Nederland‘ClimateProof’Yes,WeCan!

Butshouldwe?MarleenvanRijswick

JubileumcongresVerenigingvoorMilieurecht,Geertekerk Utrecht,14juni2017

Waaromwij?Alsjuristen?

Datkunjevanjuristennietzeggenalshetomklimaatadaptatiegaat

2013:• VMRKlimaatadaptatiecongresvooromgevingsrechtjuristen

• Topsprekers• 4 aanmeldingen…

“TheDutchdon’tdoanything;

Theyover-doeverything”

Een uitgangspunt omingedachten tehouden.Ubent:(deadvocaat van)een burgerofbedrijf ofeen ngodat negatievegevolgen/schade ondervindt vanwege klimaatverandering (wateroverlast,droogte,uitvallen electriciteit,datacentres,hitte/gezondheidsproblemen,verdroging/milieuschade etc.)• Weet uhoever uw eigen verantwoordelijkheid reikt?• Voorzover ‘een overheid’verantwoordelijk is,welke overheid isdat?• Isduidelijke watiedere overheid kan,magofjuist moet doen?• Voorzover dieoverheid als gevolg vandeOmgevingswet niets regelt ofgeenmaatregelen neemt:watkunt udoen?

• Watals verschillende overheden bevoegdheden hebben,wie spreekt uaanenwatkunt uvragen?

• Zijn er beleidsinstrumenten gebruikt waar bestuursrechterlijkerechtsbescherming tegen openstaat?

• Zoniet,watzou ubij deciviele rechter inkunnen brengen alsverantwoordelijkheden diffuus,ofgedeeld zijn metandere overheden ofalseen overheid zijn eigen zorgplicht inmagvullen?

INHOUD&CONCLUSIES

• Waaromzoudenwe? Eriseenklimaatprobleem,zowelindestadalsophetplatteland.

• Watwillenwe? ‘Resilience’/Doelstellingenzijnvaag,onvoldoendemeetbaarenniethandhaafbaar

• Watgaanwedoen? Maatregelen:metnamepraktischenvooralsnogonvoldoende• Waargaanwewatdoen? Stadenplatteland• Hoegaanwedatdoen? Vrijwilligenmetveelbeleidsvrijheid• Wiegaatdatdoen: Onduidelijkebevoegdheidsverdeling,onduidelijkpubliekof

privaatenverschillendpergebied/stad/regio• Watisderolvanhetrecht?Zeerbeperkt,waarom?

Opbasisvan4groteonderzoeksprojecten(Kennisvoorklimaat(Governance ofAdaptationenNationaleadaptatiestrategie),Deltaprogramma,EUFP7-Starflood,Sponge cities)Ziehttps://www.uu.nl/utrecht-centre-for-water-oceans-and-sustainability-law

Onderzoekers:internationaleteams,multidisciplinaironderzoek

HETPROBLEEM

Klimaatrisico’s

ØEconomischerisico’sØPersoonsgebondenrisico’s(gezondheid)ØMilieu- ennatuurrisico’s

Risico=kansxeffectErzijndus2‘knoppen’omaantedraaien:dekansverminderenendeeffectenverkleinenGilissen,H.K.(08-11-2013).AdaptatieaanklimaatveranderinginhetNederlandsewaterbeheer-Verantwoordelijkhedenenaansprakelijkheid,diss UU,Kluwer2013.Keessen,A.M.&vanRijswick,H.F.M.W.(2012).AdaptiontoClimateChangeinEuropeanWaterLawandPolicy.UtrechtLawReview,8(3),(pp.38-50)

ImpactinEuropaénNederland:

DroogteOverstromingen(Overstromingenzijneenprobleemomdatzehetgevolg kunnenzijnvanklimaatverandering(Deltaprogramma)enOverstromingenkunnendeoorzaak zijnvanschade(uitvallenvitalefuncties)(Nationaleadaptatiestrategie)

WateroverlastHittestress

• Keessen,Andrea(14-03-2014).InsearchofaEuropeanlegislative approachto adaptation to climate change.InMarjanPeeters&RosaUylenburg (Eds.),EUEnvironmental Legislation - LegalPerspectives and Regulatory Strategies (pp.193-210).Cheltenham,UK:EdwardElgar Publishing.

• Keessen,A.M.&vanRijswick,H.F.M.W.(2012).AdaptiontoClimateChangeinEuropeanWaterLawandPolicy.UtrechtLawReview,8(3),(pp.38-50)

• Runhaar,H.A.C.,Uittenbroek,C.J.,vanRijswick,H.F.M.W.,Mees,H.L.P.,Driessen,P.P.J.&Gilissen,HermanKasper(2016).Prepared for climate change?Amethod for the ex-anteassessmentofformal responsibilities for climate adaptation inspecificsectors.Regional Environmental Change,16(5),(pp.1389-1400)

Eenvenijnigprobleem

OmdatdeeffectenverschillenperEuropeseregioisklimaatadaptatiebijuitstekeenterreinwaar:- nationale,- regionaleen- lokaleoplossingennodigzijn

pastgoedbijfilosofieEU-beleidenOmgevingswet(subsidiariteit/bestuurlijkeafwegingsruimte)Maardanmoeterwelwatgebeuren

Termeer,C.,Dewulf,A.,vanBuuren,A.,Huitema,D.,Meijerink,S.,Rayner,T,vanRijswick,H.F.M.W.&Wiering,M.(2011).TheRegional Governance ofClimate Adaptation:AFrameworkfor Developing Legitimate,Effective andResilient Governance Arrangements.Climate Law,1,(pp.1-21)

Nederlandsbeleidskader

•NationaleKlimaatadaptatiestrategie2016(NAS):'Aanpassenmetambitie’.

•DeltawetenjaarlijksDeltaprogramma(opbasisvandeWaterwet)

NationaleKlimaatadaptatiestrategie(sectoren)

• waterenruimte• natuur• landbouw,tuinbouwenvisserij• gezondheid• recreatieentoerisme• infrastructuur(weg,spoor,water,luchtvaart)• energie• ITentelecom• veiligheid

Gilissen etal,2015:Deklimaatbestendigheidvandevitaleinfrastructuurbeoordeeldvanuitjuridisch-bestuurlijkperspectief- Overdeverwachteeffectiviteitvandeverdelingvanverantwoordelijkhedenvoordebeheersingvanklimaatrisico'sindeelektriciteits- endeinternetsector.NederlandsJuristenblad(25),(pp.1640- 1648)

NationaleKlimaatadaptatiestrategie(effecten)1.Meerhittestress bijmensendoorextreemweer:meerzieken,ziekenhuisopnamen,sterfgevallenenverminderdearbeidsprestatie/toenamevanarbeidsverzuim.2.Vakeruitvalvandelenvanvitaleenkwetsbarefunctiesdoorextreemweer:energie,telecom,IT-voorzieningenenhoofdinfrastructuur.3.Frequentereoogstschadeenandereschadeindeland- entuinbouwdoorextreemweer:verminderdegewasopbrengsten,beschadigingvanproductiemiddelen.4.Verschuivingvanklimaatzoneswaardooreendeelvandefloraenfauna–ondermeerdoorgebrekaaninternationaleruimtelijkesamenhangindenatuur–onvoldoendekanmeebewegenmethetverschuivendeklimaat.5.Gezondheidsverlies,arbeidsverliesenkostendooreenmogelijketoenamevaninfectiesenallergieënzoalshooikoortsofandereluchtwegklachten.6.Cumulatieveeffectenwaarbijuitvalinéénsectorofopéénlocatiegevolgenheeftvooranderesectorenen/ofanderelocaties.

DeltawetenDeltaprogramma(opbasisvandeWaterwet)

ØWaterveiligheid(EUSTARFLOOD:www.starflood.eu)

ØRuimtelijkeadaptatieØZoetwater

Gilissen,H.K.,Keessen,A.M.&vanRijswick,H.F.M.W.(2013).Deverdelingvanzoetwateralsnormatiefvraagstuk.WaterGovernance,3,(pp.21-30)(10p.).ThemanummerNormenenWaardeninWaterGovernance.Keessen,A.M.&Ernst,W.W.P.(2015).Omgaanmetwaterschaarsteineenwaterrijkland.Tijdschrift voorAgrarischRecht(10),(pp.455-466)

Solidariteit,flexibiliteitenduurzaamheidalsleidendebeginselen

Keessen,A.M.,Vink,MartinusJ.,Wiering,Mark,Boezeman,Daan,Ernst,W.W.P.,Mees,H.L.P.,VanBroekhoven,Saskia&VanEerd,Marjolein(2016).Solidarity inwatermanagement.Ecology and Society,21(4)

Watwillenwe?“Resilience”en“Adaptatie”

Eenveerkrachtigesamenlevingdieomkangaanmetklimaatverandering

DeEngelsenvindenhunaanpakbeterdandeNederlandseaanpak,wantmensenwetenomtegaanmetdenegatievegevolgenvanklimaatverandering

STARFLOOD-hypothese:Resilience

• Lent/Nijmegen(Ruimte voor deRivier)

“Stedelijkegebiedendiegevoeligzijnvoorwateroverlastenoverstromingenwordenveerkrachtigeralsmeerdere

(water)veiligheidsstrategieëngelijktijdigengoedafgestemdwordentoegepast”

“capacitytoresist”,“capacitytoabsorbandrecover”and

“capacitytoadapt”Hegger,DriesLT,Driessen,PeterPJ,Dieperink,Carel,Wiering,Mark,Raadgever,G.TTom&vanRijswick,HelenaFMW(26-06-2014).AssessingStability and DynamicsinFlood RiskGovernance - AnEmpirically Illustrated ResearchApproach.WaterResourcesManagement,28(12),(pp.4127-4142).Hegger,D.L.T.,Driessen,P.P.J.,Wiering,Mark,vanRijswick,H.F.M.W.,Kundzewicz,Zbigniew W.,Matczak,Piotr,Crabbé,Ann,Raadgever,G.T.,Bakker,M.H.N.,Priest,Sally,Larrue,Corinne&Ek,Kristina (2016).Toward moreflood resilience:Isadiversification offlood riskmanagementstrategies the wayforward?.Ecology and Society,21(4).

STARFLOOD-hypothese:“ADEQUATEADAPTATIE”SuccesvolleimplementatievraagtomstrategieëndieØgoedzijnafgestemd,ØpassenbinnendebestaandeinstitutionelebevoegdheidsverdelingenØrekeninghoudenmetdemogelijkhedenenbeperkingenvandefysiekeensocialecontext

legitimiteit effectiviteit efficiëntie

5(water)veiligheidsstrategieënvoorstadenplattelandPreventie Verdediging Mitigatie Risicomanagement Herstel

Ruimtelijke bvdijken ruimte verzekeringenordening creëren

groenedakenandersbouwen

anderestedelijkeinrichting

Watbetekentditjuridisch?

• Erisnietéénoplossing,meerderebeleidsterreinenrelevant• Afstemmingtussenro-milieu-water-natuur-infrastructuurnodig• Beleidsvrijheidenregionaledifferentiatienodig• Gedeeldeverantwoordelijkheidpubliekeenprivatepartijenmoetwordenvormgegeven

• Duidelijkebevoegdheidsverdelingtussenverschillendebetrokkenoverhedennodig

• Duidelijkedoelstellingen/eventueelnormeringnodigvoordeafbakeningvanzorgplichtenverantwoordelijkheden

• Monitoringvanresultaten(watgajemeten)• Aanpassenbeleid/maatregelennaaraanleidingvannieuweomstandighedenofmonitoringresultaten

• Handhaafbaarheid• Rechtsbescherming• Overigelegitimiteitsvragen

KlimaatadaptatieNederlandDoelstellingenwatersysteemØNieuwewaterveiligheidsnormeringvooroverstromingen(Waterwet)

ØInspanningsverplichting(?,ofna1-1-2017resultaat?signaleringswaarden…)

ØGeenrechtsbeschermingtegennormering,beleidsdocumenten/bestuursakkoorden,algemeneregelsen/offeitelijkemaatregelen

ØOnrechtmatigedaadbijtekortschietenindezorgplicht

ØNormeringvoorregionaalwatersysteem(Waterwet)ØInspanningsverplichting,ØGeenrechtsbeschermingtegennormering,,beleidsdocumenten/bestuursakkoorden,algemeneregelsen/offeitelijkemaatregelen

ØOnrechtmatigedaadbijtekortschietenindezorgplicht

KlimaatadaptatieNederlandDoelstellingenstedelijkgebiedØStedelijkgebied:onderzoeknaar3stedenUtrecht,RotterdamenAmsterdam(Wetruimtelijkeordening,WetmilieubeheerenWaterwet/gemeentelijkewatertaken/gemeentelijkrioleringsplan)

Liping Dai,RebeccaWörner HelenaF.M.W.vanRijswick,RainproofCitiesintheNetherlands.Dutchgovernance approachesto climate adaptive urban planning,InternationalJournalofWaterResourcesDevelopment,(underreview)

ØReikwijdtevandezorgplichtinstedelijkgebiedwordtinbeginsellokaalbepaald,passendbinnen‘goederuimtelijkeordening’engemeentelijkewatertaakØWordtnietaltijdvastgelegdinrioleringsplan(Wm)ofbestemmingsplan(Wro),maarinbeleiden‘city-branding’documenten

Ø Focusopparticipatie,faciliteren,subsidiesetcØWelrechtsbeschermingtegenbestemmingsplan,niettegenrioleringsplanofbeleid

ØMeerlaagse veiligheid wordt complexivm rechtsbeschermingØ Onrechtmatigedaadmoeilijkerteconstrueren

Doelstellingenstedelijkgebied:wordenlokaalbepaald

• Amsterdam: Regenvan60mm/uurin2020kunnenverwerkenzonderschadeaangebouwenenvitaleinfrastructuur.Volledig“rainproof”in2050.

• Rotterdam: Destadis100%“climate-proof”in2025• Utrecht: Inpubliekeruimtenwordtoverstromingvanstraten

voorkomeneninfrastructuurblijfttegebruikentoteenregenvan20mm/uur.Bijregenvanmeerdan60mm/uurzaldegemeenteernstigeschadebinneninhuizenenverkeershinderproberentevermijden

• Watisderoloftaakvanwaterschappenbijwateroverlastinstedelijkgebied?

Nederlandswaterbeheer:Eenvoorbeeldvoordewereld(OESO2015)Maarwatkanenmoetbeter?

• Waterkwaliteit

• Eerlijkerfinancieringwaarhetgaatom• bijdragelandbouw• afstemmingwaterenruimtelijkeordening

• Bewustzijnburgers• Vanrisico’s• Vannormatievekeuzes• Vaneigenverantwoordelijkheid

• Participatie

• Awarenessvergroten– gebruikjemobieletelefoon• Vul jepostcodein:bijvoorbeeld 2914AA(Nieuwerkerk aan denIJssel)• http://www.overstroomik.nl

Nederlandsepraktijk:maatregelen• Preventie(RO): pro-actieve ruimtelijkeplanning,maarerwordt

nogsteedsveelgebouwdopongeschikteplaatsenwb waterennatuur,stedelijkontwerphoudternognietveelrekeningmee(vgl NewYork)

• Verdediging/bescherming:klassiekwaterbeheer,beschermingnatuur(EUennationaal),nature-based solutions,robuusterenatuurgebieden

• Mitigatie: waterbeheer(berging),klimaatadaptief bouwen,bouwvoorschriften,drijvendewoningen,groenedaken,anderestedelijke inrichting,afkoppelenregenwater,

• Risicomanagement: calamiteitenplannen,waarschuwingssystemen• Herstel: taboe,verzekeringen

HoegaanweNederlandveiligermaken?Waterbeheer:Nieuwenormering,nieuwebenaderingen

• Meerlaagse veiligheid:Algemeenbeschermingsniveauteverwezenlijkendoorwaterkeringen,ruimtelijkemaatregelenenvluchtroutes.Watwiltu?

• Vasthouden- Bergen–Afvoeren:Zowelindestadalsophetplatteland

Integraler veiligheidsbeleid

Waterbeheer&Ruimtelijkekwaliteit:ØRuimtevoorderivierWaterbeheerennatuur:ØBuildingwith NatureØDeZandmotorØMarkerwaddenØbeekherstelprojectenetc)MultifunctioneelruimtegebruikØWaterpleinenØGroenedaken

OverheidsinitiatievenendegeestvandeOmgevingswet

• Nieuwerisiconormering(Waterwet1-1-2017)• Wetgeving(Omgevingswet):

• Decentralisatie/Subsidiariteit• Flexibilisering• Beleidsvrijheid• Integralebenadering• Gedeeldeoverheidsverantwoordelijkheid• Vertrouwenensamenwerken• Meereigenverantwoordelijkheidvoorburgersenbedrijven

• Investeringenin• Kennis• Maatregelen• Participatieveprocessen• Ookinjuridischeinstrumenten?(visies,plannen,verordeningen,instructieregels,zorgplichten,maatwerkregelsenmaatwerkvoorschriften)

Sponge citiesAmsterdam,RotterdamenUtrechtPubliekeenprivateinitiatievenLiping Dai,RebeccaWörner HelenaF.M.W.vanRijswick,Rainproof Cities inthe Netherlands.Dutchgovernance approachesto climate adaptive urban planning,InternationalJournalofWaterResourcesDevelopment,(under review)

Gebaseerdopmultidisciplinaireassessmentmethode:VanRijswick,Edelenbos,Hellegers,Kok&Kuks,(2014).Tenbuildingblocks for sustainable watergovernance - an integrated method to assess thegovernance ofwater.WaterInternational,39(5),(pp.725-742)

Amsterdam Rotterdam Utrecht

Doel

Regenvan60mm/uurin2020

zonderbeschadiginggebouwenen

infrastructuur.Volledigrainproof

in2050.

100%climate proof in2025

Intentieietstedoenmet

klimaatverandering;zorgplicht

omgaanmetregenmeeren

minderdan20mm/h

Beschikbare kennisNationaal:RioNed.Regionaal:Omgevingsdiensten

Computersimulaties 3Di Kaarten,schaderapporten

Waarden,beginselen,

policydiscourse

Nationaal:solidariteit,flexibiliteit,duurzaamheid,langetermijn,deregulering,decentralisatie

Rainproof Amsterdam RotterdamClimate Initiative PlanWatertaken2016-2019

Participatie

Nationallevel:decentralisatie,meeraandachtvoorparticipatie

Awarenessverbeteren

WebsitesenFaciliteren

bewonersinitiatieven

Awarenessverbeteren,

eerderepublieksparticipatie

Reagerenopschadevoorvallen

Stakeholdersdieschadelijden

betrekkenbijbesluitvormingover

oplossingen

Trade-Offs GeeninformatieKlimaatmaatregelenhoogop

politiekeagenda

Focusopprivate

verantwoordelijkheden

Regelgevingenafspraken

EU:RichtlijnoverstromingsrisicobeheerNationaal:Grondwet,Wro,Wm,Waterwet,beleidsafspraken

enintentieovereenkomsten

Rainproof Amsterdam RotterdamClimateInitiative PlanWatertaken2016-2019

FinancieringRioolheffingenspecifieke

projectfinanciering

Rioolheffing,nationale

financiering,100Resilient Cities

Initiative

Rioolheffing

Engineering,onderhouden

monitoring

Engineeringrichtzichopklimaatadaptief bouweneninfrastructuur,geeninformatieoveronderhouden

monitoring

Complianceenhandhaving Huidigebenaderingslechthandhaafbaar,nadrukopshowcasesmetbestpractices enoverleg

Conflictbeslechting Overleg,nauwelijksrechtsbeschermingdoordeaardvandebeleidsinstrumenten

Verantwoordelijkheden,

bevoegdhedenenbeschikbare

middelen

Nationaal:(obv Waterwet,Wro,Wm enbeleid):gedeeldeverantwoordelijkheidgemeenteen

waterbeheerder(Omgevingswet:gedeeldeverantwoordelijkheidalleoverheden)

Lokaal:zorgplichtingemeentelijkrioleringsplan(de3steden:awarenesscampaigns

Zorgplichtmetfocusop

maatregelenipv resultaten

Duidelijkeafbakening

gemeentelijkezorgplicht

Duidelijkeafbakening

gemeentelijkezorgplicht

Watgaanprivatepartijendoen?

• Wachtentotdeoverheidhetoplost?• Verzoekenomregelgeving,beleid,maatregelen?• Schadevergoedingvragenalshetmisgaat?• Zelfeenbijdrageleveren?• Enhoedan?Maatregelen,participeren?

Stedelijkgebied:tervergelijking:groenedakeninhetbuitenland

“Greenroofsareaninnovativesolutionforurbanstormwater management.Thispaperexaminesgovernancearrangementsforgreenroofsasa‘no-regrets’climateadaptationmeasureinfivecities.Weanalysed whogovernsgreenroofs,whyandwithwhatoutcome.Ourresultsshowthathierarchicalandmarketarrangementsco-existinthevariousstagesofthepolicyprocess.Citieswithahigherprevalenceofhierarchicalarrangementshavesubstantiallyhigherimplementationratesforgreenroofs.Althoughprivatesectorinvolvementiscrucialforraisingefficiencies,asignificantlevelofpublicresponsibilitytakenbylocalgovernmentsappearstobesalientforunleashingthepotentialofgreenroofs.”

Mees,H.L.P.,Driessen,P.P.J.,Runhaar,H.A.C.&Stamatelos,J.(2013).Who governs climate adaptation?Gettinggreenroofs for stormwaterretention offthe ground.JournalofEnvironmental Planningand Management,56(6),(pp.802-825)Mees,H.L.P.&Driessen,P.P.J.(2011).Adaptationtoclimatechangeinurbanareas:Climate-greeningLondon,Rotterdam,andToronto.ClimateLaw,2(2),(pp.251-280)

Starflood (stedelijkgebied):Landenencasestudies

Nederland: Dordrecht,Nijmegen,ZuidplaspolderEngeland: RiverThames,London,Hull,LeedsBelgië: Antwerpen,Geraadsbergen,LessinesZweden: Gotheburg,Kristianstad,KarlstadPolen: Slubice,Poznan,WroclawFrankrijk: Nice,Nevers,LeHavre

‘sLandswijs,‘slandseer:Iederlandheeftzijneigenjuridischeen

bestuurlijkecontext,diebepaaltwatpassendis

Administratiefsysteem

Juridischsysteem Meerderestrategieënvoorwaterveiligheid?Goedafgestemdofgefragmenteerd?

Verdelingpubliekeenprivateverantwoordelijkheden

InvloedvandeEUOverstromingsrisico-richtlijn

NL Gedecentraliseerdeeenheidsstaat,shiftrichting meerdecentralisatie

Civil lawGefragmenteerdewetgeving

Ja,maarnadrukop‘defence’(keringen)

Metnamepubliek,shiftnaarmeerprivateverantwoordelijkheidGeenverzekeringen

Weinig,welnieuwerisiconormering

F Centralistischshiftrichtingdecentralisatie

Civil law Gefragmenteerdwaterveiligheidsbeleid

MetnamepubliekVerplichteverzekering(publiek/privaat)

Weinig,behalverisicobenadering.Richtlijnbiedtnieuwemogelijkheden

PL Centralistisch Civil law,Erfenisvanhetcommunisme,vasthoudenaanoudgedrag,staateistdeverantwoordelijkheid

Metnamepreventiestrategie,ontwikkelingrichtingpreparation strategie

Metnamepubliek Richtlijnwordtgezienalseenbelangrijkekans

Eng Gedecentraliseerd,ontwikkelingnaarcentralisatie

Common law Zeergefragmenteerdoverstromings-risicobeheer

CombinatievanpubliekenprivaatVrijwilligeverzekeringen

Kaartenmetgebiedendiehogeoverstromingsrisico’shebben

BE Federalestaat Civil law Gefragmenteerdoverstromings-risicobeheer

MetnamepubliekVerplichteverzekeringen

SV Gedecentraliseerd Civil lawGefragmenteerderegelgeving

Gefragmenteerdoverstromings-risicobeheer

MetnamepubliekGemeentenenprivatepartijenbelangrijksteactoren

Weinig, richtlijngeïmplementeerdinlagereregelgeving

Legitimiteit(toetsingscriteria)

Legitimiteit1(rechtsvergelijking)

Social equity:Ø Solidariteitexpost(België,Frankrijk,Nederland)versusØ Vrijwilligeverzekering,gereguleerddoordemarkt(Engeland),Ø Basisbeschermingsniveau(Nederland)Ø Ontwikkelaarverantwoordelijkvoorwatertoetsenhetnemenmitigerendeof

compenserendemaatregelen(Engeland)

AccountabilityØ Onafhankelijkereviewsenpubliekecontrole(Engeland),Ø Aansprakelijkheid vanpolitici en overheidsfunctionarissen (Frankrijk)(ook

strafrechterlijk)

Transparantie,toegang totinformatieØ Awb (Nederland),informatie beschikbaar viainternetØ Formele evaluatie overstromingen uit 2010(België)

Legitimiteit2(rechtsvergelijking)

ParticipatieØ Formele participatie inorde,maarbeperkt totwatwettelijk verplicht isen

hetverspreiden vaninformatieØ Feitelijke participatie islaag (muv NIMBY)

ProcedurelerechtvaardigheidØ InallelandenisertoegangtotderechterØ InZweden,BelgiëenNederlandveelaltotrelatiefgoedkope

bestuursrechter,wordtinNederlandsteedsbeperkter!Ø InFrankrijkwordtgeklaagdoverjuridisering

AcceptatieØ Verplichteinformatiedoorverkopersenverhuurders(België)Ø Meerlaagse veiligheid(België,Nederland)positiefennegatiefØ ‘Levenmetwater’debatinEngelandbehulpzaam

Resultaten inspiratie voor nieuw klimaatadaptatiebeleid in Nederland?

Sv • Lokale risico’s => Lokale maatregelen en Lokale beheerplannen (+)• Diversiteit in maatregelen en strategieën (+)

• Betrek alle relevante actoren bij ontwerp en implementatie• Denk aan samenwerking en effecten buiten traditionele bestuurlijke

grenzen• Veiligheidsbeleid te afhankelijk van beschikbaar geld op lokaal niveau (-)

NL • Veel aandacht voor onderzoek en lange termijn (+)• Toenemende samenwerking tussen verschillende sectoren (+/-)• Goed geïnstitutionaliseerd integraal waterbeheer inclusief

waterveiligheid (+) • Bindende veiligheidsnormen (+)• Voldoende instrumenten voor de implementatie (+)• Gespecialiseerde nationale en regionale waterbeheerders (+)• Awareness (--)• Pro-active ruimtelijke ordening, stedelijk ontwerp en bouwvoorschriften (-)

PL • Crisis management systeem (+)• Grensoverschrijdend veiligheidsbeleid (case study Słubice) (+)• National State Forest Holdings (klein waterbergingsprogramma)• Samenwerking NGO and waterbeheerders in Domaszków-Tarchalice (Case

study Wrocław)

Eng • Waterveiligheidsbeleid zeer gefragmenteerd; overstromingen vaak gezien als losstaand/incidenteel probleem (-)

• Afstemming, coördinatie en samenwerking moet verbeterd worden(-) (verschillende strategieën is kennelijk niet genoeg om resilience te verwezenlijken)

• Initiatiefnemer voert watertoets uit en verzekert mitigatie• Verandering veiligheidsbeleid vraagt geen institutionele veranderingen:

flexibiliteit in het systeem (+)F • Gecentraliseerd en gefragmenteerd waterveiligheidsbeleid (-)

• Betere integratie nodig met stedelijk beleid en watersysteembeleid (-)• Sterk focus op solidariteit (+-)• Toenemende rol lokale actoren: meer bevoegdheden en betere

inschatting/bewustwording van risico’s (+)• Ontwikkeling van integraal waterveiligheidsbeleid voor lokale benadering

(PAPI)B • Andere opvattingen over waterveiligheid van publieke en private

actoren (-)• Complexe besluitvormingsprocessen (-)• Financiële problemen Wallonië (-)• Gebrek aan afstemming tussen de 3 regio’s (-)• Goed werkende watertoets (+)• “duty to inform” in Vlaanderen, River contracts in Wallonië (+)

Fragmentatie

Meerderestrategieënontwikkelenisnietgenoeg:risicovanfragmentatie>>coördinatieen/ofintegratienodig

Gilissen,H.K.,Alexander,Meghan,Beyers,Jean-Christophe,Chmielewski,Piotr,Matczak,Piotr,Schellenberger,Thomas&Suykens,Cathy(2016).Bridges overTroubled Waters- AnInterdisciplinary FrameworkforEvaluating theInterconnectedness within Fragmented FloodRiskManagementSystems.JournalofWaterLaw,25(1),(pp.12-26)

ConclusiesStarflood project(1)

Focusnietalleenopklimaat-

verandering(ZWEDEN),

denkookaanbodemdaling(NLD)enandere

oorzakenvooroverstromingen

(RO)

Vergroothetmaatschappelijkdebatoverdeaanpakvan

klimaatveranderingenoverstromingen

Veiligheidsnormen(taboe)

Normatieveuitgangspunten

Publiekeenprivateverantwoordelijkheden

Focusnietalleenopgelden

economischeinstrumenten

KostenbatenanalyseVerzekeringen

Focusopkansen

Buildingwithnature,

IntegraalbeheerSocialeveerkracht

InclusivenessBurgerschap

ConclusiesStarflood project(2)

Zorgvoortoegespitstebesluitvormingsprocessen

Bepaalbeschermingsniveaus

Zorgvoorcoördinatiemechanismen

Zorgvoorhandhaafbareinstrumenten

Maak‘mainstreaming’vanklimaat- enwaterveiligheids-beleidinanderesectorenmogelijk:mer,habitattoets,

watertoets(landbouw,natuur,energie,

crisisbeleid)

Gebruikeenmixaanbeleids-

instrumenten(niet alleen

‘softe’instrumenten)

Letopmogelijkeonbillijkeeffecten:Nadeelcompensatie,subsidies,feitelijke

maatregelen

Conclusies• Adaptatieaanklimaatveranderingheeftveeldimensies:inNederlandligtdenadrukopwaterbeheermaarerismeeraandachtnodigvoornatuur,gezondheid,ruimtelijkeordening,bouwvoorschriftenenadaptatieindestad.

• Deoverheidheefteenbijzondereverantwoordelijkheid,gebaseerdopinternationaleverdragen,deGrondwetenwettelijkezorgplichten.

• Ookburgershebbeneigenverantwoordelijkheden,maarzemoetenwelwetenwelkedatzijn.

• Decentralisatie,flexibiliteiteneenmixaanmaatregelenisinbeginseleengoedebenadering,maarmoetnietblijvenstekeninwelwillendevrijblijvendheid.

• Veelbeleidsinstrumentenzijnniet-juridischvanaard,waardoormogelijkhedenvoorhandhavingenrechtsbeschermingminimaalzijn.

Debatnodigovernormatieveuitgangspunten

-Wiebeschermt(publiekofprivaat)?-Welkrechtopbeschermingiser?Envoorwieenwat?-Wiebetaalt(solidariteitofprofijt)?-Watkan een burgerofbedrijf dat lastheeft vandenegatievegevolgen vanklimaatverandering intijden vandecentralisatie/bestuurlijke afwegingsruimte?-Iszoveelbeleidsvrijheiddebesteweg?-Verdienthetaanbevelingmeerjuridischeinstrumententegebruiken?-EngaatdeOmgevingswetdaarinvoorzien?