist

evenwicht te bereiken.

Veranderingen in gewicht zijn te verklaren met de voedingsbalans:

Als er meer energie (calorieën) worden gegeten, dan dat er verbruikt worden (beweging), zal het

gewicht stijgen. Als het aantal opgegeten calorieën gelijk is met het aantal verbruikte calorieën, zal

het gewicht stabiel blijven. Als er echter meer calorieën worden verbruikt dan dat er worden

ingenomen, zal het gewicht dalen.

Als maatstaf voor gewichtsverandering maken we gebruik van de BMI en de buikomtrek.

Voldoende beweging is eveneens belangrijk. Hiermee gaat ook het energieverbruik de hoogte in.

Dagelijks 30 minuten matige activiteit, en gedurende de hele dag geregeld een beetje bewegen (bv

de trap nemen ipv de lift) wordt aangeraden.

11

- Verwerkt vlees vermijden en rood vlees beperken

De aanbevelingen zijn maximum 100g rood vlees per dag; en verwerkt vlees zoveel mogelijk

vermijden.

- Dagelijks groenten, fruit, graanproducten

Kies voor minstens 300g groenten en 2 stukken fruit.

3x per dag graanproducten en/of aardappelen worden aangeraden.

- Alcohol beperken

Vrouwen: maximum 1 glas per dag

Mannen: maximum 2 glazen per dag

- Zoutgebruik beperken

Beperk toegevoegd zout tot 6g per dag.

12

13

Kanker en acupunctuur

Dokter Vera Machtelinckx

Belgische Vereniging van Geneesheren in Acupunctuur, Elewijt

Het opentrekken van de alternatieve geneeswijzen voor het publiek en in het bijzonder voor

kankerpatiënten is een fantastisch goed initiatief van de Stichting tegen Kanker.

Men wil alle troeven uitspelen wanneer men geconfronteerd wordt met de angst die kanker

onvermijdelijk meebrengt en het is belangrijk dat deze alternatieve geneeswijzen op correcte manier

geïntegreerd worden in het therapeutisch arsenaal.

Dezelfde kritische medische en wetenschappelijke geest als bij de klassieke geneeskunde is hier van

toepassing. Dat is een filosofie die de dokters die acupunctuur uitoefenen willen hanteren en

waarvoor onze Vereniging van Belgische Geneesheren Acupuncturisten een lans breekt.

Voor de besprekingen met de overheid over de definitie van acupunctuur is de volgende tekst

weerhouden:

De definitie van acupunctuur: Een gezondheidsdiscipline die historisch zijn oorsprong vindt in de

traditionele chinese geneeskunde en die als doel heeft een therapeutisch effect te bekomen door

bepaalde punten van het lichaam te stimuleren met steriele naalden van metaal.

Geschiedenis

De Traditionele Chinese Geneeskunde gaat terug naar 3000JvCh.

Het eerste boek, het boek van de Gele Keizer (de Nei Jing), is één van de oudste teksten en erg

beroemd.

Een krijger kreeg een pijl in zijn kuit en bleek geen pijn te hebben door die pijl. Aan het keizerlijke hof

van de verschillende dynastieën (Han, Tang, Ming dynastie) hebben de hofgeneesheren deze

discipline door observatie steeds verfijnd en neergeschreven.

14

In de zeventiende eeuw werd deze discipline door Willem Ten Rhyne van de "Oost-Indische

Compagnie" naar Europa gebracht.

Louis Berlioz, vader van de componist die geneesheer was in Frankrijk van 1810

1927 heeft zich ook veel met acupunctuur beziggehouden.

Georges Soulié de Morant, een sinoloog (specialist in Chinese materie) was consul in China en bracht

ook veel van de kennis van acupunctuur over naar Europa.

Het probleem was dat men geen anatomische entiteit kon vinden dat een acupunctuurpunt zou zijn.

Verschillende malen werd de uitoefening van acupunctuur verboden maar ze heeft het altijd

overleefd. In de jaren 1970, toe Nixon China bezocht, werd acupunctuur in Europa erg populair.

Men toonde hem operaties waar een deel van de verdoving met acupunctuur gebeurde.

Heden te dage zijn er in China verschillende universiteiten waar acupunctuur naast de Westerse

geneeskunde onderwezen wordt(Bejing, Shangai, Taipei in Taiwan).

TCG -Traditionele Chinese Geneeskunde

Deze is gebaseerd op de Oosterse filosofie van het Taoïsme met het benadrukken van het belang van

de 5 elementen (Hout, Vuur, Aarde, Metaal, Water) en de wisselwerking tussen hemel en aarde.

De begrippen Yin en Yang worden uitgebreid uit de doeken gedaan als tegenstellingen.

Bijvoorbeeld: is de rug Yang en de buik Yin; is de wilskracht, het denken Yang en het voedsel Yin; zijn

er Holle organen die Yang zijn (darmen) en Volle organen die Yin zijn (lever).

De TCG heeft verschillende componenten: de fytotherapie, de acupunctuur, de diëtetiek, Tuina

(massage) en QiCong of Taijiquan (bewegingen en martiale kunst).

Sinds ze contact hebben met het Westen hebben de Chinezen onze moderne geneeskunde

overgenomen. Maar er is nog altijd mogelijkheid om deze verschillende disciplines te leren.

De energie circuleert in het lichaam door meridianen. Op deze meridianen zijn er acupunctuurpunten

die een relatie hebben met onze organen. Ziekte ontstaat als deze energie geblokkeerd is, in

insufficiëntie of exces. Het doel van de behandeling is het lichaam terug in evenwicht te brengen.

15

Westerse geneeskunde - NEUROFYSIOLOGIE van de acupunctuurpunten: hoe werken ze?

In de moderne geneeskunde zijn verschillende van de werkingsmechanismen van acupunctuur

gekend.

Wanneer men een naald in de huid op een bepaalde plaats steekt gaat er via de zenuwen, via het

ruggemerg een boodschap naar de hersenen. Daarop reageren de hersenen met een inhibitie van de

pijn.

Er komen ook een aantal neuromodulatoren in actie zoals endorfines en andere (acetylcholine,

titine).

Een acupunctuursessie duurt 20 minuten waarin naargelang de klachten naalden over het lichaam

geplaatst worden; indien deze therapie na 3 sessies niet het minste resultaat oplevert hoeft men deze

behandeling niet verder te zetten.

Wat erg belangrijk is is dat de gebruikte naalden steriel zijn, sterk en maar 1 keer gebruikt worden.

Het inbrengen van de naalden kan soms eventjes pijn geven (minder dan een bloedafname); men

moet extra voorzichtig zijn indien de patiënt anticoagulantia neemt.

Algemene indicaties voor acupunctuur (opgenomen door de WereldGezondheidsorganisatie)

- pijnbestrijding

- migraine en spanningshoofdpijn

- braken door zwangerschap of kankerbehandeling

- relaxerend

- tonifiërend

- tegen diarree en constipatie(antispasmodisch)

- tegen de jeuk

- tegen psoriasis

- stoppen met roken

- verstopte neus

- placebo effect

- hulp bij in vitro fertilisatie of wens naar zwangerschap

- menstruatie stoornissen

- begeleiden van een zwangerschap

16

De diagnose wordt best gesteld door een arts en de opvolging kan best door hem gebeuren.

Indicaties voor acupunctuur in verband met kanker

• Werkt niet met acupunctuur

- haaruitval

- nierbeschadiging

• Indicaties in verband met kanker

- nausea

- vermoeidheid

- pijn ter hoogte van handen en voeten

- stomatitis

- darmstoornissen

- pijn maar nooit acupunctuur alleen

- braken en misselijkheid

- hoofpijn

- slaapproblemen

- gebrek aan eetlust

17

Voedingssupplementen in de oncologie

Dokter An Vandebroek

ZNA Middelheim, Antwerpen

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

Mindfulness en kanker

Mevrouw Ingrid Jacobs

Universitair Ziekenhuis Gent

30

31

32

33

34

35

36

37

Fytotherapie en kanker

Professor Kristiaan Demeyer

Vrije Universiteit Brussel

1. Situering van fytotherapeutica

Zoals vervat in de naam is een fytotherapeuticum een geneesmiddel op basis van plantaardige

grondstoffen. Bij uitbreiding dient men hiertoe eveneens bereidingen op basis van schimmels te

beschouwen.

Er dient een duidelijk onderscheid te worden gemaakt met geneesmiddelen op basis van een

specifieke component, bekomen door extractie en opzuivering van een plantaardige grondstof. Dit is

het domein van de farmacognosie. Voorbeelden hiervan zijn taxanen (Taxus baccata), camptothecine

(Camptotheca acuminata), vinca alkaloïden (Catharanthus roseus), podofyllotoxine (Podophyllum

peltatum) en anthracyclines (Streptomyces peucetius).

Bij een fytotherapeuticum wordt gebruik gemaakt van een basisextract waarin tal van actieve

componenten voorkomen die elkaars werking op verschillende niveaus kunnen beïnvloeden (bestaan

van synergismen en antagonismen). Hierbij is het geheel aan bestanddelen belangrijk waarbij het

totaal meer is dan de som van de samenstellende bestanddelen. Een andere typische eigenschap van

fytotherapeutica is dat ze meestal zachter maar ook langzamer werken dan klassieke

geneesmiddelen.

Een fytotherapeuticum dient verder te worden onderscheiden van een voedingssupplement,

alhoewel frequent gebruik wordt gemaakt van dezelfde plantaardige grondstoffen. Voor beide

categorieën dient de veiligheid te worden bewezen. Een fytotherapeuticum wordt echter

geregistreerd (vereenvoudigde geneesmiddelen registratie) waarbij naast de veiligheid eveneens de

werkzaamheid dient te worden aangetoond. Dit laatste op basis van traditioneel gebruik of klinische

studies. Een voedingssupplement wordt genotificeerd waarbij tot op heden geen verplicht bewijs van

werkzaamheid dient te worden geleverd. Dit betekent echter niet dat er geen goede, werkzame

voedingssupplementen beschikbaar zijn. In tegendeel, sommige bedrijven actief in deze sector

ontwikkelen producten volgens de hoogste normen waarbij naast veiligheid ook veel aandacht wordt

38

besteed aan werkzaamheid. Alleen ontbreekt heden een wettelijke basis tot het verplicht stellen van

deze werkzaamheid.

Een verder onderscheid vindt men terug bij de ambivalente planten. Dit zijn plantensoorten die

zowel worden gebruikt als grondstof voor de productie van voedingssupplementen als voor de

bereiding van fytotherapeutica. Hierbij geldt als principe dat een voedingssupplement maximaal 70-

80% van de minimale therapeutische dosis aan actieve inhoudsstoffen mag bevatten. Dit houdt

bijgevolg in dat voor deze ambivalente planten het gehalte aan actieve inhoudsstoffen werd beperkt.

Ook dit betekent niet dat voedingssupplementen op basis van deze planten niet werkzaam zouden

zijn, maar ze zijn wel minder actief dan het overeenkomend fytotherapeuticum. Daarnaast bestaan

er eveneens tal van voedingssupplementen op basis van planten die geen ambivalent statuut

hebben.

2. Fytotherapie als preventie?

Alhoewel in de brede zin van de definitie een geneesmiddel ook een preventief effect kan hebben is

er toch een contradictie tussen "therapie" en "preventie". Een preventieve werking naar de

ontwikkeling van kanker is dan ook voornamelijk het domein van de voeding en voedingssupplemen-

ten. Tal van componenten kunnen een beschermende werking uitoefenen naar het ontstaan van

kanker. Dit door het voorkomen van de ontwikkeling van cancerogene stoffen, het neutraliseren

hiervan, bescherming tegen cancerogene verbindingen, het ondersteunen van de lichaamsprocessen

verantwoordelijk voor detoxificatie en eliminatie of ondersteuning van het immuunsysteem. Hierbij

spelen verbindingen zoals antioxidantia (rode/blauwe/oranje vruchten en groenten, geelwortel, ...),

glucosinolaten (koolsoorten, ...), mariadistel, immunostimulerende verbindingen (rode zonnehoed,

glucanen) en pre/probiotica een rol.

3. Fytotherapie bij rechtstreekse behandeling

Meer dan 150 verschillende plantensoorten en een veelvoud hiervan aan hieruit geïsoleerde

componenten (allicine, artemisinine, caroteen, catechine, curcumine, fytosterolen, glucanen,

ellaginezuur, isoflavones, isothiocyanaten, lycopeen, resveratrol, sylimarine, vezels, ...) zijn

betrokken bij klinisch onderzoek naar de behandeling van kanker. Hierbij werden, afhankelijk van de

onderzochte soort, positieve resultaten gevonden op elk van de therapeutische domeinen die hierbij

van toepassing zijn zoals stimulatie van de geprogrammeerde celdood, angiogenese remming,

39

verstoring van de signaaloverdracht, verstoring van celdeling en stimulatie van specifieke processen

betrokken bij de natuurlijke afweerprocessen.

Deze onderzoeken zijn tot op heden echter vnl. gebasseerd op in vitro testen, experimenten bij

proefdieren en beperkte klinische studies op mensen. Alhoewel sommige resultaten veelbelovend

zijn, bestaan er op dit ogenblik geen eenduidige gegevens die, op basis van klassieke klinische

studies, een overtuigend effect aantonen op tumorregressie of genezing op lange termijn.

Als gevolg hiervan bestaat er tot op heden geen geregistreerd therapeuticum voor de rechtstreekse

behandeling van kanker.

4. Fytotherapie als ondersteunende behandeling

Hierbij kunnen fytotherapeutica zowel worden aangewend voor een meer rechtstreekse

ondersteunende behandeling als in het kader van een bredere therapeutische benadering. In de

verdere bespreking worden enkel de plantaardige grondstoffen aangewend als basis voor de in

België vergunde geneesmiddelen weergegeven. Voor de beschikbaarheid in andere lidstaten binnen

de EU wordt verwezen naar de "Assessment Reports" van EMA (European Medicines Agency).

Immunostimulantia

Bij deze categorie ligt de nadruk vnl. op een ondersteunend effect uitgeoefend op het immuun-

systeem. Dergelijke preparaten kunnen zowel gebaseerd zijn op planten (zonnehoed, astragalus,

ginseng) als op schimmels (glycanen).

Verschillende onderzoeken duiden op een stimulerende werking van preparaten op basis van

astragalus (Astragalus membranaceaus), ginseng (Panax ginseng en Panax quinquefolis) en glycanen

(afgeleid van schimmels zoals shitake - Lentinus edodes e.a.). Deze laatste groep wordt toegepast in

de veterinaire praktijk ter ondersteuning van de werking van vaccins.

Voor humaan gebruik zijn er in België enkel preparaten op de markt op basis van rode zonnehoed

(Echinacea purpurea en E. angustifolia) en ginseng. Tot op heden wordt enkel voor rode zonnehoed

een immunostimulerende werking weerhouden.

Huidwonden

Alhoewel de wondhelende werking van bereidingen op basis van aloë (Aloe ferox, A. barbadensis)

duidelijk werd aangetoond werden tot op heden geen preparaten op basis van deze grondstof in

40

België geregistreerd. Het handelt hierbij om de toepassing op basis van de gel, uitwendig maar ook

oraal (slijmvliesontsteking t.g.v. radio/chemotherapie).

Wel zijn er preparaten op de markt op basis van gotu kola (Centella asiatica) en kamille (Chamomilla

recutita).

Leverbeschermend

Binnen de fytotherapeutica vinden we in België enkel preparaten op basis van mariadistel (Silybum

marianum) terug. Deze is onderwerp van uitgebreid onderzoek. Het is aanbevolen om preparaten

aan te wenden die de opname van de actieve componenten bevorderen.

Misselijkheid

Bereidingen op basis van gember (Zingiber officinalis) en pepermunt (Mentha x piperita) hebben hun

werkzaamheid bewezen. Geen specifieke fytotherapeutica geregistreerd in België, wel in andere

lidstaten.

Tonica

Twee klassieke in deze context vermelde plantaardige grondstoffen zijn ginseng en siberische

ginseng (Eleutherococcus senticosus). In België werd enkel een preparaat geregistreerd op basis van

ginseng. In andere lidstaten werden wel bereidingen op basis van siberische ginseng geregistreerd. Er

dient hierbij verduidelijkt dat preparaten op basis van ginseng beter worden geklasseerd als

adaptogenen dan als zuivere tonica. Dit neemt niet weg dat ze bij onderdrukte personen wel degelijk

opwekkend/stimulerend en dus tonificerend kunnen werken.

Anti-depressiva

Enkel preparaten op basis van St. Janskruid (Hypericum perforatum) werden tot op heden in België

geregistreerd. De werkzaamheid hiervan bij milde tot matige depressies is goed onderbouwd. Wel

dient er duidelijk rekening te worden gehouden met een versnelde metabolisatie en dus

verminderde werkzaamheid van specifieke geneesmiddelen (zie ook interacties).

Kalmeermiddelen

Bij deze groep zijn zowel enkelvoudige preparaten gebaseerd op valeriaan (Valeriana officinalis),

citroenmelisse (Melissa officinalis), passiebloem (Passiflora incarnata) als combinatiepreparaten

beschikbaar. Bij deze laatste worden planten uit de enkelvoudige preparaten gecombineerd met

meidoorn (Crateagus oxyacantha), citroenmelisse (Melissa officinalis) of hop (Humulus lupulus). De

41

kalmerende werking van bereidingen op basis van deze plantaardige grondstoffen is algemeen goed

onderbouwd.

Stoelgangbevorderende - Laxeermiddelen

Bepaalde medicatie kan leiden tot moeilijke stoelgang en constipatie. Klassiek wordt hierbij

verwezen naar voldoende beweging, voldoende drinken en inname van vezels. Dit is echter in veel

gevallen onvoldoende effectief gebleken. Bovendien is een verhoogde vezelinname een contra

indicatie bij aanwezige constipatie. In België beschikbare therapeutica die in dit kader kunnen

worden aangewend zijn gebaseerd op bulkvormers zoals weegbree (Plantago ovata) en sterculia

(Sterculia urens) of contactlaxativa zoals senna (Cassia angustifolia, C. senna), en cascara (Cascara

sagrada). De werkzaamheid van deze preparaten is eveneens grondig onderbouwd.

4. Is er een verschil in werkzaamheid tussen de verschillende fytotherapeutica?

Zoals reeds vermeld in de inleiding wordt een fytotherapeuticum gekarakteriseerd door de

gelijktijdige aanwezigheid van verschillende componenten die elkaars werking optimaliseren. Dit

vereist dat deze componenten gelijktijdig aanwezig zijn in de preparaten en dus ook samen werden

geëxtraheerd. Naast de dosis aan specifieke inhoudsstoffen zal de werkzaamheid dus eveneens

worden bepaald door de verhouding tussen de verschillende groepen inhoudsstoffen aanwezig in het

preparaat. Beide, dosis en verhouding, zullen sterk worden beïnvloed door de aangewende

extractiemethode.

Richtlijnen voor doseringen van de verschillende preparaten kunnen worden teruggevonden in de

"Community Herbal Monograph's" van EMA. Het type extract zal echter eveneens een invloed

uitoefenen op de verhouding tussen de verschillende groepen inhoudsstoffen. Deze informatie is niet

direct beschikbaar voor de patiënt. Het is de taak van de apotheker om hierin een onderscheid te

kunnen maken.

5. Interacties tussen fytotherapeutica en andere geneesmiddelen

Net zoals voor voedingssupplementen kan er een potentiële interactie optreden tussen

fytotherapeutica en andere geneesmiddelen. Deze interacties kunnen zich zowel voordoen op het

niveau van de werking (farmacodynamiek) als op het niveau van de beschikbaarheid, opname of

metabolisatie en afbraak van het betrokken geneesmiddel (farmacokinetiek). Op basis hiervan werd

de overzichtstabel zoals beschikbaar op de website www.kanker.be opgesteld. Hierbij dient te

42

worden opgemerkt dat het merendeel van deze informatie werd bekomen op basis van in vitro

testen. Wanneer specifieke plantenpreparaten werden getest in klinische experimenten bleek dit in

veel gevallen niet bevestigd te worden. Een uitzondering hierop is zeker St. Janskruid. Bereidingen

hiervan kunnen de metabolisatie en inactivatie van andere geneesmiddelen duidelijk versnellen. Een

andere algemene interactie die kan plaatsgrijpen is deze tussen tanninerijke preparaten en

geneesmiddelen op basis van alkaloïden waardoor de beschikbaarheid van de alkaloïden wordt

verminderd.

Voor andere mogelijke interacties dient steeds de specifieke combinatie te worden beschouwd. Een

referentiewerk met gedetailleerde bespreking van deze problematiek is "Stockley's Herbal Medicines

Interaction" (ISBN 978 0 85711 026 8).

43

Persoonlijke notities

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

44

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

45

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

46

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------