15

2Muzikale caleidoscoop

Ervaringen van twee jaar peterschap tussen AMUZ, De Veerman en de Arthurschool

Annemie Morbee | Artistiek leider De Veerman

Meer doen met muziek op school. Iedereen, van kleuter tot zesdeklasser, muziek laten proeven, neen, laten doorleven. Leerkrachten een bad geven, zodat ze er zelf van doordron-gen raken. Niet enkel binnen de klas, maar klasover-stijgend. Niet enkel binnen de school, maar schooloverstijgend. Muziek in al zijn facetten, met al zijn scha-keringen, zelf beleven, ervaren én uitvoeren. Deze caleidoscoop hebben kinderen, leer-krachten en ouders van de Arthurschool zelf in handen gehad gedurende het peterschap met De Veerman en AMUZ.

Wat voorafging

De Arthurschool in Borgerhout profileert zich al tien jaar als een school met aandacht voor kunst en cultuur. Om de bagage van het team van 24 leerkrachten op dat vlak wat uit te brei-den, gaat de school jaarlijks een peterschap aan met een culturele instelling of een kunsthuis. Voor het schooljaar 2009-2010 had het team ‘muziek’ voor ogen. “We wilden muziek op een andere manier belichten en er meer ach-tergrond over krijgen dan die we zelf hebben. Klassieke muziek leek ons wel wat. Ook al omdat de meeste van onze kinderen dat niet meekrijgen van thuis.” Het team stapte naar AMUZ en De Veerman en begon aan een avon-

tuur waarvan het de veelzijdigheid onmogelijk kon inschatten.

Tijdens een eerste kennismaking klonk de vraag van de school tamelijk eenvoudig: “We willen de hele school, van de eerste kleuterklas tot en met het zesde leerjaar, onderdompelen in klassieke muziek.” In totaal betekende dit 16 klassen die, zo meende de school (haar vorige peterschappen indachtig) op de een of andere manier konden gebruikmaken van het reguliere aanbod van AMUZ en De Veerman.

Dit aanbod omvat verschillende invalshoeken om met klassieke muziek kennis te maken: – interactieve rondleidingen voor de eerste

graad (halve dag), waar muziek, de ge-schiedenis van het gebouw en de concert-werking van AMUZ op een speelse manier aan bod komt (Op stap met Thomas)

– muzikaal detectivespel voor de tweede graad (halve dag) waar leerlingen in groep-jes op zoek gaan naar info over componis-ten uit het verre en nabije verleden (Inspec-teur Viola)

“We wilden de hele school, van de eerste kleuterklas tot en met het

zesde leerjaar, onderdompelen in klassieke muziek.”

16

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

– muziekworkshops met concertbezoek op zondagnamiddag (Help, er zitten kids in de concertzaal!)

– projectweken rond componeren voor kin-deren van de derde graad, waarbij vertrok-ken wordt vanuit het muziekgenre van het ensemble dat tijdens die week bij AMUZ te gast is (Kinderen worden als componisten geboren).

De draagwijdte van muziekeducatie

“Muziek is een van de talen waardoor je greep krijgt op de werkelijkheid”, is het uitgangspunt van AMUZ en De Veerman. Voor leerkrachten uit het basisonderwijs is het moeilijker dan taal en wiskunde, omdat zij niet worden opgeleid om kunst in het algemeen, en muziek in het bijzonder als een taal te zien. Ze kunnen een lied zingen, ze kunnen blokfluit spelen, maar ze hebben niet meegekregen hoe allesomvattend muziek kan zijn en welke fa-cetten je hierbij kan aanreiken: componeren, een tijdsbeeld meegeven, culturele achter-grond, vormgeven aan je eigen denken, gevoe-lens ... Met muziek kan je het hoofd, het hart en de handen aanspreken. Met muziekeducatie willen AMUZ en De Veerman alle niveaus be-strijken en uitdrukkelijk vertrekken vanuit de kunsten. “Muzische vorming gaat nog te veel over sociale vaardigheden, over de wereld, maar nooit echt over kunst. De Veerman ver-trekt vanuit kunst en die is helemaal niet vrij-blijvend: zeker de kunsten hebben raakvlakken met de sociale, inhoudelijke en politieke facet-ten van onze samenleving.”Voor AMUZ en De Veerman hield een peter-schap bijgevolg meer in dan enkel het eerder aangehaalde reguliere aanbod.

Een tweede aspect was de duurzaamheid: als een school zich wil verdiepen in muziek en van daaruit andere muzische activiteiten wil

aanbieden, mag dit niet enkel bij een kennis-making blijven, maar moet dit verankerd wor-den. Met andere woorden: hoe kan dit peter-schap op langere termijn, nadat het project is afgelopen, een blijvende impact hebben op de school? Anders dan de eerdere peterschappen, zochten AMUZ en De Veerman naar de bestaande mo-gelijkheden en draagkracht van de school: wat was het huidige muzikale aanbod in de school? Hoe groot was de bagage van de leerkrachten? Wat was de plaats van de muzische vorming op school? Hoe ver ging de bereidheid van de leerkrachten?

Om dit duurzame karakter te realiseren, moest er voor de kinderen een frequenter aanbod zijn dan het huidige. “Het is niet onze taak om kin-deren op te voeden tot muzikanten, maar wel hen een openheid aan te bieden. Hun blik te laten openen voor andere muziek, hen van hun vooroordelen af te helpen en hen te laten er-varen dat omgaan met deze muziek even pak-kend, grappig en plezant kan zijn als alle ande-re kunstactiviteiten. Hen muzikale bouwstenen aanreiken waarmee ze zich kunnen uitdrukken, waarmee ze iets kunnen creëren. Dat is onmo-gelijk te realiseren met enkele workshops.”Een ander, even belangrijk gegeven om deze duurzaamheid te bereiken, speelde zich af op het niveau van de leerkrachten. “Klassieke muziek is een deel van onze westerse kunstge-schiedenis die minder vanzelfsprekend wordt in de huidige opvoeding van kinderen. Ook in het dagonderwijs is daar minder en minder plaats voor, laat staan in het basisonderwijs. Leerkrachten krijgen dat niet mee in hun op-leiding, hebben er geen ervaring mee en weten niet hoe ze dit aan de kinderen kunnen aan-bieden. Daarom wilden we de leerkrachten

“Muziek is een van de talen waardoor je greep krijgt op de

werkelijkheid”,

17

Muzikale caleidoscoop2structureel in dit peterschap betrekken: we wilden hen doen ervaren dat je geen klassiek geschoolde musicus moet zijn om klassieke muziek te integreren in de lessen.”

De leerlingen en leerkrachten van de Arthur-school ten volle laten proeven van klassieke muziek, dit samen met andere muzische ac-tiviteiten integreren in de lessen, muziek een volwaardige plaats in de school geven en dit alles met een duurzaam karakter, kan onmo-gelijk gerealiseerd worden in één schooljaar. Daarom maakten AMUZ en De Veerman een pakket op maat dat drie schooljaren omvatte en waarin er op drie niveaus werd gewerkt:

– kinderen – leerkrachten – school

De eerste twee schooljaren gingen de kinderen een uitgebreid muzikaal ‘bad’ krijgen en de leerkrachten een coaching zodat zij dit konden integreren in hun lessen, het derde schooljaar zou er voor de hele school een muzische leer-lijn uitgewerkt worden.

Ervaringsgerichte methodiek

De muziekeducatie die De Veerman en AMUZ aanbieden vormen een wereld van verschil met de reguliere lessen van de leerkrachten. Er is geen rechte weg van A naar B, er zijn geen lesdoelstellingen die volgens een bepaalde, vooraf bedachte opbouw worden bereikt. De ervaringsgerichte methodiek houdt in dat je kinderen leert ontdekken en in dit geval: het zelf ontdekken van alle aspecten van de mu-ziek. Kinderen gaan op zoek naar de klank van echte instrumenten. Hoe klinkt het wanneer ik dit of dat doe? Hoe houd ik zoiets vast? Het is be-langrijk dat ze die vrijheid krijgen, maar het houdt ook in dat je nooit echt weet waar je gaat uitkomen.

“De consequentie van een ervaringsgerichte me-thodiek is dat er heel veel moet geëxperimenteerd worden, dat er wordt gezocht, getwijfeld, dat er momenten van chaos zijn ... om vanuit die chaos een ordening te creëren.”

Kinderen zijn niet gewend om op zo’n ma-nier ‘les’ te krijgen, leerkrachten voelen zich op glad ijs om op die manier les te geven en ouders weten al helemaal niet wat er zich af-speelt. “Leren en lessen worden in schools verband gezien als een aanbod waarbij het de bedoeling is om cognitieve kennis op te doen, terwijl ervaringsgericht leren levenslessen zijn die veel meer aanspreken dan enkel het hoofd.”

Binnen dit peterschap wilden AMUZ en De Veerman die ervaring aan iedereen aanbieden, niet enkel aan de kinderen. Leerkrachten wer-den in AMUZ ontvangen, rondgeleid, kregen een concert aangeboden, kwamen in een nieu-we cultuur terecht ...Ook de ouders kregen deze ervaring. Zij wer-den uitgenodigd in AMUZ, konden proeven van de cultuur van het huis en werden betrok-ken in het hele traject dat hun kinderen door-liepen.

Het is belangrijk dat ze die vrijheid krijgen, maar het houdt ook in dat

je nooit echt weet waar je gaat uitkomen.

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

Het pakket op maat van AMUZ en De Veerman voor de Arthurschool

Voorbereidend schooljaar (2008-2009)Studiedag voor de leerkrachten met een theoretisch gedeelte over (muziek)educatie en een actief gedeelte met workshop muziekbeleving via dans en een workshop actief musiceren.Mogelijkheid tot het bijwonen van een concert in AMUZ van het Vlaams Radio Koor & Ensemble Polyfoon. Dit werd omkaderd met een inleiding en een nabespreking over hoe ze dit beleefd had-den en hoe dit hen inspireerde om verder te werken in de klas.

Peterschap (2009-2010 en 2010-2011)Studiedag voor het leerkrachtenteam met de focus op didactiek en de verschillende methodieken. Coachingstraject met alle leerkrachten a rato van 20 halve dagen per schooljaar.Alle leerlingen (1ste lj tot 6de lj) waren drie keer te gast in AMUZ voor diverse activiteiten. Alle klassen kregen een interactieve rondleiding ‘Op stap met Thomas’ en een ‘Muzische dag” waarop ze onder begeleiding van twee muzikanten zelf actief werkten rond muziek.De kinderen uit het vierde, vijfde en zesde leerjaar participeerden in de projectweek ‘Kinderen worden als componisten geboren’. Over de twee schooljaren kwamen op die manier acht klassen aan bod. Ze werden op een intensieve manier in aanraking gebracht met klassieke muziek, waar-bij iedere week een ander muzikaal vertrekpunt had. Zo kwamen onder andere de muziek van de tweede Weense school (het Goeyvaerts Strijktrio), hedendaagse muziek (het HERMESensemble), muziek uit de Vlaamse begijnhoven (Psallentes Femina) aan bod. De kinderen uit het eerste, tweede en derde kregen in de plaats van deze intense weken de ‘mu-zikale dagen’. Op deze dagen werden muzikale activiteiten aangevuld met een ontmoeting met de professionele muzikanten die op dat moment te gast waren in AMUZ. Zo kwamen ze onder andere in contact met de viola da gambaspeler Thomas Baeté, het Ensemble Explorations en Trio Luscinia.Ouders kregen een rondleiding achter de schermen van AMUZ en werden uitgenodigd voor een concert van het Vlaams Radio Koor met Jef Neve.

Schooljaar 2011-2012Het oorspronkelijk plan was een peterschap dat liep over drie jaar. In dit laatste schooljaar zou De Veerman de Arthurschool ondersteunen bij de implementatie van zijn expertise rond muzische vorming en muziekeducatie in het schoolbeleid, waarbij de school een muzische leerlijn zou uit-werken. De school kreeg echter te horen dat zij ging fuseren met twee andere scholen, waardoor dit gedeelte van het project niet kon doorgaan.

Kinderen een veelzijdig palet aanbieden

Als culturele peters wilden AMUZ en De Veerman alle kinderen van de Arthurschool regelmatig over de vloer krijgen. Ze werden er telkens op een andere manier ontvangen. Via een interactieve rondleiding lieten ze alle leerlingen op een laagdrempelige, maar actieve manier kennismaken met AMUZ, het gebouw en zijn geschiedenis.

18

2

19

Soms kwamen ze naar een rondleiding van een halve dag, soms naar een workshop voor een hele dag, anderen volgden een projectweek. Tijdens die projectweken werden de kinderen uitgedaagd om zelf te componeren met de muzikale bouwstenen van het repertoire van het gezelschap dat te gast was in AMUZ. Er werd intensief en in kleine groepjes gewerkt aan muzikale (basis)vaar-digheden en er werden telkens ontmoetingen opgezet met de muziekensembles. Bij sommige groepen werd tijdens de projectweek een videoreportage gemaakt. De resultaten van dit proces werden getoond in de concertzaal van AMUZ. Alle klassen kwamen verschillende keren als pu-bliek kijken naar de toonmomenten van hun medeleerlingen.Dit bovenop het feit dat er op school door de leerkrachten en hun coaches veel intensiever werd gewerkt rond muziek.

Leerkracht: “De kinderen hebben heel veel geleerd in AMUZ. Het waren dan ook specialisten die lesgaven. Ze mochten omgaan en experimenteren met dure muziekinstrumenten, ook kinderen die niet naar de muziekschool gingen. Er was ook een danspedagoge waarmee ze, samen met een pianist, een toonmoment brachten. Op een podium! Ze hadden dat zelf in elkaar gebokst. Toen ik ze bezig zag, dacht ik: daar komt niets van, maar het viel op zijn pootjes. Meer nog: het was schit-terend. Ik heb na dat toonmoment nog nooit zo veel sms-en gekregen van collega’s.”

De Veerman: “ We kiezen er bij verschillende projecten bewust voor om de kinderen in contact te brengen met professionele muzikanten, ensembles en soms zelfs componisten. Tijdens deze ont-moetingen krijgen ze de kans om muzikant (en hun instrumenten) van dichtbij te zien en te horen, als het ware een miniconcert. Maar wat deze momenten echt uniek maakt is dat de kinderen, die we elk als componist beschouwen, op gelijkwaardige voet met de muzikanten in gesprek gaan. Kinderen spelen hun composities voor, vertellen over hun zoekproces en de muzikanten geven hun feedback. Maar ook andersom formuleren de kinderen hun antwoorden op de muziek die ze hoorden van de professionele muzikanten en stellen ze vragen over het hoe, het waarom van bepaalde muzikale keuzes.”

Leerkracht: “Ik stond ervan versteld wat de kinderen konden. Ze kregen een opdracht waarvan ik dacht: dit lukt nooit. En toch. Toen heeft mijn klas mij echt versteld laten staan: hoe is dat moge-lijk dat je dat uit die kinderen krijgt? Het is ook durf, denk ik. Het is iets dat je als leerkracht nooit gaat doen omdat je dat niet durft, omdat je die achtergrond niet hebt, omdat je niet weet dat het kan. Wij hebben daar echt leren kijken.”

De Veerman: “Om kinderen muziek echt te laten ervaren, trekken we alle registers open. Het in-strumentarium waarmee ze kunnen werken, passen we telkens aan. Afhankelijk van het repertoire of de muzikale bouwstenen waarrond we met hen werken kan dit gaan van hun eigen stem, body percussion, orff-instrumenten, harp, clavecimbel, strijkinstrumenten tot loopstations en muziek-programma’s zoals garageband. “Echte” instrumenten zullen er altijd bij zijn omdat we kinderen er juist mee in contact willen laten komen. We dagen hun uit om ze te laten onderzoeken hoe en welke klanken eruit kunnen komen, om te ontdekken wat samen klinkt en wat niet, om samen te spelen met anderen. En wanneer een kind zijn of haar instrument vindt, één wordt met een instru-ment, dan is dat onvergetelijk!”

Handelingsgericht en ervaringsgericht werken

20

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

21

Muzikale caleidoscoop2Wat hebben de kinderen geleerd wat op school niet kon?

– optreden voor veel mensen – contact met professionele muzikanten en

componisten – werken met verschillende muzische mo-

menten tegelijkertijd – nieuwe muziekinstrumenten leren kennen – zelf componeren – toonhoogtes visualiseren – samenwerken

Een verschil in betrokkenheid tussen de Arthurschool en andere scholen die de AMUZ-weken volgden

Jutta (begeleider): “Absoluut.Er was duidelijk een verschil in betrokkenheid ten gevolge van de coaching. De betrokkenheid van de leer-krachten van de Arthurschool was beduidend groter. Je voelde dat ze gecoacht en gestimu-leerd werden om nieuwe ideeën te vinden en inspiratie op te doen. Ook bij de leerlingen merkte je een verschil: je voelde dat het in de school leefde. Ofwel hadden ze al toonmo-menten gezien van de andere leerlingen, ofwel waren ze zelf al naar AMUZ gekomen, ofwel hadden ze al coachinglessen gehad. Je voelde heel sterk dat ze veel sneller mee waren. Zelfs op mijn workshop op zondagnamiddag waren er kinderen van de Arthurschool. Die konden er maar niet genoeg van krijgen.”

Astrid (coach en begeleider): “Het gaat veel sneller als je een klas hebt die je in de coa-chinglessen had. Je weet hoe ver de kinderen

staan en je weet op welke manier je de leer-krachten kan inzetten.”

Leerkrachten coachenOmdat de leerkrachten de motor zijn voor de muzikale activiteiten op school, zette De Veer-man met alle leerkrachten van de Arthurschool een coachingstraject op. Deze coaching had tot doel de leerkrachten te steunen en te be-geleiden in het opzetten van activiteiten rond muziek en rond de andere muzische domeinen die de creativiteit van de leerlingen stimuleert.

Karel (coach): “Op zich zijn de AMUZ-weken heel goede voorbeelden waar leerkrachten een aantal zaken kunnen uitpikken om op school mee verder te werken, maar de AMUZ-weken zijn enkel bedoeld voor het vijfde en zesde leerjaar en met dit project wilden we de hele school onderdompelen. Bovendien is het niet voor elke leerkracht evident om de vertaalslag te maken naar de eigen lessen, laat staan om dit te vertalen naar andere muzische domeinen.”De eerste opstap werd gegeven op de pedago-gische studiedag. Karel: “Om creativiteit bij kinderen te stimu-leren, hanteren we heel andere methodieken dan leerkrachten gewend zijn. Die methodie-ken hebben we tijdens de studiedag toegelicht, zowel theoretisch als in de praktijk. We hebben een muzikale en een drama-activiteit als voor-beeld gegeven en de leerkrachten hebben een eerste activiteit bedacht. Later hebben we in de klassen voorbeeldactiviteiten gegeven waar-bij de leerkracht kon observeren en leren.” Die voorbeeldactiviteiten waren gebaseerd op thema’s die in de klas aan bod kwamen. Elke leerkracht was vrij om te kiezen welk thema en welke discipline ging uitgediept worden. Gaandeweg evolueerde dit naar activiteiten die de leerkrachten zelf gaven en die ze zelfstan-dig of samen met de coach voorbereidden. Van de coach kregen ze feedback op hun voorberei-dingen en activiteiten.

Bovendien is het niet voor elke leerkracht evident om de vertaalslag te maken naar de eigen lessen, laat

staan om dit te vertalen naar andere muzische domeinen.

22

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

Leerkracht: “Het coachen gaf een enorme meerwaarde. Het dompelt je echt onder. Dat is totaal iets anders dan naar een museum gaan en er misschien nog twee dagen iets mee doen. We waren die manier van werken niet gewoon. Het moest echt uit het kind komen, terwijl wij normaal gezien iets in ons hoofd hebben waar we naartoe werken. Tijdens die twee jaar hebben we leren loslaten, omdat we gemerkt hebben dat uit zo’n manier van werken mooie resultaten komen. Misschien niet zo afgewerkt als we zelf zouden willen, maar de kinderen zijn intens bezig geweest en daar was het om te doen. We hebben met de coaches ook andere disciplines kunnen uitdiepen.”

De Veerman: “Het hanteren van een ervarings-gerichte methodiek houdt in dat er geen strak plan bestaat. Je vertrekt vanuit de kinderen

en van daaruit groeit de weg. Er bestaat geen eenduidig plan van aanpak, dat ontstaat al lo-pende. En er bestaat zeker geen einddoel. Het is samen met de kinderen groeien. Het is een hele uitdaging voor de leerkrachten om die on-bekende weg in te slaan.”

Leerkracht: “Sommige lessen voelde ik aan als een mislukking doordat ik in het begin per se naar een eindproduct streefde en dat niet haal-de, terwijl het daar niet om draait. Die andere manier van denken vond ik het moeilijkste, je moet dat echt kunnen doorbreken.”

Tijdens die twee jaar hebben we leren loslaten, omdat we gemerkt hebben dat uit zo’n manier van werken mooie resultaten komen.

Arthurschool: peterschapTijdens het schooljaar 2001-2002 besliste het schoolteam om, in het kader van een toenemende kwaliteitsverbetering, zich te profileren als een kunst- en cultuurschool. Deze profilering streeft drie doelstellingen na: – leerlingen stimuleren in hun creativiteit – drempelverlagend werken naar kunstge-

richte en culturele instellingen – leerlingen vaardigheden geven om aan

kunst- en cultuurbeleving te doen.Er werd onder andere beslist om elk school-jaar met een culturele instelling nauwe ban-den aan te halen en gezamenlijke activitei-ten te organiseren.

“Door die peterschappen krijgen we meer bagage en kunnen we meer zaken aan el-kaar koppelen. Er is ook buiten de school zo veel te beleven. We ontmoeten mensen die zot zijn van cultuur, die gebeten zijn

door fantastische microben en die ons on-derdompelen in hun passies.”De Arthurschool kiest zijn peterschappen zodanig dat gedurende de zes jaar lagere school, de kinderen alle domeinen van de muzische vorming grondig bekeken hebben.Door de jaren heen ging de Arthurschool een peterschap aan met deFilharmonie, HETPALEIS, het FotoMuseum, het Mo-deMuseum, de Gazet van Antwerpen, het KMSKA en het MuHKA. Het peterschap met De Veerman en AMUZ was het eerste peterschap dat over meer dan één schooljaar liep en omvatte voor het eerst een coachingstraject. “Het was een heel ander peterschap dan we gewend waren. Meestal kregen we een pak-ket dat iedere school krijgt. Van AMUZ en De Veerman kregen we een pakket op maat. Op maat van de school en op maat van de kinderen.”

23

Muzikale caleidoscoop2Muzische aspecten die in de school zijn binnengekomen die men nog niet kende

Naast de ‘mindtwist’ om te durven experimen-teren en vertrouwen op de creativiteit van de kinderen, heeft het team een heleboel zaken geleerd: – vertrekken vanuit kunstwerken (muziek,

schilderijen, beelden ...) in plaats van louter muzische lessen uit een handboek

– meer met alle domeinen werken (drama, beweging)

– visualiseren van ritmes – filmpjes leren opnemen en monteren – verhalen maken aan de hand van picto-

grammen, scenario’s – drama aan bod laten komen in andere the-

ma’s dan enkel taal – gebruik van andere materialen.• partituur maken op allerlei manieren

(tekening, symbolen, duploblokken ...)• korte muziekmomenten:, werken met

muzikale zinnen• experimenteren met muziekinstrumen-

ten (anders bespelen) en het gebruik van ‘vreemde materialen’ om geluiden te maken

• leerlingen hun eigen instrument laten meenemen naar de klas en er over laten vertellen, bespelen …

• werken met muzisch verhaal

Bijsturingen om tot een succesvol resultaat te komen

Karel: “Op het vlak van organisatie hebben we wel een en ander moeten bijstellen. Ondanks het feit dat we op voorhand een planning had-den gemaakt wanneer we met welke klas zou-den werken, was er niemand die het centrale overzicht behield. Zodat het al eens gebeurde dat ‘onze klas’ op het afgesproken moment naar

de bib was of naar het park en we een andere leerkracht moesten coachen, met kinderen van een andere leeftijd en vanuit een ander thema. Maar dit hebben we kunnen oplossen door ie-mand in de school verantwoordelijk te stellen voor het project die het overzicht hield over alle deelaspecten en praktische afspraken.”

Astrid (coach): “Soms heb ik in mijn hoofd wat moeten bijstellen. Omdat leerkrachten een stap terugzetten toen ik dacht dat we verder kon-den. Soms zien leerkrachten het in hun hoofd helemaal zitten, maar op het eigenste moment plots niet meer, zodat je eventjes terug moet nemen. Maar dat is niet erg, hé, want dat is ook vooruitgaan. Alleen op een andere manier.”

Leerkracht: “Ik heb na een tijd een klik kun-nen maken dat muzische vorming niet moet geprangd worden in een uurtje muzische vorming. Dat het ook kan in de taalles, in de WO-les, de wiskundeles. Door dat traject met AMUZ te doorlopen merk ik dat ik taal en mu-zische vorming tegelijkertijd geef. Waardoor ik plots een uur extra heb.”

AMUZ en De Veerman: partners in muziek en muziekeducatieDe Veerman is een kunsteducatieve orga-nisatie die creativiteit, vaardigheden, ken-nis en inzicht in de kunsten wil stimuleren. De Veerman realiseert dit door: – kunsteducatieve projecten te ontwik-

kelen – opleidingen te organiseren voor kun-

stenaars, kunsteducatief werkers en leerkrachten, educatief medewerkers en projectontwikkelaars,

– te publiceren over de theorie en de praktijk van de kunsteducatie

– advies te geven aan steden en gemeen-ten, kunst- en cultuurhuizen, onderwijs ...

24

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

Is de opzet van AMUZ, De Veerman en de Arthurschool geslaagd?

Karel: “Voor zover dit kan in twee jaar wel, ja. Maar het is te kort. In het tweede jaar kon een aantal leerkrachten effectief een thema omzetten in een muzische activiteit, maar niet iedereen. Daarvoor is er meer tijd nodig. Als je dit pakweg vijf jaar kan doen, heb je een sterk muzisch leerkrachtenteam nodig dat dit zelf kan doorgeven aan nieuwe leerkrachten.”Leerkrachten (in koor): “Absoluut. Meer dan geslaagd.”

Hoe zou zo’n project nog beter kunnen verlopen?Astrid: “Door dubbel zoveel coachingsuren te voorzien zodat je hen nog intenser kan begelei-den. Niet door meer coaches in te zetten, want Karel en ik namen elk twee disciplines voor onze rekening en dat liep goed. Maar 40 halve

dagen per schooljaar levert voor de leerkrach-ten een meer doorleefd traject op.”Karel: “Een andere piste die je zou kunnen be-wandelen, is om voor de leerkrachten een leer-traject uit te stippelen dat geïntegreerd is met de projectweken in AMUZ. Waar ze tijdens die projectweken observatieopdrachten en les-opdrachten krijgen. Maar daarmee bereik je slechts een gedeelte van de school ...”Leerkracht: “Ik vond het enorm jammer dat ik met mijn klas (3de) geen projectweek heb kun-nen meemaken. Hetzelfde geldt voor de andere jongere jaren, natuurlijk. Ik denk dat je uit zo’n projectweek heel veel kan halen: je ziet dat daar ook groeien, van maandag tot vrijdag. Je ziet wat er uit de kinderen komt en je ziet ook een heleboel zaken om mee te nemen naar je lessen. Dus voor mij graag in de toekomst wat meer ‘bad’ voor de jongere klassen.”De Veerman: “Ik denk dat we nog intenser moeten coachen, in die zin dat we niet van

AMUZ is een internationaal muziekcentrum dat culturele, educatieve en wetenschappe-lijke activiteiten organiseert. Het concertprogramma van AMUZ pre-senteert een rijk aanbod van muziek van de middeleeuwen tot vandaag, waarbij alle uitvoeringen gestoeld zijn op historisch-we-tenschappelijke basis. Op een creatieve, ver-nieuwende én toegankelijke manier wordt muziek van alle tijden, stijlen en culturen aan een breed publiek gepresenteerd. De muziek treedt daarbij geregeld in dialoog met andere kunstvormen. Die doelstelling wordt gerealiseerd in een historisch monument - de voormalige St.-Augustinuskerk - dat werd uitgerust met de infrastructuur van een volwaardige, moderne concertzaal. Sinds 2007 zijn AMUZ en De Veerman part-ners die intensief samenwerken rond mu-

ziek en muziekeducatie. Samen stellen wij ons als doel om de wereld van de ‘klassieke’ muziek en de leefwereld van kinderen – en in het verlengde dus ook het onderwijs – op verschillende manieren met elkaar in contact te brengen. Professionele muzikanten worden op diverse manieren betrokken bij projecten waarin de kwaliteit van muziek en educatie vooropstaan. Via boeiende experimenten wil-len we kinderen op een verfrissende manier laten kennismaken met muziek van de mid-deleeuwen tot nu.

Om dit waar te maken organiseren we samen een divers aanbod van muzikale activiteiten voor kinderen en jongeren, zowel in school-verband als in de vrije tijd. Hierbij komen zo-wel korte- als langetermijnprojecten aanbod, die zowel initiërend of intensief en verdie-pend kunnen zijn.

25

Muzikale caleidoscoop2leerkrachten kunnen verwachten dat ze zo’n ervaringsgerichte methodiek in één, twee, drie onder de knie hebben. Het is alsof je een muzi-kant twee wiskundelessen demonstreert en dat zegt ‘en nu is het aan jou’.”

De school en daarbuitenMet dit peterschap beoogden AMUZ en De Veerman een blijvende impact op school, van-daar dat er ook klasoverstijgend werd gewerkt. Het was de bedoeling dat de hele school een

Dagboek van Luka 6B tijdens de projectweek Kinderen worden als componisten geboren (2010), i.s.m. Les Muffatti rond de Corelli en zijn barokke muziek.

Maandag 1 maartVandaag de eerste dag van de projectweek in AMUZ achter de rug. We werken in drie groe-pen. Ons groepje had vandaag enkel Marjolein en Anneleen als begeleiders. Marjolein leerde ons een soort dans die geen dans is, maar eerder beweging, toneel op muziek. Raar! Bij Anne-leen hebben we een klavecimbel gezien. Leek een beetje op het geluid van een gitaar vond ik, maar met een klavier in verdiepingen. Ook op een xylofoon mogen spelen. En dan nog een liedje geschreven met Clics. De muziek met violen was best knap, traag en dan weer snel.

Dinsdag 2 maart“Voor het kleine fijne meisje een kleine viool” Voor mij dus een 1/10 viool. Astrid leerde me eerst hoe ik het instrument moest vasthouden en er een goede klank uithalen. Dat lukte best. Het klonk ok, ik denk zelfs niet vals. De cello klonk geweldig, dat verbaasde me wel. Dan weer ‘gedanst’. Ik blijf het raar vinden acteren zonder woorden en nu ook zonder mimiek. Zelfs niet lachen. Gewoon fel bewegen. Van-daag ook met de bus naar Brussel. Daar zijn we gaan kijken naar een repetitie van een leerling van Corelli. Deze muziek is wel veel mooier dan wat ik op Klara heb gehoord. Dan terug naar Antwerpen. Na een gigantische file mis-selijk thuis gekomen.

Woensdag 3 maartNog verder gewerkt. Van alles uitproberen: djembé, cello, viool, contrabas. Wat het uitein-

delijk vrijdag gaat worden is nog niet echt dui-delijk. De juf heeft vandaag foto’s genomen.

Donderdag 4 maartVandaag is er iets spijtigs gebeurd. Een groot stuk van ons ‘dansje’ is gesneuveld. Ik wist echt wel hoe het verder moest, maar het mocht niet baten, het werd ingekort. Spijtig. Benieuwd voor morgen. Mama en papa ko-men allebei kijken, yes!

Vrijdag 5 maartVeel stress vandaag. Eerst repeteren, repete-ren en nog eens repeteren. Het grote toonmo-ment kwam eraan en iedereen werd zenuw-achtig. Alles verliep vlotjes. Na de generale repetitie zagen we als eerste de video die er over de AMUZ-week werd gemaakt. Er zaten geen grappige stukjes in zoals anders, spij-tig. Maar het gaf wel een goed beeld van hoe onze voorbije week gevuld was. Na de mid-dagpauze zongen we ons ‘violon’liedje als opwarming. Toen de ouders en de kinderen aankwamen sloegen de zenuwen toe. Mijn vriendin had een hele week niet genagel-knabbeld in een paar minuten is nu alles weer om zeep. Een keer op het podium verdween de stress en alles verliep zoals het moest. Het applaus was oorverdovend. De hapjes op de receptie waren lekker. Volgende week terug gewoon les. Geef mij nog maar een week AMUZ.

26

School- en klaspraktijk 217 – 54ste jaargang 2012-2013

muzisch aanbod in het algemeen en muziek in het bijzonder, ging uitwerken. Dat muziek in het lessenpakket zou ingebouwd worden als een vanzelfsprekendheid zoals taal en wiskun-de. Dat men daar niet volledig in geslaagd is, was te wijten aan krachten van buitenaf (een fusie met twee andere scholen, die nu samen De Vlinderboom vormen) waardoor het pro-ject een jaar te vroeg werd afgebroken. Maar de kiemen zijn gelegd: niet in het minst onder de vorm van het schoolfeest, dat sinds dit pe-terschap anders werd benaderd. Vroeger kregen de peterschappen een plaatsje op het schoolfeest, naast de andere optredens van de kinderen. Het werd niet echt geïnte-greerd in de formule van het schoolfeest zo-als we dat al jaren kennen: een podium op de speelplaats, een klassikaal uitgevoerd toonmo-ment, te beginnen bij het eerste kleuterklasje en zo tot en met het zesde leerjaar.Samen met de leerkrachten besloten de coa-ches om hieraan een andere invulling te geven.

Karel: “Het eerste schooljaar was onze inbreng nog vrij prominent: we reikten ideeën aan om het schoolfeest op een andere manier vorm te geven en andere dingen te doen dan gewoon-lijk. We hebben toen veel met decors gewerkt. Niet aan de schoolbank, maar met grote karton-nen: dat was voor de leerkrachten heel nieuw. Het eerste schoolfeest was voor ons niet zò heel anders, maar voor de kinderen, de leerkrachten en de ouders wel. Het was nog wel op een po-dium, maar er was meer dan alleen maar dans, het mocht ook wat abstracter. Kinderen vroegen zelfs of ze een stukje uit hun toonmoment van AMUZ mochten brengen. Het tweede school-jaar lag het initiatief veel meer bij de leerkrach-ten en werkten wij enkel ondersteunend. Je merkte toen al dat het werken rond muzische vorming zijn vruchten begon af te werpen. Er was geen podium meer: er waren op verschil-lende plaatsen binnen en buiten de school kleine toonmomentjes te zien waarbij de ouders van

de ene naar de andere plaats geleid werden. Dat hebben de leerkrachten en de leerlingen zelf in handen genomen.”

Leerkracht: “Het eerste schoolfeest had nog te weinig leidraad. We hadden te weinig houvast, ook omdat we het niet gewend waren om de creativiteit uit de kinderen te laten komen. We zaten nog te veel vast aan ons ‘prijsuitdelings-syndroom’. Het tweede schoolfeest binnen het peterschap verliep al helemaal anders. Je merkte dat wij en de kinderen gegroeid wa-ren. Het was dag en nacht verschil met onze vorige schoolfeesten: de ouders moesten niet meer op een stoeltje zitten kijken naar een podium, maar wandelden naar drie verschil-lende locaties. Voor sommige ouders had dat een ‘waauw’-effect, voor anderen was het een chaos. Ook voor hen is het een groeiproces.”

En zo leerden ook ouders anders kijken ...Ouders, die van in het begin bij dit project be-trokken werden, konden door dit project hun kijk op de kunsten in het algemeen en de mu-ziek in het bijzonder verbreden. Een belang-rijke meerwaarde was eveneens dat zij datgene wat de kinderen in AMUZ en op school beleef-den, intenser met hen konden delen. Enkele ouders richtten de werkgroep ‘cultuur-ouders’ op om via deze weg andere ouders te betrekken bij het reilen en zeilen van het cultu-rele peterschap. De Veerman was hier nauw bij betrokken. De cultuurouders maakten een cul-tuurkrantje waarin de activiteiten van het pe-terschap werden aangekondigd en besproken. AMUZ organiseerde een rondleiding achter de schermen en nodigde hen uit voor een concert van het Vlaams Radio Koor met Jef Neve.

De Veerman: “We hebben van in den beginne geprobeerd om ouders mee te nemen in de denkpiste ‘wat doen onze kinderen in een cul-tuurhuis, wat doen onze kinderen met muziek’ en ze te laten mee-denken in het grotere geheel.”

27

Muzikale caleidoscoop2Ook nadat het project was afgerond, bestaat de werking van de cultuurouders nog steeds.

Het peterschap bracht ook met zich mee dat de school over de muren heen ging kijken. Wat is er in de buurt dat we kunnen betrekken bij onze focus op muziek?Een muziekschool bijvoorbeeld ... De Arthur-school zorgde vòòr dit peterschap al voor een aansluiting op de muziekschool, door kinderen na de schooluren te begeleiden naar de muziek-school en hen terug af te halen, maar dat werd tijdens dit project veel en veel intenser. Het aan-tal kinderen dat tijdens dit peterschap naar de muziekschool ging, steeg met 75 %. Namelijk 20 leerlingen bij de start groeiden geleidelijk tot 35 leerlingen meer na het peterschap.Daarnaast zag de school plots een heleboel opportuniteiten die in feite voor het grijpen lagen, maar die ze tot dan toe over het hoofd had gezien: muzikale ouders die in de klas iets kwamen vertellen, een muziekstudio in de buurt, een papa die een instrument bespeelt ...

Terugblik

Het is niet evident om als school de geijkte pa-den van de heldere doelstellingen en duidelijke wegwijzers te verlaten om je over te leveren aan wat de kinderen in al hun veelzijdigheid, kunnen aanbieden.Het project in de Arthur-school bewijst dat het kan en dat het een meer-waarde biedt op vele vlakken.Natuurlijk moet de goesting er zijn, de be-reidheid zich open te stellen en, om het even praktisch te houden: het is een grote hulp als er op school iemand enkele uren kan vrijgesteld worden om dit mee te helpen organiseren en om de leerkrachten mee te enthousiasmeren.En neen, de ervaringsgerichte methodiek is geen methodiek om eventjes zelf in handen te nemen als je daar nog nooit mee gewerkt hebt.

Maar dat hoeft ook niet: organisaties zoals AMUZ en De Veerman kunnen leerkrachten hierbij op weg zetten zodat ze na verloop van tijd zelf dit pad (dat steeds ergens anders naar-toe leidt) zelf kunnen bewandelen. En natuurlijk betekent dit extra werk, maar dit weegt niet op tegen het plezier en tegen de ‘boost’ die een school hierdoor krijgt. Leer-krachten merkten zelf hoe zij andere facetten van hun kinderen ontdekten, hoe zij ouders op een nieuwe manier leerden kennen, hoe hun school een nieuwe dynamiek kreeg.En neen, het gebeurt niet van de ene dag op de andere, het gaat stapje voor stapje, met vallen en opstaan, maar met vooral een nieuwe we-reld die opengaat. Een wereld waarin je merkt dat collega’s elkaar kunnen inspireren, waarin je een beroep kan doen op de kunst en kunde van anderen, waarin je plots ziet dat rekenen en breuken kunnen gekoppeld worden aan mu-zikaal ritme

Als je dit avontuur wil aangaan, ga naar AMUZ en laat je door al die schoonheid in de war brengen. Besef dat je dit niet in een vingerknip kan om-zetten naar het klasgebeuren of een kant-en-klare les. Vraag je af hoe je eraan moet begin-nen. Leen even wat vakmanschap van externen, haal het avontuur in jezelf naar boven en laat je meedrijven door de ingrediënten die allemaal naar boven komen wanneer je vertrekt vanuit de kinderen. Geef hen de vrijheid en stimuleer hen.

Neen, je wordt niet de grote klassieke muziek-liefhebber en dat is ook allerminst de bedoe-ling. Maar je zal wel vanuit de muziek experi-menten kunnen opzetten en van daaruit leren. Met hoofd, hart en handen. En je zal merken dat de vakgebieden door elkaar beginnen te lopen en dat op de een of andere manier alles aan bod zal komen. Niet alleen binnen de klas, met de eigen kinderen, maar doorheen de hele school. Tot ver buiten de school.