Whitepaper

Nederland is een innovatief land, ook in de langdurige zorg?

Prof. Ger Hofstee MBA

2

Inhoudsopgave

Intellectual Property

Octrooiaanvragen

Wereldtop

Wat is Vilans?

12 technologische ontwikkelingen in de zorg

Alles online in verbinding

Verschuiving naar de consumentenmarkt

Big Data

Kunstmatige intelligentie

Risico en veiligheidsoplossingen

Robots in de zorg

Cyborgs

Drones

Reality Technology

Blockchain

3D-printing

Biotech

Ons advies: zinvol uitproberen van technologie, ergo incrementeel ontwikkelen!

3

Intellectual Property

Volgens de WIPO (World Intellectual Property Organization) staat Nederland 3e op de

Global Innovation Index 2017. WIPO is een gespecialiseerde organisatie van de

Verenigde Naties. WIPO heeft 187 lidstaten en beheert 23 internationale verdragen.

Het hoofdkwartier staat in Genève, haar Global Innovation ranglijst wordt bepaald door

de mate van ontwikkeling van nieuw “Intellectual Property”. Nederland behoorde ook

in 2017 op het gebied van innovatie tot de koplopers in de EU. Bij het EU onderzoek

wordt naar onder meer investeringen in nieuwe technologie, publiek-private

samenwerking, kwaliteit van onderzoek en werkgelegenheid bij innovatieve bedrijven

gekeken. Binnen de kopgroep van zes landen, die minstens 20% boven het Europees

gemiddelde scoren, bezet Nederland de vierde plaats. Alleen Zweden, Denemarken

en Finland doen het beter. De overige twee koplopers zijn het Verenigd Koninkrijk en

Luxemburg. Nederland laat van al die landen wel de sterkste verbetering ten opzichte

van 2016 zien.

Octrooiaanvragen

Nederland heeft zich vorig jaar volgens de EU vooral verbeterd op het gebied van

financiering en de beschikbaarheid van risicokapitaal. Ook de kwaliteit van

wetenschappelijke publicaties is bovengemiddeld, net als bijvoorbeeld het aantal

octrooiaanvragen en de Nederlandse netwerken voor vaste en mobiele communicatie.

Volgens staatssecretaris Mona Keijzer van (Economische Zaken en Klimaat) valt nog

genoeg winst te behalen, met name bij het gebruik van nieuwe technologie in het

midden- en kleinbedrijf. Overigens is de overgrote meerderheid van Nederlands

zorgbedrijven een midden- of kleinbedrijf.

4

Wereldtop

De EU als geheel is geen wereldtop waar het op innovatie aankomt. Want Zuid-Korea

scoort het allerhoogst en ook Canada, Australië, Japan en de Verenigde Staten doen

het beter. Omdat in China het innovatieklimaat in sneltreinvaart verbetert, is ook dat

een land om in de gaten te houden. Wel benadrukt Brussel dat de EU nog altijd een

aanzienlijke voorsprong heeft op Brazilië en India.

Wat is Vilans?

Vilans is een kenniscentrum voor langdurende zorg en zorgt dat zorg beter werkt. Meer

dan ooit ligt de nadruk op zorg vanuit de cliënt. De persoonlijke woonsituatie, familie,

vrienden, wensen en gewoonten zijn het uitgangspunt. Zorg organiseren rondom de

cliënt met andere zorgorganisaties, partners op het gebied van wonen en welzijn,

mantelzorgers en natuurlijk de cliënt zelf. Technologie is daarbij een bron van

oplossingen voor efficiëntie en communicatie. Zorgorganisaties en zorgprofessionals

zijn hierdoor continu in beweging. Telkens zijn zij bezig met vernieuwingen en

verbeteringen met als doel: menselijke, doeltreffende en betaalbare zorg. Enerzijds

doet Vilans onderzoek, kennis ontwikkeling, adviseren en helpen bij het

implementeren. Anderzijds is veel van de ontwikkelde kennis voor iedereen

beschikbaar.

12 technologische ontwikkelingen in de zorg

In het werkprogramma worden de activiteiten voor 2018 gefinancierd uit de

instellingssubsidie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

beschreven. Met subsidie werkt Vilans aan vraagstukken die breed in de sector en

toenemend in de samenleving spelen en die vragen om innovatieve, bruikbare en zo

goed mogelijk onderbouwde oplossingen. De maatschappij verandert continu en de

zorg verandert mee. Zo blijven kwetsbare mensen langer thuis wonen en zal er in de

5

zorginstellingen complexere zorg worden geleverd. Gelukkig groeien de

technologische mogelijkheden met de dag, maar dit roept ook vragen over de toekomst

op. Daarom selecteerde Vilans 12 technologische ontwikkelingen die nu al zichtbaar

zijn en over 20 jaar waarschijnlijk helemaal ingeburgerd zullen zijn in de zorg.

Zorgtechnologie trend 1: Alles online in verbinding

Steeds meer voorwerpen worden uitgerust met sensoren en internetverbinding. Er is

bijvoorbeeld een groeiende markt in zelfmeetapparatuur voor sportactiviteiten en

beweeg- of leefpatronen (Quantified Self). Zo wordt er nu al leefstijlmonitoring

toegepast bij zelfstandig wonende ouderen. Hierbij wordt een sensorennetwerk

gebruikt op gangbare plekken in de woning om de bewegingsactiviteiten van de

bewoner te volgen. Ook kunt u bijhouden hoeveel u loopt op een dag, hoeveel

calorieën u tot u neemt en hoe uw slaappatroon is. In feite kan deze data overal

uitgelezen worden. Dit wordt ook wel de Internet of Things (IoT) genoemd. De

mogelijkheden zijn talrijk: variërend van informatie ontvangen over het wegdek, tot een

seintje ontvangen wanneer de potgrond te droog is, de koelkast openstaat, of een luier

vol is. Nog even en de sensor in uw tandenborstel geeft een seintje, waardoor er

automatisch een afspraak met uw tandarts wordt gemaakt. Nieuwe technologie wordt

zo gebouwd dat applicaties en apparaten met elkaar en met het internet in verbinding

staan. Daar wordt nu vaak het woord 'smart' voor geplakt. Hierdoor ontstaat een open

systeem van apps en data.

Zorgtechnologie trend 2: Verschuiving naar de consumentenmarkt

Waar voorheen de zorgtechnologie vanuit de zorgorganisatie werd aangeboden, ziet

u nu de verschuiving naar consumentenelektronica. De burger kan technologische

producten zelf kopen en ermee aan de slag (Do It Yourself). Hulpmiddelen om uw huis

mee te automatiseren (domotica), vindt u in allerlei bouwmarkten en webshops. Denk

6

hierbij bijvoorbeeld aan slimme lampen die u op afstand kunt bedienen met een

smartphone. Veel technologie wordt aangeboden via crowdfunding-platforms zoals

Kickstarter, waardoor u als burger de ontwikkelingen kunt helpen voorfinancieren.

Zorgtechnologie trend 3: Big data

Met big data krijgt u oplossingen aangereikt voor problemen waarvan u niet wist dat u

ze had. Slimme software is in staat om patronen en correlaties te herkennen in een

grote hoop ongestructureerde data. Door gegevens te verzamelen, combineren en

analyseren, kunnen nieuwe verbeterende en kostenbesparende inzichten worden

gevonden. Dit fenomeen wordt vaak ‘big data’ genoemd. Belangrijke factoren hierbij

zijn de omvang en snelheid waarmee informatie wordt gegenereerd en de diversiteit

waaruit het kan bestaan. Door bedrijven en consumenten wordt er meer data dan ooit

geproduceerd en opgeslagen. Denk bijvoorbeeld aan de enorme data-aanwas die u

opvoert met uw smartphone: agenda-afspraken, Word-documenten, financiële

transacties, muziek- en video-bestanden. De mogelijkheden lijken eindeloos, maar

dilemma’s zijn er net zo goed. Want hoe zorgen we ervoor dat we die gegevens op

een goede manier kunnen inzetten? Hoe waardevol zou het bijvoorbeeld zijn om te

kunnen voorspellen wanneer mevrouw Jansen gaat vallen, zodat we op tijd

maatregelen kunnen nemen om dit te voorkomen.

Zorgtechnologie trend 4: Kunstmatige Intelligentie

Een ontwikkeling die met big data samenhangt, is de opkomst van Artificial Intelligence

(AI). Big Data en AI kunnen in feite niet zonder elkaar, omdat AI helpt om die enorme

informatievijvers productief te maken. We hebben de hulp nodig van

computersystemen of softwaretoepassingen die kunnen redeneren en problemen

oplossen. In principe wordt er gesproken over ‘intelligentie’ omdat het systeem

redeneert aan de hand van kennis van menselijke experts. Speciale algoritmes worden

7

gebruikt om informatie van de gebruiker te verzamelen en analyseren, en daarvan te

leren. Het is steeds beter mogelijk om vrijwel onmiddellijke, real-time analyse te doen

op informatie,. Bovendien zit er vaak ook een ingebouwd lerend vermogen in de

applicatie, wat betekent dat het systeem slimmer wordt naarmate er meer data wordt

verzameld. Zo wordt een zelfrijdende auto betrouwbaarder door elke gereden

kilometer. In elke app, toepassing en service zal in de toekomst AI worden

geïntegreerd. Toch heeft u waarschijnlijk nu al te maken met AI, zonder dat u het weet.

Als u op Netflix films en series kijkt, krijgt u bijvoorbeeld een ‘Ook geschikt voor jou’ in

beeld. Ook persoonlijke aanbevelingen op webwinkels vallen onder AI. In de zorg

worden steeds meer vormen van AI toegepast. Denk bijvoorbeeld aan software die

helpt bij het diagnosticeren van een bepaald ziektebeeld of bepaald welke behandeling

het meest succesvol zal zijn.

Zorgtechnologie trend 5: Risico en veiligheidsoplossingen

Mede door de opkomst van IoT, big data en AI zijn veiligheid en privacy steeds

belangrijkere en gevoeligere onderwerpen geworden. Want is iets verbonden met

internet, dan bestaat de kans dat het bijvoorbeeld gehackt wordt. Wat doet u als uw

thermostaat, slot of pacemaker extern wordt overgenomen door een hacker?

Al die persoonlijke gegevens op vele hopen en in vele clouds, maken privacy (waarvan

sommigen al beweren dat het dood is) een zeer belangrijk thema. Als al die slimme

apparaten onze data gaan bijhouden, wat gebeurt er dan mee? En wie kan er bij? En

wanneer? Misschien denken we nu niets te verbergen te hebben, maar kijken we daar

over 10 jaar heel anders op terug.

Zorgtechnologie trend 6: Robots in de zorg

Er gebeurt veel rondom robotica en er liggen vele kansen voor de zorg. Robots bieden

talloze mogelijkheden. Zo kan een robot zorgprofessionals ondersteunen in hun werk

8

en cliënten stimuleren om te bewegen, hen gezelschap houden of reminders geven

voor medicijngebruik. Bovendien kunnen we robots steeds slimmer en effectiever

maken door het inbouwen van AI. Dan kan de robot bijvoorbeeld op eerder besproken

onderwerpen terugkomen. Maar er zijn ook vragen over de inzet van robotica. Hoe

verhoudt de robot zich tot het werk van de zorgprofessional en hoe zit het met het

persoonlijke contact en de veiligheid?

Zorgtechnologie trend 7: Cyborgs

Naast de opkomst van robots in de zorg, zullen we in de nabije toekomst cyborgs

gewoon tegen kunnen komen op straat of er zelf één worden. Een cyborg is

gedeeltelijk mens en gedeeltelijk machine en deze zijn al volop in de maak! We raken

als mens steeds meer fysiek uitgerust met technieken die een bepaalde beperking

wegnemen of ons lichaam sterker maken. In principe gebeurt dit nu alleen nog voor

medische doeleinden, bijvoorbeeld als uw hart niet goed meer werkt of als u invalide

bent. U krijgt dan een pacemaker of een prothese. Sommige protheses kunnen zelfs

al door de drager bestuurd worden met het brein. Er gaan zelfs al geluiden op dat ons

brein in de toekomst met de cloud verbonden kan worden. Hoe dan ook, we krijgen

steeds meer mogelijkheden om aan het lichaam en de zintuigen te sleutelen.

Zorgtechnologie trend 8: Drones

Drones kunnen uitkomst bieden wanneer u in een afgelegen gebied woont en er snel

iets bij u afgeleverd moet worden. De minivliegtuigjes of -helikopters kunnen

bijvoorbeeld snel een defibrillator of medicijnen afleveren. In Denemarken is het eerste

dronecentrum al geopend.

9

Zorgtechnologie trend 9: Reality Technology

Augmented reality (AR), virtual reality (VR) en mixed reality (MR) zijn verschillende

vormen van Reality Technology die het vermogen hebben om de gebruiker deels of

volledig onder te dompelen in een gesimuleerde omgeving. AR is in Nederland vooral

bekend geworden door de dinos-actie van Albert Heijn en de Pokémon-GO app. Hierbij

ziet u nog wel de mensen en voorwerpen om u heen, maar er wordt extra informatie

aan toegevoegd. Bij VR wordt geprobeerd om een nieuwe, virtuele werkelijkheid te

creëren. Door het dragen van een speciale bril, lijkt het alsof u in een andere wereld

bent, waarin u kunt rondkijken. Daarnaast is er ook nog mixed reality (MR), wat ergens

tussen AR en VR in zit. Daarbij krijgt u geen volledige VR-omgeving, maar een

samenspel tussen digitale objecten en fysieke. Zulke technologie biedt grote

mogelijkheden voor de gezondheidszorg. Zo kan het chirurgen helpen bij het op

afstand besturen van operatie-robots, kan het in het onderwijs en bij training helpen

om meer levensechte, praktische ervaring op te doen en helpt het patiënten bij de

behandeling van fysieke klachten. In de geestelijke gezondheid is VR al gebruikt om

patiënten te helpen hun ergste angsten te overwinnen door exposure-therapie.

Hiernaast bestaan er ook nog hologrammen. Artsen kunnen bijvoorbeeld

holografische projecties, oftewel 3D-beelden van lichaamsdelen voor zich projecteren

om uitleg te geven aan patiënten. En er kan zelfs virtueel geopereerd worden op het

hologram, waarna een robot de eigenlijke operatie uitvoert. Zo kan een

thuiszorgmedewerker ook thuiszorg verlenen, terwijl hij niet fysiek aanwezig is bij de

cliënt. Beeldschermzorg nieuwe stijl!

Zorgtechnologie trend 10: Blockchain

Blockchain zou een ontwikkeling zijn die straks meer impact heeft dan de introductie

van het internet. Zou het echt zo zijn? Blockchain draait om het online vastleggen en

overdragen van waarde. Een blockchain bestaat uit een netwerk van computers met

10

elk een kopie van een database die gezamenlijk beheerd wordt. Dit zorgt voor een

‘blokketen’ die niet te kraken is. Daarom is blockchain zeer geschikt voor het delen en

opslaan van gevoelige informatie. Ook is het interessant bij vormen van samenwerking

waarin we niet op elkaars systeem willen of kunnen vertrouwen, bijvoorbeeld bij het

uitschrijven van het persoonsgebonden budget. Blockchain heeft potentie om de

leidende infrastructuur voor elektronische patiëntendossiers en persoonlijke

gezondheidsdossiers te worden. Dit zou kunnen betekenen dat het merendeel van de

technologieën die fungeren als ‘tussenpersoon’ gaan verdwijnen.

Zorgtechnologie trend 11: 3D printing

Niet alleen blockchain is ‘cutting out the middle man’. 3D-printing zorgt er ook al voor

dat er stappen wegvallen tussen productie en distributie of tussenhandel. Zo gaan er

steeds meer producten direct van ontwerper naar eindgebruiker. Bovendien drijft 3D-

printing een toekomst aan waarin alles wordt gepersonaliseerd voor de eindgebruiker.

Met de kosteneffectiviteit die 3D-printing biedt, zijn bedrijven beter in staat producten

aan hun klanten aan te passen. Als gevolg hiervan zullen consumenten niet langer

moeten kiezen uit dezelfde oude gestandaardiseerde modellen. Maatwerk is dus een

fluitje van een cent. Dat geldt voor kunstwerken, speelgoed, bouwmaterialen,

gereedschap en wapens, maar ook voor voeding, medicijnen, botten en gewrichten,

protheses en zelfs organen op basis van eigen DNA. Wie weet wat we straks allemaal

voor onszelf gaan uitprinten om gezond te blijven of beter te worden.

Zorgtechnologie trend 12: Biotech

De komende tientallen jaren kunnen we ook veel verwachten van biotechnologisch

onderzoek bij het oplossen van urgente gezondheidsproblemen. Biotechnologie maakt

gebruik van dieren, planten, bacteriën of andere levende wezens voor de ontwikkeling

van medicijnen, voedsel of nieuwe stoffen. Dat gaat van het maken van kaas tot het

11

kweken van bacteriën die vaccins produceren. Biotechnologisch onderzoek leidt

wellicht tot het voorkomen van de ziekte van Alzheimer en het genezen van

verschillende vormen van kanker en hartziekten. Er zijn zelfs al doorbraken die zomaar

zouden kunnen bijdragen aan het tegengaan van veroudering. Dit zou ons leven en

de vraag naar zorg en ondersteuning flink kunnen veranderen.

Ons advies: zinvol uitproberen van technologie, ergo incrementeel ontwikkelen!

Alhoewel deze ontwikkelingen soms al goed zichtbaar zijn in de zorg en maatschappij,

staan ze nog grotendeels in de kinderschoenen. Tegelijkertijd werkt de snelheid

waarmee de techniek zich ontwikkelt bijna verlammend. Want als u niet weet wat er

over tien of twintig jaar anders is dan nu, hoe kunt u zich daar dan op voorbereiden?

Toch is het ook geen optie om met uw armen over elkaar te blijven afwachten. Het is

belangrijk om open te staan voor innovatie, om ruimte te creëren voor experimenten

en dat ook te vertalen naar visie en beleid. Een experiment hoeft geen uitgebreide pilot

te zijn, een kleine test van een paar weken kan al veel inzicht geven. De afstand van

deze ontwikkelingen, tot zelf dingen uitproberen lijkt vaak onoverbrugbaar. En het is

bijna onmogelijk om op alle ontwikkelingen in te spelen, maar dat is ook niet nodig. Het

is juist belangrijk om te ontdekken welke ontwikkelingen en technologie of eHealth-

toepassingen bij uw organisatie en zorgvragen passen. Hier kunt u bijvoorbeeld

achterkomen door technologie uit te proberen!

Bronnen

NU.nl, vilans.nl, Europese Commissie, WIPO en EZK..

Over de VvAA Business School

De VvAA Business School is dé business school van de Nederlandse

gezondheidszorg. De school bevindt zich in Slot Zeist en is in 2013 opgericht vanuit

een grote behoefte door verschillende beroepsorganisaties aan kwalitatief goede

bedrijfskundige scholing. In de vakopleidingen van medisch professionals wordt

immers geen aandacht besteed aan bedrijfskundige onderwerpen.

Door in te spelen op deze vraag zijn de programma’s van de business school

geaccrediteerd door de beroepsverenigingen van medisch specialisten, huisartsen,

tandartsen, dierenartsen en paramedici waardoor de deelnemers BIG-punten voor hun

deelname verwerven.

Dit heeft erin geresulteerd dat deelnemers aan de programma’s van de VvAA Business

School overwegend zorgprofessionals zijn. Dit maakt onze opleidingen uniek in

Nederland!

Geïnteresseerd in een van onze bedrijfskundige opleidingen? Kijk dan op onze website

www.vvaabusinessschool.nl of download hier direct onze MBA-brochure.