NEETT TEGENBDR55ELE.-=:::=.TWEE

DCMONSTRCCR MCC jaargang 6nummer 6 (febr. 1985)

TCGCN BORSSCLC TWCC

Op zaterdag S MAART

op hol DANIPLEIN 10 NlIDDE~"ll~'Q; w.c...J1or inlcrmatitfJ

aanvang 13.00 uur "OItG.0 " e2'S 2!HlJ- - - - - .,,-~

redakti onee1"Traurlq en toch ook weer niet alleenmaar treuri gil dat zou een aardi g mottozijn voor dit exemplaar van het LEKbul­leti n.Het treurige overheerst. Want dat wordtop de eerste plaats bepaald door de re­gering Lubbers/van Aardenne. Je moet na­tuurlijk voorzichtig zijn met daar schan­de van te spreken. Voor je het weet komje al niet meer in aanmerking voor lite­raire prijzen. Het zij zo.

we zullen toch werkelijk moeten vaststel­len dat de wijze waarop de zittende re­gering omgaat met de uitslag van de BMDieder Qevoel voor demokratie tart. Eenovertuigende meerderhei~van de Nederland­se bevolking heeft zich uitgesproken te­gen de bouw van nieuwe kerncentrales indit land. En de regering stelt voor zospoedig mogelijk met de bouw van tenmin­ste twee kerncentrales te beginnen.Een besluit kon het al met al nauwelijksgenoemd worden. Het is voorlopig meereen voorstel.Is eerst de bouw van kerncentrales-terecht- zaak van nationaal belang ver­klaard. Nu komt de regering op de proppenmet een standpunt dat geen standpunt is.we dachten -zo schijnen ze te zeggen-dat we niet zo erg rekening moeten houdenmet wat de bevolking in dit land vindten daarom moeten er toch maar tenminstetwee nieuwe kerncentrales komen. Maar welaten dat maar over aan de beleefdheidvan de elektriciteitsbedrijven en deprovincies.Zij het dat Borssele ons een zeer geschik­te plaats lijkt om er nog een bij te zet­ten.

Nou de Zeeuwen dachten inmiddels van niet.En dat is dan weer een verheugend feit.Natuurlijk veel aandacht voor deze zaak inde rest van dit blad.

Ook al wordt Borssele zo nadrukkelijk ge­noemd, is het nog niet zo waarschijnlijkdat de eerste nieuwe kerncentrale daarook werkelijk zal verrijzen. De Zeeuwenzullen er garant voor staan dat die vlie­ger niet op gaat.Er zal dus ijlings gezocht gaan wordennaar wat wel de beste plaats moet zijn.Zoals het er nu uitziet zou dat wel eensMoerdijk kunnen zijn.Met ex-premier Van Agt aan het hoofdlijkt de provincie Brabant zich zo onge­veer vrijwillig op te gaan werpen totnukleaire vuilnisbak van Nederland.In het eigen bolwerk van Van Agt -hetCOA- wordt er tegen gestribbeld. we spra­ken met Wim Haalboom van de Brabantsemilieufederatie. Hij maakt duidelijk datde mensen in Brabant nog niet echt staante trappelen om tot die heerlijkheid ver­heven te worden.

EINDE EN NIEUW BEGIN

Wat ook treurig is, dat is het feit datu hier (voorlopig?) het laatste nummervan het LEK-bulletin in handen hebt.Wat nog treuriger is: het is het laatstenummer van de jaargang 184 en het komtveel te laat. Onze ekskuses daarvoor.Maar er zijn wat dit betreft ook aanmer­kelijk vrolijker zaken te melden. Ditis het laatste nummer van het LEK-bul­letin, omdat besloten werd met ingang

2

van heden drie bladen, die ieder opeen eigen wijze banden hadden met de anti­kernenergiebeweging,te laten fuseren.Het gaat om: Onderstroom, Atoomalarm enhet LEK-bulletin. we kunnen dit zelfniet anders zien dan een zeer verheugen­de ontwikkeling.

Het nieuwe blad zal naar alle waarschijn­lijkheid "Splijtstofll gaan heten. En wewillen het van harte bij u aanbevelen.Dit nieuwe blad moet van de grond af wor­den opgezet. Er ligt voor demakers niet een dikke stapel geld tewachten. Daarom zal het ongetwijfeld zo

zijn dat u al met een van de eerste num­mers een akseptgirokaart zult ontvangen.We hopen hartelijk dat u die spoedig,getekend en wel, in zult zenden. U bentdan definitief abonnee van dit nieuweblad. En wij gaan samen op weg om hette gaan produceren.

Bij deze groet u dus de redaktie van hetLEK-bulletin en we hopen u spoedig weerte zien bij het verschijnen van het sa­menwerkingsblad, waar nu al hard aan ge­werkt wordt.

Hans Lourens

Moerdijk: vestigingsplaats?

Het leven staat behoorlijk op de tocht in"ons Brabantse landII. Achtenveertigkruisraketten werden al min of meer offi­cieel beloofd. Bij Moerdijk ligt een gi­gantisch industrie-terrein zo goed alsbraak. Een schade post van 200 miljoengulden. Als je dan toch aan nieuwe kern­centrales denkt. waarom niet daar? Enals je denkt aan opslag van radio-aktiefafval, waarom ook niet daar? Dat schijntzo ongeveer de gedachte-gang van Brabantseerste burger Dries van Agt. Heel wat an­dere burgers zijn nogal verontrust doorzoln manier van denken. We praten daar­over met Wim Haalboom van de BrabantseMi lieufederatie.

-

EEN NUKLEAIRE VUILNISBAK

"We kunnen wel zeggen dat de mensen hierin Brabant zo langzamerhand aardig in be­weging komen. Maar wat wil je, als jealles op een rijtje zet moet je toch kon­stateren dat we aardig op weg zijn naarhet moment dat Brabant de nukleaire vuil­nisbak van Nederland wordt." Wim Haalboom,funktionaris bij de Brabantse Milieufede­ratie is aan het woord. En hij wil onsnog wel meer vertellen over wat er gebeurtin Brabant.

"We hebben hier het Brabants Platform te­gen kernenergie opgericht. Dat is eenbreed gezelschap: politieke partijen,diverse maatschappelijke groeperingen,vakbonden zijn vertegenwoordigd. Ook deBrabantse Milieu Federatie (BMF) heeftzich aangesloten. Vanuit het Brabantsplatform wordt ook deelgenomen aan het

3

landelijke platform tegen kernenergie(LPTK)II

"Bij de aktiviteiten die we ontplooienonderscheiden we vier elementen:a. Informeren van het publiekb. Ondersteuning van plaatselijke akti­

vi teitenc. Politieke druk uitoefenend. Werken aan een Brabants alternatief

voor een mogelijke kerncentrale. //

ZWALUWEN TEGEN KERNENERGIE

IIWat dat eerste betreft -de informatieaan het publiek- wordt door veel plaat­selijke groepen gewerkt aan het opzettenvan informatie anvonden. In Breda hebbenwe zoiets een tijdje geleden al gehad.Onlangs was er loln avond voor Lage enHoge Zwaluwen. Daar opereert de groep"Zwal uwen tegen kernenergie". In de ge-

meenten rond de Moerdijk zijn inmiddelszo'n stuk of vijf/zes groepen aktiefgeworden.

In Lage Zwaluwe werd overigens het eersteinitiatief voor de informatieavond geno­men door de plaatselijke afdeling van dePvdA. Kern van de avond was dat Brabantsepolitici met elkaar de diskussie aangin­gen over de energieproblematiek in deregio. De mogelijke komst van een kerncen­trale naar Moerdijk. speelde daarbij na­tuurlijk een belangrijke rol. Aan het de­~at werd deelgenomen door een plaatselijkPvdA politikus en verder Statenleden vanCDA. VVD en PSP. De burgemeester leiddede diskussie en goede banen. Zo'n goeiehonderd mensen hoorden toe en steldensoms ook vragen. Die mensen kunnen erstraks met hun neus bovenop zitten alsWinsemius komt. om over het afval te pra­ten. 11

11Aardi gil, vertelt Haalboom verder. "wasdat alle politici het over één ding eenswaren: het heeft geen zin de financiëlepositie van Moerdijk (200 miljoen guldenrood) mee te laten tellen bij de keuzevan Moerdijk als mogelijke vestigings­plaats. De redenen daarvoor liepen uit­een. Rechts vindt dat die kerncentralete laat komt om de nijpende financiëleperikelen op te lossen. Links ziet erweinig in het ene gat met het andere tedichten: die kerncentrales moeten er ge­woon niet komen. Op Moerdijk niet en el­ders ook niet."

ONDERSTEUNING BIJ PKB

IIDe ondersteuning aan plaatselijke groe­pen zal zich in de komende tijd vooralrichten op de PKB's. Dat gaat dan om deprocedures rond de Planologische Kern Be­slissing die er moet komen alvorens totde bouw van een kerncentrale overgegaankan worden. Min of meer ingewikkelde amb-

4

tenarij. Je kunt niet van plaatselijkegroepen verwachten. dat die stuk voorstuk haarfijn uit gaan zoeken wat er alle­maal kan en niet kan in dat kader. Opzo'n punt kan het Platform voor ons eennuttige funktie hebben. Er als MilieuFederatie zullen we natuurlijk ons bestdoen daar een stevig steentje aan bij tedragen.

Verder moeten we proberen van hier endaar wat fondsen bij elkaar te slepen omplaatselijke groepen -waar dat nodig is­ook financiële steun te geven. 1I

POLITIEKE DRUK

Op het eerste gezicht lijken in Brabantde kaarten geschud. Het CDA heeft eenabsolute meerderheid in de ProvincialeStaten. Die meerderheid zal zich tochwillig voegen naar de 'ijzeren hand' vanhun topmanager Van Agt. Wat valt er nogte verwachten van politieke druk?

Haalboom heeft bij deze rechtlijnige lo­gika nog wel wat kanttekeningen te plaat­sen: "Pol t ttek is er meer in bewegingdan je zo op het eerste gezicht zou den­ken. Heel verrassend is bijvoorbeeld hetfeit dat één van de plaatselijke VVD-afde­lingen dichtbij Moerdijk zich vierkant te­gen kernenergie heeft uitgesproken. En ookin het CDA wordt hevig gediskussieerd overkernenergie in de plaatselijke afdelingen.Van één afdeling is al bekend dat die zichduidelijk tegen zal uitspreken. Verderspeelt overal de diskussie nog. Er is geenstaat op te maken. De diskussie wordt vanonderaf opgebouwd: plaatsen komen samen ineen regio. De gezamelijke regio's zullendan weer het provinciaal bestuur adviseren.

De sekretaris van één van de politiekewerkgroepen van het CDA is volop aan deslag gegaan. door een brief te schrijvenaan alle afdelingen. waarin vooral allevoordelen van kernenergie werden opgesomd.Over gevaren. risiko's en afvalproblematiekwas weinig terug te vinden.BMF heeft samen met de WED hier in Brabanttoen gok maar een brief gestuurd naar aldie afdelingen. Er stonden hier en daar watschrijnender passages in dan in die CDA­brief. Het lukt ons goed ook eens wat anderlicht op de zaak te werpen. De plaatselijkemensen worden hartelijk opgeroepen als afde­ling een eigen standpunt in te nemen. Alsje kijkt hoe hard er nu gepraat wordt, kunje konstateren dat die brief heel nuttig was.Al die CDA-ers zullen zeker niet moeiteloosja gaan zeggen tegen kernenrgie ll

•

DEMONSTRATIE

"In het kader van de politieke druk moet je ook de demostraties zien. Zo zijn we als Brabants Platform nu bezig met mensen op te trommelen om mee te doen aan de de­monstratie die op 9 maart in Middelburg gehouden wordt. Op afzienbare termijn zal er trouwens zeker ook hier in Brabant een demonstratie gehouden worden . 11

EEN ALTERNATIEF

Laatste in het rijtje van de Brabantse aktiviteiten was het werken aan een al­ternatief. Haalboom daarover:"Er wordt rekenwerk ge­daan. En dat is het vervolg van rekenwerk waar we al veel eerder mee begonnen waren . De twee oudste kolengestookte elektrici­teitscentrales, zullen nooit met een goed gereinigde uitstoot kunnen draaien. Dat gaat om 300 MW, dat was nog een betrekke­lijk klein probleem. Maar afgezien van de kerncentrale liggen er bij de PNEM (Prov. Noordbrabantse Elektri ei tei ts Maatschap­pij) ook nog plannen voor twee grote ko­lencentrales. En dat dan nog weer afge­zien van alle problemen die de nog vrij nieuwe Amercentrale (ook kolengestookt} oplevert. Het is geen geringe opdracht . Ons uit­gangspunt is: er kan nog steeds veel be­spaard worden, met warmte/krachtkoppeling bijvoorbeeld kan die besparing kracht bij­gezet worden, er liggen energiedragers voor de hand die nog onbenut blijven (water en biogas), we zullen vooral moe­ten zoeken in de richting van kleinscha­lig decentraal vermogen . ..

5

"Van de PNEM hebben we in dit verband weinig te verwachten . Die zijn er vooral op uit de eigen monopoliepositie te be­houden of te versterken . Ze doen weinig of niets om kleinschalige en milieu­vriendelijke projekten te ontwikkelen. Met name de grote centrales passen goed bij die monopolie-positie, vandaar dus. Voorlopig moeten we zelf maar met het rekenwerk doorgaan.

Maar er zijn ook andere ontwikkelingen, die zelfs de PNEM niet tegen kan houden . Shell Moerdijk heeft pas besloten over te gaan op warmte/krachtkoppeling voor het eigen bedrijf: De PNEM raakt op die manier een grote klant kwijt. En Shell is niet de enige. De PNEM is zo al aar­dig wat klanten kwijt geraakt en daar­door stukjes van zijn monopolie. De provincie doet weinig aan energie-be­leid. Dat laat ze voor een groot deel over aan de PNEM. Maar er is we 1 een pro­vinciaal Milieu Beleidsplan. Daar kun je dan weer lezen dat we met eigen plannen in goed gezelschap verkeren. In dat be­leidsplan wordt aangegeven dat toege­werkt moet worden naar energie opwekking uit duurzame bronnen. dat aktie onderno­men moet worden tegen de milieubezwaren die kleven aan grootschalige centrale produktie. Er zou bijvoorbeeld gewerkt moeten worden aan 100% ontzwaveling . En kernenergie wordt ongewenst genoemd. Nou. wat willen we nog meer? Dat beleids­plan is van september 1984. Maar het is natuurlijk wel de vraag hoe lang Van Agt nog goed zal vinden dat het erin staat . Wij zullen in ieder geval ons uiterste best doen op die lijn verder te werken:'

Hans Laurens

Die kerncentrales komen er

zomaar nietDe regering wil minstens twee kerncen­trales. Na maandenlange vertraging isdit de uitkomst van de smalle onmaat­schappelijke diskussie in het kabinet.Maar daarmee komen ze er nog niet. Hetverzet is breed, dat blijkt ook wel uitde kranten. Er moeten nog vele hobbels,bestuurlijk, politiek genomen worden. Ende komende verkiezingen kunnen de kansennog doen keren.In dit artikel eerst een weergave van deessentie van het besluit. Dan een verge.­lijking met de nota van de Bezinnings­groep. Vervolgens iets over de kansendat het regeringsbesluit werkelijkheidwordt. En over de stand van zàken in deanti-kernenergiebeweging.

VERDRAAIING VAN DE KONKLUSIES VAN DE BMeIn de kranten werd vrijwel uitsluitendaandacht besteed aan de pro-kernenergieopvattingen van deze regering. Het rege­dngsstandpunt 1s echter een kompleterereaktie op de Brede MaatschappelijkeDiskussie. Bij dit standpunt is namelijkhet IIrapport inzake de elektriciteits­voorziening in de jaren negentigIl ver­schenen, waarin bovendien nog over degrenzen van 2000 heen wordt gekeken tot2030.Het rapport begint met een verdraaiingvan de feiten van de BMD. De Stuurgroepkonkludeerde dat op korte termijnslechts ombouw van kolencentrales moestplaatsvinden en "een beslissing nu totuitbreiding van de toepassing van kern­energie in Nederland (.••• ) niet voor de

hand ll ligt. De regering haalt als te­genargument de mening van de AlgemeneEnergieraad aan, die vindt dat er weldegelijk op korte termijn beslissingenover nieuw vermogen moeten worden geno­men. Waarmee de Stuurgroep ongelijkkrijgt. Maar natuurlijk was de konklusievan de BMD niet dat de mensen nog evenwilden wachten met kernenergie, maar datze een andere kant op wilden. Van Aar­denne heeft voor radio en tv al meerma­len deze truc uitgehaald; de Stuurgroepzou slechts gekonkludeerd hebben dat be­slissingen over kernenergie nog wel evenkonden wachten, zei hij steeds.

6

Het rapport begint met een verdraaiingvan de feiten van de BMD. De Stuurgroepkonkludeerde ~at op korte termijnslechts ombouw van kolencentrales moestplaatsvinden en "een besliSSing nu totuitbreiding van de toepassing van kern­energie in Nederland (•••• ) niet voor dehand" ligt. De regering haalt als te­

genargument de mening van de AlgemeneEnergieraad aan, die vindt dat er weldegelijk op korte termijn beslissingenover nieuw vermogen moeten worden geno­men. Waarmee de Stuurgroep ongelijkkrijgt. Maar natuurlijk was de konklusievan de BMD niet dat de mensen nog evenwilden wachten met kernenergie, maar datze een andere kant op wilden. Van Aar­denne heeft voor radio en tv al meerma­len deze truc uitgehaald; de Stuurgroepzou slechts gekonk1udeerd hebben dat be­slissingen over kernenergie nog wel even'konden wachten, zei hij steeds.

HET VOORGESTELDE ENERGIEBELEID VAN OEZEREGERING

De regering verwacht van duurzame ener­gie tot het jaar 2000 een bijdrage vanslechts enkele procenten. Er kan dan1000 MW windenergie opgesteld staan, wat

ROL ELEKTRICITEITSBEDRIJVEN

"Binnen de door de regering vastgelegdehoofdlijnen van het elektriciteitsbeleidberust de concrete verantwoordelijkheidvoor de uiteindelijk te nemen investe~

ringsbeslissingen bij de investeerders.Deze benadering past binnen de door re~

gering en parlement overeengekomen uit~

gangspunten over de verhouding tussencentrale overheid en de elektriciteits­sector. Het is aan de SEP en zijn deel­nemers om bij de opstelling van hetElektriciteitsplan deze beleidslijnen inacht te nemen. Het komende Elektrici~

teitsplan, dat ter goedkeuring aan deMinister van Economische Zaken wordtvoorgelegd, zal hieraan worden ge~

toetst. u

energie de voorkeur te geven boven olieen gas worden ook weer als argument naarvoren gehaald.En kernenergie is daarbij favoriet.De Commissie Reaktorveiligheid en de Ge~

zondheidsraad hebben rapporten uitge~

bracht die volgens de regering aantonendat kernenergie veiliger is dan men 10jaar geleden dacht. Het overblijvendeprobleem is dat van het afval. Maar "metgrote inzet (zal) gewerkt worden aan eeninterim~opslagfaciliteit in NederlandVOOr zowel hoog~, middel- als laagradio~

aktief afval." Dat geeft meer tijd omaan een definitieve oplossing te werken.Bij kolen wordt de luchtverontreiniginggekonstateerd, maar die kan door "strin­gente maatregelen" bestreden worden. Al­leen het C02probleem wordt er niet min~

der om. De reststoffen van kolencentra~

les zijn volgens de regering over hetalgemeen goed verwerkbaar. Een deel vanhet vliegas zal echter moeten worden op~

geslagen.Verder is kernenergie volgens de rege~

ring een lekkere kluif voor de neder~

landse industrie.Konklusie: Kernenergie en kolen moetenallebei. Maar kernenergie eerst, wantdat is toch wat ekonomischer en veroor­zaakt nauwelijks luchtverontreiniging.Oe regering wil, om het brandstoffen~

pakket te spreiden, 4000 MW kernenergieerbij en 1200 MW kolen (naast de nog aande gang zijnde ombouw van centrales).

TEKORT

slechts 200 MW ander vermogen kan ver~

vangen. Boven 1000 MW wordt een energie~

opslagsysteem (bijv. plan Lievense) no~dig. Maar dat wordt iets voor na 2000.Waterkracht kan in 2000 100 MW opleve~

ren, biomassa 30 MW. Naar zonnecellen enbrandstofcellen moet het onderzoek ver~

sterkt worden.Dit levert een totaal van 330 MW aanduurzame energie op in het jaar 2000.

De regering verwacht in 2000 minimaal15.500 MW aan produktievermogen nodig tehebben. Omdat er van het huidige vermo~

gen een deel wegens ouderdom buiten ge~

bruik wordt gesteld, zal daar nog 7680MW van over zijn. Met de 330 MW duurzameenergie erbij blijft er nog een gat vanminstens 7490 MWover.Warmte-kracht en stadverwarming moetdaarvan een onderdeel zijn. Momenteel iser 1430 MW warmte-krachtvermogen. Ermoet 1015 MW vervangen worden tegen 2000en er kan nog 870 HW extra gebouwd wor~

den.Stadsverwarming is minder belovend danhet eerst leek, volgens de regering. Erfunktioneert momenteel 350 MW. Er is 150MW in aanbouw. Tot 2000 kan daarbovenopnog eens 100 MW worden verwacht.In totaal zal er dus 2200 MW aanvervanging en uitbreiding tot standmoeten komen tot 2000.

Zo gerekend ontstaat er nog een groottekort. Minimaal 5290 MW, maar het kanzelfs 8300 MW worden. De regering vindtolie en gas te duur daarvoor. Bovendienzal gas in ieder geval ingezet moetenworden voor warmte/krachtkoppeling. Deafspraken binnen het InternationalEnergy Agency (IEA) om kolen en/of kern-

7

De regering stelt dat er op korte ter­mijn een samenwerkingsverband moet komentussen die elektriciteitsbedrijven diekerncentrales willen bouwen. De SEP moetdaarin ook een deelnemer zijn.Voornaamste doel daarbij is dat bouw vande afzonderlijke kerncentrales zoveelmogelijk op elkaar wordt afgestemd. Datis het goedkoopste. De regering neemthiermee een voorschot op de reorganisa­tie van de elektriciteitsproduktiesek­tor.De reakties op het regeringsstreven zijnhoopgevend. Te verwachten viel dat deondernemers blij waren. Maar de elektri­citeitsbazen reageerden verdeeld. Dat isal heel wat. Van Aardenne zal de reorga­nisatie moeten versnellen om op tijdzijn plannen doorgevoerd te krijgen.Pikant is dat eind vorig jaar de SEP albesloten heeft in het eerstkomende Elek­triciteitsplan, wat qua IIzicht j arenll tot1996 loopt, een nieuwe kolencentrale opte nemen. Een kerncentrale kan dus pasop zin vroegst voor 1997 in de plannenverschijnen. De regering kan dus nietaantonen dat het nodig is haast te makenom al in 1995 een of meer kerncentralesaf te hebben.

SMEERSPUIT

Ook de reakties van de betrokken be,..stuurders waren, behalve de noord-bra­bantse dus, afwijzend. Wat de regeringoverigens verwachtte. Tegelijkertijd methet besluit werd bekend dat er de kom­missie "Smeerspuitll is ingesteld, meteen stel zware jongens die adviezen moe­ten uitbrengen hoe de bestuurlijke pro­blemen zo snel mogelijk kunnen wordenlIopgelostll. Dit gezelschap bestaat uit;drs. J. Verberg (di rekteur-generaalEnergie bij Ekonomische Zaken) als voor­zitter, prof. mr. drs. H. Langman (van1972-73 minister van Ekonomische Zakenvoor de VVD, ex-lid kie. Wagner, be­stuurder van o.a. ABN), drs. W.A.J.Bogers (ook ex-lid kie. Wagner, ex-voor­zitter bestuur OSM, had tot voor kort demeeste kommissariaten in Nederland), dedirekteuren Tiktak en Van Rooy van de NVPZEM en NV PNEM, ir. J. Bakker (ex-di­rekteur SEP) en topambtenaren van VROM,WVC en Sociale Zaken.

bevolking tegen nieuwe kerncentrales is.Zelfs onder CDAkiezers is dat slechts34% en onder VVDkiezers 40%. Sinds deBMD is 12% kernenergie II welwi ll ender ll

gaan bekijken, 21% staat er echter af­wijzender tegenover.

VERGELIJKING MET BEZINNINGSGROEP

In het vorige LEKbull etin bespraken wehet elektriciteitsscenario van de Bezin­ningsgroep Energiebeleid. Deze club kri­tische energiedeskundigen stelden eenaktief bevorderingsbeleid van warmte­krachtkoppeling, windenergie en water­kracht voor. De regering noemt dit rap­port wel, maar doet er verder niet veelmee. Daardoor ontstaan grote verschillentussen het regering~scenario en dat vande Bezinningsgroep.De scenarios gaan beide van ongeveerhetzelfde benodigde produktievermogen in2000 uit; 15.390 (maximum) bij Bezin­ningsgroep, 15.500 (minimum) bij rege­ring. Heel opvallend is echter dat deregering vervolgens konkludeert dat erdus 7490 MW bijgebouwd moet worden, ende Bezinningsgroep slechts 5100 MW (om­gerekend naar 6300 MW omdat je bij de­centraal vermogen extra reserve nodighebt). Terwijl de Bezinningsgroep gewoonvan de plannen van de SEP uit 1983 uit­ging en daarna het overblijvende gatuitrekende. De regering gaat er waar­schijnlijk vanuit dat de SEP een aantalcentrales maar versneld moet dichtgooi­en. Zo wordt het gat groter gemanipu­leerd dan nodig is.De andere verschillen liggen in de in­vulling van het benodigde vermogen;geen kernenergie bij de Bezinningsgroepen geen nieuwe kolencentrales. Drie keerzoveel windenergie (3000 MW~ wat uitein­delijk maar voor 375 MW mag meetellen).minder stadsverwarming, veel meer warmte-krachtkoppeling; ipv. 2300 zo'n 4300 MWen daarbij nog eens 1200 MW gasturbines.

De regering zegt warmte-krachtkoppelingte willen stimuleren, maar in de prak­tijk blijft ze passief; ze baseert haarcijfers op "verwachtinqen", terwijl deBezinningsgroepgericht wil stimuleren.

NIET GESTEUNDE WEG

De regering slaat een weg in die slechtszeer kleine steun onder de bevolkingkrijgt. Een nog in oktober genomensteekproef gaf aan dat driekwart van de

8

GEENKERNENERGIOf KOLENNHM'N

MOLEN

HET CDA IN DE SLEUTELROL

De regering wil nog deze kabinetsperiodede plaatsen aanwijzen. de zaak defini­tief maken. Of dat lukt hangt af van hetverzet en van de houding van het CDA.Die laatste is zoals gewoonlijk onduide­lijk. Lansink. die druktemaker dieblijkbaar denkt dat je het vaakst in depubliciteit komt als je elke week watanders beweert. gaf half januari aan dathet CDA nu weer geen haast heeft en pasna de verkiezingen definitief wil be­slissen. En dat is niet zonder reden. Depoging van deze nijmegenaar in het voor­jaar van 1984 om de diskussie open tebreken is een groot sukses geworden. Al­leen niet helemaal zoals hij zou willen.Veel gemeentelijke en provinciale CDAbe­stuurders verzetten zich tegen de frak­tie. De CDJA verzette zich eveneensopenlijk. Een delegatie van kerkelijkeleiders werd door Lansink en Van DerLinden op schandalige manier hun plaatsgewezen ("al s jullie druk op het CDAwillen uitoefenen moeten jullie maar lidworden" en "de kerken moeten zich maarmet abortus en euthanasie bezig hou­den"). Maar ondanks die bravour maken aldie aktiviteiten blijkbaar toch wel in­druk.Lansink heeft al meermalen laten door­schemeren dat het CDA bang is voor ver­zet uit de eigen achterban.Daarom ;s de kans groot dat de Moerdijkde eerste en wellicht enige vestigings­plaats wordt. Het CDA in Noord-Brabantzal de kerncentrales met open armen ont­vangen. Bij de overige genoemde vesti­gingsplaatsen is geen enthousiasme bijde CDA-achterban te bespeuren.

HET RIJTJE LANGS

De Moerdijk dus. Twee kerncentrales bijelkaar. heeft Winsemius gezegd. is hethandigste. Goedkoper. minder personeelnodig enz. Om het koelwaterprobleem opte lossen bouw je gewoon een koeltoren.

9

Natuurlijk is daar nog het feit dat deMoerdijk wel erg veel mensen in haar om­geving heeft wonen. De Rijks Planologi­sche Dienst heeft hier al op gewezen enMoerdijk ongeschikt genoemd. Winsemiusverdedigde die opinie ook eerst. maar isblijkbaar om. Maar ja. de normen vooraantallen mensen in de omgeving van eenkerncentrale mogen ook best soepeler.vindt de regering. De Gezondheidsraadhielp een handje met haar laatstversche­nen rapport over de gevolgen van kern­centrale-ongelukken.Borssele is overigens zeker niet kans­loos. De direktie van de NV PZEM is eenfelle voorstander. de Raad van Bestuuris tegen. Maar niet tot alle prijs. Eenpraktisch probleem voor de optie van eendubbele kerncentrale is echter dat zo­veel elektriciteit vanuit Zeeland nietafgevoerd kan worden. En een extra hoog­spanningsnet aanleggen is een hele duregrap.De Maasvlakte is onwaarschijnlijk. Hetverzet van Rotterdam en Rijnmond. tweePvdAbolwerken is massief. Er zijn plan­nen voor een nieuwe kolencentrale. Maarde kansen kunnen natuurlijk keren als dereorganisatie van de produktiebedrijvenis doorgevoerd en de politiek nog minderin de pap te brokkelen krijgt als nu hetgeval is.Noord-Oost-Polder of Kampen zijn zekerniet onmogelijk. maar hebben niet devoorkeur van de regering. De ligging aanhet IJsselmeer is een minpunt. omdat dateen belangrijk drinkwaterbekken is.In het regeringsstandpunt staat dat inieder geval niet voor beide lokatiesgekozen zal worden. dus de een of deander.De Eemshaven. de laatste kanshebber. isniet zo erg waarschijnlijk omdat het re­gionale verzet zeer breed is. Dat is dan

mede te danken aan de roerige jaren 75­77. toen het Noorden een dumpplaats voorradioaktief afval dreigde te worden. MetVonhof voorop in het verzet zit het welsnor. zou je zo denken.

De anti-kernenergiebeweging lijkt voor­lopig op rozen te zitten. Brede steun.een goed in elkaar zittend tegenplan terbeschikking, de elektriciteitsbedrijvenin verwarring. Maar we moeten goed op­letten. Veel bestuurders reageren wel­licht deels zo afwijzend omdat ze geenmiddelpunt willen worden van strijd enniet zozeer omdat ze zelf van de nadelenvan kernenergie overtuigd zijn. PvdAge­deputeerde Don uit Zeeland (voorzittervan de NV PZEM) is daarvan een duidelijkvoorbeeld. De PvdA is nu onze bondge­noot. maar haar wil om tot daden te ko­men zal vooral afhangen van de druk dieop haar wordt uitgeoefend.

John Hontelez

Het is daarom verontrustend te moetenkonstateren dat de anti-kernenergiebewe­ging momenteel zwak georganiseerd is.Niet in de vestigingsplaatsen, daar komthet wel op gang, maar meer op landelijk

nivo. De klein-linkse partijen hebbenveel interne besognes. Milieudefensiekan en wil niet alles trekken. de anderegrote milieu-organisaties zijn meer ge­richt op voorlichting en lobbywerk mbt.tot de alternatieven. Het landelijkPlatform Tegen Kernenergie is een aardigontmoetingspunt voor plaatselijke groe­pen en landelijke organisaties, maargeen wervend middelpunt. En dat moetveranderen want de strijd tegen kern­energie zal zich, behalve in de in­spraakprocedure, vooral in de verkie­zingstijd afspelen. En dat moet goedlandelijk gekoördineerd en geinitieerdworden. CDA en VVD moeten afgestraftworden voor hun arrogante houding tov.wat "de mensen in het land willen ll

, dePvdA moet vastgepind worden op haaranti-kernenergie houding.Als we het slim aanpakken, en totvruchtbare samenwerkingsvormen komen,gaan we deze strijd winnen!

2.1.

ANTI-KERNENERGIEBEWEGING

Filippijnen atoomvrij ""isWorld IQformalion Service on E

Enkele maanden geleden werd de nationale an­tinucleaire aktieweek in de Filippijnengeorganiseerd. Vanaf 10 tot en met 16 sep­tember werden informatie-kampagnes en de­monstraties georganiseerd door een plat­form, waarin groepen zaten van de ka­tholieke kerk, de Nuc1ear Free Phi1ippineCoalition, een anti militaire bases koa­litie, de Philippine Consumer Association,veel vrouwen en feministen groepen en en­kele politieke oppositie groepen. Dethema's waren Nuc1ear Free Philippines,nationale soevereiniteit en bevrijdingvan overheersing van de Verenigde Sta-ten, demokratie en bevrijding van on­derdrukte mensen.Eén van de gebeurtenissen was een demon­stratie van 500 vrouwen tegen de kern­centrale in Morong, in de provincie Ba-

taan. Een groep po1itievrouwen,die de'terreur-brigade' wordt genoemd, vormdeeen kordon rond de demonstranten. latergaven de demonstranten en de politie­vrouwen elkaar de hand en riepen samenI Vrede Vrede I •

TOENEMEND VERZET

Het verzet tegen de korrupte regering vanMarcos neemt nog steeds toe en de anti­kernenergiestrijd vormt een duidelijk on­derdeel van dit verzet. In de bouw van dekerncentrale op Napot Point vlakbij Manil­la zijn ook alle elementen van Marcos zijndiktatuur terug te vinden. De kerncentra­le, gebouwd op de aktieve of semi-aktievevulkaan Natib, wordt geleverd door de VS

10

6.Jó.

Het rapport was bijna klaar toen Dr. Bar­tolome stierf en de energiebeweging is nubang dat het rapport niet in de openbaar­heid gebracht zal worden.Kontakt: Nuclear Free Philippines Coali­

tion, 2215 Gil. St.Sta. Ana,Manilla, Philippines.

Thijs de la Cour

VEILIGHEIDSRAPPORT

AFHANKELIJKHEID

De Filippijnen beschikken in feite overvoldoende alternatieve energiebronnen.De enorme hoeveelheid geothermische e­nergie onder de vulkaan, waar de kern­centrale gebouwd is, zou bij een lage­re investering een veelvoud van de hoe­veelheid elektriciteit van de kerncen­trale kunnen produceren.Het draait dan ook niet om de energiepro­duktie van de kerncentrale. Kerncentralesbestendigen financiële en technologischeafhankelijkheid, kerncentrales worden be­steld en gebouwd door een machtige elite.Het is deze elite, die in de Filippijnenmet hand en tand bestreden wordt.De kerncentrale moet deze maanden opstar­ten om in januari 1985 'kommerciee1' tegaan draaien. In juli arriveerden de eer­ste brandstofstaven. Dit transport werdzwaar begeleid door militairen. Bewonersvan Bataan vertelden dat de hele provinciein verhoogde staat van paraatheid was g.e­bracht met kontrolepunten langs de heletransportroute als 'stralende indikatorenvan een eskalerend militarisme'.

De Nuclear Free Philippines Coalition is,sinds de onverwachte dood van Dr. ZoileBartolome op 6 juli jl. vooral bezorgdover de veiligheid. Hij was verantwoorde­lijk voor de veiligheid van de centrale.Dr. Bartolome, die aan een hartaanvalstierf, zou sterke twijfels over de vei­ligheid van de reaktor hebben en hadeen groep deskundigen van de VS NuclearRegulatory Commission (NRC) en het In­ternationale Energie Atoom Agentschap(IAEA) bij elkaar geroepen om de veilig­heid van de reaktor te evalueren.

4-.3

VEILIG?

Eén van hen, Walter Cummings, bezocht dekerncentrale in 1976. Zijn verhaal: 'Seis­mologische aktiviteiten komen frekwentvoor in de Filippijnen en ik kan me noggoed herinneren dat ik een gesprek had meteen ambtenaar van de nationale vervuilingskontrole kommissie kort na de aardbevingin 1976 met de daarop volgende vloedgolfdie duizenden mensen doodde in Mindanao.De ambtenaar met wie ik sprak was een nu­cleair veiligheidsingenieur, gespeciali­seerd in het reaktorprojekt. Ik vroeg hemof de Westinghouse centrale een dergelijkeaardbeving zou kunnen weerstaan. Hijlachte, haalde zijn schouders op en maak­te met zijn handen een gebaar dat geentwijfel liet, dat niemand dat wist. Ikvroeg door of hij dacht dat de reaktorop een veilige plek was gezet, hij keekrond om te zien of er niemand van zijnmeerderen in de buurt was die mijn vra­gen kon horen. Hij antwoordde: Nee,'.

de centrale wordt begeleid met reeksenonverkwikkelijke korruptiezaken en mili­tarisering van de regio. De kosten vande bouw zijn gestegen van 500 miljoendollar voor twee reaktoren in 1974 naar2,2 miljard dollar voor één reaktor.Toen de voorzitter van de VS Export Im­port Bank (Eximbank: steunt veel nucle­aire projekten waaronder die van de Filip­pijnen) werd gevraagd om kommentaar opdeze kostenstijging, antwoordde hij:'Het is hun regering. Ze moeten zelf maarvoorkomen dat het vel over hun oren ge­trokken wordt'.Ook de plaats van de kerncentrale, op eensemi-aktieve vulkaan, dicht bij militairebases en een exportzone laat de werkelijkebelangen achter dit projekt zien. Weten­schappers, die opdracht kregen om de vei­ligheid van de bouwplaats te onderzoeken,waren korrupt of monddood.

(Westinghouse), kost gigantisch veel geld(2,2 miljard dollar) en de elektriciteitzal vooral de luchtmacht- en marinebasesvan de VS en de 'vrije exportzone' in deregio van energie voorzien. De bouw van

11

De AKB •ln België

EN HOE IST MET HOMME?

Hoe staat het in Belgie met het energie­beleid? Heeft de anti-kernenergiebewe­ging er nog wat in de pap te brokkelen?Bestaat ze er nog wel? Deze vragen legdeik voor aan Homme Jansmat sinds velejaren aktief in de Verenigde Aktiegroe­pen Kern Stop (VAKS) in Antwerpen. VAKSis een samenwerkingsverband van anti­kernenergiegroepen in Vlaanderen. Wantzoals in bijna alle kwestiest trekkenook hier vlamingen en walen gescheidenop.

ONTWIKKELINGEN IN DE ELEKTRICITEITSSEKTOR

Belgie staat bekend als een land watsterk op kernenergie gokt. Als volgendjaar Doel-4 en Tihange-3 startent is er5200 HW aan kerncentrales in bedrijf.Omdat dit allemaal basislast is (dusvrijwel permanent draait) betekent ditdat 70-80% van de elektriciteitsproduk­tie op kernenergie gebaseerd is.De rest van de belgische elektriciteits­produktie vindt plaats in voor steenko­len omgebouwde oliecentralest verouderdesteenkolencentralest met waterkracht tdiesel en gas. Ondanks dié wanverhoudingtussen kernenergie en de rest t leek heter enkele jaren geleden nog 0Pt datBelgie nog grote plannen had met kern­energie. Zo dreigde er in de belgischeKempen een groot nucleair park te groe­ien. Oe situatie iS t anno 1985 t welenigszins veranderd.

HET OFFICIELE EN HET WERKELIJKE BELEID

HOMME: Als je over het belgische elek­triciteitsbeleid hebt t moet je tweedingen onderscheiden: het officiele enhet werkelijke beleid.In 1981 en 1982 is er een parlementairdebat geweest over "het witboek vanClaes"t een energienota van de ministervan Ekonomische Zaken. Er kwam een voor­keur uit van inzet van steenkool bovenkernenergie. Maar dat is niet hetzelfdeals tegen kernenergie zijn. Er werdechter niet tot een groot nieuw kerncen­traleprogramma besloten. Wel werd afge­sproken dat de plutonium-industrie in de

12

Kempen verder uitgebouwd moest worden.Bovendien werd besloten tot een "door­gedreven energiebesparing" en eenmaximale inzet van alternatieveenergiebronnen.Oe praktijk is echter anders.Oe beslissing om de opwerkingsfabriekEurochemic te heropenen lijkt op nietsuit te lopen. De elektriciteitsboeren(voor 50% eigenaar) blijken weinig zinte hebben de heropening te financieren.Er wordt gezocht naar buitenlandse deel­nemers t maar zonder sukses. Net als inandere landen dringt in Belgie het besefdoor dat opwerking veel te duur is. Zois voor Ooel-3 en Tihange-2 een nieuwsoort splijtstof in Frankrijk besteld tdie 18 maanden in de reaktor blijft eneen splijtingsgraad van 40-50.000 MWdag/ton heeft. Oat betekent dat het quasi­onmogelijk is de splijtstof nog op tewerken. Men wil blijkbaar nu zoveel mo­gelijk energie in een keer uit desplijtstof halent in plaats van opwerkenen opnieuw gebruiken. Een andere aanwij­ziging is dat de splijtstofstaven zo ge­konstrueerd worden dat kop en staart er­van demontabel zijn. Een voorbereidingvoor kompakt-opslag. Hetzelfde gebèurtin Frankrijk en volgens Oer Spiegel ookin West-Duitsland.Konkluderend kan gesteld worden datEurochemic waarschijnlijk niet meer opengaat.

LEKBULLETIN: In 1982 werd door het par­lement voor de heropening van Eurochemicals voorwaarde gesteld dat er een kosten-batenanalyse door de direktie gemaaktzou worden. Is die er?

HOMME: Jazeker y die analyse heeft 250miljoen Bfr. gekost. Maar ze wordt zorg­vuldig geheim gehouden. De officielekonklusies zijn optimistisch: de opwer­kingskosten zouden vergelijkbaar zijnmet die in La Hague. De fabriek zou duskunnen konkurreren. Maar de elektrici­teitsbedrijven hebben al verklaard datdie konklusies weinig geloofwaardigzijn. Ze hebben weinig zin er 25-30 mil­jard Bfr. in te stoppen.Officieel is sprake van verdaging van debeslissing met een jaar en zoeken naareen buitenlandse partner. Maar het zalwel afstel worden

LEKBULLETIN: Belgonucleaire, een splijt­stofstavenfabrikant, heeft kontraktenmet Kalkar en Super-Phenix om plutonium­houdende splijtstofstaven te leveren.Betekent dat niet dat Eurochemic (alsleverancier van plutonium toch openmoet?HOMME: Nee y want Be1gonuc1eaire heeftook een kontrakt met la Hague hiervoor.De enorme vertraging in de kommerciee1etoepassing van de kweekreaktortechnolo­~ie is trouwens een belangrijke reden(naast de gedaalde uraniumprijzen) datopwerking niet meer "in" is.

DE KEMPEN

De belgische Kempen is het nucleairehart van Belgie. Eurochemic y Belgonuc1e­aire y het Studie Centrum voor de Kern­energie (SCK). Er vindt een groot onder­zoek plaats naar de mogelijkheid kern­splijtingsafval in diepe kleilagen op teslaan. Kernenergie is daar de grootstewerkgever. Wat gebeurt daar momenteel?HOMME: 80% van het SCKwerk concentreertzich rond opwerking en de plutoniumcy­clus. Dat dreigt in het water te vallen.Daardoor komt de nadruk steeds meer ophet eind van de splijtstofcyclus te lig­gen. De opslagbassins van Eurochemicworden gebruikt voor stockage van afge­werkte splijtstof. Tot 1992, want danzijn ze vol.Met 1icht-radioaktief afval is er nu aleen probleem. Er ligt al 5000 ton vandit afval bij SCK opgeslagen. SCK vindtdat de kerncentrales dat nu zelf maarmoeten doen.Het onderzoek naar opslag in de kleila­gen gaat door. Maar daadwerkelijke op­slag is voor 2000 niet nodig. Als dekernindustrie op niet-opwerking over­gaat y wordt definitief opslaan eenlange tennijnprob1eem y want dat moetsowieso SO jaar bovengronds opgeslagen

13

worden.Doordat de perspektieven van Eurochemicsteeds somberder worden, ontstaat in DeKempen een politieke omslag; een vol­waardige kernindustrie met veel werkge­legenheid is voor veel mensen iets aan-

....GJg

trekke1ijkS y maar er is veel verzet te­gen het idee slechts een nucleair vuil­nisvat te worden.

UITRUSTINGSPLAN 1985

Binnenkort verSchijnt het uitrustings­plan 1985 van de elektriciteitsbedrij­ven. Net als in Nederland is het stroom­verbruik het afgelopen jaar flink geste­gen. Wat kunnen we verwachten?HOMME: Doel-S zal wel opnieuw opduikenin de plannen. Daar zijn ook franse be­langen mee gemoeid vanwege de uitruilmet Chooz; Chooz-1 en 2 worden voor 25%met belgische deelneming gebouwd y Doel-Svoor 50% met franse deelneming. Maar ofdie ruil helemaal doorgaat is ook nietvolstrekt zeker. Chooz-2 wordt nog ner­gens definitief genoemd in franse plan­nen.

POLITIEKE VERANDERINGEN

Er zijn twee politieke redenen die dekernenergietoekomst onzeker maken:- kernenergie moet konkurreren metsteenkool. Er is een plan om in de pro­vincie Limburg twee grote zwavelbedver­brandingsinstallaties te bouwen, elk230. MW. De CVP (christendemokraten)vreest een f1 ink ver1 ies in die provin­cie, van oudsher een mijngebied, en dezekeus zou mooie propaganda zijn.- de politieke weerstand tegen kernener­gie groeit. De SP (sociaal-demokraten)in Vlaanderen heeft haar programma aan­gescherpt. De algemene raad van dezepartij nam een resolutie aan waarinstaat dat bestaande kerncentrales niet

door kerncentrales vervangen moeten wor­den. En dat is geen loze uitspraak 9 wantDoel-l en 2 zijn van 1975 en moeten in1995 vervangen worden. Begin 1987 zoumen met de bouw moeten beginnen. Debeslissingen moeten dus de komende driejaren genomen worden.Komend jaar zullen er verkiezingen zijn 9

misschien al in maart9 op zin laatst inhet najaar. Het is mogelijk dat de be­staande koalities geen meerderheid meerkrijgen. PS en Ecolo kunnen in Wallonieeen meerderheid halen9 SP 9 VlaamseVolksunie en Agalev in Vlaanderen. Datkan tot ook veranderingen in het ener­giebeleid leiden.

ALTERNATIEVEN: WEINIG VORDERINGEN

HOMME: Vroeger kende Belgie veel auto­produktie (zelfopwekking). Door destruktuur van de elektriciteitssektorkunnen een klein aantal elektriciteits­bedrijven de plak zwaaien. Praktischalle auto-centrales zijn stilgelegd;bedrijven die warmte-krachtkoppe1ingo.i.d. willen toepassen9worden daarvanafgehouden door extra goedkope aanbie­ding van elektriciteit door de elektri­citeitsbedrijven en slechte teruglever­vergoedingen.Ook hier is een kloof tussen het offi­cie1e beleid en de werkelijkheid. Hetofficiele beleid juicht decentrale opwekking toe 9 de praktijk ondermijnt het.Bij de grote industrie in Be1gie is ove­rigens weinig echte animo om risikos tenemen. De chemische nijverheid is ge­schikt voor eigen opwekking 9 maar heefteen onzekere toekomst. Een deel van debasischemie zal waarschijnlijk naar hetMidden-Oosten verdwijnen.

DE BELGISCHE AKB

Het VAKS leeft nog 9 maar het is welerrug rustig. De enkele groepen die erinsamenwerken zijn vooral op lokaal gebiedbezig. Bijvoorbeeld rond het privatise­ren van een van de laatste gemeentelijkeelektriciteitsbedrijven (Gent) en dum­ping van atoomafval (8rugge/Zeebrugge).Er zijn geen nationale kampagnes op ditmoment 9 en ook niet in het vooruitzicht.Het VAKSkantoor in Antwerpen werkt voor­al aan studies. In het voorjaar is eennummer van "Energiek" uitgekomen overVerzekeringen en Kernenergie 9 in hetnajaar een over Rampenplannen.Op het ogenblik wordt geld gezocht vooreen belgische bewerking van het CEscena-

14

Dáárom~'!Il..~i:W"Jlo.

rio. Waarschijnlijk zullen we tot na deverkiezingen moeten wachten voor subsi­die.Met de vakbeweging hebben we wel goedekontakten 9 evenals met de vlaamsemilieukoepel Bond Beter Leefmilieu.

PRO STEENKOOL?

LEKBULLETIN: In Nederland hoor je nogaleens het verwijt dat het VAKS zich te­veel mee laat slepen met de pro-steen­koleneisen van de vakbeweging.HOMME: Dat klopt niet. Het VAKS heeftnooit gepleit voor rUcksicht10s steen­kolen inzetten. We hebben 9 ook bij dedemonstratie in mei 1983 in Antwerpen 9

waaraan de mijnwerkersbond meedeed 9 ge­pleit voor schone technieken en inzet inwarmte-krachteenheden. Daarover lagen wemet de vakbonden in de k1inch. Zij wildegroot vermogen 9 snelle overgangen. Mo­menteel vindt in de vakbonden een veran­dering plaats: De top probeert de basiservan te overtuigen dat alleen kleinecentrales mogelijk zijn.

DE TOEKOMST

HOMME: De nabije toekomst zal een ople­ving van de diskussie over kernenergiete zien geven rond Doel 5. Sluiting vanbestaande kerncentrales is in Be1gienooit een item geweest 9 en dat zal hetook wel niet worden. Wat ook erg belang­rijk wordt is de diskussie over het af­val. Dat blijkt wel uit wat ik al eerderheb verteld. En we hopen dat de komendetijd de milieubeweging met energiescena­rios kan komen.

John Hontelez

Kalkar hoorzitting,

een verplicht nummertjeDinsdag 4 december j.l. werd in Weseldoor de nordrheinwestfälische deelstaat­regering een hoor~tting georganiseerdover Kalkar. Onderwerp: de geplande ver­andering van de kern van de sne11e natriumgekoelde kweekreaktor (SNR) en de vergun­ning die daarvoor aan de Schnel1-BrUter­Kernkraftwerkgesellschaft (SBK) zou moe­ten worden verstrekt. De hoorzitting isvolgens de Duitse Atomrechtlige Verfah­rensordnung een verplichte procedure.Hierbij kan een ieder die schriftelijkebezwaren heeft ingediend, deze mondelingkomen toelichten.In totaal waren er meer dan 1400 bezwarenbij de deelstaat (vergunningverlener)

binnengekomen. hetgeen vooral te dankenwas aan de "Sammel einspruch"-aktie die deGrünen hadden gevoerd.

INFORMELE INSPRAAKMOGELIJKHEID

De deelstaat had blijkbaar een invasievan alle insprekers verwacht want eeninmense sporthal was als lokatie gehuurd.De enkele tientallen deelnemers die uit­eindelijk kwamen opdagen vormden daarmeeeen schril kontrast. Van de 4 vanuit Ne­derland reagerende organisaties (0166

Gelderland. Gelderse Milieufederatie,Kritiese Massa en de Nijmeegse Energie­winkel) was een vertegenwoordiger aan­wezig. Nederlanders werden dus wel toe­gelaten, hadden echter volgens Dreyhaupt-die de bijeenkomst namens de deelraadvoorzat- slechts een "informele mogelijk­heidil aan de procedure deel te nemen.Volgens hem was dit met de Nederlandseregering overeengekomen.(In feite houdt dit in dat hoogstenseventueel nieuwe informatie wordt mee­gewogen. de indieners van de bezwarenspelen echter geen rol in de verderejuridiese afwikkeling. bijvoorbeeld tegeneen beslissing in beroep gaan. VOor deDuitse atoomwet houdt het risiko vansnellekweekreaktoren bij de grens op.)

KERNVERANDERING

Inzet van de bezwarenprocedure vormthet plan van de SBK (Exploitant waar­van ook de gezamelijke ned. elektrici-

15

teitsbedrijven aandeelhouder zijn) eenreaktorkern te installeren die afwijktvan de oorspronkelijke kernversie, dezgn. "Mark 111- kern. Volgens de SBK ishet volstrekt overbodig hier moeilijkover te doen. In een brief van januari 183verzoekt men het deelstaat ministerievoor Arbeid, Gezondheid en Sociale Zakende genoemde openbare procedure achterwegete laten. Immers de nieuwe kern Mark lazou al vanaf 1973 in de analyses en on­derzoekingen zijn opgenomen en geen nega­tieve invl oed ëp de veilighei dsaspektenvan de kweekreaktor vertonen. De deel­staat echter wil niet uit zin rol vanobjektieve beoordelaar vallen, negeert

het verzoek en begint met de procedure,die overigens los staat van de processentegen verlening van de bedrijfsdeelver­gunningen die Jozef Maas nog steeds voert.

De kernverandering heeft naar verluidvooral een bedrijfsekonomische achter­grond en houdt globaal het volgende in:1. Oe splijtstofzone wordt met één rij

brandstof elementen vergroot, terwijlhet aantal elementen in de kweekmantelvan 5 tot 2 wordt verkleind. Dit bete­kend dat de hoeveelheid splijtbaar plu­tonium in de reaktorkern met 340 kg,tot 1180 kg, toeneemt.

2.Met deze verandering "broedt" de reak­tor feitelijk niet meer omdat zijnkweekfaktor kleiner wordt dan 1 (max0,96) Owz er wordt minder plutoniumgeproduceerd dan voor de stroompro­duktie verbruikt. Op de hoorzittingbeweert de SBK "geen waarde meer tehechten aan de kweekfaktorII.

3.Door de vergroting van de splijtstof­zone wordt ook de thermiese kapaciteitvan de reaktor iets verhoogd doordatin tegestellin9 tot de oude kernva­riant eerder de volledige kapaciteitkan worden berei kt. Di t wederom zoutot een IIduidelijke verlaging van deexploitatiekosten" leiden. Op de hoor­zitting werd niet duidelijk gemaakt

~~. .._.~~.'~""'" --'--~.............<00 . .......-.........-..-.........,

........-4 _',.--., ........~.. :dC't.,..,..

wat dit konkreet inhoud.4.ln de oorspronkelijke plannen zou het

zogenaamde Magnox-plutonium -dat eentypiese samenstelling heeft- als brand­stof worden ingezet. Slechts 34% vande behoefte bleek met plutonium uit deMagnox-reaktoren te dekken. Het over­grote deel van de benodigde brandstofis nu afkomstig uit opgewerkte elemen­ten van 1ichtwater-reaktoren (LWR).Dit bevat meer schadelijke radionu­cliden. Oe invloed van het anderssoor­tige plutonium op ongevalsmechanismenblijkt zeer gebrekkig onderzocht.

16

OE EERSTE ZITTINGSDAG

Het begon veelbelovend: De eerste spre­ker stelde al di rekt een IlBefangenheits­antraq", dat wil zeggen hij vond dat dedeelstaat niet in saat was een objektie­ve beoorde1i ng i n deze vergunni ngenproce­dure te geven, omdat hij via het elek­triciteitsbedrijf (RWE) direkt bij debouw van Kalkar betrokken is. Er ontstondlichte paniek, de zitting werd een halfuur geschOrst en de voorzittende kommis­sie moest noodgedwongen ruggespraak hou­den met regeri ngssferen in Düsseldorf.Deze stelden het licht natuurlijk opgroen.De paniek werdechter iets groter toende tweede inspreker, ene heer 01ivier,kommissielid, over het aannemen vansteekpenningen onderhield. Olivier zou-als hoge ambtenaar- van een dochter­onderneming van het F1ickconcern inruil voor een bouwopdracht (SNR) eenbedrag met 5 cijfers voor de kommahebben ontvangen. Olivier ontkende nietgaf echter ook niets toe.

Vervolgens werd door iemand uit een of­ficieel stuk van het Bundesinnenminis­terium geciteerd, waarin de eis wordtgeformuleerd dat de inspraakrondes deinbedrijfname van de SNR niet mogenophouden. Druk dus van de landelijkeoverheid op de deelstaten de derde aan­slag op zijn verantwoordelijkheid alsvergunningsverlener. Het bondsdaglidStratmann van de Groenen merkte hier­over op dat zijn partij het voorstelzal lanceren om de duitse atoomwetge­ving zodanig te veranderen dat de zeg­genschap van deelstaten over dergelijkeobjekten sterk wordt vergroot. Verdergaf hij -met de deelstaatverkiezingenvan 12 mei '85 in het verschiet- de SPO

een schot voor de boeg. "De Groenenzullen nimmer een SPDregering gedogendie de kweekreaktor tolereertIl

50 KG ZEER ZUIVER PLUTONIUM

In het middaggedeel te dat vooral door des-kundigen van Maas werd gevuld ston­

den twee techniese thema's centraal:kweken/proliferatie en rekriticiteit/vermogensexcursie.Volgens Maas' adviseur Kollert zal deSNR jaarlijks 50 kg plutonium met eenzuiverheidsgraad van 97% gaan kweken.Het probleem van de verspreiding vankernwapens heeft tot nu toe in deofficiële Kalkardiskussie geen enkele

rol gespeeld. Tijdens de zitting leesteen vertegenwoordiger van het Bundes­innenministerium een verklaring voorwaarin de loftrompet wordt gestokenover de kontrole organen en internatio­nale verdragen die verspreiding moe­ten tegen gaan. Een rammelend verhaalwaarop Kollert misschien wat beter hadmoeten inspringen.De vraag hoeveel minder plutonium- nade overgang van Mark 1 naar Mark la­wordt gekweekt t blijkt voor deskundi­gen te moeilijk. Nadat de SBK heeftuitgesproken dat ze "geen waarde meerhecht aan de kweekfaktor" doet Kollerthet dubieuze voorstel aan de deel­staat dan maar een vergunning te ver­lenen voor een kernvariant "die geenkweekmantel heeftil t Maar hopelijk be­doelde hij het niet serieus.(Overigens zou een grotere daling vanhet aantal kweekelementen dan in deMark la-versie volgens de SBK geen ver­der financieel voordeel brengen.)Wat betreft rekritikaliteit/vermogens­ekskursie herhaalde zich de techniesediskussie die ook al in april '84 had

17

gewoed (zie LEKbull. mei 184). De ex­perts die de SBK had opgetrommeld (hetwaren er tientallen) bleven bij hetstandpunt dat energie-explosies groterdan 370 MWs zijn ( dit is de maximalebelasting van de tankwand) .De "qrobe"Rechnungen" bij Mark 1 waren volgenshun ook op Mark la van toepassing. Hetwaarschijnlijkst zijn excursies van 23MWs t op z'n hoogst: 100 MWs.Richard Doderer t adviseur van MaaSt wasechter in zin computerberekeningen tot800 MWs gekomen; dwz daarna was men metrekenen opgehouden.

VERVOLG

Navraag leerde dat op de tweede en derdedag van de hoorzitting deels de technie­se diskussie werd voortgezet: oa kwamhet punt van de plutonium-samenstelling(Magnox/LWR) en haar invloed op hetMark la-concept aan bod.Aan de andere kant bleek It ook moge­lijk over andere onderwerpen als deenergiepolitieke noodzaak van Kalkare.d. vragen te stellen en opmerkingente maken; een open aanpak die bij der­gelijke inspraakrondes meer uitzonderingdan regel zijn.Wat gebeurt er nu met de gegevens vande hoorzitting? Op ambtelijk nivo zalde Technische Uberprüfungs Varein( deDuitse TNO) een rapport samenstellenop basis van de binnengekomen gegevensDit moet over 6-9 maanden klaar zijn twaarna de deelstaat een besluit overde vergunningsverlening neemt. Hier­tegen kan mogelijk weer beroep aange­tekend worden (niet door Nederlandersdus) •Nu maar hopen dat dat niet het enigeis wat tegen de dreigende ingebruik­name wordt ondernomen.

Ronald Jansen

Zure regen week

De internationale zure regen week zalvan 14-21 april 1985 plaatsvinden. InNederland zullen tal van natuur- enmilieuorganisaties akties gaan onder­nemen. Zowel op landelijk als op plaat­selijk nivo zal ruime aandacht aan zureregen worden besteed. Door middel vanvoorlichting, educatie en aktie zullengroepen het land overspoelen met zureregen.

-\

Ook in ander landen staan zure regenakties op stapel. In Europa, Canada ende VS zullen bestuurders en verzuurdersonderdruk gezet worden. De olieraffina­derijen die niets doen, de elektrici­teitscentrales die slechts met moeitetot maatregelen overgaan, de boerendie in een door het EEG beleid ge­forceerde positie zitten, de automo­bilist die niet met de hoge kosten vaneen katalysator wil worden opgescheeptallen zullen aan de orde komen.Milieudefensie zal over deze thema'sbrochures maken. Ook aan de dreigingom dan maar voor kernenergie te kiezenzal aandacht worden besteed. Naast alle

18

andere bezwaren die in dit bulletin deafgelopen jaren naar voren zijn gebrachtvervangt kernenergie alleen maar het enemilieuprobleem door het andere. Daar­naast zijn er sterke aanwijzingen dat deuitsoot van radioaktieve stoffen doorkerncentrales de effekten van zure regenvers terken .In het januari nummer van het blad Milieu­defensie werd een onderzoek van Staats­bosbeheer besproken. In dit onderzoekdat zij begin december publiceerde blijktdat 50% van ons bos is aangetast. Ruim10% is al zo aangetast dat deze bomenniet meer te redden zijn.Verder wordt er gewerkt aan een diaserieover zure regen en een aktiehandleidingvoor lokale groepen die aan de zure regenweek mee willen doen.Daarnaast is er een vierkleuren ansichtkaart van Milieudefensie verschenen diede zure regenweek aankondigt.Als laatste is er een informatiekrantover zure regen verschenen, gericht opscholieren maar ook te gebruiken op voor­lichtingsbijeenkomsten.

AKTIE BOSALARM

De aktie bosalarm is een landelijke zureregen wandeltocht op 14 april. Er wordenexcursies georganiseerd in aangetaste bos­sen. Gezien het belang van de zaak wordenminstens 10.000 deelnemers verwacht. Men­sen die zich op willen geven als excursieleider kunnen zich opgeven bij het IVN,Milieudefensie en de provinciale milieu­federaties in Gelderland, Overijssel, Bra­bant, Utrecht en Groningen. De plaatsenwaar de excursies worden gegeven zullenin de loop van maart bekend worden ge­maakt. Ter gelegenheid van de aktie zaleen schadebeeld brochure verschijnen overhoe je schade aan bomen kunt herkennen.Al het bovengenoemde materiaal kan besteldworden bij VMD, 2e weteringplantsoen 9,Amsterdam tel 020-221366

Dave van Doyen

•reCenSle

In het boekje "Kernenergie, verlichtingof conflict" heeft Herman Damveld -geenonbekende i n het land van de kernener­gie- een nieuwe pennevrucht neergevleid.

De hoofdmoot van het boek (157 pag.) be­handelt de dis kussie over de prij s vankernenergie en de opls1ag van het radio­aktieve afval. Twee zaken die op hetogenblik volop in de aandacht zijn. Dam­veld knoopt aan bij de kont roverse-zi t­tingen die een onderdeel waren van deBrede Maatschappelijke Diskussie.Helder wordt in ieder geval dat er veelvraagtekens gezet kunnen worden bij hetargument waar vooral de minister van Eko­nomische Zaken nogal eens mee zwaait'dat kernenergie zo goedkoop' is.Duidelijk wordt ook dat het werkelijkonzinnig is om aan te nemen dat de pro­blemen rond opslag van radioaktief mate­riaal zo goed als opgelost zouden zijn .In het boekje wordt met name ingegaanop de opslag-mogel ijkheden in zoutkoepelshetzij onder de Noordzee. hetzij onder

land. In dat laatste geval gaat het danvooral om zoutvoorkomens in het noorden

van ons land.Glashelder toont Damveld aan dat. alsopgestelde kriteria waaraan zoutkoepelszouden moeten voldoen worden gehanteerd,er geen zoutkoepel in Nederland over­bl ijft, die voor opslag geschikt is .Te vrezen valt echter dat eerder de kri­teria aangepast zullen worden dan de eni­ge logische konklusie getrokken wordt,n.l . : geen opslag en dus geen produktie.

In de inleidende hoofdstukken worden deproblematieken van kostenberekening enafval opslag in een bredere kontekstgeplaatst. Drie dingen spelen daarbijeen rol:wetenschapsopvatting, het begrip over­heid/staat en de geschiedenis van deverwachte elektri citeitsbehoefte inNederland.Wat die eerste twee elementen betreft :Damveld laat zien hoe bi j herhaling deoverheid zonder al te veel argumentenhet monopolie claimt op het vaststel -len wat nu 'echt wetenschappelijk ' is.Maar interressanter is nog het derde ele­ment : de verwachte elektriciteitsbehoef­te .

Ig

In de vijftiger en zestiger jaren werdnog uitgegaan van een gigantische groeivan de elektric iteitsbehoefte . Nog uit1972 stamt een staatje, waarin de be­hoefte aan opgesteld elektrisch vermo­gen voor het jaar 2DDD geschat werd op70.000 MW . In de helft van die behoeftezou voorzien moeten worden door zo'nstuk of 35 kerncentrales. Dat houdt indat men mogelijkheden zag om nog eens35. 000 MW op andere wij ze te produceren.Inmiddels is de schatting dat er rondlOOD behoefte zal zijn aan een opgesteldvermogen van zo 'n 16.000 MW. Dat is dusomprecies te zijn minder dan de helft vanhet vermogen dat men in 1972 uit anderebronnnen dan kernenergie dacht op tewekken. En dan te bedenken dat ze toennog maar weinig weet hadden van wat erallemaal zou kunnen met warmte/kracht­koppeling, wind en biogas .Steeds meer dringt zich de vraag op:Waarom moet er toch - i n feite tegen iederbeter weten in- zo hard voortgehamerdworden op het aambeeld van de kernenrgie.

Het nieuwe boekje van Damveld i s eennuttig werkje. Jammer is alleen dat-vooral bij de besprekingen van de kon­troverse zittingen- Damveld zich veel­vuldig laat verleiden tot het geven vaneen wat al te persoonlijk getint verslag .

Het boekje Kerhenergie, verlichting ofkonfl ikt is te bestellen bij de GMF enkost f9,- . Bij stort i ng van fl3, 25 opgiro 2999383 van Milieufederatie Gro­ningen krijgt u het boekje toegezonden .

Hans Lourens

Steun de britse mijnwerkersIn Groot Brittanië is er nu al ongeveernegen maanden een grote staking in dekolenmijnen aan de gang. De regeringThatcher is vastbesloten een groot aan­tal kolenmijnen te sluiten. De vakbondvan mijnwerkers. onder leiding vanScargill vecht hiertegen.De achtergrond van de regeringspolitiekis naast het beknotten van vakbonds­rechten haar energiepolitiek.In de ogen van Thatcher is het noodza­kelijk dat de elektriciteitsvoorzie­ning in Groot Bri ttanië voor een grootdeel gaat gebeuren door het gebruikenvan kernenergie.Net als in Frankrijk is dat mede geïn­spireerd door het atoombewapeningspro­gramma. Ook de britse regering wil haaratoomwapens moderniseren. Ze heefthier -uiteraard- plutonium voor no-

agenda

9 maart demonstratie tegen Borssele 2in Middelburg

8-10 maart diskussieweekend over zureregen van VMD

begin maart verschijnen van de energiekrant van het LPTK

mei diskussie weekend LPTK

Er worden een aantal thema dagen gehou­den onder het motto: "De schouders ondereen duurzaam energiebelei dIl. Organisa­tie: WED, ODE, VMO, plaats: Kargadoor.oude gracht 36 Utrecht. Data:2 maart energie zuinige nieuwbouw13 april warmte-kracht en plaatselijke

groepen11 mei brandstofbesparing in bestaande

bouw8 juni kollektief beheer windmolens21 september milieukonsekwenties klein­

schalige opwekking

14-21 april internationale zure regenweek

20

dig. Die kan ze krijgen uit het afvalvan kerncentrales.Zo is het gevecht voor het openhoudenvan de engelse mijnen ook een gevechttegen het kernenergie en kernbewapenings­plan van Thatcher.De britse mijnwerkers verdienen dan ookalle steun van de Nederlandse anti­kernenergiebeweging en vredesbeweging.

Auke van Nie

JE WfJt.f)1

E,1C ""f1Zil WATVANJHAAR.

'T J~ TiltH/Jol< NltTALLES.

kolofonHet LEK-bulletin wordt uitgegeven onderverantwoordelijkheid van het LandelijkEnergie Komitee en verschijnt minimaalzes keer per jaar.

Het LEK is gevestigd op het Tweede ije­teringplantsoen 9, 1017 ZO Amsterdam.te1. 020-22 13 66. Voor donaties -alti jdwelkom- is er het giro nr. 35 67 199t.n.v. LEK. Leusden. graag vermelden'gift ' .

Aan dit nummer werkten mee:John Hontelez. Auke van Nie, Dave vanDoyen. Ronald Jansen en Hans lourens.