ONZE WAARD

Natuur- en Vogelwacht“De Alblasserwaard”

ZOMER 2016 www.nvwa.eu

INLEVERDATA KOPIJHerfstnummer 15 september 2016

Winternummer 15 december 2016

Voorjaarsnummer 15 maart 2017

Zomernummer 15 juni 2017

INHOUD ZOMER 2016

NVWA ONLINEWebsite www.nvwa.eu

Mail info@nvwa.eu

Facebook www.facebook.com/NVWAlblasserwaard

Twitter @deNVWA

BESTUUR

voorzitter Sjoerd Veerman Alblasserdam voorzitter@nvwa.eusecretaris Frans Kans Papendrecht kansstorm@freeler.nlpenningmeester Sjoerd Swierstra Bleskensgraaf penningmeester@nvwa.eubestuurslid Wim Hoogkamer Papendrecht 078-6154464bestuurslid Jacques Verhagen Nieuw-Lekkerland planologie@nvwa.eubestuurslid Miriam Vermeij Papendrecht miriamvermeij@hotmail.nlbestuurslid Nel Welschen Dordrecht 078-6172348bestuurslid Hendrik-Jan van Dijk Hard.-Giessendam 06-28555285

CONTRIBUTIESLedenadministratie Elly HoogkamerPostbus 171 3350 AD Papendrechtledenadministratie@nvwa.eu

IBAN NL60INGB 0001 9974 31Volwassenen per kalenderjaar 17,50Jeugdleden tot 18 jaar 7,50IVN-lidmaatschap extra 9,50‘Het Vogeljaar’ bestaand abonnement 13,00

COLOFONSecretariaat Postbus 171 3350 AD Papendrecht

IBAN NL85RABO 0113 0630 83t.n.v. Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”

NATUUR- EN VOGELWACHT“DE ALBLASSERWAARD”

De vereniging is opgericht op 25 november 1969 en in-geschreven bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam op 5 januari 1979 onder nummer 40321641. Artikelen blijven voor verantwoording van de auteurs. Overname is toegestaan, mits met bronvermelding.

RedactieDoor Verhagen, Bram van Vliet en Marius Teeuwredactieonzewaard@nvwa.eu

Opmaak en drukkerij Vanderperk Groepoplage 800

Foto voorkant Brede ereprijs Antonie Blom

Foto achterkant Janny Kleijn

3 Van de voorzitter Van de redactie Prikbord4 Voorzitter feliciteerd grote broer Wandelingen 2016 5 Kinderactviteiten 20166 Boom, Blad, Bewoners

Themawandeling7 Natuurkennsmakingsweek 2016

8 Speurkids9 Planten- en Insectenwerkgroep10 Weidevogelvoorjaar 201611 Ringwerk12 Grootste kolonie Purperreigers van Nederland13 Broeden onze zwaluwen steeds vroegen?15 Fotocollage

16 Varens in het Alblasserbos18 Gallen19 Bijzondere waarnemingen in de Alblasserwaard20 Uitbreiding natuurgebied

Dordtsche Avelingen21 Provinciale recreatieterreinen in de Alblasserwaard23 Activiteiten en werkgroepen

Zomer 2016 blz. 2

Van de voorzitter

Natuur en Vogelwacht “De Alblasserwaard” bestaat al bijna een halve eeuw. We zijn een vereniging met diverse werkgroepen en ge-zamenlijk doen we van alles. Van inspreken op gemeen-telijke plannen, meedenken over nieuwe ontwikkelingen (bijvoorbeeld rondom het Recreatieterrein Slingeland (de “ Slingelandse Plassen)”, vogels tellen, inventariseren van natuurwaarden, het rondleiden van jongeren door het bos, cursussen geven en bijzondere waarnemingen melden. Ook is er onderhoud aan gebouw en tuin, Wim en Carl verdienen hiervoor een compliment, zij hebben er een flinke taak aan. Zonder al die inspanningen zou het beheer van het Streeknatuurcentrum door Evert en Will en anderen niet goed mogelijk zijn. De knotgroep is weer zeer actief geweest. Na een succesvolle winter-snoei waarbij meer dan 1100 bomen onder handen wer-den genomen, wordt nu al weer gewerkt aan de zomer-snoei. Behalve werk voor het waterschap Rivierenland wordt er ook voor Staatsbosbeheer gewerkt en anderen weten de Knotgroep De Kievit te vinden.

Op voorstel van de werkgroep Planologie heeft onze vereniging bij de gemeenteraad van Sliedrecht inge-sproken over de plannen van een Recreatief Knoop-punt. Als voorzitter heb ik het belang van een groene open ruimte nog eens benadrukt. Sliedrecht maakt deel uit van het stedelijk gebied van de Drechtsteden, een gebied waar veel bedrijvigheid is, veel verkeer, veel bebouwing, dat is goed. Het is ook nodig voor de werkgelegenheid, maar laat het gebied dat behoort tot het Groene Hart met rust. Ook heb ik gepleit voor meer water, meer biodiversiteit, meer wandel- en fietspaden. Recreatie over de spoorlijn is geen probleem, mits het goed wordt ingepast in de open polder.Het bestuur is heel blij met alle activiteiten die worden ondernomen om enthousiast kennis over te dragen aan jong en oud. Mooi om te horen dat er in de eerste helft van 2016 alweer 2.000 kinderen op bezoek zijn geweest.Diep onder de indruk ben ik van het Monitoringsverslag Boezems van Kinderdijk 2015 van de hand van Pieter Bieren, Richard Slagboom en Corné Stam van de Vo-gelwerkgroep Alblasserwaard. Zij weten in een beperkt aantal pagina’s geweldig veel feiten te presenteren. Mooie foto’s en een prachtig vorm gegeven verslag. Iets om blij mee te zijn. Bedankt voor het leesplezier. Alle inzet van de (vele) vrijwilligers wordt nog wel eens over het hoofd gezien. Het bestuur doet dat niet en dankt iedereen voor zijn of haar inzet. We zijn gelukkig met zoveel enthousiasme voor alles wat er groeit en bloeit in onze mooie Alblasserwaard.

Een mooie zomer toegewenst,Sjoerd Veerman

PRIKBORDVOGELWERKGROEPTellingen:17/18-09 Wintervogeltellingen

PLANTEN- EN INSECTENWERKGROEPuitgebreid overzicht elders in dit blad

Inventarisatie-avonden en mossenavonden op woensdag14-09 Najaarsbijeenkomst

EXCURSIESVerdere info zie blz. 9 13-08 Wamelse uiterwaarden20-08 Donkse Laagten ism FLORON 03-09 Dintelse Gorzen24-09 Varens

WANDELINGEN ALBLASSERBOSo.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz. 4 06-08 Augustus in tuin en bos03-09 Geschiedenis van het landschap KINDERACTIVITEITENo.l.v. gidsen. Voor meer info zie blz. 5 15-08 Zintuigenpad bij de Fruitheerlijkheid20-10 Speuren naar de herfst in het bos28-12 Wat doen dieren in de winter

Van de redactie

In verband met gezondheidsproblemen kan Piet van Meerkerk u deze keer niet laten genieten van zijn mooie tekening. Wij vinden het ontbreken van een vogeltekening erg jammer, maar vooral zijn wij bezorgd om het welzijn van Piet. Gebonden aan huis dreigt Piet wat somber te worden. Daarom doen wij een oproep aan allen om Piet op te vrolij-ken met een bezoekje. Zijn huisje in Streefkerk is met de dijkwerkzaamheden misschien wat moeilij-ker bereikbaar, maar als echte natuurmensen kun-nen wij zo’n excursie wel aan. Piet ontvangt jullie graag.Over een heuglijker feit, het opleiden van nieuwe (school)gidsen/natuurbegeleiders een volgende keer meer informatie.

Zomer 2016 blz. 3

Vrijdag 13 mei vierde de Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden haar 50 jarig bestaan met een sym-posium in haar bezoekerscentrum de Schaapskooi in Schoonrewoerd.

Astrid Kant maakte de aanwezigen deelachtig aan het wel en wee van de Grutto en riep op beter om te gaan met deze bijzondere weidevogels.Chris Will liet de genodigden kennis maken met de his-torische ontwikkelingen van Oude Hollandse Waterlinie en Nieuwe Hollandse Waterlinie. Voorzitter, Dick Kerkhof, nam de bezoekers via tal van foto’s en kaartbeelden mee op een botanische reis door de streek.

Na afloop van het onderhoudende symposium onder leiding van Annelies van Egmond was het tijd voor en-kele sprekers, waaronder de voorzitter van de Natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”. Ik vertelde dat het voelde als het aanwezig zijn op het feestje van de grote broer. Een mengeling van jaloezie en trots. Sinds 1979 heeft de Vijfheerenlanden zijn eigen honk; wij moesten nog 20 jaar wachten alvorens het zo ver was. We wer-ken goed samen op allerlei gebied, zijn geen concur-

renten van elkaar, maar zijn beide een kritische vriend van de overheden in de regio’s. Niet alleen maar roepen dat we het beter weten, maar steken ook de handen uit de mouwen, met knotten, met inventariseren, met nest- en vogelbescherming, enzovoorts.De NVWA ontvangt jaarlijks ruim 2000 jongeren die we iets vertellen over de natuur.Wij hebben een betere bibliotheek, meer achtergrond boeken. We willen daarom graag op het verzoek om een aanvulling van de bibliotheek van grote broer voldoen. Symbolisch werd één van de 100 boeken overhandigd aan voorzitter Dick Kerkhof, met de welge-meende felicitaties en op naar de 100!

Ter gelegenheid van dit jubileum ontvingen drie vrijwilli-gers een Koninklijke Onderscheiding uit de handen van ieders eigen burgemeester voor hun jarenlange inzet en betrokkenheid: burgemeester Houtman van Leerdam, Bonthuis van Zederik en Groeneweg van Vianen.Ter gelegenheid van hun 50-jarig bestaan heeft Simon Bakker met heel veel inzet een digitaal boek over de geschiedenis van de vereniging samengesteld. Het is te vinden op www.natuurcentrum.nl

Voorzitter feliciteert grote broer,50-jarige Natuur en Vogelwacht De Vijfheerenlanden

door Sjoerd Veerman

Vertrekpunt: Het Streeknatuurcentrum Alblasserwaard is de verbinding tussen de Randstad en het “Groene hart”.

In het jonge Alblasserbos bevindt zich een oud moerasbosje en één van de weinige binnendijkse grienden. In de educatieve tuin is een aantal landschapselementen te zien, die kenmerkend zijn voor de Alblasserwaard.U kunt met ons, al speurend, planten, zoogdieren, vogels, amfibieën en insecten ontdekken. Op onderstaande dagen hopen wij u te ontmoeten:

Verzamelen bij het Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – Papendrecht. Informatie: www.nvwa.eu en de lokale kranten. Voor alle wandelingen hebben wij graag dat u zich aanmeldt via info@nvwa.eu

Alblasserwaard Wandelingen 2016

Datum Wandeling Aanvang Uw gids Telefoon:

06/08 2016Wat biedt augustus in tuin en bos?

13.30 uur 0184-412618

03/09 2016 Geschiedenis van het landschap

13.30 uur Leen den Ouden 0184-412618

Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen?

06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur

Iedereen denkt dat insecten enge beesten zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek naar al deze kleine beestjes en kom er achter dat de meeste insecten heel erg goed werk voor ons verrichten.

13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur

Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het grote aquarium.

22/10/2015

Speuren naar sporen in het bos

10.00- 12.00 uur

Herfst in het bos: vallende bladeren, paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tijdens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

29/12/2015

Uilen en braakballen

10.00- 12.00 uur

Een uilen- en braakballenochtend? Uilen eten onder andere muizen maar kunnen deze niet helemaal verteren. Ze spugen de resten uit in de vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan achter wat de uil gegeten heeft.

Waar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – 3356 LS Papendrecht. 0184-412618 Informatie: www.nvwa.eu Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.eu Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

Zomer 2016 blz. 4

Datum Activiteit Tijd Wat gaan we doen?

06/05/2015

Kriebelbeestjes

10.00- 12.00 uur

Iedereen denkt dat insecten enge beesten zijn, maar zijn ze dat ook? Ga op zoek naar al deze kleine beestjes en kom er achter dat de meeste insecten heel erg goed werk voor ons verrichten.

13/08/2015

Waterbeestjes

10.00- 12.00 uur

Wat blijft het toch heerlijk dat scheppen in het water met een net. Maar nog mooier wordt het als er allerlei verschillende dieren in dat slootwater zitten. Verbaasd zijn we meestal wanneer we de buit bekijken in het grote aquarium.

22/10/2015

Speuren naar sporen in het bos

10.00- 12.00 uur

Herfst in het bos: vallende bladeren, paddenstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tijdens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

29/12/2015

Uilen en braakballen

10.00- 12.00 uur

Een uilen- en braakballenochtend? Uilen eten onder andere muizen maar kunnen deze niet helemaal verteren. Ze spugen de resten uit in de vorm van braakballen. Deze ochtend laten we diverse (opgezette) uilen zien en vertellen over hun eet- en leef gewoonten .Daarna gaan de kinderen zelf de braakballen uitpluizen. Misschien komen we er dan achter wat de uil gegeten heeft.

Waar? : Streeknatuurcentrum - Matenaweg 1 – 3356 LS Papendrecht. 0184-412618 Informatie: www.nvwa.eu Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.eu Kosten : 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2015 v

Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

Waar?Streeknatuurcentrum

Matenaweg 13356 LS Papendrecht.

0184-412618

Informatie: www.nvwa.eu

Voor alle activiteiten kunt u zich aanmelden via scholen@nvwa.euKosten : 2,50 euro per

kind, dit is inclusief een consumptie.

15-08-2016 Zintuigenpad* We hebben in mei geleerd hoe de bijen hun zintuigen gebruiken en vandaag gaan we zelf op pad door de boomgaard en gaan we al onze zintuigen (voelen, ruiken, proeven, horen, zien) gebruiken. Als je in mei ook ge-weest bent is het extra leuk om te zien hoe alles gegroeid is, maar je bent ook van harte welkom als je in mei niet geweest bent. Het fruit smaakt er niet minder om!

20-10-2016 Speuren naar de herfst in het bos

Herfst in het bos: vallende bladeren, pad-denstoelen, spinnenwebben. Ja, en wat nog meer… Er valt echt nog veel meer te ontdekken tij-dens de herfstwandeling en na afloop maak je nog een natuurschilderijtje.

28-12-2016 Wat doen dieren in de winter?

Sommige dieren vetrekken naar een warm land als het winter wordt. Andere dieren zoeken een warme plek of bedenken iets anders om de winter door te komen. Deze ochtend kun je een aantal (binnen) activiteiten doen waarbij je ontdekt hoe dieren overleven in de winter. Mis-schien maken we ook nog even een wandeling.

Datum Activiteit Wat gaan we doen?

Alblasserwaard kinderactiviteiten 2016Deze activiteiten vinden plaats in de schoolvakanties.

De activiteiten vinden plaats van 10.00-12.00 uur in het Streeknatuurcentrum aan de Matenaweg 1(3356 LS) te Papendrecht, 0184-412618.

*Activiteit op 15-08 vindt plaats bij de Fruitheerlijkheid van Papendrecht Kerk-buurt 56, 3354 XK Papendrecht 078- 644 0599

Voor alle activiteiten moet u zich aanmelden, naam en leeftijd kind(eren) via scholen@nvwa.eu. Kosten: 2,50 euro per kind, dit is inclusief een consumptie.

Informatie: www.nvwa.eu

Zomer 2016 blz. 5

Een bos ondersteboven zien?n?

Zonder centimeter de hoogte van een boom meten?

Huur samen met je (groot)ouder(s)/begeleider(s) een rugzak bij het Streeknatuurcentrum Alblasserwaard te Papendrecht.

Na afloop ontvang je een klein aandenken aan deze wandeling!

Kosten wandeling € 5,00

Borg € 10,00

Eén rugzak is voldoende voor vijf kinderen.

Info: www.nvwa.eu

g

Zomer 2016 blz. 6

Natuurkennismakingsweek 2016

door Miriam Vermeij

En weer was de Natuurweek volgeboekt. Met ongeveer 22 voortgezet onderwijs leerlingen, 370 basisschool-leerlingen, onze NVWA schoolgidsen, limonade en koek, hebben we van 9 tot en met 13 mei weer een mooie week gehad. Er was nog één plekje niet gevuld op maandagmiddag, maar omdat we het hele seizoen al zoveel aanmeldingen gehad hadden, durfden we geen mail meer naar de scholen te sturen of ze nog wilden komen. We hebben dus een makkelijke maandagmiddag inwerkmiddag gehad.

De Natuurkennismakingsweek is in 2010 in samenwerking met de gemeente Papendrecht begonnen om meer scho-len naar de Natuur- en Vogelwacht te laten komen en dat is heel goed gelukt. De basisschoolleerlingen worden deze week begeleid door circa 22 leerlingen van het Willem de Zwijger College uit Papendrecht. Iedere leerling uit het voorgezet onderwijs krijgt een groep basisschoolleerlingen mee en laat ze dan kennis maken met slootonderzoek, insecten, planten en bos. Hiervoor hebben zij op maan-dagochtend les gehad van onze schoolgidsen. De ochtend of middag wordt afgesloten met drinken en een koekje, waarna de kennis van de basisschoolleerlingen wordt ge-test met de WAAR / NIET WAAR quiz.De maandagochtend is altijd even aftasten en warm lo-pen. In de middag komen de eerste scholen en dan valt alles op zijn plaats. Dit jaar hadden we weer een fijne groep voortgezet onderwijs leerlingen om mee te wer-ken. Altijd op tijd en er was bijna niemand ziek. Ook fijn voor de rest van de leerlingen, want dan kon men met kleine groepjes de tuin in.

We hebben een mooie week weer gehad en iedereen was tevrden over hoe het gelopen is.De ‘gidsen voor een week’ hebben hun bevindingen hier-onder omschreven. Lees en geniet!!• Ik vond het leuk, maar volgens mij vonden de kinderen

het bos niet leuk en er moet meer komen bij insecten. Soms vind je er zelfs geen. De kinderen vonden de legoplantjes super leuk en ik vond deze week ook su-per gezellig en leuk. Fijn weekend;

• Ik vond het best leuk. Het was interessant om zelf een keer leraar te zijn;

• Ik vond het heel leuk om de kinderen wat te leren hier. Wel jammer hoe sommige ouders waren. En gelukkig was het lekker weer;

•Het was een erg leuke en leerzame week, maar niet voor herhaling vatbaar. Verder een top week en succes verder bij de vereniging;

•Het was een leuke week en gezellig;•Deze week was net als vorig jaar erg gezellig. De vrijwil-

ligers van de Natuur- en vogelwacht waren altijd vrolijk en aardig, waardoor de sfeer erg goed was. De kinderen vonden de opdrachten meestal erg leuk, waardoor je veel motivatie kreeg om door te gaan. Wel merkte je bij de kleuters dat 25 minuten per ronde te lang was;

• Ik vond het heel leuk alleen hou ik niet echt van beest-jes, maar de kinderen waren super!;

•Leuk, niet leuk. Wat heb ik er van opgestoken;•Was leuk en gezellig;•Was heel leuk en er waren gezellige kinderen maar

sommige leraren zijn vervelend;•Leuk dat groep 6 alleen met de begeleiders ging en de

ouders weg waren. Verder leuk om te leiden;• Ik vond het heel leuk om de kinderen rond te leiden;• Ik hou niet zo van kinderen, maar ik vond het wel leuk;• Ik vond het wel een leuke week maar ik hou niet zo van

kinderen entertainen;•Het was een leuke week;•Het was heel gezellig met alle kinderen;• Ik vond het heel leuk en je leerde er zelf ook nog wat van;•De kinderen waren vervelend maar het was wel oké;• Ik vond het wel leuk en omdat je elke dag hetzelfde

doet wordt het makkelijk;•Het was heel leuk alleen met leerlingen, want sommige

leraren waren vervelend;•Ondanks de hinderlijke kinderen was het leuk;• Ik vond het leuk, alleen was je meestal klaar binnen de

25 minuten. Bos was ook saai;• Ik vond het leuk om te doen en was blij dat we niet

naar school hoefden, maar ik heb wel besloten dat ik later geen kinderen neem.

Heel veel verschillende verhalen dus van de voortgezet onderwijs leerlingen. Allemaal leuk en eerlijk.Heeft u na het lezen van deze bevindingen zelf ook zin gekregen om scholen bij de NVWA te gaan begeleiden, stuur dan een mail naar scholen@nvwa.eu en dan ne-men we contact met u op en bespreken we wat de mo-gelijkheden zijn. Op naar de natuurweek in 2017!

Natuurkennismakingsweek. (foto Miriam Vermeij)

Zomer 2016 blz. 7

Zaterdag 23 april hebben de Speurkids geleerd, waar-om dieren een camouflage kleur hebben en welke kleur soms verandert, door het aan te passen aan de kleuren van de natuur. Wat is eigenlijk camouflage? Doen men-sen dit ook? Er kwamen veel antwoorden zoals: Je wilt dat anderen je niet kunnen zien. – Platvissen kun je niet zien op het zand – de Kameleon verandert steeds van kleur –inktvissen veranderen van kleur – uilen hebben kleuren van boom of steen.De mens kan boskleuren kleding aantrekken en het gezicht met blubber insmeren. Daarom vertrekken we naar het oude Bos om ons spel te spelen.

Er worden drie groepjes gevormd en ieder groepje gaat een camouflagehut maken van materialen uit het bos en de meegenomen attributen. Als het fluitsignaal klinkt, komen alle groepen terug naar de verzamelplek. Alle groepjes gaan de andere hutten proberen te vinden en gaan daarna terug naar hun eigen hut om in de om-geving daarvan hun voedselpakket te zoeken. De hut van de jongens werd door de andere twee groepjes niet gevonden en de jongens vonden hun voedselpakket niet, dus hebben we allemaal naar de hut en het pakket gezocht, want na het harde werken hadden we flink trek gekregen.

Een van de kinderen was het Reekalf en had zich ver-stopt. De anderen waren vossen en gingen het Reekalf opsporen. Door de schutkleuren was het moeilijk het reekalf te vinden. We zijn een hele ochtend lekker buiten bezig geweest en gingen dat op zaterdag 21 mei weer doen, maar hadden een heel ander thema. We gingen op zoek naar libellen, juffers en vlinders.

De ogen van de Libel hebben wel 10 tot 15.000 facet-ten.

Omdat het niet zo warm weer was, maar wel droog, zagen we niet veel vlinders. Onderweg kwamen we het Landkaartje en veel Witjes tegen. Bij het terrein van de Gasunie was het spel uitgezet. De kids werden in vier groepjes verdeeld en per groepje werd een vraag/op-dracht gedaan. In totaal waren er 16 vragen/opdrachten en antwoorden konden de kids vinden op het terrein tussen de twee bruggetjes. Als de vraag/opdracht was ingevuld werd deze door de leiding gecontroleerd. Als deze goed was, mochten ze een nieuwe opdracht pak-

ken. Na het fluitsignaal /speeltijd kwamen alle kids te samen bij de picknickbank voor een versnapering.

Even uitrennen bij het volgende spel. Er lagen 3 touwen op de grond en de kids moesten tegenover elkaar gaan staan bij het middelste touw. De ene kant waren de vlinders, de andere kant de libellen. Aan de kant van de vlinders waren achter de lijn de waardplanten, waar de vlinders op hun eigen waardplant hun eitjes leggen. De kant van de libellen was achter het touw het water, waar de libellen en juffers hun eitjes in laten vallen. Een van de kinderen was licht gewond aan haar voet en mocht Libel of Vlinder roepen. De kids moesten reageren door weg te rennen naar hun veilige plek, zodat ze niet meer gepakt konden worden. Dat gaf vaak verwarring en liepen beide kids of weg naar de veilige plek of botsten tegen elkaar. Gelukkig was er net gemaaid en rolden ze samen door het zachte gras.

Er volgde nog een laatste opdracht: van natuurlijke ma-terialen een schilderij van de libel, juffer of vlinder ma-ken. Nu kon je goed zien wat de kids deze ochtend ge-leerd hadden. De libellen hadden grote ogen en brede vleugels, de juffers smalle vleugels en kleine ogen en de vlinders hadden prachtige kleuren.

18 juni neemt Ron Leeuwis de Speurkids als boswach-ter op sleeptouw om hun veel te leren over bomen – struiken en planten en het seizoen wordt op twee juli afgesloten met een dagje Hoppies in Ammerzoden en een barbecue bij thuiskomst.

De Speurkids wensen iedereen een fijne zomervakantie toe.

SPEURKIDS

door Joan de Wekker

Speurkids in actie. (foto Joan de Wekker)

Zomer 2016 blz. 8

Tot begin september vinden de wekelijkse kilometerblok inventarisaties plaats, start telkens om 19.15 uur en meestal op woensdagavond. De locaties opvragen bij de coördinator van de PIWG (acvanvliet@hetnet.nl).

Zaterdag 13 augustus excursie Wamelse uiterwaar-den. Informatie bij de coördinator.

Zaterdag 20 augustus organiseren we samen met Flo-ron een excursie in de Donkse Laagten. Start om 10.00 uur op Den Donk. Aanmelden bij de coördinator. Er kunnen met de trein ook deelnemers van buiten de Al-blasserwaard komen. Die moeten om 09.15 uur op het station van Sliedrecht opgepikt worden. Geef het even door als je daartoe bereid bent.

Zaterdag 3 september gaan we naar de Dintelse Gor-zen. Vertrek om 08.30 uur vanaf de carpoolplaats nabij de brug in Alblasserdam. Bij deze excursie kijken we naar alles wat er maar te zien is in de natuur. Aanmel-den bij de coördinator.

Woensdag 14 september de najaarsbijeenkomst van de PIWG in het Streeknatuurcentrum om 19.30 uur.

Zaterdag 24 september varen-excursie in Het Alblas-serbos. We gaan niet varen, maar zoeken naar varens. Start om 9.30 uur op de parkeerplaats aan het eind van de Ambachtsstraat in Oud-Alblas. Aanmelden bij de coördinator (acvanvliet@hetnet.nl). Zie ook het artikel over varens van Antonie Blom in dit nummer.

In heel Nederland komen meer dan 1600 wilde plan-ten voor. Het aantal hangt een beetje af van hoe je het

bekijkt: je kunt ontsnapte en verwilderde tuinplanten al dan niet meerekenen. Dat geldt ook voor ingevoerde soorten.Via Waarneming.nl is eenvoudig te zien hoeveel wilde planten in de Alblasserwaard gezien zijn.Reken je de niet inheemse en uitgestorven soorten en de escapes (uit tuinen ontsnapte soorten mee, dan zijn het er 1000. Laat je de niet inheemse en uitgestorven soorten en de escapes weg, dan zakt het aantal naar 852. Hier kunnen ook waarnemingen tussen zitten die niet goed op naam gebracht zijn. Maar via het vinkje ‘goedgekeurde soorten’ zijn foute determinaties uit te fil-teren. Je komt dan uiteindelijk op 710 soorten. Dat gaat aardig in de richting van de helft van de Nederlandse flora!Hoe groter de verscheidenheid aan biotopen, hoe meer soorten. In de Alblasserwaard is de variatie aan biotopen groter dan je op het eerste gezicht denkt. Het grootste deel van de Waard is laagveengebied. De soortenrijkdom moet hier vooral gezocht worden in de reservaten, overhoekjes en dergelijke, want in puur agrarisch gebied is het aantal soorten laag.De oevers van Merwede, Noord en Lek dragen ook een flinke steen bij aan het aantal soorten.Zonder de Koekoekswaard zouden we een flink aantal bijzondere soorten missen. Droge, schrale zandgrond is er niet veel in de Alblas-serwaard, maar langs de spoorlijn is die wel te vinden.Ook een bron van een groot aantal soorten zijn de verstedelijkte gebieden. Hier komt misschien wel het grootste aantal verschillende soorten voor. Niet alleen omdat daar de meeste mensen wonen (het ‘waarne-merseffect’), maar vooral omdat er een grote variatie is aan verschillende biotoopjes.

Planten- en Insectenwerkgroep

door Bram van Vliet

Zomer 2016 blz. 9

MaartDe eerste lentemaand was kouder en zonniger dan gemiddeld. De eerste helft was zonnig met veel nachtvorst. Het regende in de eerste week en in de laatste decade. Een zware zuidwester-storm zorgde in het laatste weekend voor veel afgebroken takken en omgewaaide bomen. Het eerste kievitsei in ons land werd op 9 maart in Noord Brabant gevonden.Op 17 maart werd in Hardinxveld op een maïs-perceel bij E. de Waal door Ron Alblas het eer-ste kievitsnest met twee eieren gevonden. Op 31 maart werd nabij Zoeterwoude het eerste grutto ei in Zuid-Holland gevonden.

AprilDe tweede lentemaand begon met aangenaam zacht weer. De laatste tien dagen waren door lucht uit de poolstreek extreem koud. Daardoor was de aprilmaand kouder dan gemiddeld en zelfs kouder dan de afgelopen decembermaand. De weidevogels raakten volop aan de leg. Op 4 april vond Ron Alblas het eerste scholeksternest van Nederland op een maïsperceel in Nieuw-land. Een dag later werd het eerste Tureluur ei in Zuid-Holland ontdekt. André Hornstra vond op 5 april gruttonesten met vier eieren. Vanaf half april kwamen de vroege kievitsnesten uit. De laatste week van april werden de gruttokuikens gezien. Door het koude weer zijn in de laatste week van april zeer veel jongen van de Kievit doodgegaan.Op 18 april werden de eerste weilanden ge-maaid.

MeiDe meimaand was warm, zonnig en qua neer-slag normaal. De maand begon vrij koel, de tweede week zorgde voor een aantal dagen met zomerse temperaturen. De tweede helft van mei was wisselvalliger met veel minder zon en met lokaal soms veel neerslag. De eerste maaisnede is op veel bedrijven in de tweede week van mei geoogst. Percelen met veel gruttonesten wer-den, soms, uitgesteld gemaaid. Door het wissel-vallige weer werd er weinig gemaaid en konden veel weidevogeljongen in alle rust succesvol opgroeien tot vliegvlugge vogels. Het voorjaar van 2016 lijkt een heel goed voorjaar voor de weidevogels te worden.

Weidevogelvoorjaar 2016

door Jan Andeweg

Jonge Kievit (foto Ron Alblas)

Zomer 2016 blz. 10

Ringwerk

door Ad Kooij

Zoals in een vorig artikel al vermeld, mag ik sinds enkele jaren in het najaar, oktober / november, meedoen op een vinkenbaan als ``plukker``. Een beetje banale naam, maar het betekent dat je, op de juiste manier, de vogels uit de netten haalt en in een vervoerkist of zakje, stopt waarna ze naar de ringhut vervoerd worden. In de tijd dat ik er kom is er al veel gebeurd. In de zomer, zo eind juli, gaat een ploeg de baan opbouwen. Een flinke klus, alle mate-riaal is namelijk opgeslagen in de twee hutten die er per-manent staan. De woonhut en de ringhut. De naam zegt het al, de woonhut is de hut waarin gegeten en geslapen kan worden en de ringhut is de hut waarin alle ringwerk wordt verricht.Het terrein moet gemaaid worden en daarna kunnen de mistnetten worden opgezet, jaarlijks op dezelfde plaats. Een heel gesjouw met passen en meten, want ze moeten wel onder voldoende spanning staan. Eventuele overhan-gende beplanting dient gesnoeid te worden om te voorko-men dat de netten in beplanting komen vast te zitten. Net-ten zijn duur! Het opbouwen van het hijsnet, een net tussen twee palen van 6 meter, doe je ook niet `eventjes`.Maar het vang klaar maken van de slagnetten kost wel de meeste tijd. Gelukkig zijn de vaste scharnierpunten blijven staan, maar het vastzetten van het net onder de juiste spanning vraagt vakmanschap, wat daar gelukkig ruim voorhanden is.Deze netten, deuren, liggen onder spanning op de grond en kunnen door middel van een touw ontspannen worden waardoor ze dicht slaan. Voor de duidelijkheid hebben de netten een naam, weet je waar het over gaat, althans na verloop van tijd, want wat te denken van namen als: BCD, duinnet (we zitten midden in de duinen) de druip, kneuen-net. Dan is het `vijvernet` duidelijker , dat ligt bij de vijver.Nog zo`n `kreet`, vogels in het hout!!! Overal waar je kijkt zie je bomen en struikgewas. Het betekent dat er vogels zitten in de dode bomen die neergezet zijn naast de druip. Duidelijk nietwaar. Want dit is eigenlijk het be-langrijkste net.Vroeger, in de tijd van de blanke top der duinen, waren bomen zeldzaam in het gebied. Er werd een zandrug op-geworpen, waartussen het net kwam te liggen en rondom werden dan dode bomen ingegraven. Men probeerde de aanvliegende vogels door middel van de lokkers naar beneden te krijgen, waar ze dan eerst neerstreken in het hout en vervolgens op de grond gingen zitten, waarna ze geslagen konden worden.Deze lokvogels zitten los of in kooitjes onder een beugel, zodat ze niet beschadigd worden, als het net dichtklapt. De vogels die los zitten hebben een haampje om, kunstig ge-sneden uit dun leer, wat aan een grondpin vast zit. De roep

`tobben` betekent niet, dat je over allerlei zaken in moet zitten, maar dat je aan een touwtje moet trekken.Dit touwtje is verbonden met een wip. Een scharnierend stokje waarop een vogel zit die als je aan het touwtje trekt opvliegt en weer naar de grond fladdert, net als invallende vogels.Om aantallen te vangen heb je lokvogels of geluid nodig. Vroeger deed men alles met lokvogels, maar tegenwoor-dig is de geluidsinstallatie niet meer weg te denken.Op deze baan wordt nog gebruik gemaakt van lokvogels die de rest van het jaar, goed verzorgt, in een volière wor-den gehouden bij één van de ringers thuis. Maar ook wordt er gebruik gemaakt van geluid wat betekent dat er enkele honderden meters kabel moeten worden uitgelegd naar diverse locaties waarop de speakers worden aangesloten. Het geluid kan vanuit de hut worden geregeld, zowel wat volume betreft als welke soorten je wilt laten horen.Ook de heinsels, weer zo`n vakterm, worden weer ge-monteerd. Dit zijn langwerpige `kisten` waarin kooitjes met lokvogels komen te staan. De openingen zijn op verschil-lende windrichtingen gericht zodat de lokvogels zicht hebben naar alle kanten en dan maar hopen dat ze gaan roepen als er soortgenoten overvliegen. Tijdens regen-buien kan de heinsel worden afgesloten zodat de vogels droog blijven.

Voor een komend nummer hoop ik een vervolg te schrijven.

heinsels (foto Ad Kooij)

druip (foto Ad Kooij)

Zomer 2016 blz. 11

Grootste kolonie Purperreigers van Nederland

door Richard Slagboom

KINDERDIJK • Al ruim 25 jaar tellen leden van de Vogelwerkgroep (VWG) van de Natuur- en Vogel-wacht ‘de Alblasserwaard’, te midden van de we-reldberoemde molens van Kinderdijk, de broedvo-gels van Boezems Kinderdijk.

Voor dag en dauw (en voor de komst van hordes toe-risten) gaan de tellers van de VWG op pad om de broedvogelstand in kaart te brengen. Dit alles gebeurt volgens de richtlijnen van het BroedvogelMonitoring Project (BMP) van SOVON. Tijdens de tweewekelijkse monitoringronde komen de vogeltellers vooral veel ty-pische rietvogels tegen, zoals Rietzanger, Baardman, Bruine kiekendief, Kleine karekiet en de Blauwborst. Daarnaast is het boezemgebied van Kinderdijk aan-gewezen als Natura 2000-gebied vanwege een aantal bijzondere broedvogelsoorten zoals de snor (ongeveer 15 territoria) en de Zwarte stern (ongeveer 35-40 broed-paar), en wellicht de meeste karakteristieke broedvogel van Kinderdijk: de Purperreiger.

PurperreigerDe Purperreiger laat zich echter niet makkelijk tellen via de reguliere BMP-tellingen en daarom staat de eerste

zaterdag van juni traditiegetrouw in het teken van een speciale Purperreigertelling. Voor de meeste tellers is deze telling de kers op de taart van het telseizoen. Met kleine roeibootjes gaan de tellers het gebied in, om op de rietgorzen voorzichtig op zoek te gaan naar nesten van Purperreigers, waarvan de locatie door een voorverkenning al redelijk in kaart is gebracht. Toch verschillen de locaties van de (deel)kolonies van jaar tot jaar en zijn deze vaak lastig te bereiken. Sommige stukken moeras zijn zo drassig dat je soms tot je middel wegzakt in de modder, een ware uitputtingsslag. Maar zo ongelofelijk mooi en dat met op de achtergrond de beroemdste molens ter wereld als decor.De verwachtingen voor 2016 waren niet hoog gespan-nen. In 2015 waren flink wat minder nesten geteld dan in 2014 (137 om 165) en tegen de afspraak in had de rietboer een groot deel van het riet in de hoofdkolonie gemaaid. Maar vol goede moed trokken negen tellers het gebied in. De Purperreigers bleken verdeeld over flink wat verschillende deelkolonies. Gedurende de telling coördineert een van de ervaren vogelaars de telling en noteert alle bijzonderheden die worden door-gegeven, zoals het aantal eieren, jongen en de grootte van de jongen. Daarnaast wordt ook het type nest op-

Deelnemers purperreigertelling. (foto Hendrik-Jan van Dijk)

Zomer 2016 blz. 12

Broeden onze zwaluwen steeds vroeger?

door Roel Meijer, Ad Kooij, Jan Schoonderwoerd

Bij het ringen van de nestjongen van Boerenzwaluwen kregen we de indruk dat de zwaluwen de laatste jaren steeds vroeger beginnen met broeden. In dit artikeltje proberen we helder te krijgen of dat ook echt het geval is.We ringen de jonge vogels in het kader van het project RAS-Boerenzwaluw van het Vogeltrekstation. RAS is de afkorting van Retrapping Adults for Survival, het gaat er dus om de oude vogels terug te vangen om in-formatie te krijgen over de jaar-op-jaar overleving van de soort. Achterliggende doelstelling is het vinden van de oorzaken van de dramatische achteruitgang van de Boerenzwaluw (50-75% in de laatste 40 jaar). Is be-kend waar de problemen zitten, dan kunnen vervolgens oplossingen worden bedacht om de achteruitgang te stoppen of zelfs om te buigen in een vooruitgang. Voor nadere informatie, zie: www.vogeltrekstation.nl en www.boerenzwaluw.nl. Bij het ringen van de nestjongen, ruim 500 per jaar, wordt ook genoteerd hoe oud de jongen op dat mo-ment zijn. Met een simpel sommetje kan dan berekend worden op welke dag ze uit het ei zijn gekropen. Dat hebben we gedaan voor alle vroege nesten. Vervolgens is voor elk jaar bepaald welk nest het eerst was en ook wat de tien vroegste nesten waren. In onderstaande tabel zijn de resultaten verwerkt.

2013 2014 2015 2016

Vroegste nest 13 mei 10 mei 4 mei 3 mei

Gemiddelde 10 vroegste nesten

17 mei 14 mei 8 mei 9 mei

Uitkomstdata van de eieren Bekijken we deze tabel dan is het antwoord op de vraag in de titel heel erg duidelijk: de boerenzwaluwen begin-nen inderdaad steeds vroeger met broeden! Het ligt dan voor de hand te denken dat dat het gevolg is van klimaatverandering.Kijken we nog eens goed naar de uitkomsten, dan is er toch wat vreemds aan de hand. Er zit een sprong van 1 à 1½ week tussen de uitkomsten van de eerste twee jaar en die van de recente jaren. Als het warmer worden van het klimaat de oorzaak zou zijn, dan verwacht je een meer geleidelijke verschuiving van het begin van de broedperiode. Er is dus duidelijk meer aan de hand.

Om uit te zoeken hoe het zit, bekijken we wat er ge-beurt in de periode tussen de terugkeer van onze

geschreven, betreft het een rietnest, zit het nest in een boom, of ligt het in de bramen. Ook wordt de locatie vastgelegd via GPS.Gedurende de telling bleek al dat het wel eens een goed jaar kon worden, het aantal nesten liep snel op. Zelfs op een plek in de Boezem van de Nederwaard, waar nog nooit purperreigers nestelden, werden vijf paren gevonden. Toen aan het eind van de telling de balans werd opgemaakt konden de tellers het bijna niet geloven. Er werden 219 nesten geteld, een dik record voor Kinderdijk! Toen na een week ook de aantallen van andere grote kolonies Purperreigers in Nederland bekend werden, bleek Kinderdijk zelfs de grootste van Nederland te zijn! Purperreigernest. (foto Hendrik-Jan van Dijk)

Net geringde Boerenzwaluw (foto Roel Meijer)

Zomer 2016 blz. 13

Boerenzwaluwen uit Afrika en het geboren worden van de jonge zwaluwtjes. Eind maart/begin april begint de hoofdstroom van terugkerende zwaluwen op gang te komen. In het begin zijn het vooral mannetjes, maar de vrouwtjes volgen al snel. Er worden paartjes gevormd en er wordt een bestaand nest opgeknapt of een nieuw gebouwd. Uiterst belangrijk is dat het vrouwtje in topconditie komt om de topprestatie van het leggen van 4-6 eitjes (samen de helft van het gewicht van het vrouwtje) te volbrengen. Er wordt iedere dag een ei gelegd en daarna worden die ongeveer 2½ week bebroed. Rekenen we aan de hand van deze cijfers terug, dan moeten de ouders zo’n week of vier voor het uitkomen van de eieren aan de klus zijn begonnen. Dat wil dus zeggen, dat het werk aan de vroegste nesten gestart is in de eerste en tweede week van april.Het weer in april kan sterk wisselen: april doet wat ie wil. Is het mooi zonnig weer, dan zijn er veel insecten en ko-men de vrouwtjes snel in conditie. En zeker zo belangrijk, mooi weer gaat vaak gepaard met zuidelijke winden. De trek naar het noorden verloopt dan sneller en de zwalu-wen komen in goede conditie aan in ons land. Het broed-proces kan dan al snel beginnen. Is het slecht weer, dan stagneert de trek en duurt het ook nog eens langer, voor-dat de vogels in staat zijn om te gaan broeden. Met dat in het achterhoofd kijken we naar het weer van de vier jaren. Dan blijkt dat de eerste helft van april 2013 erg koud was met vaak nachtvorst. In de andere drie jaren was die periode wel geschikt voor een vlotte start van het broedseizoen, met in 2014 zelfs record-temperaturen na een ook al recordwarme winter. Dat het broedseizoen 2013 later begon dan in de laatste twee jaren is daarmee verklaard. In 2014 moet er iets anders aan de hand zijn. Waarschijnlijk is dat er ergens

op de trek problemen zijn geweest. Eind maart 2014 was het in Spanje relatief koud. Daardoor zijn onze vroegste vogels mogelijk een poosje opgehouden, maar het kan ook ergens anders op de lange route van Midden- en West-Afrika naar de Alblasserwaard mis zijn gegaan.Samenvattend is het niet mogelijk de vraag of onze Boerenzwaluwen steeds vroeger gaan broeden te be-antwoorden met een duidelijk ja of nee. Weliswaar valt het begin van de broedperiode de laatste twee jaar duidelijk vroeger, maar dat kan verklaard worden uit de gunstige weersomstandigheden. Volgend jaar kan het dus weer anders zijn, of toch niet…?

Het onderzoek waarop dit artikel is gebaseerd was niet mogelijk zonder de enthousiaste medewerking van de eigenaars van de bedrijven waar we de Boerenzwalu-wen ringen.

Nest met jonge boerenzwaluwen (foto Roel Meijer)

Voor de geïnteresseerden is er op zaterdag 24 september een excursie in het Alblasserbos, voor meer informatie verwijs ik naar de website van de Natuur- en Vogelwacht Alblasserwaard.

Buiten het Alblasserbos kan de Koningsvaren (zeldzaam) gevonden worden in de moerasach-tige terreinen. Daarnaast zijn in de dorpen en steden meerdere soorten varens te vinden op muren en andere stenige substraten. Dit gaat om de Muurvaren (vrij algemeen), Mannetjesvaren (vrij algemeen), Tongvaren (zeldzaam), Zwartsteel (zeer zeldzaam, mogelijk verdwenen), Steen-breekvaren (zeer zeldzaam, o.a. in Gorinchem) en Schubvaren (1 vondst in Gorinchem, inmiddels verdwenen).

Muurvaren (foto Bram van Vliet)

Zomer 2016 blz. 14

Akkerviooltje

Fotocollage, Foto’s Ton van Tuijl

Gewone schorpioenvlieg

Groene bladsnuitkever

Fluitenkruid

Roodkopvuurkever

Variabele waterjuffer

Zomer 2016 blz. 15

In de verschillende delen van het Alblasserbos zijn tot nu toe twaaf soorten varens aangetroffen. Het is niet onwaarschijnlijk dat er in de komende jaren nog enkele soorten bij zullen komen. Dat heeft deels te maken met de toenemende kennis van varens door de liefhebbers, maar ook deels dat varens redelijk makkelijk versprei-den vanuit tuinen en zich in nieuwe gebieden kunnen vestigen.

Een aantal soorten is behoorlijk zeldzaam en daarvan zijn slecht enkele exemplaren aangetroffen in de Alblas-serwaard (zoals de Stijve naaldvaren, Zachte naaldvaren en de Geschubde mannetjesvaren). Een aantal andere soorten is zeer algemeen (beide Stekelvarens, Manne-tjesvaren en Wijfjesvaren). Op basis van de onderstaande determinatiesleutel kunnen alle varens die tot nu toe ge-vonden zijn in het Alblasserbos, gedetermineerd worden.

1a. Varen zonder zijtakken (alleen bladsegmenten) => 21b. Varen met zijtakken (die ook weer bladsegmenten hebben) => 3

2a. Bladschijf niet ingesneden, sporenhoopjes lijnvor-mig => Tongvaren – Asplenium scolopendrium Zeldzaam in de Alblasserwaard. Hoewel de Tongvaren meestal op muren groeit, groeit de Tongvaren in het Alblasserbos incidenteel ook in slootkanten op zware klei.2b. Bladschijf diep ingesneden tot bijna aan de hoofdsteel (waardoor het lijkt of deze zijtakken heeft), sporenhoopjes rond of eivormig => Brede eikvaren – Polypodium interjectum + Gewone eikvaren – Polypodium vulgare Vrij algemeen in de Alblasserwaard (zover bekend is alleen Gewone eikva-ren in het Alblasserbos aangetroffen), in het Alblasser-bos groeien de Eikvarens uitsluitend op Wilgen en Ei-ken. De soorten kunnen uitsluitend met een microscoop van elkaar onderscheiden worden.

3a. Nooit sporenhoopjes aan de onderkant van de bla-den (maar vormt later in het seizoen fertiele stengels) => Struisvaren – Matteuccia struthiopteris Zeer zeld-zaam in de Alblasserwaard. Tot nu toe op 1 locatie aan-getroffen, mogelijk verspreid vanuit een tuin.3b. Sporenhoopjes langgerekt of kommavormig => Wijfjesvaren – Athyrium filix-femina Zeer algemeen in het Alblasserbos.3c. Sporenhoopjes rond of niervormig => 4

4a. Bladsegmenten ondiep ingesneden, de zijnerven steken niet uit de punten van het bladsegment => 54b. Bladsegmenten diep ingesneden (regelmatig tot aan de hoofdnerf van het bladsegment, waardoor het lijk of deze dubbel geveerd is), de zijnerven steken re-gelmatig uit de punten van het bladsegment (met een loep te zien als doorschijnende puntjes) => 6

5a. Basis van de zijtakken zonder zwarte basis (soms wel een bruinige basis aan onder onderkant), bladop-pervlak aan bovenkant dof, hoofdsteel met name aan de basis licht tot matig geschubd (zelden over de hele hoofdsteel) => Mannetjesvaren – Dryopteris filix-mas Zeer algemeen in het Alblasserbos.5b. Aan de basis van de zijtakken is meestal een erg donkere / zwartachtige vlek aanwezig die ook aan de bovenkant duidelijk zichtbaar is, bladoppervlak aan bovenkant licht tot sterk glanzend, hoofdsteel over het grootste deel van de lengte matig tot sterk ge-schubd => Geschubde mannetjesvaren – complex van Dry-opteris affinis en Dryopteris borreri Deze groep is zeldzaam in de Alblasserwaard, gezien de beperkte verschillen tussen de soorten zullen deze niet verder beschreven worden. De meeste planten in de Alblas-serwaard betreffen Dryopteris borreri.

6a. Dekvliesjes van de sporenhoopjes rond en niet ingesneden, bladsegment aan de basis meestal 1 ver-groot deelsegmentje (duimpje) => Stijve naaldvaren – Polystichum aculeatum + Zachte naaldvaren – Polystichum setiferum Beide soorten zeldzaam in de Alblasserwaard, gezien de beperkte verschillen tussen beide soorten zullen deze niet verder beschreven worden.6b. Dekvliesjes van de sporenhoopjes rond en inge-sneden tot het midden, bladsegmenten zonder vergroot deelsegmentje => 7

7a. Schubben aan de basis van de hoofdsteel geheel licht bruin=> Smalle stekelvaren – Dryopteris carthusiana Zeer algemeen in het Alblasserbos.7b. Schubben aan de basis van de hoofdsteel met een duidelijk donkerder centrum (donkerbruin tot zwartach-tig) => Brede stekelvaren – Dryopteris dilatata Vrij algemeen in het Alblasserbos.

Varens in het Alblasserbos

door Antonie Blom

Zomer 2016 blz. 16

Tongvaren

Wijfjesvaren

Zachte naaldvaren

Gewone eikvaren Struisvaren

Geschubde mannetjesvaren (Dryopteris borreri)Mannetjesvaren

Smalle stekelvaren Brede stekelvaren (foto’s An-tonie Blom)

Zomer 2016 blz. 17

De meest bekende gallen zijn waarschijnlijk de gallen, die je in veel vormen en maten op eikenbladeren kunt vinden.Er zijn echter veel meer gallen, die door insecten bij planten veroorzaakt worden.

Als ik over smalle paadjes door het rietland langs de oever van de Merwede loop, kom ik regelmatig rietsten-gels tegen met een verdikking. Dat blijken gallen te zijn, die veroorzaakt worden door de Sigaargalvlieg (Lupara lucens). Eind mei, begin juni legt dit vliegje haar eitjes op rietstengels. De larve, die uit het eitje komt, vreet zich een weg in de nog opgerolde jonge bladeren tot de groeipunt. Het riet groeit daardoor niet verder in de lengte, en de bladscheden schuiven als het ware over elkaar heen en verdikken, waardoor de sigaarvorm ont-staat. Als in de herfst het riet afsterft, blijft de larve rus-tig in zijn of haar kamertje zitten, tot het in het volgende voorjaar weer tijd is om tevoorschijn te komen.Hoewel sigaargallen redelijk veel voorkomen, zijn ze in de Alblasserwaard (nog) niet gemeld op Waarneming.nl.Ook algemeen op wilgen zijn de Wilgenroosjes, de dader hiervan is Gewone wilgenroosjesgalmug (Rabdo-phaga rosaria). Ook hiervan zijn er maar enkele waar-nemingen uit de Alblasserwaard bekend.Een derde voorbeeld is de gal die je op Akkerdistels kunt aantreffen, die door de Distelgalboorvlieg (Urop-hora cardui) teweeg gebracht wordt. Aantal waarnemin-gen in de Waard: nul.Je krijgt de indruk dat er in de Alblasserwaard weinig naar gallen gekeken wordt. En dat, terwijl ze veel voor-

komen, niet wegvliegen en over het algemeen goed zichtbaar zijn.

Een uitstekend boek om gallen op naam te brengen is ‘Gallenboek’ van W.M. Docters van Leeuwen een uit-gave van KNNV uitgeverij.Goedkoper en handzamer is het boekje ‘Veldgids Plan-tengallen’ van Roelof Jan Koops, een eigen uitgave. He-laas uitverkocht. Zie ook de site www.plantengallen.com.Kortom: let eens op gallen: ook via internet zijn veel soorten op naam te brengen.Ik ben benieuwd of het aantal waarnemingen van gallen in de Alblasserwaard gaat stijgen!

Gallen

door Bram van Vliet

(Tekeningen Bram van Vliet)

Sigaargal. Akkerdistel gal. Wilgenroosje.

Zomer 2016 blz. 18

Bijzondere waarnemingen in de Alblasserwaard

door Marius Teeuw(foto’s Vale gieren. Eric Verhagen)

VogelsIn mei en begin juni hebben ongekend veel zeldzame en schaarse vogelsoorten de Alblasserwaard bezocht. Dit heeft ongetwijfeld te maken gehad met de harde (Zuid)oostenwind die begin mei enkele dagen heeft gewaaid. Roofvogels werden dit voorjaar veel gezien. Zo merkten vogelaarsogen 3 Roodpootvalken, een Rode wouw, 15 Zwarte wouwen, 6 Zeearenden en 8 Visarenden op. Erg bijzonder was de overnachting van maar liefst 11 Vale gieren van 7 op 8 mei in een paar grote bomen nabij Giessen-Oudekerk. Op 8 mei konden de indrukwekkende vogels op hun retourvlucht naar het Zuiden gevolgd worden via Brandwijk, Slied-recht en Hardinxveld. Op 8 mei vlogen voor het oog van honderden vogelaars ook nog twee fraaie mannetjes Grauwe kiekendief langs de rustende gieren in polder Giessen-Oudekerk. Elders werden begin mei nog een paar vrouwtjes van deze kiekendief waargenomen. Een vrouwtje Steppekiekendief, die helaas door maar een paar mensen is gezien, vloog op 8 mei over polder Lan-gebroek. Half mei verbleven op het nieuwe plas-dras terreintje bij Ottoland o.a. Zilverplevieren, een Kleine strandloper, Temminck’s strandlopers en zelfs een Steenloper. Leuk was een Velduil op 18 mei in polder Langenbroek die hier in de avondschemer ook jagend werd waargenomen. Een paartje Geoorde fuut ver-toefde medio mei in de Zouweboezem. Helaas kwam het niet tot broeden. Op 21 mei vlogen een Zwarte ooi-evaar en een eenzame Kraanvogel over respectievelijk Sliedrecht en Alblasserdam. Als klap op de vuurpijl werd op 25 mei een nieuwe soort voor de Alblasser-waard ontdekt: de landelijk zeer zeldzame Grote grijze snip. De vogel had het naar zijn zin op de plas-dras in polder Langebroek en trok vele vogelaars uit heel Nederland en bleef tot 31 mei. En passant liep er op 30

mei ook nog een Krombekstrandloper rond op plas-dras Langebroek. Van 6 tot 8 juni verbleef een Witvleu-gelstern in de Nederwaard in Kinderdijk. Naast een exemplaar in de Nederwaard was voor het eerst sinds jaren eind mei weer een roepend Porseleinhoentje te horen in de Boezem van de Overwaard in Kinderdijk. Op 5 mei werd door een tweetal gelukkige vogelaars een doortrekkende Hop over Kinderdijk gespot. Een fanatiek zingend mannetje Bonte vliegenvanger, toch een zeldzame soort in de Waard, verbleef vanaf eind april tot eind mei nabij het Streekcentrum. Het aantal paartjes Cetti’s zangers blijft ook gestaag groeien en steeds meer gebieden te koloniseren in de Waard. Op basis van waarnemingen op waarneming.nl is het ge-schatte aantal broedparen nu ca. 25.

Overige soortenHet zeldzame Stijf hardgras is op steeds meer plekken in Sliedrecht aangetroffen. De Bijenorchideeën, die op verschillende plekken in de Waard zijn te vinden,

Zomer 2016 blz. 19

weten zich uitstekend te handhaven dankzij een soms wat aangepast maaibeheer.De Bever lijkt zich definitief gevestigd te hebben in de Boezems van Kinderdijk. Er werden zowel in de Neder- als Bovenwaard vraatsporen aangetroffen. Citroenvlinders werden dit voorjaar opvallend veel waar-genomen. Andere dagvlindersoorten bleven qua aantal-len achter met voorgaande jaren. Dit is te wijten aan de koude maand maart en het wisselvallige weer in april.In mei werden weer diverse Smaragdlibellen gemeld op de bekende plekken in o.a. de Avelingen, Alblasserbos en Kraaienbos. Bruine korenbouten werden waargeno-men in de Avelingen en de binnenstad van Gorinchem.Deze rubriek is samengesteld op basis van ingevoerde waarnemingen op waarneming.nl. Alle waarnemers be-dankt voor het invoeren!

Het natuurgebied de Dordtsche Avelingen langs de Merwede tussen Hardinxveld-Giessendam en Gorin-chem is in 2015 uitgebreid met ca. 10 ha nieuwe natuur. Tevens is 18 ha van het bestaande natuurgebied kwa-litatief verbeterd. De nieuwe natuur is ontstaan door de aanleg van een aantal geulen met flauwe oevers in een uiterwaard, waar eerst intensieve landbouw op werd be-dreven. Daarnaast zijn de oevers van de griend aan de oostzijde van de Dordtsche Avelingen flauwer gemaakt, waardoor er een oevervegetatie van riet en biezen kan ontstaan. In deze griend zijn ook de geulen verbreed, waardoor deze meer onder invloed van het getijde komt te staan en de natuurkwaliteit wordt verbeterd..Het project is uitgevoerd door Rijkswaterstaat in sa-menwerking met Staatsbosbeheer, die een deel van het ingerichte gebied in beheer zal nemen. De aanleiding

van het project is de Europese Kaderrichtlijn Water, die voorschrijft dat de waterkwaliteit van de rivieren in Eu-ropa goed moet zijn. Niet alleen voor menselijk gebruik, maar ook voor flora en fauna. De maatregelen in de Dordtsche Avelingen zijn gericht op het herstel van het leefgebied van macrofauna, oeverplanten en vissen. Door dit herstel zal ook de ecologische waterkwaliteit verbeteren.De natuurwaarden zullen zich in een aantal jaren ont-wikkelen. In het voorjaar van 2016 werden de eerste oeverplanten waargenomen en ook hebben zich al en-kele leuke broedvogels zoals de scholekster en kleine plevier gevestigd.Het nieuw aangelegde gebied is vrij toegankelijk en er kan een rondje gewandeld worden. Het is te bereiken vanaf de Rivierdijk (ter hoogte van huisnummer 50) in Hardinxveld-Giessendam.

Uitbreiding natuurgebied Dordtsche Avelingen

door Marius Teeuw

Witvleugelstern. (foto Corne Stam)

Nieuw natuurgebied (foto Bram van Vliet)Rijkswaterstaat luchtfoto

Zomer 2016 blz. 20

De provincie Zuid-Holland heeft recreatieterreinen in haar bezit en beheert deze zelf. De afdeling Groenser-vice Zuid-Holland voert dit beheer uit. Deze afdeling wordt opgeheven en wordt deels ondergebracht bij Staatsbosbeheer. Logisch zou zijn dat deze recrea-tiegebieden ook bij Staatsbosbeheer zouden worden ondergebracht. De provincie zet echter deze gebieden middels een openbare aanbesteding in de verkoop. Wat zijn dit voor gebieden? In de Alblasserwaard bestaan deze gebieden uit gebieden met een status Ecologische Hoofdstructuur (EHS), of puur recreatie-gebieden zonder een status, zoals visplaatsen langs de Alblas /Graafstroom en de Slingelandse plassen. De recreatiegebieden zijn in onderstaand kaartje aan-gegeven. Al deze gebieden zijn openbaar en voor het publiek toegankelijk. Het bureau Bui-tegewoon, binnen onze vereniging bekend, onderzoekt de gebieden op natuurkwaliteit en de potentie tot verdere natuuront-wikkeling.De hieruit voortkomende voorwaarden zullen aan geïn-teresseerde kopers als eis worden meegegeven. Voor het beheer krijgt de koper van de Provincie een bedrag voor een periode van 10 /15 jaren. Daar Slingeland niet de status heeft van EHS kan de gemeente Slingeland overnemen voor 1 euro en kan dan de regie voeren over de toekomst van dit gebied. Doet de gemeente dit niet, dan gaat de Provincie open-baar aanbesteden. Het lastige bij Slingeland is, dat het gebied is doorsneden door een gemeentegrens. Het noordelijke deel is gemeente Molenwaard en het zuidelijke deel is gemeente Giessenlanden. De twee gemeentes hebben gezamenlijk op 17 mei 2016 een gespreksavond georganiseerd voor bewoners en be-langhebbenden. De aanwezigen spraken zich uit voor het behoud van het recreatiegebied als openbaar re-

creatiegebied met verbetering van de biodiversiteit en kleinschalige recreatievoorzieningen. Die uitkomst is voor onze vereniging van belang om in het proces een bijdrage te leveren.

De noordzijde van Slingeland, waar de grote plas ligt, heeft geringe natuurwaarde, waardoor het uitermate ge-schikt is om kleinschalige recreatie toe te passen. Ook zijn er initiatieven om aan de noordzijde een commerci-eel onderkomen te realiseren, waarvan de opbrengsten ten goede komen aan het beheer van het totale gebied. De zuidkant met de kleine plassen langs de N214 heb-ben meer natuurwaarde en heeft potentie tot verbe-tering van de waarde. Er foerageren vogels zoals het Visdiefje en de Zwarte Stern. Verder zien we daar de Kleine Karekiet en de Grutto.

Voor onze vereniging blijven Slingeland, het Kraaiebos en het Kippebos belangrijk.De Slingelandse plassen voor een toekomstige natuur-ontwikkeling; het Kraaiebos en het Kippebos voor de huidige flora en fauna, die gehandhaafd of verbeterd moeten worden. Dit kan alleen maar door een goed beheer.Het Kraaiebos en de plas biedt veel nestgelegenheid en foerageergelegenheid voor vogels en in het Kippebos bevinden zich rond het moerassige deel veel libellen, waterjuffers en vlinders. Hierbij moeten we denken aan de Argusvlinder, de Bruine Glazenmaker en de Paar-denbijter. Verder komt er de Heikikker voor en vinden we planten als Stijve Waterranonkel en de Dotterbloem.

In dit najaar gaat de verkoop van de gebieden van start. De gemeenten nemen een beslissing over Slingeland in november.

Provinciale recreatieterreinen in de Alblasserwaard

door Jacques Verhagenkaartjes Jacques Verhagen

recreatie terreinen Slingeland

Zomer 2016 blz. 21

Zomer 2016 blz. 22

Bij Van Vliet Sliedrecht bent u aan het juiste adres voor levering van zand, grind, mijnsteen en tuingrond. Voor verhardingen leveren wij diverse soorten granulaat. Ook kunt u bij ons uw grond, puin- en tuinafval inleveren. Bestellen via de website en telefonisch.

www.vanvliet-sliedrecht.nl

Industrieweg 27 3361 HJ SliedrechtT 0184 415 501E info@vanvliet-sliedrecht.nl

Openingstijden:maandag t/m vrijdag 7.00 uur tot 17.00 uurzaterdag 8.00 uur tot 12.00 uur.

Zand, grind of grond nodig? Directe levering los gestort of in Big-Bag.

Activiteiten en werkgroepen contactpersoon telefoon /e-mailAdvertenties ‘Onze Waard’ Door Verhagen 0184-682235Amfibieën- en Vissenwerkgroep Bastiaan van de Wetering 06-17530641Bibliotheek Ans van Hoek 078-6154125Educatie en IVN-werkgroep Nel Welschen 078-6172348Exposities Kunst Ellie Snoeren 078-6151269Fotografie Jan Trapman 0184-615090Gebouw (SNC) Wim Hoogkamer 078-6154464Horeca-bar Evert de Groot 0184-412618 b.g.g. 06-11172903Illustraties Piet van Meerkerk 0184-683301Jeugdclub (8-13 jaar) Geri de Lange-Mes 078-6916044Kinder-doe-hoek Nel Welschen 078-6172348Knotploeg “De Kievit” Nik Blom 0184-652249Ledenadministratie Elly Hoogkamer ledenadministratie@nvwa.eu‘Onze Waard’ kopij Door Verhagen redactieonzewaard@nvwa.euPlanologie Jacques Verhagen 0184-682235Planten- en Insectenwerkgroep Bram van Vliet 0184-617245Public Relations (PR) Miriam Vermeij pr@nvwa.euScholen Miriam Vermeij scholen@nvwa.euThemagroep Heleen Roest 0184-681725Vogelwerkgroep Pieter Bieren 06-30344431 Richard Slagboom 06-49201029Tuinwerkgroep Leen den Ouden 078-6153280Webmaster René van Maurik nvwawebmaster@hotmail.comWeidevogelwerkgroep Jan Andeweg 0184-683119Zoogdierenwerkgroep Nel Welschen 078-6172348

ACTIVITEITEN & WERKGROEPEN

natuurbegeleiders scholen(foto Miriam Vermeij)

Zomer 2016 blz. 23

Streeknatuurcentrum Alblasserwaard

‘Onze Waard’ is het vier keer per jaar verschijnende mededelingenblad vande natuur- en Vogelwacht “De Alblasserwaard”... al bijna 50 jaar uw eigen natuurvereniging

De vereniging heeft ten doel:1. Het bevorderen van het natuur- en milieubesef door

middel van educatieve activiteiten.

2. Het beschermen van flora, fauna en landschap.

3. De studie over de flora, fauna en landschap.

4. Het meewerken aan het in stand houden van door particulieren of organisaties, in de Alblasserwaard verworven natuurgebieden.

5. Het waken tegen water-, bodem- en luchtverontreiniging.

6. Het toetsen van planologische voornemens en het eventueel hierop reageren door middel van gefundeerde bezwaarschriften.

Matenaweg 13356 LS PapendrechtTel. 0184-412618www.nvwa.eu

Openingstijden:In de zomervanaf 1 april t/m 30 septemberDinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur In de winter:vanaf 1 oktober t/m 31 maartWoensdag van 12.00-16.00 uurZaterdag van 10.00-17.00 uurAndere dagen op afspraak

Bezoek ons op

Facebook