Nierdonatie bij leven

3

| Inhoud

4 Inleiding

7 Voorbereidingopdedonatie

16 Nadeoperatie

18 Debeslissingendepraktischeconsequenties

23 Totslot

24 Bijlage

24 Cross-overniertransplantaties

28 Niertransplantatiedoordebloedgroepenheen

29 Belangrijketelefoonnummers

30 Relevantewebsites

4

| Inleiding

In1966werdinhetLeidsUniversitairMedischCentrumdeeerstefamilie-

niertransplantatieinNederlanduitgevoerd.Hetbetrofeenmoederdieeen

nierafstondaanhaarzoon.Alsnelvolgdenmeerderefamilietransplantaties

metgoederesultaten.Doordetoenamevanhetaantallevende

nierdonatieswordtdewachtlijstvoornierenvanoverledenpersonen

(postmortalenierdonaties),korter.Daardoorisvoormensendieopde

wachtlijststaandekansopoverlijdenkleiner.

Uitgebreidonderzoekonderdonorendiedeafgelopendecenniaeennier

hebbenafgestaan,laatziendatdeconsequentiesvoordonorenheel

acceptabelzijn.Deoperatietechniekenzijnsteedsmeerverbeterd,

waardoorhetherstelsnelgaatenzijnernauwelijksdonorendieopde

langetermijnschadeondervindenvanhetlevenmetéénnier.Mensendie

eenniergedoneerdhebben,zijnnetzogezondalsmensenmettwee

nierenenhebbendezelfdelevensverwachting.Voorvrouwenmeteen

kinderwensvormteenzwangerschap,naherstelvandenierdonatie,

ookgeenbezwaar.Ditallesmaaktdatersteedsmeerlevendedonaties

plaatsvinden.MomenteelzijndaterinNederlandjaarlijksruim400.

Sinds2007wordeninhetVUmedischcentrum(VUmc)gemiddeld

26levendenierdonatiesperjaargedaan.

Indezebrochurevindtuondermeerinformatieoverhetvoorbereidings-

trajectvoordonatie,overdeonderzoekendieindezeperiodeworden

verrichtenoverpraktischeaspectendiesamenhangenmetdonatie.

5

Mogelijkheden

Bijdemogelijkecombinatiesvanniertransplantatiemetverwanteenniet-

verwantedonorenkuntudenkenaandonatievanouderaankind,

kindaanouder,vanbroersenzussen,neven,nichten,oomsentantes,

echtparen,partners,vriendenencollega’saanelkaar.Eenenkelekeer

meldtzichookeenzogehetenaltruïstischeofSamaritaansedonor.Ditis

eenpersoondieuitnaastenliefdeeennieraaneenwillekeurigepatiëntwil

doneren.Inzo’ngevallaathettransplantatieteamuitzoekenwelkepatiënt

hetbestebijdezedonorpastendusinaanmerkingkomtvoordenier.

Dedonorendeontvangerblijvenvollediganoniemvoorelkaar.

Daarnaastbestaatdemogelijkheidvanzogeheten‘cross-over’

niertransplantatie,waarbijtweeparen(somsmeer)kruislingsaanelkaar

doneren,alsisgeblekendateenverwantedonorenontvangernietbij

elkaarpassen.Informatiehieroverstaatindebijlage.

Het overwegen van een nierdonatie

Hetbesluitomeennieraftestaanwordtdoorniemandzomaargenomen

enbovendiendoorhetziekenhuisooknietzomaargeaccepteerd.Eriseen

zorgvuldigevoorbereidingnodigdieisbedoeldomderisico’stoteen

minimumtebeperkenenomvertrouwenineengoedeafloopvande

operatietekrijgen.Vanbelanghierbijisdatdebeslissingtotdonatiein

eersteinstantienietmoetafhangenvanhetfeitdatumedischgeschikt

bentalsdonor,maarvooralvanhetfeitofuookwerkelijktotdonatie

wilovergaan.Inhetvoorbereidingsproceswordtdaarveelaandachtaan

besteed.

Debeslissingomeennieraftestaanaaneenfamilielid,partner,vriend,

vriendinofcollegaisheelingrijpend.Eenbeslissingdieuinoverleg

metdedirectbetrokkenendienttenemen.Hiervoorheeftuookgoede

informatienodig.

6

Voordelen van donatie bij leven voor de ontvanger:

•Eenkortewachttijd,waarbijinsommigegevalleneendialysebehandeling

achterwegekanblijven.

•Hettijdstipvantransplantatiekanwordengeplandinoverlegmetalle

betrokkenen.

• Inhetgevalvaneenfamilietransplantatieisersomseengoede

‘weefselovereenkomst’,datwilzeggendatdonorenontvangergoedbij

elkaarpassen.

• Goederesultatenoplangetermijn,zowelvoordedonoralsvoorde

ontvanger.

Mogelijke nadelen voor de potentiële donor

• Eenoperatiebrengtaltijdrisico’smetzichmee.Indevoorbereidingsfase

wordtuhieroveruitgebreidgeïnformeerd.

•Erkunnencomplicatiesoptreden,zoalseenbloeduitstortinginhet

wondgebied,longontsteking,tromboseofeenwondinfectie.Ditzijn

echtercomplicatiesdiebijelkeoperatiemogelijkzijn.

Uiteraardwordternaargestreefdomdooroptimalezorgbovengenoemde

risico’stoteenminimumtebeperken.

Verderopindezebrochurekomenweterugopdeafwegingenbijhet

donerenvaneennier,ondermeerinhoofdstuk4.

7

| Voorbereiding op de donatie

AlspotentiëledonorzultumeerderekerenonsNiercentrumbezoeken.

Wijstrevenernaardeonderzoekenzoveelmogelijktecombineren,zodat

hetreizentussenuwhuisenhetVUmedischcentrum(VUmc)toteen

minimumbeperktblijft.Uiteraardishettussendegeplandeafspraken

dooraltijdmogelijkomtussentijdscontactoptenemenmetde

transplantatiecoördinator,bijvoorbeeldalsuvragenheeft.Hetisbelangrijk

omtewetendatdetransplantatiecoördinatorendetransplantatienefroloog

zichuitsluitendbezighoudenmetdevoorbereidingvandepotentiële

donor.Zijzijnnietbetrokkenbijdevoorbereidingvandeontvanger.

Hetisduseenonafhankelijkebeoordeling.Hetgescheidentrajectvoor

dedonorendeontvangerisbedoeldombelangenverstrengelingte

voorkomen.Vanzelfsprekendisalleinformatiedieugeeftvertrouwelijk

enwordtnooitdoorgespeeldaanderden,dusooknietaandebeoogde

ontvanger.Hetdonorteambestaatnaastdetransplantatienefroloogende

transplantatiecoördinatoruiteenmedisch-maatschappelijkwerkereneen

chirurg.

Bezoek 1

Voorlichting en bloedgroepbepaling

Voorlichting

Wanneeruoverweegteennieraftestaan,kuntueengesprekaanvragen

metdetransplantatiecoördinator.Alsuzicheenmaalalspotentiëledonor

heeftaangemeld,volgteenuitvoerigenvrijblijvendgesprekwaarinu

wordtvoorgelichtoverallefacettendiedezevormvandonatiemetzich

meebrengt,zoalsmotivatie,procesvanvoorbereidingtotoperatie,de

risico’sopkorteenlangetermijnendemogelijkheidomervaringenuitte

wisselenmetanderedonoren.Tijdensditvoorlichtingsgesprekwordtook

metubesprokenwelkeproceduremoetwordendoorlopenvoordattot

nierdonatiekanwordenovergegaan.

Bloedgroepbepaling

Bijditeerstebezoekishetbelangrijkdatdebloedgroepvanzowelde

donoralsdeontvangerbekendis.Indienuuwbloedgroepnietkent,kunt

udieviadehuisartslatenbepalen,ofaansluitendophetvoorlichtings-

8

gesprekinVUmc.Debloedgroepwordtoverigensaltijdtercontroleinhet

ziekenhuisopnieuwbepaald.

Erbestaanverschillendebloedgroepen:A,B,ABenO.Debloedgroepen

vandonorenontvangerhoevenniethetzelfdetezijn,maarmoetenelkaar

welverdragen.Hiervoorzijnspecialeregels,diehieronderuiteengezet

worden.Deresusfactorisnietvanbelangbijnierdonatie.

Bloedgroepregels

• DonormetbloedgroepOiseen‘universeledonor’.Dezedonorkan

donerenaaneenpatiëntmetbloedgroepA,B,ABofO.Wanneereen

patiëntmetbloedgroepOzelfeenorgaannodigheeft,kanhijuitsluitend

ontvangenvaneendonormetbloedgroepOeninincidentelegevallen

ookvanbloedgroepA.

•DonormetbloedgroepABkanuitsluitendaaneenpatiëntmet

bloedgroepABdoneren.WanneereenpatiëntmetbloedgroepABzelf

eenorgaannodigheeft,kanhijontvangenvandonorenmetde

bloedgroepenA,B,ABofO(universeleontvanger).

•DonormetbloedgroepAkandonerenaaneenontvangermet

bloedgroepAenAB.Wanneerhijdepatiëntis,kanhijontvangenvan

eendonormetbloedgroepAofO.

•DonormetbloedgroepBkandonerenaaneenontvangermet

bloedgroepBenAB.Wanneerhijdepatiëntis,kanhijontvangenvan

eendonormetbloedgroepBofOeninincidentelegevallenookvan

bloedgroepA.

BloedgroepAenOzijninEuropademeestvoorkomendebloedgroepen.

DebloedgroepenBenABkomenmindervaakvoor.Alsdebloedgroep

vandonorenontvangernietbijelkaarpassen

(bloedgroepenincompatibiliteit)biedthetcross-overprogrammaofhet

ABOincompatibeleprogrammamogelijkheden.Dezemogelijkheden

wordenindebijlageindezefolderuitgebreidtoegelicht.

Naheteerstebezoekinhetkadervaneeneventuelenierdonatievolgteen

bedenktijd.Delengtevandezebedenktijdbepaaltuzelf.Alsuniets

meervanzichlaathoren,wordtervanuitgegaandatuafzietvandonatie.

Alsunavoldoendebedenktijddebeslissingheeftgenomenominprincipe

9

tedoneren,neemtuzelfopnieuwcontactopmetdetransplantatie-

coördinator.Ukrijgtdaneenafspraakvoorhettweedebezoek.

Bezoek 2

Anamnese en ondertekening ‘informed consent’

Tijdenshettweedebezoekkrijgtuallereerstdegelegenheidomverdere

vragentestellenoverdegeheleprocedure.Detransplantatiecoördinator

bespreektuwmotivatieomtedonerenmetuenzalnagaanofalle

gegeveninformatieduidelijkis.Ookderisico’svandonatiewordennog

eensdoorgenomen.Hiernawordtugevraagdeen‘informedconsent’te

ondertekenen.Datiseenverklaringwaarinuaangeeftdatuallerelevante

informatieheeftgekregenenbegrepenendatuderisico’saanvaardt.

Vanzelfsprekendstaathetuooknaondertekeningvanditformulierte

allentijdevrijomaftezienvandonatie.Tijdensdittweedebezoekwordt

tevenseenuitgebreideanamneseafgenomen.Ditiseengesprekwaarbiju

gevraagdwordtnaaruwhuidigegezondheidenuwmedischevoor-

geschiedenis.Daarnaastkrijgtuuitlegoverdemedischeonderzoekenen

hetbezoekaandemedisch-maatschappelijkwerkerdiegaanplaatsvinden

opdezogehetenonderzoeksdag.Deafsprakenvoordeonderzoeksdag

wordengemaakt,alsmedeeenvervolgafspraakvoorhetbesprekenvan

deuitslagen.Voorafgaandaandeonderzoeksdagvindterveelaleen

uitgebreidbloedonderzoekplaats.Ukrijgtdaarnaasteenkanmeevoor

hetverzamelenvan24-uursurine.

Verzamelen van 24-uursurine (voorbereiding op bezoek 3,

de onderzoeksdag)

Hetisdebedoelingdatuthuisgedurendeéénofmeerderedagentelkens

24uururineverzameltinspecialecontainers.Dezeurineneemtuopde

onderzoeksdagmee,waarnadeurinewordtonderzochtopdehoeveelheid

afvalstoffeneneiwitten.Ditgeeftinformatieoveruwnierfunctie.Het

verdientaanbevelingomdeweekvoorafgaandaandeverzamelingvan

24-uursurineeiwitrijkevoedingtenuttigen(melk,yoghurt,vla,biefstuk,

ei)omzodoendedecapaciteitvandenierengoedtekunnenbeoordelen.

10

Bezoek 3

Onderzoeksdag

Tijdensdeonderzoeksdagvindt,zoalshierbovenalwerdvermeld,

standaardeenbloed-enurineonderzoekplaats.VerderwordtereenECG

(hartfilmpje)gemaakt,opderöntgenafdelingwordteenlongfotogemaakt

eneenCT-angiografievandenierenenbloedvaten.Uwbloeddrukwordt

gemetendoormiddelvaneenzogenaamdeDynamapmeting,eenmeting

gedurendeeenlangereperiode.Ookheeftudezedageenuitgebreid

gesprekmetdemedisch-maatschappelijkwerkeroverdepsychologische

enmaatschappelijkekantenvandenierdonatie.

CT-angiografie van de nieren en de bloedvaten

Ditiseenonderzoeksmethodewaarbijgebruikwordtgemaaktvan

röntgenstralenencontrastvloeistof.Hetisbedoeldomeenindrukte

krijgenvandevorm,grootteenfunctievanbeidenierenenvanhun

bloedvaten.Normaalgesprokenheefteennieréénslagader,éénaderen

éénureter(afvoerbuis).Somszijnnierenechtervoorzienvanmeerdere

slagadersofaders.Bijaanwezigheidvantweeofmeerslagadersofaders

isdonatienietaltijdmogelijk,hetisaandechirurgomdittebeoordelen.

Mochtopgrondvaneenafwijkendevaatvoorzieningnierdonatieniet

mogelijkzijn,danwordtdeevaluatieprocedurestopgezet.Uwordtéén

uurvoordathetonderzoekplaatsvindt,verwachtopderöntgenafdeling.

Ukrijgtdanéénliterwatertedrinkenendaarnaeenplasmiddel

toegediend.Omhetonderzoekuittevoerenwordtuonderdeboogvan

hetCT-apparaatgeplaatstenkrijgtucontrastvloeistofindearmingespoten.

Vervolgenswordenermeerdereopnamengemaakt.Hetmakenvande

opnameduurtongeveereenkwartier.Hetisbelangrijkdatuindieperiode

zostilmogelijkligt,omdatdefoto’sandersmislukken.Alsudenktniet

zolangstiltekunnenliggen,wordtuverzochtditvantevorentemelden.

11

Bloeddrukmeting

Ophettijdstipdatueenafspraakvoordebloeddrukmetingheeft,meldtu

zichbijreceptieM(1eetagepolikliniek)vooreenDynamapmeting.

Ditiseenaanvullendebloeddrukmetingwaarbijgoedgekekenkan

wordenhoeuwbloeddrukinrustis.Demetingwordtuitgevoerdopde

dagbehandelingsunit.Daarneemtuplaatsineengemakkelijkestoel

enwordtuverbondenmeteenautomatischebloeddrukmeter.Terwijlu

ontspanneneenboekjekuntlezen,wordtvijfmaalachterelkaarmeteen

tussenpoosvantienminutenuwbloeddrukgemeten.Hetisvoor

nierdonatievanbelangdatuwbloeddrukniettehoogis.Uwnierenspelen

eenbelangrijkerolbijhetregulerenvandebloeddruk.Wanneeruw

bloeddrukveeltehoogis,loopturisicoopschadeaanhethart,bloedvaten

ennieren.Uwbloeddrukzaldaneerstmetmedicijnenverlaagdmoeten

worden.Wanneerditnietgoedluktofdehogebloeddrukalschade

heeftaangericht,kuntunietdoneren.OpreceptieMwordtertevenseen

cardiogram(ECG)vanuwhartgemaakt.

Gesprek met de medisch maatschappelijk werker

Uheeft,indienmogelijk,opdezedagookeengesprekmeteenmedisch-

maatschappelijkwerker.Demedisch-maatschappelijkwerkergaatinop

deniet-medischeaspectenvaneennierdonatie.

Inhetgesprekzalaandachtwordenbesteedaandepsychologische,

sociale,maatschappelijke,verzekeringstechnischeenfinanciëlekanten

vanuwvoornemeneenniertedoneren.

Omdebelangenvandedonorzoveelmogelijktewaarborgen,iservoor

gekozenomdebegeleidingvandeontvangerendedonortescheiden.

Evenalsdeartsbehartigtdemedisch-maatschappelijkwerkeromdie

redenalleenuwbelangen,ennietookdievandeontvanger.

Hetisvangrootbelangdatueenbewuste,vrijwilligeenweloverwogen

beslissingneemt.Daaromspreektdemedisch-maatschappelijkwerker

allevoorsentegensvandonatienogmaalsmetudoor.Inhetgesprekzal

blijkenofuovereenaantalzakengoedheeftnagedacht.

Ditkanuwopvattingenoverdedonatiebevestigenofjuistaanleiding

geventotnieuwevragen.

12

Inhetgesprekzaldemedisch-maatschappelijkwerkerallereersteen

aantalgegevensmetudoornemen.Ditbetreftonderandereuwvroegere

enhuidigegezinsomstandigheden,uwwoon-enwerkomstandigheden

enuwsocialeomgeving.Vervolgensgaathij/zijnadermetuinopeen

aantalaspectendiemetuwaanbodomeenniertedonerenkunnen

samenhangen.Aanbodkomenbijvoorbeelddevragen:

• Aanwiewiltudoneren?Watisuwrelatiemetdeontvanger?

• Waaromwiltueennierdonerenenwelkeverwachtingenheeftuvande

niertransplantatie?

• Denktudatderelatiedieuheeftmetdeontvangerverandertnade

transplantatieenwatzalerveranderen?

• Bentuzichervanbewustdatualsdonorafgewezenkuntworden?

• Heeftunagedachtovereventuelecomplicatiesvandeoperatie?

Hetisheelnormaaldatutegenstrijdigegedachtenengevoelensheeft

overhetdonorenvanuwnier.Erkomtimmersveelopuaf.Demedisch

maatschappelijkwerkerkanuhelpenmethetordenenvanwatu

bezighoudt,omzoallesgoed‘opeenrijtjetekrijgen’.Inhoofdstuk4

komenwehieropterug.

Bezoek 4

Uitslag onderzoeken

Tijdensditbezoekwordendeuitslagenvandeonderzoekenmetu

besproken.Aandehandhiervanwordtvastgesteldofugoedgekeurd

wordtalsdonor,ereventueelnogaanvullendeonderzoekendienenplaats

tevindenofdateropmedischeofsocialegrondenafgezienmoetworden

vandonatie.Hetisaanteradenomnietalleentekomenwanneerude

uitslagvanhetonderzoekkrijgt.Ukrijgtveelinformatieenmogelijkkrijgt

uslechtnieuws.Hetisdanprettigalsueenvertrouwdiemandbijuheeft.

Detransplantatiecoördinatorzaleenuitgebreidlichamelijkonderzoek

bijuuitvoeren.Nadezekeuringvolgtvaakeennieuweafspraakvoorhet

uitvoerenvandeweefseltyperingofeventuelevervolgonderzoeken.

13

Weefseltypering (HLA-typering)

Erbestaanzeerveelverschillendetypesweefsel,diewordengekenmerkt

doorspecialeherkenningsstoffenvanhetlichaam,hetzogenoemde

HLA-systeem.Hetweefseltypewordtdoormiddelvanbloedonderzoek

vastgesteldviaHLA-typering.DezeHLA-typeringvindtplaatsbijdonoren

bijontvanger.Deovereenkomstenenverschilleninweefseltypetussende

potentiëledonorenontvangerwordenhiermeebepaald.HLAvandonor

enontvangerkanidentiekzijn.Somsisdathetgevalbijbroersenzussen.

Ditisgunstigvoordetransplantatieoverleving,maarvoortransplantatie

ishetnietnoodzakelijkdaterovereenkomstisinHLAvandonoren

ontvanger.

Erwordtooknagegaanofdepotentiëleontvangerantistoffeninhetbloed

heeft.Alsdezeerzijn,vindtereenscreeningplaatsofdezeantistoffen

eenbelemmeringvormenvoortransplantatiemeteenniervande

potentiëledonor.Deweefseltyperingzalinprincipealtijdtweekeer

plaatsvinden.Dittercontroleoferdeeerstekeergeenfoutenzijngemaakt.

Kruisproef

Omtezienofdeontvangerafweerstoffenheefttegenweefselvande

donor,wordteenkruisproefgedaan.Hierbijwordtinhetlaboratorium

bloedvandedonorendeontvangerbijelkaargebracht.Alsblijktdat

deontvangerafweerstoffenheefttegenhetweefselvandedonor,wordt

gesprokenvaneenpositievekruisproef(=nietgoed).Alsdekruisproef

positiefis,iseendirectetransplantatienietmogelijk.Heeftdeontvanger

geenantistoffentegendedonor(negatievekruisproef=welgoed),dan

isinprincipedirectetransplantatiemogelijk.Dezekruisproefvindt

enkelewekenvoordegeplandetransplantatieplaatsenwordtmeestal

gecombineerdmetdetweedeweefseltypering.Voorhetafnemenvande

kruisproefdientusamenmetdeontvangerbloedtelatenafnemen.

OphetafgesprokentijdstipmeldtuzichsameninhetNiercentrum.Hier

kuntudeformulierenvoordekruisproefafhalenenvervolgenshetbloed

latenafnemenbijreceptieP.Deuitslagvandekruisproefkrijgtuoverhet

algemeennatweeweken.

14

Bezoek 5

Gesprek met chirurg en transplantatienefroloog

Gesprek met transplantatienefroloog

Gedurendehetkeuringstrajectkrijgtueengesprekmetdenefroloog,die

eindverantwoordelijkisvoordekeuringvandedonoren.Hijcontroleert

deuitslagenvanalleonderzoekenenkaneventueelnogaanvullend

onderzoekdoen.

Gesprek met de chirurg

Deuitnamevandenierendeimplantatiebijdeontvangerwordenverricht

dooreenvaatchirurgvanVUmc.Devaatchirurgbeoordeeltofde

transplantatietechnischmogelijkisenbespreektbijeenpositiefoordeel

deoperatietechniekmetu.Eventuelevragenkuntuopdatmomentrustig

bespreken.Aansluitendophetbezoekaandechirurgzalueengesprek

hebbenmetdeanesthesistoverdeverdovingenpijnbestrijdingtijdensen

nadeoperatie.

Afhankelijkvandesituatiekanerafgewekenwordenvandevolgorde

vanbovengenoemdeonderzoekenenbezoeken.Devolgordevandete

verrichtenonderzoekenendebezoekenwordtmeestalbijhettweede

bezoekbesproken.

Opname

Ukunteenvoorkeuruitsprekenvoordeperiodewaarinudeingreepwilt

latenplaatsvinden.Vervolgenswordtbekekenwatdemogelijkhedenzijn.

Belangrijkisnogtevermeldendatuvooruwingreepwordtopgenomen

opafdeling4B.Ditiseenafdelingwaarpatiëntenvoorurologie,

vaatchirurgieennefrologieopgenomenzijn.Devaatchirurgisgedurende

uwverblijfuwhoofdbehandelaar.Deontvangerligtopdezelfdeafdeling,

ineenanderekamer.

Nadeoperatiekomtuterugnaaruweigenafdeling.Hierzijn,naoverleg

metdeverpleging,ruimebezoektijdenmogelijk.Zodrahetmogelijkis,

komtumetdeontvangerincontact.Meestalisditopdeeersteoftweede

dagnadeingreep.

15

Operatietechnieken

Iedertransplantatiecentrumheeftzijnvoorkeurvoorbepaaldeoperatie-

techniek.Ditisgebaseerdopeerdereervaringenmetdietechniekenop

devoorkeurenervaringvandetransplantatiechirurg.InVUmcworden

momenteeltweetechniekentoegepast:

- DeLeidsesnede:hierbijwordterlinksofrechtsnaastdelangebuikspier

eensnedegemaaktvantientotvijftiencentimeter.Hetvoordeelvan

dezeoperatietenopzichtevanandereopentechniekenisdater

nauwelijksspierweefselbeschadigdwordt.Bijdezemethodeblijftde

chirurgbuitendebuikholteenkomthijdusnietaandeorganendie

zichdaarbevinden.

- Delaparoscopischetechniek(kijkoperatie):hierbijwordteenaantal

buisjesindebuikgeschoven.Omgoedzichttehebbenindebuik

wordterluchtindebuikholtegeblazen.Dechirurgkandoordebuisjes

denierhelemaallosmakenvandebloedvateninzijnomgeving.

Vervolgenswordterbovenhetschaambeeneensnede(bikinisnede)

vanzeventottiencentimetergemaaktwaardoordenierverwijderd

wordt.DezeoperatieduurtietslangerdandetechniekmetdeLeidse

snede.

Tijdensuwbezoekaandechirurgzaldezemetubesprekenwelke

techniekenbijumogelijkzijnenkuntuuwvoorkeuruitspreken.

Uitgangspuntbijbeidetechniekenisdatdeoperatieveiligisvoorde

donorendatdeniernietwordtbeschadigd.

16

| Na de operatie

Hetwegnemenvaneennieriseengroteoperatie.Umoetervanuitgaan

datunadezeoperatiedrieminderedagenheeft.Tijdensdeeerste48uur

wordtergoedepijnbestrijdinggegevenviaeenpompje.Nadeoperatie

heeftueeninfuus,eenurinekatheterensomseenwonddrain.Dekatheter

eneventueledrainwordenbinnendriedagenverwijderd.Aangezienu

vanuiteengoedelichamelijkeconditiewordtgeopereerd,treedthet

herstelsnelopenisvrijwelelkedonorinstaatomvieràvijfdagennade

operatiehetziekenhuisteverlaten.Voordeherstelfasemoetgemiddeld

zeswekenwordengerekend.Hetisvolkomennormaaldatermensenzijn

dievoordathersteleenlangeretijdnodighebben.

Hetisnormaaldatudeeerstewekennadeoperatienogsnelvermoeid

bent.Geefhierookgewoonaantoeenneemuwrust.Heeftunogpijn,

dankuntuthuisparacetamolnemen.Umaginprincipeallesetenen

drinken.Intensiefsporten,zwaarlichamelijkwerkentillenwordtdeeerste

zeswekenafgeraden.Detransplantatiecoördinatorneemtmeestalnaéén

weektelefonischcontactmetuopomtehorenhoehetthuisgaat.Twee

totdriewekennaontslaguithetziekenhuiskomtuvoorcontrolebijde

transplantatiecoördinatorendechirurg.

Ervindtwondcontroleencontrolevandebloeddrukennierfunctieplaats.

Vervolgenskomtudriemaandennadonatiebijdetransplantatie-

coördinator.Alsallesgoedblijftgaan,komtuuiteindelijkéénkeerper

jaarterugnaardepoliklinieknefrologieenineenlaterstadiuméénkeer

pertweejaar.Decontroleszijnmedischgeziennietnoodzakelijk,maar

wordenwelgedaanomeventuelenieuwontstaneproblemenzoalseen

verhoogdebloeddrukvroegtijdigophetspoortekomen.

Dekansdateennierdonorindetoekomstzelfeennieraandoeningkrijgt,

neemtmetdonatieniettoe.Hetisechterwelzodatalseendonoreen

nieraandoeningkrijgt,denierfunctiesnellerachteruitkangaandoorgemis

aanreservecapaciteit.Sinds2011bestaatereenregelingdatdonoren

dienierproblemenontwikkelen,waarbijdeverwachtingisdatzij

dialyseafhankelijkworden,voorrangkrijgenopdewachtlijstvooreennier

vaneenoverledendonor.

17

Evaluatiegesprek

Driemaandennahetbeëindigenvandetransplantatieprocedureheeftu

tijdenshetbezoekaandetransplantatiecoördinatoreenevaluatiegesprek.

Indatgesprekwordtmetuteruggekekennaarhetverloopvandegehele

donatieprocedure.Opmerkingenvanuwkanthelpenomhetbeleidbijte

stellenenwordendooronsgewaardeerd.Indienuhetwenst,kanernog

eenafspraakgemaaktwordenbijdemedisch-maatschappelijkwerker.

Bijdemaatschappelijkwerkerkuntutevensuwreiskostendeclaraties

indienen.

18

| De beslissing en de praktische consequenties

Psychologische factoren

Belangrijkerdanuwmedischegeschiktheidisallereerstdevraagofuécht

eennierwiltdoneren.Hetkanveeluitmakenaanwieudoneert.Alsouder

bijvoorbeeldgeeftmendoorgaansmakkelijkeraankinderen,dandatmen

vanhenontvangt.Demeestemensennemenhetbesluitomeennierte

willendonerenineersteinstantiezelf.

‘Ikliepaleentijdlangrondmethetideeommijnnieraanmijnzuste

geven,dochhebvoormijzelfhetbesluitgenomennadatikeroptvmeer

overgezienengehoordhadendevoorlichtingsavondover

niertransplantatiesinhetziekenhuiswaarmijnzusdialyseerthad

bijgewoond.’(relatietotontvanger:zus)

Soms wordt de beslissing om te doneren in groepsverband genomen.

‘Debeslissingomtedonereniseigenlijkgenomenopdeverjaardagvan

mijnoudstebroer.Hijvroegaanallebroersenzusters–wezijnmetzijn

zevenen–omonsalsgroepaantemeldenentebekijkenwiehetbeste

vanonseennieraanonzevaderzoukunnenafstaan.Ikhadertotdantoe

nietovernagedachtenhebtoendieavondookgeenneegezegd.

Ditterwijlikernietvanovertuigdwasdatikdatnuzograagwilde.Ikhad

weleensoverdemogelijkheidvandonatienagedacht,maarnooitserieus.

Eneerlijkgezegdhoopteikdieavondook,datikhetnietzouworden.

Mijneigenbeslissingomtedonerenispaslatergekomen,nahet

voorlichtingsgesprekmeteenartsinhettransplantatiecentrum.’(relatie

totontvanger:kinderen)

Hetisvooronsvanbelangtewetendatuuwbeslissinginallevrijheid

heeftgenomenennietonderdrukvananderen.Belangrijkonderdeelvan

debeslissingomtedonerenishetwaarom,ofweluwmotief.

Alhoewelmenmeestalaangeefteendonatietewillendoenvoordeander,

kunnen–enmogen–ookeigenbelangenhierineenrolspelen.

19

‘Ikgabinnenkortmetpensioen.Mijnvrouwenikhaddenplannenomte

gaanreizen.Dieplannenstaanminofmeeronderdruknumijnvrouw

vierkeerperdagmoetdialyserenenzoergmoeis.Alshaarlevenna

eentransplantatieaankwaliteitwintenzijbijvoorbeeldweerzoukunnen

reizen,doeikdaarookmijnvoordeelmee.’(relatietotontvanger:

echtgenoot)

Debeslissingomuwniertedonerenheeftnietalleengevolgenvooruen

voordeontvanger,maarookvooruwsocialeomgeving.Hettransplantatie-

teamwildanooknietalleenvanuwetenofuuwbesluitmetdeontvanger

heeftbesprokenenofhijofzijuwaanbodaccepteert,maarookofuuw

directesocialeomgevingvanuwplannenopdehoogteheeftgesteld.

Watbetreftdeontvangerblijktindepraktijkregelmatigdathetaanvaarden

vaneenniermoeilijkerisdanhetaanbieden.Somszijnmeerdere

gesprekkennodigomdeontvangertelatenwennenaanhetaccepteren

vaneendonornier.Hettransplantatieteamwilookgraagwetenwatuw

directesocialeomgevingervanvindt.Steldatudoneertaanuwmoeder

enubentgehuwd,zijnuwpartneren/ofkinderenhetermeeeens?

Steunenzijuinuwbesluitofhebbenzijbedenkingenenhoezwaar

wegendievooru?

Debedoelingisdatnaeentransplantatiezoweldonoralsontvangerhun

eigenlevenweeropkunnenpakken.Ditzonderdatdegiftvandenier

aanleidinggeefttoteengroteafhankelijkheiden/ofirritatietussenu

beiden.

Daaromwordtuverzochtookdevolgendevragenonderdeloepnemen.

• Hoedenktuoverdeeigenverantwoordelijkheidvandeontvangerten

aanzienvanzijngezondheidenbehandeling?Alsallesgoedgaat,geeft

udeontvangermetuwdonorniereenkansopeenbeterekwaliteit

vanleven.Maarhijmoetwelmedicijnenblijveninnemenomafstoting

tegentegaan.Vindtuhetalsdonorvanbelangomtewetendatde

ontvangerzorgvuldigmetdenieromgaatentrouwdemedicatie

inneemt,ofspeeltdatvoorugeenrol?

20

• Eennieuwenieris,hoemenhetookbekijkt,eengrootgeschenk.Hoe

gaatuommetdedankbaarheidvandeander,zonderdatditnegatieve

gevolgenheeftvooruwrelatienadedonatie?

• Bijdebeslissingomeentransplantatiedoortelatengaan,spelenvele

factoreneenrolenhettransplantatieteamgaatnietoverde

spreekwoordelijkeéénnachtijs.Hoegoedafgewogendatbesluitook

magzijnenhoegrootdekansvanslagenvandetransplantatieookis,

somsgebeurthetdatdeniernakortetijdwordtafgestoten.Speeltof

speeldedatvoorueenrolindebesluitvormingomtedoneren?

• Watvakergebeurt,isdatdetransplantatieprocedurevoortijdigofzelfs

ophetlaatstemomentmoetwordenbeëindigd.Hetisbelangrijkom

tewetendathieraannietalleenlichamelijkeoorzakentengrondslag

hoeventeliggen.Ualsdonorkuntookbesluitendatuhetafstaanvan

eenniertochnietaankunt.Uitervaringisgeblekendatwanneerde

procedureineenlaatstadiumbeëindigdmoetworden,dittotgrote

teleurstellingkanleiden.Heeftunagedachthoeumetdergelijke

emotiesomgaat?

Maatschappelijke en financiële zaken

Indevoorbereidingsfasevandetransplantatiewordtookaandacht

besteedaaneenaantalmaatschappelijkeenfinanciëlezaken.Demedisch-

maatschappelijkwerkergeeftuinformatieovereenaantalvoorzieningen

enregelingenmetbetrekkingtotuwwerkenfinanciën,voorennaeen

donatie.Ookbegeleidthijubijeventueleproblemenenkanhijbemiddelen

bijhetaanvragenenverkrijgenvannoodzakelijkevoorzieningen,zoals

thuiszorg,wanneerunadeoperatiegeenmantelzorgheeft.Uitgangspunt

vaneennierdonatieisdatualsdonorgeenhogekostenenfinanciële

nadelenzultondervinden.Veelkostendieumoetmaken,kunnenworden

vergoed.

Allemedischekostenmetbetrekkingtotdevoorbereidendeonderzoeken,

opname,operatieennacontrole,evenalseventueleonderzoekenineen

anderziekenhuis,metbetrekkingtotdeniertransplantatie,worden

betaalddoordezorgverzekeraarvandeontvanger.Ditisookhetgeval

wanneerdetransplantatienietdoorblijkttekunnengaan.

21

Totdriemaandennadetransplantatiewordendekostenvergoed.

Nadetransplantatieblijftuéénkeerperjaarendaarnaéénkeerpertwee

jaarondercontrole.Dekostenvoordezecontrolewordengedeclareerd

bijuweigenziektekostenverzekering.Dezekostenvallennietbinnenuw

eigenrisico.

Naeennierdonatieheeftutijdnodigomteherstellenenzultuenigetijd

nietkunnenwerken.

Wanneeruuwwerkweerzultkunnenhervattenhangtafvandeaardvan

uwwerkenuwpersoonlijkherstel.Erbestaandevolgenderegelingen:

U bent in loondienst

Uwwerkgeverisverplichtgedurendedeopnameenherstelperiodeuw

loonkostendoortebetalen.Uhebtdus,vanuitdeZiektewet,rechtop

uitbetalingvanuwvolledigeloon.

Uwwerkgeverkanuwbrutosalaris(toteenmaximumdagloon)volledig

vergoedkrijgenviahetUWV(UitkeringsinstituutWerknemers

Verzekeringen).DitisgeregeldindeWetopdeorgaandonatie.

Uwwerkgeverdientudaartoetijdig,datwilzeggenuiterlijkzesweken

voordetransplantatie,‘arbeidsongeschikt’temeldenbijhetUWVinhet

kadervandezogenaamde‘Vangnetregeling’.

U werkt als zelfstandige zonder personeel (ZZP)

Voorzelfstandigenligtdeloondervinggecompliceerder.Nietelkezelf-

standigeheeftzichverzekerdtegenloondervingdoorziekteenalsdat

welhetgevalis,iservaaksprakevaneeneigenrisico.Ukunteenberoep

doenopdezogenaamde‘Subsidieregelingdonatiebijleven’diein

opdrachtvanhetMinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSportwordt

uitgevoerddoordeNederlandseTransplantatieStichting.Dezevergoeding

wegensloondervingkanpasnádetransplantatiewordenaangevraagd,

wanneerbekendisopwelkedatumuuwwerkweerzulthervatten.

Ditbetekentdatuuzelfindeperiodevanherstelfinancieelmoetkunnen

onderhouden.Eenvergoedingwordtpasachterafverstrekt.

22

Hetaanvraagformulier‘Subsidieregelingdonatiebijleven’isverkrijgbaar

bijdemedisch-maatschappelijkwerker,tezamenmeteenbriefwaarinde

regelingenenvergoedingsmogelijkhedenstaanbeschreven.

Complicatieverzekering

Alsgevolgvandetransplantatiekunnenermedischecomplicaties

ontstaan.Isditonverhoopthetgevalinuwsituatieenheeftditfinanciële

consequenties,dankuntueenberoepdoenopdeaansprakelijkheids-

verzekeringvanVUmc.Mochtdezegeendekkingbieden,dankunteen

beroepdoenopeenspeciaalhiervoorinhetlevengeroepencomplicatie-

verzekering.BijhetindienenvaneenclaimkandeNierstichtingu

behulpzaamzijn.

Andere praktische zaken

Eenoperatieheeftnietalleengevolgenvooruwwerk,maarvaakookvoor

desituatiethuis.Wieneemtuwtakenthuiswaargedurendedetijddatu

bentopgenomen?Kandatineigenkringgeregeldworden?Zoniet,iser

danprofessioneleondersteuningnodig?Komtuvanverenwiluw

familiekortvoorennadetransplantatieindebuurtovernachten,dankan

datinhetGastenverblijfvanVUmc.Hettelefoonnummervoorinlichtingen

enreserveringvindtuachterindezebrochure.Ukuntookdefolder

‘Gastenverblijf’downloadenvandewebsitewww.VUmc.nlofhieromvragen

bijdearts,verpleegkundigeofmedisch-maatschappelijkwerker.

Als(potentiële)donormoetudaarnaastvaakreiskostenmakeninhet

kadervandevoorbereidingopdetransplantatie.Dezewordenmeestal

vergoeddoordezorgverzekeraarvandeontvanger.Hetisdaarom

belangrijkdatuallebetalingsbewijzen,nota’s,benzinebonnen,treinkaartjes

endergelijkebewaart,tezamenmetdeafsprakenkaartwaaropdedata

vanhetziekenhuisbezoekstaanvermeld.Vooranderegemaaktekosten

ontvangtueenmaligeenvastgesteldevergoedingvan€340.

23

| Tot slot

Hopelijkhebtumetdezeinformatieduidelijkheidgekregenoverde

complexeprocedurerondhetdonorschap.Wijalstransplantatieteam

vanVUmcwillennogmaalsbenadrukkendatuteallentijdede

donorprocedureomwatvoorredendanookkuntstopzetten.Hetisvan

grootbelangdatualsdonorvrijwillig,goedgemotiveerdenbewusteen

nierafstaat.Devoortgangvandeprocedurewordtbepaalddooruw

initiatief.Devoorbereidingsprocedureduurtongeveerdrietotvier

maanden.Ditiseengemiddeldeenmoetdusnietaltestriktworden

gehanteerd.AlsdeontvangeropdewachtlijstvanEurotransplantstaat,

blijfthijofzijinprincipegedurendedehelevoorbereidingsperiodeopdie

wachtlijststaan.Hetkanvoorkomendatvanuwaanbodwordtafgezienin

verbandmeteenaanbodvanEurotransplant.Indatgevalbespaartditu

eenoperatie.Daaromwordtineendergelijkgevalinprincipedevoorkeur

gegevenaaneennierviaEurotransplant.

InVUmcvindtveelwetenschappelijkonderzoekplaats.Hetismogelijk

datugedurendehetdonatietrajectgevraagdwordtofuaanéénof

meerderewetenschappelijkeonderzoekenwiltmeewerken.Ukrijgtzowel

mondelingalsschriftelijkinformatieoverhetonderzoek.Ubentaltijd

geheelvrijinuwbeslissingofuaanonderzoekwiltmeewerken.Ditis

nooitvaninvloedopdebehandeling.

Mochtunaaraanleidingvandezeinformatienogvragenhebbenofwiltu

afsprakenmakenvoordeverdereprocedure,dankuntudaarmeeterecht

bijdebijdetransplantatiecoördinator.

24

| Bijlage

1. Cross-over niertransplantatie

Begin2000iseenstartgemaaktmetvoorbereidingenvooreen‘cross-

over’niertransplantatieprogramma.Bijdezevormvandonatiezijnniet

tweemaarviermensenbetrokken,namelijktweedonorenentwee

ontvangers,waarbijerophetzelfdemomentkruislingswordtgedoneerd.

Erwordthierbijgekekenwelkedonoraanwelkeontvangerkangevenen

andersomwelkeontvangervanwelkedonorkanontvangen.Wanneereen

donorvanpaarAkandonerenaandeontvangervanpaarBendedonor

vanpaarBookkandonerenaandeontvangervanpaarAiseenmatch

ontstaan.Wehebbendanvoortweeontvangerstweegeschiktedonoren

gevonden.Absolutevoorwaardeisdatertussentweemenseneensociale

en/ofemotionelerelatiebestaatendatfinanciëleoverwegingengeenrol

spelen.

Zie figuur 1.

Donor

Patiënt

Donor

Patiënt

25

Hetkanookgebeurendateencross-overplaatsvindtmetdrieofvier

koppels.

Voorhetcross-overprogrammakomenmenseninaanmerkingdienietvia

deregulierewegaaneendierbarekunnendoneren.Belangrijksteredenen

hiervoorzijn:

-Eenhoogpercentageantistoffenbijdeontvangerwaardoorde

kruisproevenpositiefzijn.Oorzakenvandevormingvanantistoffen

kunnenzijn:

•zwangerschap(pen)

•bloedtransfusie(s)

•eerderetransplantatie(s)

- Bloedgroepincompatibiliteit(bloedgroependienietbijelkaarpassen)

Wanneerdebloedgroepennietbijelkaarpassen,ontstaatereenprobleem,

aangeziennietallebloedgroepenelkaarverdragen.Eerderindeze

brochurevindtumeerinformatieover(in)compatibiliteitvanbloedgroepen.

Hetcross-overprogrammaisinhetlevengeroepenvoorpatiëntendiein

debovengenoemdecategorieënvallen.Zijkrijgenhiermeeeenextrakans

opeennieuwenier.Depatiëntenmeteenhoogpercentageantistoffen

vormenhierbijhetgrootsteprobleem.Omhetprogrammaeenzogroot

mogelijkekansvanslagentegevenhebbenalletransplantatiecentra

beslotenhiervaneenlandelijkprogrammatemaken,datinmiddels

succesvolverloopt.Alleennierpatiëntendievolgensdegeldenderegels

medischzijngoedgekeurdkomeninaanmerkingvoorcross-over

transplantatie.

Algemene regels

Nierpatiëntenenhundonordieinaanmerkingwillenkomenvooreen

cross-overprocedurekrijgenineersteinstantieeenafspraakbijde

transplantatiecoördinatorvanhettransplantatiecentrumwaartoede

ontvangerbehoort.Allevoor-eneventuelenadelenvandezeprocedure

zullenuitvoerigwordenbesproken.Naditgesprekwordteenbedenktijd

aangeboden.Dedonorkanerookvoorkiezendirecthetkeuringstraject

integaan.Dekeuringwijktnietafvandekeuringdiealleanderedonoren

26

ondergaanendiebeschrevenisinheteerstedeelvandezevoorlichtings-

brochure.Ookvindtzoalsgebruikelijkeengesprekmetdemedisch-

maatschappelijkwerkerplaats.Inditgevalwordtuitgebreidstilgestaan

bijdeeventueleextrabelastingdiedezeproceduremetzichmeebrengt.

Nadatdedonorvolledigisgoedgekeurdendeontvangerzoveris

voorbereiddathij/zijzijnofhaartransplantatiekanondergaan,zalvan

beidentweemaalbloedwordenafgenomenvoordetypering.Inditgeval

vindtergeenkruisproefplaats.Opdezewijzeontstaatereenlandelijke

poolvandonorenenontvangersdieklaarzijnvoordeprocedure.

Debedoelingisdatvierkeerperjaarbinnendebestaandepoolvandat

momentgekekenwordtofergelijkwaardigeuitwisselingtussenparen

mogelijkis.Wanneertweeofmeerderegoedecombinatiesgevonden

zijn,wordendebetrokkenendoorheteigencentrumopdehoogte

gesteld.Afspraakisdatbijhetvindenvantweegelijkwaardigeparende

ontvangersopNT(niettransplantabel)opdeEurotransplant-wachtlijst

wordengeplaatstendatdeoperatiesbinnentweemaandenmoeten

plaatsvinden.Wanneervooreenofmeerdereparengeenmogelijkheden

wordengevonden,doenzijautomatischmeeaandevolgenderonde.

Onkosten

Dezorgverzekeraarvandeoorspronkelijkeontvangerzalalleonkosten

dragen,inclusiefdeoperatieenziekenhuisopnamevandeindirecte

donor.Decontactenmetdefinanciëleadministratiesindeziekenhuizen

zullendoorhetbetrokkentransplantatiecentrumwordengelegd.

De operatie

Deontvangerwordtaltijdgetransplanteerdinzijneigentransplantatie-

centrum.Dedonormoetafreizennaarhetcentrumwaarzijn/haarnier

zalwordengetransplanteerd.Ditiseenextrabelastingdiebijdenormale

procedurenietspeelt.Voordatdeoperatieplaatsvindt,wordtdedonor

geziendoordechirurgendenefroloogvanhetcentrumwaarzijnof

haaroperatiegaatplaatsvinden.Hetcentrumwaardekeuringheeft

plaatsgevonden,zorgtervoordatallegegevensinhetdesbetreffende

centrumaanwezigzijnophetmomentdatdedonorwordtgezien.

Dechirurgendenefroloogvanhetcentrumwaardeoperatieuiteindelijk

27

gaatplaatsvinden,zijnvanafdatmomentverantwoordelijkvoordedonor.

Dithoudtindatinsommigegevallenextraonderzoekgewenstis.

Wanneerdedagvanoperatieisaangebroken,isdeafspraakdatbeide

operatiestegelijkertijdstartenendatkorthiervoornogevencontact

wordtgelegdtussendebetrokkenchirurgenvanbeidecentra.

Deopnameduurvoordedonorzalvariërenvandrietotvijfdagen,

afhankelijkvandeoperatietechniekdieinhetbetrokkencentrum

wordtgehanteerd.Dedonorzalzijnoorspronkelijkeontvangerkunnen

ontmoetennaontslaguithetziekenhuis.

Anonimiteit

Afspraakisdatgetrachtwordtdeanonimiteitvandonorenenontvangers

altijdtewaarborgen,alsdatdoorallebetrokkenenwordtverzocht.

Nacontrole

Nadeoperatiezaldedonoréénkeerdoordechirurgende

transplantatiecoördinatorwordengezieninhetziekenhuiswaarde

operatieheeftplaatsgevonden.Vervolgensvalthij/zijterugopde

geldenderegelsvanzijn/haaroorspronkelijkecentrum.

28

2. Niertransplantatie door de bloedgroep heen (bloedgroep ABO incompatibele niertransplantatie)

Wanneerbloedgroepvanpatiëntendonornietbijelkaarpassenencross-

overgeenmogelijkheidbiedt,ishetsindsenigetijdmogelijkomin

sommigegevallentocheenrechtstreeksetransplantatieuittevoeren.

Voorafgaandaandetransplantatiezalerdaneenintensievebehandeling

plaatsvinden.Hierbijwordenmeteenspeciaalfilterdebloedgroep-

antistoffenuithetbloedvandepatiëntverwijderd.Daarnaastkrijgtde

patiëntvoordetransplantatiemedicijnenomvormingvannieuwe

antistoffentegentegaan.Dedonorhoeftgeenspecialebehandelingte

ondergaan.Dezebehandelingwordtineenaantaltransplantatiecentrain

Nederlandtoegepast.Wanneerdenefroloogoftransplantatiecoördinator

denktdatuhiervoorinaanmerkingkomt,krijgtuhieruitvoerige

informatieover.

29

| Belangrijke telefoonnummers

Afsprakennummer Niercentrum (020)4441122

opwerkdagenvan8.30uurtot16.30uur

locatieinziekenhuisafdeling0noord

Verpleegafdeling nefrologie/vaatchirurgie (020)4442240

locatie4B

Secretariaat nefrologie (020)4442673

opwerkdagenvan8.30uurtot16.00uur

Transplantatiecoördinator (020)4444444

CarlaSchrauwers,vragennaartracer7471

Medisch-maatschappelijk werkers

Gert-JanHersbachofManonMeijer (020)4443120

vragennaartracer6844 of(020)4444444

Internist-nefrologen

dr.S.A.Nurmohamedofdr.F.J.vanIttersum (020)4442673

Transplantatiechirurgen

dr.A.Hoksbergenofdrs.J.Nederhoed (020)4444513

Gastenverblijf (020)4440555

30

| Relevante websites

www.nvn.nl

www.nierstichting.nl

www.nierdonorenvereniging.nl

www.eurotransplant.nl

www.donatiebijleven.nl

www.donorvoorlichting.nl

www.esot.org

www.transplantatiestichting.nl

www.vumc.nl/afdelingen/nefrologie/4579507

Uitgave

VUmedischcentrum©

Postbus7057

1007MBAmsterdam

Telefoon(020)4444444

Vormgeving:HuisdrukkerijVUmc

Fotografie:Digidaan

VUmedischcentrum®

december2015

www.VUmc.nl

109008