Straks houdt de boer het nog voor gezienBoeren zijn geen partijmeer voor supermarktenen verwerkers van hunproducten. Straksstoppen ze en zijn weovergeleverd aan enkelegrote investeerders, zegtDick Veerman.

Zes inkooporganisaties vansupermarkten bepalenvoor 70 procent wat onsland thuis eet. 75 duizendboeren, ongeveer 6.000

verwerkers en 1.500 handelsorga-nisaties moeten door hun fuik ometenswaar te kunnen verkopenaan 16,5 miljoen mensen in Neder-land. In andere ontwikkelde lan-den is het niet anders. Dat heeftconsequenties.

Een handjevol inkopers kan kie-zen uit duizenden boeren die alle-maal dezelfde tomaten, varkens,aardbeien, aardappelen en kom-kommers verkopen. Onze openmarkten maken hun keuze nogruimer. Dus als paprika’s, kom-kommers en tomaten uit hetSpaanse Almeria goedkoper zijn,dan laten ze die uit ons eigen West-land liggen. Van daarginds zijn zevaak goedkoper, ondanks een reis-je van 2.000 kilometer en vracht-wagens die 1 liter diesel op iedere 3van die kilometers verstoken.

Dit voorjaar klaagden aardbei-entelers over de waterige en zureSpaanse aardbeien die onze supersverkochten voordat hun Holland-se daar lagen. Hebben Spanjaar-den dan alleen van die waterigezure? Welnee, maar die kwaliteitvonden de inkopers goed genoeg.De consument wil een aardbei, dushij moet niet zeuren.

Verwerkers maken van boeren-producten als rogge, aardbeien,kippen, varkens, melk, groentenen fruit de kant-en-klare produc-ten die we thuis eten. Uit hun fa-brieken komen brood, boter, jam,gebraden kippen, kazen, vlees-waar, gesneden groenten, kom-kommersalade, chips, beschuiten,snelklaar aardappelpartjes, crac-kers, vruchtensappen, limonadesen nog veel meer. Behalve hethandjevol wereldwijd opererendeeetfabrieken voor lang houdbarespullen als Unilever, Procter &Gamble, Nestlé, Sara Lee en Dano-ne, zitten de verwerkers in hetzelf-de schuitje als de boeren. Omdatze altijd meer dan genoeg concur-renten hebben die hetzelfde kun-nen maken als zij, spelen inkopershen tegen elkaar uit.

Zelfs met de grootste A-merkenlukt hun dat. Afgelopen jaar ruzie-den de Belgische super Delhaizemet Unilever en onze eigen AlbertHeijn met Vrumona (Heineken)over hun inkoopprijzen. Hoe ditsoort gevechten is opgelost, wordtnooit bekendgemaakt, al weet ie-dere supermarktkenner dat ze inhet nadeel van de merkfabrikantuitvallen. Over Vrumona wordt ge-fluisterd dat het 20 procent vanzijn omzet zou verliezen als hetniet bij AH op het schap was terug-gekeerd. Daarom wint de super.Hij heeft de winkels en de klantenen weet dat consumenten trouwerzijn aan een winkel dan aan hetmerk van een leverancier. Als hijmaar voldoende vertrouwde spul-len op het schap houdt, kan hij omde beurt zelfs de allergrootste leve-

ranciers de duimschroeven aan-draaien.

Je zou denken dat eten er steedsgoedkoper van wordt. Een hele ge-braden kip in de aanbieding kostminder dan een zak kattengrit.Gratis in de natuur getapt mine-raalwater kost meer dan een pakmelk.

Maar kijk even verder, want jeblijkt duur uit als je weet hoe deprijs is opgebouwd. Voor een kilouien krijgt een boer nauwelijks2 cent. Ook al is dat het gevolg vanoveraanbod, bij de super liggen zenog steeds voor 89 cent. Met netjeerom, dat wel. Een kilo varken le-vert de boer 1,45 euro op. Het totworst gedraaide restvlees van zegmaar 70 cent kost bij de super zo-maar 14,50 euro per kilo. Die koopthet in voor minder dan 3 euro – inonsjes gesneden, verpakt en ge-stickerd. Daar doet de slager dus alhet werk voor wat we ‘waardetoe -voeging’ noemen. Na de slager ge-beurt er niets meer met die pakjesworst. Niettemin betaal je er in desuper fors meer voor. Aan een ki-lootje trostomaten hoeft alleenmaar een bakje te worden toege-voegd. Die kilo verlaat de kas op ditmoment voor 15 cent. Bij de superbetaal je een euro of 3. Daar zit een

factor 20 tussen. Een koker Pring-les van 165 gram kost 1,99 euro. Deaardappelpulp waarvan ze van ge-maakt zijn, kost een cent of 2. Zitdaar een waardetoevoeging tus-sen van een factor 100?

Boeren verkopen onder hunkostprijs. Hun verwerkers wordenkort gehouden. De supers bepalenhet spel. Dat is het onbedoelde,maar logische effect van drie facto-ren:n het voedselbeleid dat westerseoverheden na de Tweede Wereld-oorlog hebben gevoerd.n de manier waarop supermark-ten hun winkels runnen.n het ontstaan van multinationa-le giganten als gevolg van de sindsdecennia uiterst competitievemarkt voor etenswaren.

Om de economie aan te jagen,moest eten goedkoop worden, zo-dat mensen geld overhielden omte besteden aan kleren, auto’s en aldat andere waar we inmiddels aangewend zijn. Met subsidies en be-schermingsmaatregelen kwameen beleid tot stand dat ervoorzorgde dat te veel boeren te veelvan hetzelfde produceerden.

De subsidies worden inmiddelsafgebouwd, maar de boeren enhun niet-multinationale verwer-

kers zitten met de gebakken pe-ren. Het probleem is dat hun eind-afnemers oneindig veel groter zijngeworden dan zijzelf en ze elkaarmoeten beconcurreren. Om meete kunnen, moeten ze van hunbanken groter en dus goedkoperworden dan hun collega’s. De su-pers zal het een zorg zijn, want zeweten dat er altijd duizenden boe-ren zullen blijven. In Europa zul-len de ruim tachtig inkooporgani-saties van supers fuseren of sa -menwerken om hun inkoop-macht verder te vergroten en hunleveranciers verder op achter-stand te zetten.

Supers denken niet in marge perproduct, maar in marge op je kas-sabon. Hun assortiment bestaatuit lokkers, basisspullen en marge-makers. Bier, koffie, wc-papier enwaspoeder en ander houdbaarmet een merk erop worden in dereclame vaak onder de kostprijsverkocht. Dat verlies wordt terug-gehaald op andere delen van hetassortiment, met name op groen-ten en fruit, brood, kaas en vlees-waar. Precies de producten dus diehet dichtst staan bij de boer endiens kleinere verwerkers. Dewinst die de boereneconomie toe-komt, bloedt weg naar andere ca-

tegorieën. Daar zit het drama.Net als in elektronica en auto’s

zijn er in voeding een paar grotemondiale producenten komen bo-vendrijven. Ze maken hun etens-waren in één fabriek voor de helewereld, waardoor de kosten zo laagzijn dat ze zelfs opwegen tegen dekostbare logistiek die dat met zichmeebrengt. Maar ook zij hebbenlast van de lage en zelfs negatievemarge die de supers op hun pro-ducten maken. Daarom moeten zekosten besparen of winstmakers

ontwikkelen die niets kosten, zoalsPringles. Het is niet zo gek dat westeeds dikker worden, want recla-memakers moeten ervoor zorgendat we van zulke producten flinkdooreten. Desnoods voorzien zedie van de claim dat ze gezonderzijn dan hun ongezondere varian-ten, zoals Vrumona deed met z’nVitaminwater, een gesuikerde vari-ant van Sourcy mineraalwater. Wienog niet begrepen had waaromproducten tegenwoordig gezond-heidsclaims hebben, begrijpt hetnu.

Moeten we het nu gaan hebbenover die zielige boer, de ons belaze-rende voedingsindustrie en diekwaaie super? Nee. Zo heeft hetspel zich nou eenmaal ontwikkeld.We moeten nadenken over de ge-volgen van het feit dat onze boerengeen partij meer zijn voor huneindafnemers. Ook niet als ze con-solideren en tien of zelfs vijftigmaal zo groot worden als nu. Devraag moet gesteld worden hoelang boeren nog doorgaan metboeren als ze doorkrijgen dat ze degewenste goedkoopte niet meerkunnen bijbenen en er heel ande-re ontwikkelingen gaande zijn.

Toen afgelopen winter naar bui-ten kwam dat Daewoo Logistics

letterlijk de helft van Madagaskarwilde overnemen voor landbouw-doeleinden, werd tevens bekenddat in korte tijd 8 miljoen hectarelandbouwgrond in Afrika, Zuid-Amerika, de Oekraïne, Rusland enAustralië is opgekocht door enkeleArabische, Chinese en Zuid-Kore-aanse investeerders. Dat is een ge-bied dat 2,3 maal zo groot is als Ne-derland en 4,2 keer zo groot als onslandbouwareaal. Het is waar-schijnlijk dat het om nog aanmer-kelijk meer gaat. Dat is nog eensconsolideren! Dergelijke inves-teerders kunnen zorgen voor on-gehoorde volumes in gewassen endieren voor vleesproductie waarde boer zoals wij die kennen nietmeer tegenop kan. Het kan ertoeleiden dat onze boeren ophoudenmet produceren, zoals ook descheepsbouw en zware metaalin-dustrie uit ons land verdwenen.

Is dat erg? Ja, want als we zijnwat we eten en weten hoe dat ren-dabel wordt gemaakt, dan kunnenwe maar beter niet alles in handenvan een paar investeerders leggen.Daar moeten we het over hebbenvoor het per ongeluk al zover is.

Dick Veerman is oprichter vanFo o d l o g. n l .

Met 120 duizend runderen is Monfort Beef in Californië vermoedelijk het grootste rundveebedrijf ter wereld. Foto Getty Images

F O O D L O G. N L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Komende week start de 7-deligedebatserie ‘De toekomst van delandbouw en ons voedsel’, geor-ganiseerd door Biologica en hetCentrum voor Landbouw en Mili-eu. Het eerste debat vindt plaatsop 22 september in de Rode Hoedin Amsterdam onder leiding vanFelix Rottenberg. Volkskrant-le-zers kunnen voor 40 euro een pas-se-partout aanvragen voor alle ze-ven debatten, inclusief hapjes.Foodlog.nl verslaat de discussiemet de inleiders o n l i n e.

VK

19-09-09 katern 1 pagina 08