Speciaal banden

Bandenlabel

een nieuwe tool voor de vlootbeheerders

een bijlage van

YFG138_pao_nl_flash.qxd:p01-24 4/06/12 16:24

3

EDITO

ALGEMEEN04 \ Bandenlabel:

vanaf 1 november bij u thuis

06 \ Rol fabrikanten en verkopers:

zelfcontrole en informatie

CRITERIA08 \ Rolweerstand:

belangrijk voor verbruik en uitstoot

09 \ Remmen op nat wegdek:

in het teken van de veiligheid

10 \ Rolgeluid:

voor milieu en comfort

11 \ Limietnormen voor de drie criteria

KWALITEIT13 \ Andere belangrijke criteria:

het label vertelt niet alles

IN DE PRAKTIJK16 \ Banden personenauto

18 \ Banden lichte bedrijfsvoertuigen

20 \ Banden vrachtwagen

22 \ Communicatie:

geleidelijke start

OBJECTIEVEINFORMATIEDe bandenfabrikanten schrijven geschiedenis. Voor het eerst komt er op hunaansturen een Europees bandenlabel waardoor het voor de automobilist en devlootbeheerder mogelijk wordt om verschillende banden met elkaar te vergelijken ennaar waarde te schatten. Dat kan op een objectieve manier want de quoteringen ophet Europese bandenlabel zijn het resultaat van betrouwbare, goed omschreven enherhaalbare testmethodes.Het Europese bandenlabel is verplicht vanaf 1 november 2012 en het is van toepassingvoor zowel personenwagens als lichte commerciële voertuigen, bussen envrachtwagens. Precies daarom hebben Fleet & Business en Truck & Businees dehanden in elkaar geslagen om deze bijlage samen te stellen. Bedoeling is de inhouden het belang van het Europese bandenlabel te verduidelijken. Bovendien geven wijtoelichting bij zowel de test- en meetmethodes als de manier waarop het label isontstaan. Het Europese bandenlabel geeft objectieve en duidelijke informatie over derolweerstand, de remprestaties op een nat wegdek en het geluidsniveau. In deaanloop naar het verplicht worden van het label, zijn de bandenfabrikanten vanaf 1 juni gestart met het informeren van de klant over de manier waarop hun productenvolgens die drie criteria scoren . Het label is makkelijk te interpreteren en is qua vormvergelijkbaar met de ecolabels die al sedert jaar en dag worden gebruikt bijwitgoedproducten.Het Europese bandenlabel geeft een eerste indicatie van hoe een band presteert,maar tegelijk is de gegeven informatie onvolledig. De klant moet ook rekening houdenmet de prijs en het label geeft geen informatie over de duurzaamheid, de prestatiesop een droog wegdek en de talrijke andere criteria waarmee tijdens de ontwikkelingvan een band wordt rekening gehouden. Niettemin is de introductie van hetbandenlabel van enorm belang. In deze bijlage wordt duidelijk dat de band eenbelangrijke impact heeft op de veiligheid, de kost van het rijden en het milieu.

Tony De Mesel, hoofdredacteur Fleet & Business,Claude Yvens, hoofdredacteur Truck & Business.

MMM BUSINESS MEDIA sa/nvComplexe Arrobas Parc Artisanal 11-13 4671 BLEGNY-Barchon (Belgium)Phone: 00 32 (0)4 387 87 87 Fax: 00 32 (0)4 387 90 87 [email protected] ww.mmm-businessmedia.com.

EDITORIAL TEAMEditor in chief: Tony De Mesel ([email protected]),Claude Yvens ([email protected]) Team: Stijn Phlix (Deputy editor-in-chief),Hendrik De Spiegelaere

SALES & MARKETING TEAMSales Director: Marleen Neukermans([email protected])Key Account Manager: Guy Stulens([email protected])Sale assistant: Patricia Lavergne([email protected]) Marketing: Sophie Demeny ([email protected])

PRODUCTIONHead: Sonia Counet

EDITOREditor/CEO: Jean-Marie Becker


BANDENLABEL ALGEMEEN

4

BANDENLABEL

vanaf 1 november bij u thuisOp aandringen van de bandenfabrikanten heeft het Europese Parlement in november 2009 beslist dat banden ver-kocht in de Europese Gemeenschap verplicht een kwaliteitslabel moeten dragen. Bij de toekenning van dat labelwordt rekening gehouden met drie criteria: de rolweerstand, de remprestaties op een nat wegdek en het geluids-niveau. Het nieuwe Europese bandenlabel wordt van kracht vanaf 1 november 2012.

Tony DE MESEL

De doorsnee consument weetniet echt waarop hij of zij moetletten bij de aankoop van

nieuwe banden. Uit onderzoek vanMichelin blijkt dat de meeste automobi-listen en vlootbeheerders banden willenmet een lange levensduur en eengoede grip op zowel een droog als eennat wegdek.

Of die banden ook aan die eisen vol-doen, is voor de individuele klant en devlootbeheerder moeilijk te achterhalen.Veelal is dan de prijs de doorslagge-vende factor en dat zet meteen de deurop een kier voor banden van minderekwaliteit. Dat is uiteraard frustrerendvoor bandenfabrikanten die kwaliteits-producten op de markt brengen.

Precies daarom hebben zij er enormvoor geijverd dat er een kwaliteitslabelzou komen. Met de introductie van hetEuropese bandenlabel hopen de geves-tigde bandenfabrikanten op die maniereindelijk een objectieve beoordeling tekrijgen voor de kwaliteiten van hun pro-ducten. Tegelijk wordt gehoopt dat opdie manier een dijk wordt opgeworpentegen de import van goedkope envooral minderwaardige banden.Gebaseerd op alle banden die in 2010op de markt waren, zouden 30% nietvoldoen aan de minimum kwaliteitsei-sen die aan het label verbonden zijn enzouden ze niet langer mogen verkochtworden. Het bandenlabel heeft debedoeling de veiligheid te bevorderen, de rijkos-ten te beperken en de milieu-impact teverminderen. In die zin kan het de klanthelpen om een betere keuze te maken.Het Europese bandenlabel is verplichtvanaf 1 november aanstaande, maar– en dat is niet onbelangrijk – dan enkel voor banden die vanaf 1 juli 2012(DOT 2712) worden geproduceerd.Een garagist of een bandenspecialistdie met een voorraad oudere bandenzit, hoeft zich dus niet meteen zorgen temaken en kan dus gerust producten uitzijn voorraad verkopen.

Het concept van het bandenlabel isgeïnspireerd op dat van dewitgoedproducten


5

Drie criteriaBij de ontwikkeling van een band wordtrekening gehouden met minstens twin-tig verschillende criteria. Uiteindelijkwordt op het Europese bandenlabelrekening gehouden met drie criteria. In de eerste plaats is er de rolweer-stand, want die bepaalt uiteindelijk inwelke mate een band ertoe bijdraagtom brandstof te besparen en de CO2-uitstoot te beperken. In navolging vande labels bij sommige huishoudappara-ten en witgoedproducten geeft hetlabel op een schaal gaande van A tot Gweer in welke mate de rolweerstandgunstig is. Banden met een A-score zijnhet best. Tussen de beste A-score ende slechtst toegelaten G-score verschiltde rolweerstand bij personenwagensmet 7,5%. Banden die niet aan de G-norm voldoen, mogen vanaf 1 novem-ber 2014 niet langer worden verkocht.

Bij banden bestemd voor vrachtwagensverschilt de rolweerstand 15% tussen debeste en de slechtste score.Het tweede criterium is de remafstandgrip op een nat wegdek. Ook hier is eenoverzichtelijke waardeschaal voorzienwaarbij de beoordeling gaat van ‘A’ tot‘G’. Wel is het zo dat in de praktijk enkeleen waardering van ‘A’ tot ‘F’ wordtgegeven. Kortom banden die slechterscoren dan de ‘F’ mogen niet langerworden verkocht. Ook hier is er eenevolutie van het toelaatbare voorzien.Vanaf 1 november 2014 mogen bandendie qua grip slechts een ‘F’ halen, nietlanger worden verkocht. Het derde criterium is het geluidsniveaudat onderaan het label staat aangege-ven. De gemeten waarde staat in dbvermeld en de beoordeling van de bandin functie van zijn breedte wordt metdrie golven weergegeven. Een band

met drie golven krijgt een slechtebeoordeling. Hoe minder het aantal gol-ven, hoe beter. Een band met twee gol-ven laat 3 decibel meer optekenen daneen band met één golf. Die 3 decibelkomen overeen met een verdubbelingvan het geproduceerde geluid. Die drie criteria vertellen uiteraard nietalles over de kwaliteiten en de eigen-schappen van een band, maar ze kun-nen niettemin de klant helpen in zijnkeuze. Te meer hij kan de quoteringenvan het label ook vergelijken met deprijs van de band.

Het bandenlabel houdtrekening met drie criteriaen kan op die manier deklant helpen om eenbetere keuze te maken.

Banden die voor 1 juli 2012 zijngeproduceerd, hoeven geen label.

"het bandenlabel heeft debedoeling de veiligheid tebevorderen, de rijkosten tebeperken en de milieu-impactte verminderen"

verplicht… niet verplicht

Het bandenlabel is verplicht voor banden – ook winterbanden – die bestemdzijn voor - personenwagens, - lichte commerciële voertuigen met een

HTM tot 3,5 ton, - vrachtwagens, - bussen en autocars.

Het bandenlabel is niet verplicht voor : - vernieuwde banden, - racebanden, - professionele terreinbanden (mud-terrain), - banden bedoeld voor noodreservewielen, - banden bestemd voor auto’s van voor

1.10.1990, - banden met een snelheidsindicatie die

minder of gelijk is aan 80 km/u- en tot slot voor banden bedoeld voor vel-

gen kleiner dan 10 duim of groter dan25 duim.


BANDENLABEL ALGEMEEN

6

DE ROL VAN DE FABRIKANTEN EN DE VERKOPERS

zelfcontrole en informatieEr zijn drie jaar verlopen om te beslissen wie wat en hoe zou gaan controleren. Het eerste principe werd de zelfcontrole.

Claude YVENS

In tegenstelling tot de normeninzake passieve veiligheid, diegemeten worden door een onaf-

hankelijk organisme, worden de presta-ties van de banden door de fabrikantenzelf gemeten. Een Euro NCAP voor ban-den bestaat dus niet. De testmethodesen de toestellen die men gebruikt, zijndan weer in gemeenschappelijkakkoord vastgelegd. Daar zijn wel driejaar onderhandelingen aan voorafgegaan...

ZelfcontroleIedere fabrikant die zijn banden inEuropa verkoopt, meet dus de presta-

ties van zijn eigen producten en geeftzich zijn eigen certificaten. De Europeseautoriteiten van hun kant zullen regel-matig controles doen op stalen van deproductie, om de juistheid van de mee-gedeelde cijfers na te gaan.

InformatieDe fabrikanten moeten de informatieover de gegevens op het label vermel-den in alle technische documentatiemaar ook in reclameboodschappen enop hun internetsites. Zij moeten even-eens het label (in de vorm van een zelf-klever) aanbrengen op de verkochtebanden of op elke band een volledige

informatie plaatsen. Voor de vrachtwa-genbanden zijn zij wel vrijgesteld vandie tweede verplichting.

De rol van de verkopersDe verkopers van banden zullen hunklanten actief op de hoogte moetenbrengen van de info op het label. Allegetoonde banden zullen het label moe-ten dragen. Bovendien zal de informatieop het label vermeld moeten worden opalle facturen voor banden, zelfs dooreen onafhankelijke garage die nieuwebanden heeft gemonteerd. Die verplich-ting geldt niet voor de voorraden vande banden die voor 1 juli 2012 zijngeproduceerd.

De rol van de constructeursDe constructeurs van voertuigen moe-ten hun klant op de hoogte brengenvan de gegevens op het label, wanneerde klant bij de aankoop van zijn nieuwvoertuig de keuze heeft tussen verschil-lende banden.

De rol van de leasebedrijvenDe leasebedrijven moeten eveneenshun klanten op de hoogte brengen vande gegevens op het label, wanneer deklant bij de aankoop van zijn nieuwvoertuig de keuze heeft tussen verschil-lende banden. Zo niet moet de informa-tie op de factuur staan.

De gegevens op het label moeten ook vermeldworden op alle facturen voor banden.


De rolweerstand is afhankelijk van de samenstellingvan het rubber, de tekening op het loopvlak, debasisstructuur van de band -wat in het jargon het

karkas heet- en het profiel, wat de verhouding is tussen dehoogte en de breedte van de band. In de jaren 90 werden de eerste banden met een lage rol-weerstand op de markt gebracht. Deze banden hadden nietde beste reputatie op het gebied van de grip op een nat weg-dek maar gelukkig is daar nu verbetering in gekomen door hetverder verfijnen van zowel de rubbersamenstelling als deopbouw van het karkas. In die zin is het belangrijk om het cri-terium rolweerstand tegenover het criterium ‘remmen op eennat wegdek’ te plaatsen. Beide criteria staan vermeld op hetEuropese bandenlabel.

MetenOm de rolweerstand te meten is gekozen voor een labotestwaarbij een wiel, met een correcte bandenspanning, op eenelektrisch aangedreven rol wordt gemonteerd zodanig dat derolweerstand op een controleerbare en dus ook makkelijk teherhalen manier kan worden gemeten. De metingen kunnenevenwel verschillen naargelang de gebruikte rolbank.Uiteindelijk zijn een zevental rolbanken aanvaard voor demeting en aan de hand van voorafgaandelijk onderzoek wordtde meting gecorrigeerd met een afwijkingscoëfficiënt.De meting van de rolweerstand gebeurt bij een temperatuurvan 25°C. Eerst wordt gemeten welk koppel er nodig is om derol een bepaald toerental te laten bereiken. Daarna wordt dieoefening herhaald maar dan terwijl de geteste band met eenbepaalde druk in aanraking komt met een tweede los draai-ende rol. Het verschil in koppel wordt omgezet in rolweer-stand en wordt uitgedrukt in kg/t.

VerbruikUit een test van VAB met identieke Ford Fiesta’s is geblekendat het verbruik met ecobanden 22% lager ligt dan bij eenidentieke auto met gewone banden. Op het bandenlabelbedraagt bij een autoband het verschil in rolweerstand 7,5%tussen de beste A-score en de slechtst toegelaten G-score.Bij banden bestemd voor vrachtwagens verschilt de rolweer-stand 15% tussen de beste en de slechtste score.

BandendrukBelangrijk om weten, is dat de rolweerstand, en dus ook hetverbruik, enorm toeneemt bij een te lage bandenspanning.Uit al weer een VAB-test is gebleken dat bij een te lage ban-denspanning het verbruik met bijna 15% kan toenemen.

BANDENLABEL CRITERIA

8

ROLWEERSTAND

belangrijk voor verbruik en uitstootDe rolweerstand heeft een directe invloed op het verbruik en dus ook de CO2-uitstoot. Dit criterium is daarmee uiter-aard van belang op ecologisch gebied maar heeft ook een serieuze invloed op de kilometerkostprijs van een voer-tuig.

Tony DE MESEL

De rolweerstand heeft eengrote invloed op het verbruik.

Zie de grafiek op pagina 11 met de limietnormenvoor ‘rolweerstand’ volgens het type voertuig.



REMMEN OP NAT WEGDEK

in het teken van de veiligheidHet tweede criterium waarmee het Europese bandenlabel rekening houdt, staat volledig in het teken van de vei-ligheid en vertelt iets over de remprestaties op een nat wegdek. De beoordeling wordt weergegeven op eenschaal met een quotering gaande van ‘A’ tot ‘G’.

Tony DE MESEL

De remprestatie op een nat wegdek geeft een belang-rijke indicatie over de veiligheid. In de eerste plaatsmoet de band erin slagen om zoveel mogelijk water

af te voeren tussen het loopvlak en het wegdek, want datbepaalt het contact van de band met de weg. Aquaplaning,waarbij de band als het ware over het wateroppervlak glijdt,moet worden vermeden. Het afvoeren van het water is in deeerste plaats de taak van de tekening in het loopvlak. Bovendien wordt bij een dergelijke remtest ook de rubbersa-menstelling beoordeeld. Het rubber moet in dergelijkeomstandigheden een optimale weerstand bieden om de gripte bevorderen. Dat is geen makkelijke opdracht omdat eenband bij het gewone rijden precies zo weinig mogelijk weer-stand moet veroorzaken om het verbruik en de CO2-uitstoot tebeperken. Het komt er op neer dat het rubber zich dus andersgaat gedragen bij het remmen dan tijdens het gewoon rijden. Tot slot wordt de band bij een dergelijke remproef ook getestop zijn structuur. De band mag zo weinig mogelijk doorbuigenom op die manier een zo groot mogelijk contactoppervlak tus-sen de band en het wegdek te verzekeren.

MetenDe remproef op een nat wegdek kan vrij makkelijk gemetenen herhaald worden wat leidt tot een objectief meetresultaat.Met het testvoertuig wordt de remafstand gemeten tussen de80 en 20 km/u op een nat wegdek met een waterspiegel van0,5 tot 1,5 mm. Voor die metingen wordt bij personenwagenseen referentieband gebruikt.De meting kan ook gebeuren bij constante snelheid waarbijeen aanhangwagen met verschillende wielen wordt gebruikt.De ene wielen zijn met de referentieband geschoeid en deandere met de te meten band. Net zoals bij de quotering van de rolweerstand voorziet hetlabel ook voor de remafstand op een nat wegdek een over-zichtelijke waardeschaal waarbij de beoordeling gaat van ‘A’tot ‘G’. Wel is het zo dat in de praktijk enkel een waarderingvan ‘A’ tot ‘F’ wordt gegeven. Kortom banden die slechter sco-ren dan de ‘F’ mogen niet langer worden verkocht. Ook hier iser evolutie van het toelaatbare voorzien. Vanaf 1 november2014 mogen banden die qua grip slechts een ‘F’ halen, nietlanger worden verkocht.

Voor de grip op een nat wegdek wordt deremafstand gemeten tussen de 80 en 20 km/u.

9

Zie de grafiek op pagina 11 met de limietnormen voor‘remmen op een nat wegdek’ volgens het type voertuig.



10

ROLGELUID

voor milieu en comfortBij een voertuig dat op snelheid is, wordt het meeste lawaai veroorzaakt door de rolgeluiden van de banden. Het aantaldecibels dat een band veroorzaakt heeft een impact op milieu en omgeving maar bepaalt ook onrechtstreeks hetgeluidscomfort van een voertuig.

Tony DE MESEL

Het geluid dat een voertuig veroorzaakt, wordt doordrie factoren bepaald. Het motor- en transmissiege-luid is vooral hoorbaar bij een lage rijsnelheid en tij-

dens het versnellen. Naarmate de kruissnelheid hoger komt teliggen, wordt het motorgeluid overstemd door het windgeruisen de rolgeluiden die worden veroorzaakt door de banden diehet wegdek raken.

Er zijn twee manieren om de rolgeluiden te meten: in hetvoertuig en in de omgeving, buiten dus. De bandenfabri-kanten hebben voor de laatste meting gekozen en welom verschillende redenen. Het meten in het voertuig isook sterk afhankelijk van de kwaliteit van het voertuigzelf en is dus moeilijk te herhalen wat de beoordelingvan de band zelf bemoeilijkt. Bovendien vertelt demeting buiten de auto meer over de milieu-impact die derolgeluiden van een band hebben.

Meten in decibelsDe meting van de rolgeluiden bij zowel auto’s als vrachtwa-gens gebeurt met twee micro’s die het geluid registreren vanhet voorbijrijdende voertuig dat een snelheid van 80 km/uhaalt. Op het moment van de meting, wordt de motor uitge-schakeld zodat enkel de rolgeluiden worden opgenomen.Ook het type ondergrond waarop de meting gebeurt, is duide-lijk omschreven.Het rolgeluid staat onderaan het label en wordt op tweemanieren weer gegeven. De gemeten waarde staat in dB ver-meld en de beoordeling van de band wordt met drie golvenweergegeven. Een band met drie zwart opgevulde golvenkrijgt een slechte beoordeling. Hoe minder het aantal golven,hoe beter. Het verschil van de rolgeluiden kan enorm zijn. Een band die

als quotering twee zwart opgevulde golvenmeekrijgt, verspreidt 3 dB meer dan een

band met één zwart opgevulde golf.Dat verschil lijkt gering maar 3 dBkomt overeen met een verdubbelingvan het geluid.

Twee micro’s meten het rolgeluid van de voorbijrijdende vrachtwagen.

Zie de grafiek op pagina 11 met de limiet -normen voor ‘geluid’ volgens het type voertuig.



11

limietnormen voor ‘rolweerstand’ per categorie voertuig

Wat de rolweerstand betreft, verschillen de limietnormen naargelang het om een persoenwagen (C1), een lichte bedrijfswagen (C2) of een vrachtwagen(C3) gaat.

ROLWEERSTAND

In kg/t

limietnormen voor ‘remmen op een nat wegdek’ per categorie voertuig

De remprestaties op een nat wegdek worden geëvalueerd aan de hand van de prestaties met een referentieband. De evaluatie verschilt naargelang heteen personenwagen (C1), een licht bedrijfsvoertuig (C2) of een vrachtwagen (C3) is.

GRIP OP NAT WEGDEK

in % i.v.m. een referentieband

limietnormen voor ‘geluid’ per categorie voertuig

Als referentiewaarden voor het meten enweergeven van de rolgeluiden wordtrekening gehouden met een actuelegeluidsnorm (2001/43) en een strengeregeluidsnorm die van kracht wordt in 2016(661/2009). Bij personenwagens (C1) isde geluidsnorm afhankelijk van het for-maat van de band en bij lichte commer-ciële voertuigen (C2) en vrachtwagens(C3) is de geluidsnorm afhankelijk vanhet type band. - 3 golven = actuele minimum geluid-

snorm- 2 golven = toekomstige minimum

geluidsnorm,3dB lager dan actuelegeluidsnorm

- 1 golf = minstens 3 dB minder dan toe-komstige geluidsnorm

GELUIDSNORMEN

N = Normal S = Special X = Snow, XL, Reinforced Traction = Drive M+S


BANDENLABEL KWALITEIT

13

ANDERE BELANGRIJKE CRITERIA

Met het label krijgen de klant en de vlootbeheerder in éénoogopslag zicht op hoe een band presteert volgens driebelangrijke criteria. Maar het label vertelt niet eens de helftover de prestaties van een band.

Tony DE MESEL en Claude YVENS

Naast de prijs en de duurzaam-heid zijn er nog minstens twin-tig andere criteria die een rol

spelen bij de ontwikkeling van eenband. En sommige van die criteria ver-schillen naargelang het een band isvoor een personenwagen of een truck.Bij het op punt zetten van het Eurolabelvoor banden is gekozen voor drie crite-ria die makkelijk meetbaar en vergelijk-baar zijn. Elke band, zeker voor perso-nenwagens, heeft als het ware zijneigen karakter. Sommige bandenfabri-

kanten kiezen reso-luut voor een hogeduurzaamheid.Anderen vinden de prestaties op eennat wegdek een prioriteit en nog ande-ren vinden de handling en de prestatiesop een droog wegdek van grootbelang.Hoe dan ook bij de meeste banden diein de handel worden gebracht, isgezocht naar een compromis. Sommigeeisen die aan een band worden gesteld,zijn technisch tegenstrijdig. Het is bij-

een ‘pallet’ van prestaties

De onderstaande grafieken zijn speciaaldoor de redactie van Fleet & Businessen Truck & Business uitgewerkt. Voor de belangrijkste verschillendetypes banden tonen de grafieken hetonderling belang van 18 criteria die dekwaliteit van een band bepalen.

BANDEN TYPENA = Auto (fleet) B = Van C = Truck Regionaal / stuuras D = Truck Regionaal / aangedreven as E = Truck Regionaal / Trailer F = Truck Lange Afstand / Stuuras G = Truck Lange Afstand / aangedreven asH = Truck Lange Afstand / Trailer I = Truck Bouw

BELANG VAN DE CRITERIA5 = Zeer belangrijk 4 = Belangrijk 3 = Niet te onderschatten 2 = Minderbelangrijk 1 = Wordt weinig rekening meegehouden 0 = Van geen enkel belang

CRITERIA1 = Rolweerstand* 2 = Levensduur 3 = Handling op droog wegdek 4 = Stabiliteit op droog wegdek 5 = Remafstand op droog wegdek 6 = Wegligging op nat wegdek7 = Aquaplaning 8 = Stabiliteit op natwegdek 9 = Remafstand op nat wegdek10 = Tractie 11 = Stuureigenschappen 12 = Mogelijkheid voor opsnijden 13 = Mogelijkheid voor herrubberen 14 = Bescherming van de flanken 15 = Profiel dat inklemmen van steentjesverhindert 16 = Weerstand tegeninsnijdingen 17 = Geluid (binnen) 18 = Geluid (buiten)*

A auto (fleet)

1* 23

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718* 1* 2

3

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718*

het label vertelt niet alles

B van


14

voorbeeld zo dat de eerste banden meteen lage rolweerstand minder goedpresteerden op een nat wegdek en datook hun duurzaamheid niet optimaalwas. Het is door technologisch onder-zoek dat de bandenfabrikanten er uit-eindelijk in geslaagd zijn om de presta-ties op alle vlakken te verbeteren.

LevensduurVoor de komst van het bandenlabel wasde levensduur van een band ongetwij-feld één van de belangrijkste criteria omeen keuze te maken. Niets belet dat delevensduur nu nog altijd even belangrijkis en toch is dit criterium niet in het labelopgenomen. De reden daarvoor is een-voudig. Het is zo goed als onmogelijkom via een uniforme en herhaalbareobjectieve test de levensduur te meten.De levensduur is sterk afhankelijk vanhet type voertuig, de rijstijl, de gebruik-somstandigheden en de aard van hetwegdek.

Nat wegdekBij de prestaties op een nat wegdek zijner vier belangrijke criteria. Eén daarvanis de remafstand zoals die ook wordtgemeten voor het label. Maar er is meer,zoals de weerstand tegen aquaplaningzowel bij het rechtuit rijden als hetnemen van bochten. Over het alge-meen zal een band die goed presteert

BANDENLABEL KWALITEIT

1* 23

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718*

1* 23

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718* 1* 2

3

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718*

1* 23

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718* 1* 2

3

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718* 1* 2

3

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718*

1* 23

4

5

6

7

891011

12

13

14

15

16

1718*

C truck regionaal /stuuras

D truck regionaal /aangedreven as

E truck regionaal /trailer

F truck lange afstand / stuuras

G truck lange afstand / aangedreven as

H truck lange afstand / trailer

I truck bouw


15

tijdens het remmen op een nat wegdekook een goede grip hebben bij hetnemen van bochten op een natteondergrond. Een ander aspect is dehandling. Daarmee wordt bedoeld of deband geleidelijk of abrupt zijn grip ver-liest.

Droog wegdekOp een droog wegdek wordt even zeerrekening gehouden met de grip, weglig-ging en de handling. Ook de rechtuitsta-biliteit, en dat op verschillende typesvan wegdek, is een belangrijke factor.Bij alle banden worden ook in de matevan het mogelijke de rolgeluiden onder-drukt. Belangrijk voor het comfort is datde rolgeluiden, de trillingen en de reso-nanties niet worden doorgegeven aanhet onderstel en het koetswerk van deauto en dat is nog een andere factor

dan het rolgeluid dat buiten het voertuigwordt gemeten.

WinterbandenZijn het winterbanden dan is de grip opeen droog wegdek belangrijk maar danbij een temperatuur van minder dan 7graden Celsius. Bij winterbanden wordtuiteraard ook rekening gehouden metde prestaties op een nat wegdek en tij-dens het rijden op zowel sneeuw als ijs.In uitgesproken winterse omstandighe-den, zoals op ijs en sneeuw spelen detractie, de remafstand en de grip bij hetnemen van een bocht een grote rol.

Prestaties van een band voor zwarebedrijfsvoertuigen Naast de eerder beschreven kwaliteitenmoet een band voor zware bedrijfsvoer-tuigen aan nog andere eisen voldoen.

De banden die op de voortrein van bij-voorbeeld een distributietruck zijngemonteerd, moeten bestand zijn tegenslijtage tengevolge van het vaak kerenen manoeuvreren. Bij werfbanden is hetdan weer van belang dat stenen enandere objecten niet blijven steken inde loopprofiel. Het belangrijkste criterium blijft evenwelde mogelijkheid om de banden te her-rubberen. In de meeste gevallen heefteen band voor zware bedrijfsvoertuigenals het ware meerdere levens. Na eenbepaalde kilometrage kan een nieuwloopprofiel worden ingesneden. Hetkarkas kan van nieuwe flanken wordenvoorzien of het loopvlak kan herrubberdworden en na verloop van tijd weer eennieuw loopprofiel krijgen. Het is vooralde kwaliteit van het karkas die hierbepalend is.


Ongeacht welke band er wordt gekozen ishet regelmatig controleren en het op peilhouden van de bandendruk van groot belangom het brandstofverbruik te beperken.

BANDENLABEL IN DE PRAKTIJK

16

BANDEN PERSONENAUTO

een doordachtekeuzeHet vervangen van de banden is een belangrijke investering, niet enkel omwille van de kostprijs. Banden speleneen cruciale rol in de veiligheid en niet te vergeten het brandstofverbruik. Een juiste keuze is dus cruciaal.

Tony DE MESEL

Eerst is het belangrijk om weten wanneer de bandenaan vervanging toe zijn. Bovendien moeten bandenworden gekozen die bij het karakter van het voertuig

passen. Pas dan komen de prijs, de duurzaamheid, de scoreop het bandenlabel en mogelijks andere criteria aan bod.

DuurzaamheidIn normale bedrijfsomstandigheden heeft een band van eenpersonenauto een levensduur van minstens 40.000 kilometer.Het spreekt van zelf dat banden met een vrij harde rubbersa-

menstelling langer meegaan. De levensduur wordt negatiefbeïnvloed door een sportieve rijstijl, het veelvuldig rijden ineen stedelijke omgeving, een technisch mankement ofgewoon door nalatigheid zoals het rijden met een te lage ban-denspanning. Veel voorkomende technische mankementen die de levens-duur verkorten zijn slecht werkende schokdempers, een ver-keerde wieluitlijning of onbalans in de wielen. Het tijdig ver-vangen van de banden is niet enkel van belang voor deveiligheid maar ook voor het beperken van het brandstofver-


17

bruik en bijgevolg de rijkosten. Banden met aardig wat kilome-ters en een sterk afgesleten loopvlak vergroten aanzienlijk derolweerstand en dus ook het brandstofverbruik. Langer rijdenmet een stel banden is dus vaak een valse besparing.

Symptomen van slijtageBanden worden best regelmatig gecontroleerd en dat gebeurtin de eerste plaats visueel. De tekening in het loopvlak moetwettelijk minstens 1,6 mm bedragen. Beter is die limiet op tetrekken tot 3 mm en dit zowel omwille van de veiligheid alshet brandstofverbruik en het geluidscomfort. Ook de flanken moeten op schade worden gecontroleerd.Die schade kan een gevolg zijn van het raken van een bor-duur of het rijden op een onverharde weg. Andere sympto-men van slijtage zijn voelbaar tijdens het rijden. Zo kan deauto scheef trekken ten gevolge van een slechte wieluitlijningof een onaangepaste bandenspanning. Trillingen zijn meestalte wijten aan een onregelmatige slijtage en bijgevolg één ofmeerdere wielen die uit balans zijn. Vervelende ronkgeluidenwijzen meestal op een te ver afgesleten loopvlak of een onre-gelmatige slijtage van het loopvlak.

VervangenOm de veiligheid te bevorderen en de rolweerstand te beper-ken, worden best de vier banden in één keer vervangen.Wordt toch beslist om een gedeeltelijke vervanging te doen,dan gebeurt dat per twee wielen op dezelfde as. Toch moet errekening mee gehouden worden, dat op die manier het rijge-drag ongunstig wordt beïnvloed. Als bijvoorbeeld de bandenvooraan meer versleten zijn, dan is de kans groot dat de autoin moeilijke rijomstandigheden, zoals bij regen, de neigingheeft om eerder vooraan uit te breken. Liggen de meer versle-ten banden op de achterwielen, dan zijn het precies de ach-terwielen die het eerst grip kunnen verliezen.

KarakterVoor de meeste automobilisten zijn banden rond en zwart enze verschillen vooral door hun prijs. Er is uiteraard meer aande hand. Het aanbod met verschillende types banden is over-weldigend. De eerste stap in het maken van een keuze, begintmet het respecteren van het karakter van de auto. Tijdens devoorbije vijf jaar zijn heel wat auto’s in het wagenpark versche-nen die een ecolabel dragen. We denken bijvoorbeeld aan deEconetic-modellen van Ford, de EcoFlex-versies van Opel, deDRIVe’s van Volvo en zo zijn er nog talrijke andere automerkgerelateerde ecolabels. Deze voertuigen zijn geconcipieerd om een zo laag mogelijkeuitstoot van CO2 voor te brengen en zuinig om te springen

metbrandstof. Eenbelangrijke factor daar-bij is dat deze voertuigenvan bij de productie zijn uitgerust metzogenaamde ecobanden die een lage rolweerstand hebben. Als je het zuinige karakter van de auto wil bewaren, is het vanprimordiaal belang bij vervanging de banden weer voor eco-exemplaren te kiezen. Bijna alle bandenfabrikanten hebbendergelijke types in hun gamma. Het respecteren van hetkarakter van het voertuig bepaalt ook de bandenkeuze bij bij-voorbeeld SUV’s en performante en eerder sportieve voertui-gen.

Definitieve keuzeEens vastligt welk type band de voorkeur geniet, kan rekeninggehouden worden met de prijs, de reputatie die een band ofeen bandenmerk geniet qua duurzaamheid en andere criteriazoals de drie die in het Europese bandenlabel zijn verwerkt.Belangrijk voor het brandstofverbruik is na te gaan hoe deband volgens het label scoort qua rolweerstand. Het is ookinteressant om die prestatie te vergelijken met de remafstandop een nat wegdek. Niet alle ecobanden scoren in die tweecriteria even goed.

de criteria van het label in de praktijk

ROLWEERSTAND De rolweerstand heeft een onmiddellijke invloed ophet brandstofverbruik. Bij een auto met banden die een G-quoteringkrijgen, kan het verbruik 7,5% hoger liggen dan bij dezelfde auto metbanden uit de A-categorie. Na 20.000 kilometer maakt dat een verschilvan minstens 90 liter wat neer komt op € 144 extra brandstofkosten alshet om een dieselvoertuig gaat.

REMAFSTAND OP EEN NAT WEGDEK Bij banden die thuishoren in deF-categorie kan de remafstand bij 80 km/u makkelijk 30% meer bedra-gen dan bij goed scorende A-banden. Dat stemt overeen met een rem-weg die maar liefst 18 meter langer is.

Bij de keuze van eenband moet het karaktervan de auto wordengerespecteerd.



18

BANDEN LICHTE BEDRIJFSVOERTUIGEN

zwaar eisenpakketHet is wellicht één van de meest verwaarloosde aspecten van een bestelwagen of lichte vrachtwagen en toch zobelangrijk. Het is immers een cruciaal gegeven voor de veiligheid en de economie.

Hendrik DE SPIEGELAERE

Het is opvallend dat de gebrui-kers van bestelwagens enlichte vrachtwagens weinig

aandacht besteden aan hun banden.Nochtans worden precies aan bandenvoor dit segment de hoogste eisengesteld. Ze moeten immers voldoenaan eisen op gebied van wegligging,remmen en snelheid en anderzijds zijnde aspecten laadvermogen, levensduuren rolweerstand bijzonder belangrijk.

CompromisoplossingenBanden voor de lichtste categorie vanbestelwagens en pick-ups komen nogovereen met de banden van personen-wagens. Dat wordt anders wanneer wehet over de zwaardere bestelwagens enlichte vrachtwagens hebben.

Het is in elk geval al zeer belangrijk omenkel banden te gebruiken met dejuiste gewichtsindex, want een band diete zwaar belast wordt houdt het nietlang uit. Een bijkomend probleem is desnelheid van de lichte bedrijfsvoertui-gen. Officieel is de maximumsnelheidwel 120 km/u, maar die wordt niet vaakgerespecteerd. De banden moeten dusén een zware belading én een flinkesnelheid aankunnen. Het gevolg is eensoort van compromisbanden. Maarzoals altijd bij een compromis gaat hetook ten koste van enkele voordelen(levensduur of wegligging bijvoorbeeld).In vergelijking met tendens naar ban-den met lage rolweerstand voor vracht-wagenbanden is die tendens duidelijkminder aanwezig bij de banden voor

lichte bedrijfsvoertuigen.Gaat het nieuwe bandenlabel de ver-koop hier duidelijk beïnvloeden?Waarschijnlijk niet, want de zelfstandigemet slechts één of hooguit twee lichtebedrijfsvoertuigen laat zijn banden-keuze doorgaans volledig over aan zijndealer of werkplaats. De grotere vlotenwerken dan weer met vaste contractenmet bandenfirma’s of onderhoudscon-tracten waarbij banden inbegrepen zijn.

Banden voor bestelwagens moeten over voldoendelaadvermogen beschikken en liefst lang meegaan.

belangrijke vernieuwing?

De indicaties waarover de gebruikerinzage krijgt bij de invoering van hetnieuwe bandenlabel hebben voor dezecategorie slechts weinig belang. De rol-weerstand is alleen belangrijk op langeretrajecten, het remgedrag op nat wegdek isweinig relevant en bovendien zeer ver-schillend tussen beladen of lege toestanden van het geluidsniveau van bestelwagen-banden zullen weinig ondernemers wakkerliggen. Criteria zoals laadvermogen,levensduur en bestandheid tegen ruwewerkomstandigheden zoals stoepranden,verkeersheuvels en werfgebruik zijn veelbelangrijker bij de bandenkeuze in dit seg-ment.



20

VRACHTWAGENBANDEN

levensduur belang-rijkste criteriumMet het Europese bandenlabel kunnen we voor het eerst vrachtwagenbanden op een objectieve manier metelkaar vergelijken. Toch moet dat enigszins worden gerelativeerd want over het belangrijkste criterium, met namede levensduur, vertelt het label niets.

Claude YVENS

Welke soort band je ook kiest, de levensduur is hetvoornaamste criterium bij het kiezen van eenvrachtwagenband. De band bepaalt de productivi-

teit van de vrachtwagen, die op zijn beurt een werkinstrumentis. Helaas is het onmogelijk om de levensduur van een bandobjectief en langdurig te meten en dat zijn precies twee zaken

die onmisbaar zijn voor de beoordeling en het geven van eencertificaat.

Veranderlijke toepasselijkheidHet belang van de drie elementen die op het label staan, ver-schillen naargelang de sector. De voornaamste factor is de rol-

De rolweerstand is doorslaggevendvoor het verbruik en de belangrijkstekeuzefactor voor de lange afstand.


21

weerstand, omdat die een rechtstreekse weerslag heeft ophet verbruik. Maar deze factor is dan weer alleen echt door-slaggevend voor het vervoer op lange afstand. In de distribu-tie en vooral de bouw heeft de band minder effect op het ver-bruik.De grip op een nat wegdek is maar één aspect om de veilig-heid van een band te bepalen. Hij is zeker in tweede lijnbelangrijk voor de banden van opleggers en het belangrijkstein het vervoer van gevaarlijke goederen. De geluidssterktedaarentegen is helemaal een secundaire factor in de vracht-wagenwereld. Dat wordt dan helemaal anders wanneer hetwegvervoer tol zal betalen, naargelang van de verschillendesoorten vervuiling die hij veroorzaakt, o.a. de geluidsvervui-ling. Maar zover is het nog lang niet.

Rendement eerstZonder het belang van het label ook maar in twijfel te willentrekken, moet je van de verkoper de duidelijkste informatieeisen over de levensduur van de banden die je wil kopen. Dankomt het erop neer om die informatie te plaatsen tegen overde aankoopprijs. De informatie op het label kan met anderewoorden dienen als doorslaggevend element op basis vaneen eerste selectie.In de specifiekere sectoren is de levensduur ook gebondenaan heel speciale eigenschappen. De levensduur van eenband die men hoofdzakelijk gebruikt in stedelijk verkeer bij-voorbeeld, zal afhangen van zijn torsieweerstand, vermits een

distributievoertuig vaker moet manoeuvreren. Een werfvoer-tuig rijdt weliswaar minder kilometers, maar zijn banden wor-den meer op de proef gesteld. De groeven in het loopvlakmoeten in staat zijn om stenen, kiezel en andere harde voor-werpen te verwijderen. Bovendien moet een werfband ver-sterkte flanken hebben.

Loopvlakvernieuwing niet vergetenBanden met loopvlakvernieuwing moeten geen label dragen.Dat komt misschien later nog. Niet belet dat het karkas van deband van uiterst belang is. Een goede band wordt vernieuwd,krijgt een nieuw loopvlak en kan dan tot 2,5 maal zijn oor-spronkelijk aantal kilometers afleggen. Het is een doorslagge-vend element, dat een prijsverschil van enkele tientallen eurokan betekenen. Het is ook niet moeilijk een idee te krijgen vande waarde van een karkas. Je kan te rade gaan bij de bedrij-ven die loopvlakken vernieuwen buiten het distributienetwerkvan de grote fabrikanten. Tussen een karkas dat nog 80 eurowaard is, een andere 10 euro en een derde dat niemand nogwil overnemen, zijn er enorme verschillen van rentabiliteit.Het nieuwe label zal de kopers dus niet slim maken als zij hetal niet waren. Het zal alle gebruikers van banden wijzen opeen deel van de werkelijkheid. De vlootbeheerders moeten derest doen... maar ook de verkopers, die juiste en betrouwbareinformatie moeten geven. De rest is nog maar een zaak vanonderhandelen!

De aspecten van de levensduur van eenwerfband zijn niet vermeld op het label.

de eigenheden van het“vrachtwagenlabel”

• De vrachtwagenbanden zullen niet verplicht een zelfklevend labelmoeten hebben, net als de banden van auto’s en bedrijfsvoertuigen.De informatie zal beperkt kunnen worden tot de technische, commer-ciële en reclamedocumentatie, en op de facturen.

• De informatie op internet voor zover er een site is.• Een verhuurder van trucks moet zijn klanten niet op de hoogte hou-

den van de prestaties van de banden op zijn voertuigen.

de criteria van het label in de praktijk

ROLWEERSTAND Tussen een niveau A en een niveau F kan het verschilvan rolweerstand op een volledig uitgerust voertuig voor de langeafstand oplopen tot 3 liter/100 km (schatting van Michelin) of 14,7%(schatting van Goodyear Dunlop)

GRIP OP NAT WEGDEK Tussen een niveau A en een niveau F kan het verschil van grip op nat wegdek oplopen tot 30% van de remafstand (schatting van Goodyear Dunlop) of 25 meter voor eencombinatie trekker-oplegger van 40 ton die rijdt met een snelheid van80 km/u.



22

COMMUNICATIE

geleidelijke startDe bandenfabrikanten hebben tot 30 mei moeten wachten om informatie over de prestaties van hun bandenopenbaar te maken. Die informatie zal echter geleidelijk op gang komen. Het beste middel om ingelicht te blijven,is het internet.

Claude YVENS

N iet alle bandenfabrikanten hebben de informatieover de prestaties van hun banden op 1 juni vrijgegeven, om de eenvoudige reden dat ze daar nog

niet klaar mee waren. Wel zal alle informatie beschikbaar zijnvoor 1 november. Een aantal fabrikanten heeft echter te vroeginformatie verspreid, wat een reeks boetes opleverde.

De “premiummerken” en de andereDe meeste fabrikanten hebben meerdere merken in hun por-tefeuille: één of twee “premiummerken”, met de recentstetechnische evoluties, en “quality” of “budget” merken, die deevoluties met wat vertraging krijgen. Het kan dus makkelijkgebeuren dat laatstgenoemden minder goede punten op hetlabel krijgen... maar zij zijn ook goedkoper.

Op de vraag of het label een verschuiving van de “premium-merken” naar de andere (of omgekeerd) zal veroorzaken, blij-ken de invoerders een afwachtende houding aan te nemen.“Het koopgedrag zal niet van vandaag op morgen verande-ren,” zegt men bij Michelin. “Maar met de komst van het labelgeloven wij ook dat de verschillen tussen de banden duidelij-ker zullen worden, ook op het gebied van de levensduur vande band.”

Alle informatie over hoe een bepaalde band scoort volgens de criteria van het label zal beschikbaar zijn voor 1 november 2012.

en de Chinese banden?

Het principe van een certificering zelf van de banden leek de opkomstvan de Chinese banden tegen te werken. Ze worden door de grotefabrikanten immers dikwijls beschuldigd van namaak. Sommige mer-ken zullen hun verplichtingen niet kunnen uitvoeren en van de marktmoeten verdwijnen. Andere (Aeolus, GT Tires) zullen perfect in regelzijn op het verplichte tijdstip.


Jan Vandenbussche (Continental) is duidelijker: “Op korte ter-mijn zal de koper misschien een onlogisch verband merkentussen de informatie van het label en de prijs van verschil-lende banden. Het kan gebeuren dat een "B"-merk zich nettoespitst op de drie criteria van het label, ten nadele van deandere kwaliteiten. Maar als de koper ook leert kijken naar deandere elementen van de prestaties, de levensduur bijvoor-beeld, zal er geen verschuiving tussen de “A” merken en deandere zijn.”De invoering van het label zal dus de rol van de verdelers aan-zienlijk versterken, omdat zij als raadgever dienen. In de“fleet” zullen de leasebedrijven misschien ook meer vragenkrijgen van hun klanten. Die zouden bijvoorbeeld de voorkeurkunnen geven aan de banden met grote veiligheid, in hetkader van hun eigen politiek, of banden met beperkte rol-weerstand, in het kader van een programma om de kosten tedrukken.De stand van zaken bij de leasebedrijven is overigens watonduidelijk. Technisch moeten zij wettelijk geïnformeerd wor-den over de prestaties van de banden die zij zullen monterenop de voertuigen van hun klanten. Dat zal gebeuren via deaankoopfacturen. De vraag is dan ook in welke mate zij al danniet actief communicatie zullen voeren naar hun klanten toe.De redactie van Fleet & Business publiceert in nummer 191een exclusief onderzoek over dit probleem.

BRIDGESTONE Begin van de communicatiecampagne: 1 juli 2012 op www.bridgestone.be voor de toerismebanden.De informatie over het label zal bij de voorstelling van elkeband gegeven worden, maar ook opgenomen worden inde keuzetool. Voor de truckbanden zal de communicatieop 1 november 2012 van start gaan.CONTINENTAL Begin van de communicatiecampagne:1 juli 2012. Voor de toerismebanden opwww.europeesbandenlabel.be. Voor de vrachtwagens ligtde datum nog niet vast.GOODYEAR/DUNLOP In tegenstelling tot de andere merkenzal Goodyear/Dunlop de communicatie voor zijn auto- entruckbanden samen opstarten. Die communicatie zal geleide-lijk verlopen, zodat de informatie over alle producten op1 november beschikbaar zal zijn.www.goodyear.com / www.dunloptires.comHANKOOK Begin van de communicatie : 1 juni voor de zelf-klevende etiketten op de banden Auto en Van. Later komt deinformatie via de site www.hankooktire-eu.com, de brochuresen de facturen. Nog geen data voor de truckbanden bij het terperse gaan.MICHELIN Begin van de communicatiecampagne: 1 juli 2012voor de “auto- en van-banden” op www.michelin.be. Normaal

23

neutrale informatie

De Europese federatie van de bandennijverheid (ETRMA) publiceertneutrale informatie over de banden, meer bepaald het label.www.etrma.org/tyres/tyre-labelling

de voornaamste merken van de markt

MERKEN GROEP AUTO VAN TRUCK

APOLLO Apollo �

AVON Cooper � �

BARUM Continental � � �

BF GOODRICH Michelin � �

BRIDGESTONE Bridgestone � � �

CEAT Pirelli �

CONTINENTAL Continental � � �

COOPER Cooper �

DAYTON Bridgestone �

DĘBICA Goodyear �

DUNLOP Goodyear � � �

EUROTYRE Continental �

FIRESTONE Bridgestone � � �

FULDA Goodyear � � �

GENERAL TIRE Continental � �

GISLAVED Continental � �

GOODYEAR Goodyear � � �

HANKOOK Hankook � � �

KLEBER Michelin � �

KORMORAN Michelin �

KUMHO Kumho � �

MABOR Continental � �

MALOYA Apollo �

MARSHAL Kumho �

MATADOR Continental � � �

MICHELIN Michelin � � �

MOTRIO Continental �

NOKIAN Bridgestone � � �

PIRELLI Pirelli � � �

RIKEN Michelin �

SAVA Goodyear � � �

SEMPERIT Continental � � �

TAURUS Michelin �

TIGAR Michelin �

TOYO TIRES Toyo � �

UNIROYAL Continental � � �

VREDESTEIN Apollo � �

YOKOHAMA Yokohama � � �

in augustus/september voor de “vrachtwagenbanden” opwww.michelintransport.com.YOKOHAMA Begin van de communicatiecampagne: juli 2012.www.yokohamabelgium.com


Speciaal banden

Documents

Transcript of Speciaal banden