Zaterdag 11 september 2010

In 1843 werd in Sommelsdijk een boek uitgegeven: “Beschrijving van het eilandGoedereede en Overflakkee” door Benjamin Boers, predikant te Middelharnis enschoolopziener voor Goeree-Overflakkee. Het boek opent met een “voorrede”:“Een bijzondere gehechtheid gevoelt elk mensch aan zijn geboorte-grond en de plaats zijner inwoning. Met zo menige plek en met zoo menig voorwerp, hetgeen hem dagelijks onder ogen komt, zijn herinneringen verbonden aangenotene vreugde, of ondervondene smart, die zijn hart ook aan menig levenloos voorwerp boeijen. De gedurige verandering, welke zijn oog ontwaart,en de onophoudelijke wisseling der gedaante van hetgeen hem omringt, doet bij hem de vraag opkomen: hoe mag het met deze streek, of die stad, of dit dorp en deszelfs bewoners wel gesteld zijn geweest vóór 50, vóór 100,voor méérdere jaren? ……. En welkom is hem de geschiedenis, die aan zijn weetlust voldoet en hem met zijn verbeelding verplaatst in vroegere eeuwen.”

Nu, september 2010, heeft de werkgroep Open Monumentendag Goeree-Overflakkee dit thema als richtsnoer genomen voor de presentatie van het pro-gramma 2010. Want afgezien van het negentiende eeuwse taalgebruik is Boers“voorrede” hoogst actueel. In de eenentwintigste eeuw is er veel belangstellingvoor het landschap, de woonomgeving en de economie.

Het is interessant én leuk om Goeree-Overflakkee te ontdekken door het volgenvan de paden van haar geschiedenis. Op de voorpagina ziet u plaatjes en gedicht-jes, schetsjes van dorpen op ons eiland waarmee Boers elk hoofdstuk opent.

Het (landelijke) thema van Open Monumentendag 2010 is “De smaak van denegentiende eeuw”. In onze regio biedt het thema talrijke aanknopingspunten.Over “smaak valt niet te twisten” zeggen we wel en geven daarmee aan dat smaak iets persoonlijks is. Wij zijn erg blij dat ons eiland ook dit jaar weer eengrote verscheidenheid aan activiteiten biedt op Open Monumentendag. Veel vrijwilligers laten u op smaakvolle wijze kennismaken met de geschiedenis vanGoeree-Overflakkee, in dorpskernen en in het buitengebied. Goeree-Overflakkeemoet je “proeven” door eropuit te trekken en kennis te maken met de verhalen van het eiland, zoals die worden getoond in monumenten en belevenis-sen. Met deze Open Monumentendaggids krijgt u een waardevol programma metinteressante achtergrondartikelen. Geniet ervan, gebruik uw fantasie en ontdekGoeree-Overflakkee langs de paden van de geschiedenis.

Open Monumentendag Goeree-Overflakkee”Een bijzondere gehechtheid”

[weetj

e]

Namens de werkgroep Open Monumentendag Goeree-OverflakkeeJan Trompper

“Beschrijving van het eilandGoedereede en Overflakkee” doorBenjamin Boers is tegenwoordig ook teraadplegen op books.google.nl

Ouddorp

Stellendam

Goedereede

Melissant

Dirksland

MiddelharnisSommelsdijk

Herkingen Nieuwe Tonge

Oude Tonge

D

Stad aan

2

VVV Middelharnis

Proef de smaken van Goeree-Overflakkee! Het mooie eiland biedtu een uitgebreide menukaart metdiverse smaken. U vindt er het zoutvan de zee met de mooie strandenwaar het goed toeven is zowel voorde actieve als recreatieve bezoeker.Het zilte water van het Haringvlietbiedt talloze mogelijkheden voor dewatersporters. De natuurgebiedenSlikken van Flakkee en De KwadeHoek bieden u de kans pittige wan-delingen te maken en te genieten vande mooiste stukjes natuur van zuid-west Nederland. Ook fietsend is heteiland zeer de moeite waard! De the-maroutes die via het fietsroutenet-werk zijn uitgezet bieden voor elkwat wils. En onderweg kunt u natuur-lijk genieten van een keur aan zoetig-heden op de vele terrasjes. Goeree-Overflakkee prikkelt de zintuigendoor op een smaakvolle manier hetheden en het verleden weer te geven. Voor meer informatie over excursies,rondleidingen en wandel- en fietsrou-tes om bovenstaande specialiteiten teproeven kunt u terecht bij:VVV/ANWB Middelharnis Vingerling 3, 3241 EB Middelharnistel. 0187- 484870www.zuid-hollandse-eilanden.nl

Reizend Mo-NU-ment OrkestOok deze Open Monumentendag ontbreekt het orkest onder leiding van PietWesthoeve niet. Wilt u meedoen? De muziek leent zich daarvoor! Kom met uwinstrument naar de plaats van het concert en doe mee. Op het programma vanhet Reizend Mo-NU-ment Orkest (The Traveling Monument Orchestra) staan:“The Watermusic” van G. F. Händel, “The Entertainer” van Scott Joplin en“Second Waltz”van Dmitri Sjostakovitch. De tocht voert dit jaar langs: Den Bommel (10.15 uur), Ooltgensplaat (11.15uur), Ouddorp Trammuseum (12.30 uur), Goedereede Kruidentuin (14.30 uur)en Sommelsdijk (Lust en Last) 15.30 uur.Het reizend orkest verzamelt om 09.00 uur in het Diekhuus.

ge

Den Bommel

S aan ’t Haringvliet

OoltgensplaatAchthuizen

Langstraat

Neringdoenden in het centrum vanSommelsdijkEen nieuwe activiteit van Rhetoricabetreft het in kaart brengen van allemiddenstanders die in de negentiendeen twintigste eeuw hun dagelijks broodverdienden met het leveren van goede-ren en diensten aan de plaatselijkebevolking. Voor Open Monumentendagis een route worden uitgezet die voertlangs meer dan 75 voormalige winkel-tjes, hoofdzakelijk geconcentreerd in deRing en de Voorstraat. Zo waren er bin-nen een heel klein gebied vijf slagers, vijfbakkers, een drietal kappers, twee siga-renzaken maar ook kleermakers, schoen-makers en een klompenmaker. Helaas ishier heden ten dage weinig meer vanterug te vinden. De meeste van deze win-kels zijn veranderd in keurige woonhui-zen, en wij halen onze boodschappen insupermarkten en warenhuizen.

Op Monumentendag zal voor geïnteres-seerden in de historie van Sommelsdijkeen aantal rondleidingen door het oudecentrum worden georganiseerd.

Van Rederijkerskamer tot Sociëteit

Rhetorica in de negentiende eeuw

In het jaar 1515 werd te Sommelsdijk de Rederijkerskamer genaamd Rhetorica officieel opgericht met toestemming van Philips van Bourgondië, toenmaligheer van Sommelsdijk. Ongeveer een eeuw later gingen zowel de Kamer als debeide schuttersgilden St. Joris en St. Sebastiaan op in een vereniging genaamd“De Schutterij binnen Sommelsdijk”.In het begin van de negentiende eeuw kwam op last van het toenmalige Fransebewind een eind aan de activiteiten van de Schutterij. Vanaf dat moment werdde vereniging voortgezet als de nog steeds bestaande Sociëteit Rhetorica.De leden kwamen elke zaterdagavond van zes tot elf uur bijeen. Tijdens de bij-eenkomsten werd gekaart (whisten en omberen) en gebiljart. Tevens kon het dam- domino- of triktrakspel worden gespeeld. Dit alles uiteraard onder hetgenot van een drankje. De kosten hiervan bedroegen ƒ 0,40 voor een halve fleswijn en ƒ 0,20 voor een glas cognac of rum. Er waren rond het midden van denegentiende eeuw ongeveer 40 leden, welke zich zoals blijkt uit de archiefstuk-ken op de sociëteits avonden uitstekend vermaakten.

Eeuwenoude traditieVorig jaar werd tijdens Open Monumentendag een eeuwenoud reglement van

de Sociëteit nieuw leven ingeblazen. De pachter van het land van Rhetoricawas verplicht jaarlijks een zak tarwe te schenken aan de vereniging. Dit

werd per paard en wagen bij de molen van Sommelsdijk afgele-verd, en het meel werd vervolgens afgeleverd bij de

plaatselijke bakker, die er heerlijkebroden van bakte. Deze werden aande armen binnen de gemeente uitgedeeld. Vorig jaar konden de bezoekers vanLust en Last hier naar hartenlust van

smullen. Ook dit jaar zal weer doorBakkerij Koese speciaal Sociëteits broodworden gebakken.

3

Het polderlandschap in de negentiende eeuwVroeger was het landschap afwisselender in vorm en kleur. De percelen waren kleiner en werden begrensd door vele sloten, greppels, dreven of wegen. De slootkanten waren rijk begroeid met wilde planten, waar de natuurlijke vijandenvan bijvoorbeeld luis of uienvlieg goed konden gedijen. De natuurlijke variatie vanplanten was dan ook groot. Gewassen die geteeld werden op het eiland warenonder andere: * Wintertarwe voor het dagelijks brood* Haver voornamelijk voor de paarden, maar ook

voor menselijke consumptie (havermout) * Erwten: capucijners, schokkers, groene erwten * Suikerbieten, aardappelen in vele rassen* Vlas met de prachtige bloeiwijze* Blauwmaanzaad, karwij, gerst voor de bierproduktie* Rodeklaver en lucerne voor de hooiwinning* Voederbieten of mangels voor het vee * Koolzaad of raapzaad voor olie * Uien

Uien van Flakkeese bodem waren zeer bekend. Het schijnt dat voor de oorlogmeer dan een kwart van de landelijke uienproduktie op Flakkee plaatsvond.

De kleuren van de verschillende gewassen wisselden met de seizoenen. Het voor-jaar met de vele kleuren groen en later de bloeiende gewassen. De zomer met hetgouden koren. Het najaar met onder andere de doffere kleuren van het afstervendgewas. De herfst met de glimmende ploegsneden en in dat mooie landschap dewerkende mens en zijn beesten.

VeldnamenVeel percelen hadden een naam, die iets zei over bijvoorbeeld de kwaliteit van degrond, de vorm of een bepaalde gebeurtenis. Het Putje bestond gedeeltelijk uitheel zware grond, lag wat lager en was jarenlang weiland. De Stenen Palen washet perceel aan het begin van de Kromme Dreef, waar twee hekpalen stonden. Ditperceel was jarenlang wei voor de hengsten, apart van de merries en werd daar-om ook wel het Hengstenweitje genoemd. Andere namen in polder het Nieuwlandzijn: Grootvaders hoekje, de vijf lange mee’n, de Nolle, den Blikken, de KrommeDreef, de Rechte Dreef, de Diaconie en Verrijp. Veel informatie over deze materievindt u in het bekende boek: “Veldnamen en Boerderijen op Goeree-Overflakkee“uitgegeven door Sociëteit Rhetorica te Sommelsdijk.

Hofstede Lust en Last te Sommelsdijk

Dopringen inspirerenedelsmid

Sarette Bakelaar

Een bezoek aan het Zeeuws museumin Middelburg inspireerde SaretteBakelaar, edelsmid te Goedereede,tot het maken van een collectie aandopringen. Deze brede gouden rin-gen werden in een groot deel vanZeeland door de vrouwen bij feeste-lijkheden en kerkgang gedragen. Dering werd zo genoemd naar de veledopjes die erop waren gesoldeerd.De meeste vrouwen kregen of koch-ten deze ring omstreeks hun achttien-de jaar. Door het meestal grove hand-werk, dat zij dagelijks verrichtten,kregen zij dikkere vingers. Daaromwerd deze ring vaak “op de groei”gekocht.De oorsprong van de ring gaat terugnaar de zeventiende eeuw. Dit typering is dan circa vijf millimeter (mm)breed. Omstreeks 1775 was het for-maat gegroeid naar circa tien mm. Dering werd in die tijd omschreven als“handring met doppen” of “ringh metknobbels”. Rond 1800 kwamen er alexemplaren voor met een breedte vanvijftien mm. Tot in het begin van denegentiende eeuw wordt de ring bijdiverse streekdrachten gedragen. Hier-na verdween dit type langzaam uit hetmodebeeld. In Zeeland werd de ringsteeds populairder, zelfs tot ver in denegentiende eeuw. Er werd in deze tijdin Zeeuws Vlaanderen een variantnaast deze ring gedragen. De rondedopjes in de rand werden vervangendoor zetkastjes waarin blauwe steen-tjes werden gezet. Ook werden kleur-loze steentjes gebruikt die een fonke-lend effect hadden. Rond 1890 is debreedte gegroeid tot maximaal twin-tig mm. Rond 1900 begint dedopring, soms vifentwintig mmbreed, te verdwijnen uit de Zeeuwsestreekdracht. In de geschiedenis zijntot op heden twee zilveren dopringenaangetroffen. Deze dateren van rond1920 - 1930 en zijn nooit als dopringgedragen. Sarette Bakelaar heeft haaredelsmederij aan de Markt 1 teGoedereede. Op Open Monumenten-dag is in Kunstwinkel WOEWEI eenfraaie collectie aan zilveren ringen,geïnspireerd op deze dopringen tebewonderen.

4

[weetj

e]Bloeiende akkerranden

Tijdens de historische fietstocht vanafhet van Aerssenhuis in Sommelsdijknaar Hofstede Lust en Last, kan men dekleurig bloeiende akkerranden in depolder het Nieuwland nauwelijks overhet hoofd zien. De akkerranden hebben op Flakkeeeen lengte van meer dan 70 km. Deakkerranden (agroranden) zijn buffer-stroken tussen het gewas en de slooten zijn bedoeld om de kans op deafgifte van stoffen uit het perceel inhet oppervlaktewater te verminderen.De stroken worden niet bemest en erworden geen gewasbeschermingsmid-delen gebruikt. De stroken hebben een gunstig effectop de populatie van vlinders, insectenen vogels. Ook bevorderen zij de ont-wikkeling van natuurlijke vijanden vanschadelijke insecten. Daardoor kan hetgebruik van gewasbeschermingsmid-delen verminderen. Dit alles is gunstigvoor de biodiversiteit. En de prachtigebloemen vormen tevens een verrijkingvan het landschap. Het project opGoeree-Overflakkee en de HoekseWaard is een samenwerking vanWaterschap, ISGO, ANV in “GoedeAarde” en de provincie Zuid-Holland.

5

Handelaar wordt winkelier

Anders nog iets...?

Door de opkomst van de Industriële Revolutie, waarbij fabrieken in het grootgaan produceren, ontstaat er behoefte aan speciale verkooppunten. Van oudsheris een markt dé aangewezen plek om producten aan de man te brengen.Omstreeks 1850 verschijnen op het platteland de eerste dorpswinkeltjes. De afzetvan goederen via de traditionele markten loopt in die tijd enorm terug. In de loopvan de negentiende eeuw verschijnen steeds meer winkels in het straatbeeld. Ineerste instantie wordt voornamelijk aan huis verkocht, hiervoor heeft men vaakhet voorkamertje vrijgemaakt. We moeten dan ook niet denken aan uitnodigen-de etalages opgesmukt met reclameborden. Een dergelijke profilering van win-kels doet voor het eerst zijn intrede in het laatste kwart van de negentiende eeuwen dan nog vooral in de steden.

Op het platteland loopt het allemaal zo’n vaart nog niet. Rond 1900 zijn er op deWestdijk en het Zandpad in Middelharnis al de nodige winkels gevestigd. InDirksland is het de Straatdijk en ook in andere plaatsen is er sprake van enige con-centratie van het winkelbestand. De dorpswinkeltjes zijn klein van stuk, in deregel zijn het slechts eenmansbedrijfjes, vaak gedreven door de vrouw des huizes,die zo alleen of met haar gezin probeert rond te komen. Voor anderen is het win-kelierschap meer een bijverdienste dan een volledige baan. Dat deze mensenlang niet allemaal onder de noemer ‘middenstander’ zijn te plaatsen, moge dui-delijk zijn. Daarnaast zijn er de kleine zelfstandigen, met name ambachtslieden,die winkel/werkplaats/woning combineren. Zo kun je bij de plaatselijke smidterecht voor een nieuwe kachel of een fiets.

Toch is er tevens een categorie echte middenstanders te vinden. Hun winkelpui-en zijn veel opvallender. Zeker met de komst van de ijzeren latei, waardoor hetmogelijk wordt grotere etalageruiten te plaatsen, ondergaan de voormaligewoning/winkeltjes een ware metamorfose. Bij de middenstanders is het verkoop-assortiment beperkt tot enkele producten, veelal luxe-artikelen. Het aantal vandergelijke zaken groeit langzaam maar zeker. Tegelijkertijd worden de pandenruimer van opzet, een trend die vooral in de jaren ’20 van de twintigste eeuwdoorzet. Twee of meerdere pandjes worden daarbij samengevoegd tot één en/ofer verrijst nieuwbouw.

Winkelsluiting of koopavond bestaat niet. Doordeweeks kun je ’s avonds bij dewinkelier terecht voor een laatste boodschap. Op zaterdagavond zelfs tot een uurof elf. Bij bakkers en slagers wordt het nodige weggebracht met een bak- oftransportfiets. Andere winkeliers/kooplieden gaan enkele dagen per week heteiland in om bestellingen op te nemen of met negotie (koopwaar) – vaak manu-facturen – langs de deur. Een groep die hiermee vaak begint en later een winkelweet op te bouwen is de Joden. Van de Joden weten sommigen een flinke zaakop te bouwen, anderen blijven lopend of met honden- of hittenkar de boer opgaan met hun handel. De Joodse winkels zijn ’s zaterdags op de Sabbat gesloten,maar ’s zondags wel geopend.Om een indruk te geven van de grootte van de plaatselijke middenstand, volgt

hier een opgave van Dirksland anno1910. We tellen: twee hotels, vijf koffie-huizen, tweeëndertig kruideniers, tienslagers/vleeshouwers, negen brood- enbanketbakkers, negen winkels in huis-houdelijke artikelen, acht winkels inmanufacturen, een horlogemaker, eenboekwinkel, twee sigarenwinkels, viersmederijen, vier schilderswerkplaatsen,vijf kleermakers, tien schoenmakers, driewagenmakers, vijf timmermanswerk-plaatsen en een fietsenmaker.

Bij elkaar opgeteld maar liefst hon-derdelf winkeltjes en bedrijfjes! Het zijnbijna stuk voor stuk kleine zelfstandi-gen, die allemaal een boterham moetenverdienen. We kunnen het ons nu tochniet meer voorstellen.

Door: Jan Both – streekarchivaris

ProgrammaOUDDORPVVV-kantoor in het Blaeuwe Huus isgeopend. In 1991 is deze karakteristie-ke duinboerderij in gebruik genomenals VVV kantoor. U kunt hier terechtvoor al uw vragen over Open Monu-mentendag. Bosweg 2 te Ouddorp, tel.0187-681789.* Museum Ouddorps Raad- en

Polderhuis is geopend.* RTM-Museum is geopend.

www.rtm-ouddorp.nl

GOEDEREEDE11.00 uurOpening door mevr. G.J. van de Velde,burgemeester van Goedereede. 11.00 - 12.30 uurRingsteken door de Zeeuwse Ring-rijdersvereniging. Op de NoordzijdeHaven zal op ongezadelde en flink uit-gedoste, authentieke Zeeuwse trek-paarden gedurende de hele daggestreden worden om de prijs van debeste ringrijder.9.00 - 16.00 uur De Nederlands Hervormde kerk is open* Gedurende de gehele dag zal er

muziek beluisterd kunnen wordendie uitgevoerd wordt op verschillen-de instrumenten

13.00 uur* Concert door Prins Mauritskoor in

Nederlands Hervormde Kerk.* Marktkramen bij de Kerk, hier kunt

u etenswaren, bloemen en diverseambachtelijke producten verkrijgen.

In het Verenigingsgebouw, de Ark,tegenover de kerk is een tentoonstel-ling te bezichtigen: “Zoals het was inde negentiende eeuw”11.15 - 12.15 uur* Stadswandeling Goedereede, bege-

leid door een gids.11.15 uurKinderfeest: tijdreis Goedereede.Onder begeleiding van een gids gaankinderen tijdens een rondtocht doorGoedereede ontdekken dat geschiede-nis absoluut niet saai is.11.00 - 17.00 uurIn de Toren:* Promotiefilm over het gieten van

klokken, dit in verband met de nieuwgeïnstalleerde klokken in het carillon.

* Beklimmen van de Toren.

10.00 - 17.00 uur Hervormde kerk Dirksland is open. Dekerk had in 1416 nog niet de huidigeafmetingen. Mogelijk is het huidigekoor het oudste gedeelte. Later wer-den dan het schip en de torengebouwd. Op een steen die thansboven de toreningang zichtbaar is,staat de datum 24 juni 1488 vermeld.Het is helaas onbekend wat er toengebeurde. De steen heeft in ieder gevalgeen betrekking op de vroegste bouwvan de kerk, zoals in het verleden welwerd aangenomen. Aan de westkantvan de kerk is een fresco (wandschilde-ring) zichtbaar van Christoforus methet kind Jezus op zijn schouder.* Openstelling kerktoren * Muziek en kunst * Orgelbespelingen * Rondleiding * Vertoning DVD van de kerk10.00 - 17.00 uurTraditionele jaarmarkt aan de Ring: * goede spullenmarkt, kramen met

boeken, cd’s, pottenbakkers, bloem-sierkunst en groente en fruit.

* Naast en in het verenigingsgebouwOnder de Wiek vindt u nog tallozeandere activiteiten waaronder devrijmarkt voor de jeugd.

10.00 - 17.00 uurEen doorlopende powerpoint presen-tatie (en informatie panelen) over degeschiedenis van Dirksland in Her-vormd Verenigingsgebouw Onder deWiek, Ring 57. De presentatie is samen-gesteld door de dorpsraad Dirksland insamenwerking met het streekarchief. 10.00 - 17.00 uurMolen “de Eendracht”, stellingmolen/korenmolen uit 1846, is geopend. Demolenaar vertelt u graag over de func-tie van de molen in de negentiendeeeuw en leidt u rond. Fotopuzzeltocht DirkslandOp pagina 9 vindt u een fotopuzzel-tocht door de kern van Dirksland. Ukunt de tocht lopen of fietsen op OpenMonumentendag of een andere dagnaar keuze. Vind de locaties waar defoto’s zijn genomen, beantwoord debijbehorende vraag en stuur de gevon-den oplossing in. Deelnameformulieraf te halen op het gemeentehuis, bij DeSnoeperij of in de Hervormde kerk.

MELISSANT10.00 - 16.00 uur Een doorlopende powerpoint presen-tatie van oude ansichten/foto’s vanMelissant in woon-/zorgcomplexVollenhoven, Pieterstraat 14, teMelissant. De duur is ongeveer 30minuten.10.00 - 16.00 uurDe Rooms-katholieke kapel aan deProvincialeweg 6 in Melissant is toe-gankelijk voor publiek. De kapel isgebouwd en geopend in 1900. In de

12.00 -13.00 uur* Klokken luiden met de hand. In de

Toren van Goedereede zal de groteMariaklok gedurende een aantalminuten door vertegenwoordigersvan de familie van Oord aangetrok-ken worden.

* Feestelijke ingebruikname van hetnieuwe beiaard.

* Beiaardierconcerten.16.00 - 17.00 uur* Torenconcert, klassiek concert met

medewerking van het ensembleZeven-Draads, met onder anderewerken van Corelli, Albinoni en Byrd.

13.15 - 16.00 uurRingsteken (zie 11.00 - 12.30 uur)14.30 - 15.00 uur* Rondreizend MonuMentorkest, in de

kruidentuin. Onder leiding van PietWesthoeve zal een adhoc orkest,waar iedereen aan kan deelnemen,een concert verzorgen.

11.00 - 17. 00 uurIn de Schuur op De Pad:* Fotopresentaties: oude foto’s van

Goedereede en oude foto’s vanbouwstijlen uit de negentiendeeeuw op Goeree-Overflakkee kun-nen bekeken worden via een power-point presentatie.

13.30 en 14.00 uur* David Goekoop zal de foto’s van

Goedereede toelichten.15.00 uur * Plaatselijk kunstenaar Hans Dolie-

slager zal een presentatie verzorgenover de schilderkunst in de negen-tiende eeuw.

Fotopuzzeltocht GoedereedeFormulieren voor deelname kunt uafhalen in de Toren.Molen “de Windvang” is open. Demolenaar zal u rondleiden en uitleggeven over het functioneren van demolen.

DIRKSLAND11.00 uurOpening door burgemeester Stoop.Burgemeester Stoop zal in Theetuin DeBongerd (Molendijk 65, Herkingen) deOpen Monumentendagvlag hijsen. 10.00 - 16.30 uur Op Open Monumentendag serveertDe Snoeperij, Straatdijk 2, uitsluitendgerechten en dranken die ook in denegentiende eeuw werden gegeten ofgedronken. Passend bij het thema “desmaak van de negentiende eeuw” kuntu in De Snoeperij ook oud-Hollandssnoep kopen. Omstreeks 1700, toen dehaven nog in verbinding stond metopen zee, diende het pand als bierop-slag. Dit thema komt ook zeker terugin de inrichting.

6

kapel staat een zogenaamd Knipscheerorgel uit de negentiende eeuw. Hiervanzijn er nog drie in Nederland. Het orgelis de gehele dag vrij te bespelen. Eenaanrader voor orgelliefhebbers. 11.00 - 16.00 uurHet voormalige gemeentehuis vanMelissant is tegenwoordig een woon-huis. Tijdens Open Monumentendagkunt u terecht op Plein 1 in Melissantvoor een mini-expositie over ditgemeentehuis. In dit pand is ook noghet originele glas-in-loodraam met hetwapen van Melissant te bewonderen.

HERKINGEN10.00 - 20.00 uurTheetuin ‘De Bongerd’, Molendijk 65 inHerkingen is geopend. In de boom-gaard:* Oud-Hollandsche soepkokerij;* Demonstratie kantklossen;* Nostalgisch marktje met huisvlijt pro-

ducten uit de omgeving;* Schouw met antieke boerenwagen,

tractoren en landbouwgereedschap-pen.

In het paviljoen:* Expositie oude foto’s van Herkingen;* Doorlopend een diapresentatie;* Uitstalling van antiek (keuken)

gereedschap.10.00 - 17.00 uurMolen “de Dankbaarheid”, grondzei-ler/korenmolen uit 1841, is geopend.De molenaar vertelt u graag over defunctie van de molen in de negentien-de eeuw en leidt u rond.

MIDDELHARNIS11.00 uurOpening door wethouder Philip vanden Berg in het Van Aerssenhuis aan deVoorstraat te Sommelsdijk.10.00 - 13.00 uurBibliotheek is geopend:* Boekenpresentatie van schrijvers uit

de negentiende eeuw.10.00 - 17.00 uurHervormde Kerk Middelharnis isgeopend. De kerk van Middelharnisdateert van rond 1465-1467. De kerk isoost-west gebouwd, zoals alle oudeRooms-Katholieke kerken. Voor de zui-delijke ingang van de kerk liggen nogtwee altaarstenen uit de rooms-katho-lieke tijd.* De traditionele jaarmarkt wordt aan-

gepast aan het thema van OpenMonumentendag met gerechten ende stijl van vroeger; diverse personenzijn geheel gekleed in de kledingstijluit de negentiende eeuw.

* In de kerk worden oude filmpjes ver-toond: over de brand en andere his-torische filmfragmenten.

10.00 - 17.00 uurDiekhuus is geopend:* Expositie Water en Cultuur met

werkstukken Rabo-coöperatiedag.

10.00 - 17.00 uurRooms-katholieke O.L.V. Maria tenHemelvaart Kerk is geopend. De kerkdateert uit 1832. Het interieur van dekerk wordt verfraaid door tweegebrandschilderde ramen, met afbeel-dingen van de Madonna met de stra-lenkrans en twaalf sterren die de slangverplettert onder haar voet en van SintMichaël, de vroegere schutspatroonvan Middelharnis die de draak verslaat.* Activiteiten in de kerk.

SOMMELSDIJK10.00 - 15.00 uur Openstelling Van Aerssenhuis aan deVoorstraat te Sommelsdijk met koffieen thee op het terras en in het koets-huis. Het Van Aerssenhuis is een histo-rische woning. De architectuur, de ver-sieringen, het stucwerk en de medail-lons met ruimte voor adellijke schilde-rijen, wijzen erop dat het een adellijkhuis is geweest.Programma Van Aerssenhuis:11.00 uur* Opening door wethouder Ph. van den

Berg. Het Van Aerssenhuis wordtopengesteld om een periode van vijf-tien jaar restauratie af te sluiten. Hetpand zal bij de opening bekroondworden met een nieuwe gevelverlich-ting.

* Diverse optredens van muzikanten inde stijl van toen.

* De Reizende dichters dragen werkvoor uit de negentiende eeuw.

11.15 uur* Vanaf het Van Aerssenhuis een rond-

wandeling door Sommelsdijk met alsthema: ”Neringdoenden in het cen-trum” met aandacht voor voormali-ge winkelpanden.

11.30 uur* Aanvoer van het armenbrood door

Sociëteit Rhetorica.12.00 - 14.00 uur* Gelegenheid tot lunchen. Tegen een

redelijke prijs kunt u aanschuiven bijeen lunch waarbij alleen streekpro-ducten worden geserveerd. De fami-lie draagt kleding uit de negentiendeeeuw en de gasten mogen zichnatuurlijk ook in deze stijl kleden.Het gildebrood wordt volgens tradi-tie geleverd door Sociëteit Rhetoricaom 11.30 uur.

14.30 uur* In een historische boerenwagen ver-

gezeld door oude fietsen vertrekt

7

men vanaf het Van Aerssenhuis naarboerenhofstede Lust en Last, aan deKokseweg in Sommelsdijk. U wordtuitgenodigd mee te fietsen in dezespeciaal georganiseerde historischetocht. Onderweg zijn de nog bloei-ende akkerranden en speciaalgemaakte vogelverschrikkers tebewonderen.

Programma Boerenhofstede “Lust enLast”aan de Kokseweg te Sommelsdijk: 14.00 uur* Start ”Kraamvisite”, met kramen met

diverse streekproducten en wijnen;* Tuinenclub;* Gedichten; * Muziekoptredens, door Flakkeese

artiesten o.a. het gitaarduo Wicojazz,de band ”Met beide voeten” en man-dolineorkest Estampida;

* Speurtocht voor de jeugd;* Foto-expositie van Wilma Schrier.Kramen met informatie over:* Restaureren van negentiende eeuw-

se antieke meubelen; * Taxatie van (oude) schilderijen en

demonstraties van restauratiewerkaan prenten en schilderijen ;

* Antieke poppen;* Culturele Verenigingen.17.30 uur* Picknick in de boomgaard. Zelf eten

meebrengen is een mogelijkheidmaar men kan ook het gekochte bijde kraampjes consumeren. Voor eencombikaart kunt u een Italiaansemaaltijd bestellen en tevens een toe-gangskaartje verkrijgen voor detheatervoorstelling die om 19.30 uurbegint.

19.30 uurOpenlucht Theatervoorstelling “DeVenetiaanse Tweeling door PiccoloTheater Dario Fo. Kaarten te koop bijde VVV te Middelharnis. Het program-ma eindigt onder de blote sterrenhe-mel, zittend bij wat vuurkorven kunt ugezellig napraten.10.00 - 17.00 uurHervormde Kerk is geopend. De bouwvan de kerk werd voltooid in 1499.Eens behoorde het gebouw tot één vande grootste kerken op Goeree-Overflakkee. Echter door zware bran-den is er weinig meer over van de eenszo prachtige kruiskerk. Voorheen stondin het koor van de kerk de graftombevan de familie Van Aerssen. De graf-tombe is recentelijk gerestaureerd enstaat nu buiten de kerk.

10.00 uur* Koffie concert door zangkoor

“Magnificat” o.l.v. Rinus Verhage.Dit concert wordt voorafgegaandoor een kort verhaal over de histo-rie van de kerk.

* Gedurende de hele dag is muziek tebeluisteren uit de negentiende eeuw.

10.00 - 17.00 uurStreekmuseum Sommelsdijk is geopend.Het Streekmuseum is ondergebracht inde Kerkstraat van Sommelsdijk in zestrapgevelhuisjes. * Expositie over de Tweede Wereld-

oorlog ingericht door WO2GO en eenspeciale expositie over het lot van deFlakkeese Joden.

* Extra aandacht voor kleding en siera-den uit de 19de eeuw.

10.00 - 17.00 uurPand Fotoclub ”De Rarekiek” (fraaitrapgevelpandje in Kerkstraat) isgeopend.* Presentatie van een digitale projectievan foto’s en oude ansichten uit heteind van de negentiende eeuw. 11.00 - 17.00 uurRemonstrantse kerk (Voorstraat 35) isgeopend. Vanaf 1948 wordt gebruikgemaakt van het kerkgebouw. Hetpand is een voormalig woonhuis enziet er nog steeds zo uit. Het interieuris sober, er is een oud kamerorgel eneen bijzonder raam. Het thema van hetraam is water. 14.45 - 16.30 uur Literair café, met voordrachten vanAart Dorsman en Els van Wageningen.Ook is er een bloemlezing van de lite-raire geschiedenis van Goeree-Overflakkee (onder andere van deschrijvers Walraven, Knape en van derTol). Op keyboard of het kabinetorgelzorgt Pierre Venant voor de muzikalebegeleiding.10.00 - 16.00 uur“De Doele” (St Jorisdoelstraat) isgeopend.* Presentatie met foto’s van het eiland

uit de negentiende eeuw. 10.00 - 17.00 uurMolen “De Korenbloem”, een stelling-molen/korenmolen uit 1705 is geo-pend. De molenaar vertelt u graag overde functie van de molen in de negen-tiende eeuw en leidt u rond.

STAD AAN ’T HARINGVLIET10.00 - 17.00 uurMolen “De Korenaer”, een grondzei-

10.00 - 17.00 uurSMS-en in de negentiende eeuw(smaak-muziek-spel) op het voor degelegenheid gerealiseerde ”KleinWaterlooplein”.* Koffie/thee met pannenkoeken voor

senioren;* Oudhollandse spelletjes;* Optredens van de muziekvereniging,

het St. Adolfskoor, de majoretten, degymnastiekvereniging.

En verder: * Straatvoetbal, schaken, de (jeugd)

brandweer, modelbouw, straatto-neel, een dictee tussen verschillendeleeftijdsgroepen;

* Rommelmarkt voor groot en klein.10.00-17.00 uurMolen “De Bommelaer”, grondzeiler/korenmolen uit 1735, is geopend. Demolenaar vertelt u graag over de func-tie van de molen in de negentiendeeeuw en leidt u rond.

OOLTGENSPLAAT11.00 uurOpening door wethouder Dick vanPuffelen.11.00 - 17.00 uurDe Kaai, Voorstraat en de Hervormdekerk zijn open:* Diverse Franse marktactiviteiten;* Openlucht diashows “Toen en nu”;* Uitbaters van “Proeverij 13” op de

Voorstraat en het Oude Raadhuisvoorzien u graag van Franse hapjesen drankjes;

* Reizend monumentenorkest.10.00 - 12.00 uur en 13.00 - 15.00 uurHervormde Kerk, Voorstraat 52, isgeopend. De kerk is van 1847 en isgebouwd op de fundamenten vantwee voorgaande kerken* Bescheiden tentoonstelling;* Bespeling van het orgel.11.30 uur* Rechtspraak van een stroper in het

Oude Raadhuis.12.00 - 17.00 uur* Fotospeurtocht voor kinderen en

ouderen.13.00 uur* Stokbroodbakken door en voor de

kinderen boven houtvuur, onderbegeleiding van een “Franse bak-ker”.

14.00 uur* Hijsen van de mast en de zeilen van

het historische zeilschip “VrouweElisabeth” in de haven.

15.00 uur* Trouwerij zoals in vroeger tijden

plaatsvond in het Oude Raadhuis.

8

ler/korenmolen uit 1746 is geopend. Demolenaar vertelt u graag over de func-tie van de molen in de negentiendeeeuw en leidt u rond.

NIEUWE TONGE10.00 - 17.00 uurHervormde kerk Nieuwe-Tonge isgeopend. De kerk is een laatgotischekruiskerk uit 1500, uniek op Goeree-Overflakkee vanwege een dwarsschip.Met toren en het kleine kerkhof,omringd door de kerkgracht, vormt dekerk een bekoorlijk geheel.10.00 - 17.00 uurMolen “De Oranjeboom”, een grond-zeiler/korenmolen uit 1768, is geo-pend. De molenaar vertelt u graag overde functie van de molen in de negen-tiende eeuw en leidt u rond.

OUDE-TONGE10.00 - 17.00 uurHervormde Kerk Oude-Tonge isgeopend. De kerk is een laatgotischekerk in de viftiende eeuw gebouwd * Rondleiding door vrijwilligers.10.00 - 12.00 uur en 14.00-16.30 uurRooms-katholieke Kerk (Nieuwstraat) isgeopend. De O.L.V. Maria tenHemelvaart Kerk is gebouwd in 1759.* Informatie wordt gegeven over de

kerk.* De kerk heeft aan de Langeweg 4

ook een negentiende eeuwse kapel.In de kerk ligt een routebeschrijvingnaar en informatie over deze kapel.

10.00 - 17.00 uurMolen “De Korenbloem”, grondzeiler/korenmolen uit 1748 is geopend. Demolenaar vertelt u graag over de func-tie van de molen in de negentiendeeeuw en leidt u rond. * Verkoop van pannenkoekmeel.10.00 - 16.00 uurAutomuseum Auperlé, Capelleweg 60,is geopend.* Tientallen oldtimers, motoren,

radio’s, televisies, speelgoed en eendraaiorgel.

ACHTHUIZEN10.00 - 17.00 uurMolen “De Windlust”, stelling/koren-molen uit 1852, is geopend. De mole-naar vertelt u graag over de functievan de molen in de negentiende eeuwen leidt u rond. 13.00 - 16.00 uurRadio museum “De Stove” is geopend,Achthuizensedijk 12.

DEN BOMMEL10.00 - 16.00 uurHervormde kerk is open. Achtkantigekerk waarvan op 8 maart 1647 de eer-ste steen is gelegd. Het is de eerstenieuw gebouwde protestantse kerk ophet eiland.* Rondleiding door de kerk.

Fotopuzzeltocht Goedereede en Dirksland

Fotopuzzeltocht GoedereedeVooral in de architectuur zijn veel smaken terug te vinden, niet één stijl maarmeerdere stijlen uit het verleden werden gebruikt om panden en gebouwen eenbijzondere vorm te geven. Deze stijl noemde men de Eclectische stijl. Door de bloei van de wetenschap ende kunstgeschiedenis ontstond er een stimulans om oude stijlen weer terug tebrengen in het straatbeeld. Zo ook met het smeedijzer. De procedure van hetmaken was al veel langer bekend, maar in de negentiendee eeuw werd het her-ontdekt. Waar het eerst alleen voor pannen, messen, bijlen en zwaarden werd gebruikt,ontdekte men dat je het hete ijzer uit de oven volgens een bepaalde procedureook kon gieten. En zo ontstond het gietijzer waarvan in Goedereede heel veelvoorwerpen te vinden zijn. De foto’s van de puzzeltocht wijzen u de weg.

Noteer het huisnummer, tel deze nummers bij elkaar op en u heeft de oplossingvan de puzzel. Stuur dit getal vóór 18 september 2010 naar: Leo Verkleij,Nieuwstraat 5, 3252 BG Goedereede. Onder de goede inzendingen worden

drie waardebonnen van € 15,- verloot. U kunthet deelnameformuliervanaf 1 september afha-len bij de VVV inOuddorp of bij de Torenin Goedereede.

Fotopuzzeltocht DirkslandDe dorpsraad Dirksland heeft diverse wandel- en fietsroutes uitgeschreven variërend van circa vijf tot circa tien kilometer. Eén van deze tochten is ter beschikking gesteld aan het Openmonumentendagcomité om een fotopuzzeltocht uit te schrijven. De startlocatie is aan de Oost Havendijk op de Kaai in Dirksland. De complete routebeschrijving met vragen en foto’s kunt uvanaf 1 september 2010 afhalen bij het gemeentehuis, Voorstraat 15, en De Snoeperij, Straatdijk 2 in Dirksland. Op 11 september kunt u ook in de Hervormde kerk van Dirksland een fotopuzzeltocht afhalen.

Het is de bedoeling dat tijdens de wandeling offietstocht vijftien locaties worden gevonden,waarvan foto’s zijn afgebeeld op het af tehalen deelname formulier. Bij iedere fotohoort een vraag. Vul de antwoorden in enneem de gevonden letter over in de antwoord-strook op het deelnameformulier.

U kunt uw oplossing tot 18 september 2010sturen naar: Gemeente Dirksland, o.v.v. OMDFotopuzzel, postbus 10, 3247 ZG Dirksland, ofmailen naar p.stoel@dirksland.nl. Onder de goede inzendingen worden driewaardebonnen van € 15,- verloot. De winnaarskrijgen hiervan persoonlijk bericht.

Voorbeeld:Wie woonden in de negentiende eeuw in ditpand?

9

RTM-museum trekpleister op Goeree!

10

[weetj

e]Kinderfeest

”Tijdreis Goedereede”

Geschiedenis saai? Absoluut niet enzeker niet in Goedereede. De kinderen gaan ontdekken waar destadsmuren stonden. Hoe zou jij eenstad aanvallen en hoe kun je je hetbeste verdedigen? Middeleeuwse gevechtstechnieken en-wapens passeren de revue. Waaromzie je geen schepen meer in de havenvan Goedereede? De kinderen gaan zelf op onderzoek!In Goedereede werden op de marktheksen verbrand. Waarom eigenlijk enhoe te bewijzen dat je geen heks was?Hoe maak je een heksenbrouwsel?De kinderen gaan zelf het stadswapenvan Goedereede tekenen en kleuren,natuurlijk met eigen fantasie.

De Stichting Museum voorheen Rotterdamsche Tramweg Maatschappij, kort-weg de RTM, vertegenwoordigt het vroegere openbare vervoer per spoor op deZuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Het museum ligt aan de voet van deBrouwersdam, in de duinen van Goeree. De trambaan loopt door het natuur-gebied via het Bezoekerscentrum Grevelingen en Port Zélande naar het eind-station Middelplaat Haven, in de provincie Zeeland. Daarmee overschrijdt detram de gemeente- en provinciegrens. Verlenging naar Scharendijke ligt nogsteeds in het verschiet; aanleg van het traject is een kwestie van maanden.

Jaren zestigToen in de jaren zestig van de vorige eeuw duidelijk werd dat de enkele over-gebleven interlokale tramwegen, waaronder die van de RTM, geen lang levenmeer beschoren zouden zijn, zamelde een aantal enthousiaste tramliefhebbersin korte tijd fondsen in om na de beëindiging van de diensten materieel over tekunnen nemen. Door dit initiatief is een gevarieerde collectie RTM-materieelbewaard gebleven. Het RTM-museum was aanvankelijk gevestigd in Helle-voetsluis, tot februari 1966 het eindpunt van de lijn Rotterdam-Spijkenisse-Hellevoetsluis. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw verhuisde het museumnaar de kop van Goeree.

BoottochtIn het duingebied bij de Punt werd een remise gebouwd en werd een trajectaangelegd door het duingebied en over de Brouwersdam naar het vakantieparkPort Zélande. Vanaf 1996, nadat in februari van dat jaar het museum officieel was geopend, worden ritten voor het publiek gereden. Sinds 2007 rijdtde tram naar het nieuwe (voorlopige) eindpunt Middelplaat Haven. Daar kanvan de tram worden overgestapt op het MS Grevelingen voor een rondvaartover het Grevelingenmeer.

Trammen door de Goereese duinen en over de Brouwersdam

Mobiel erfgoedOok op Open Monumentendag, zater-dag 11 september, laat het mobiele erf-goed van de RTM zich zien aan hetpubliek. Er komen diverse soortenmaterieel op het spoor, zowel stoom alsdiesel en er wordt gereden volgens eenspeciaal voor deze dag ontworpendienstregeling. Het ensemble ”Eeuw-kant” benadrukt in de traditionele kle-derdracht van Flakkee en Zeeland dehistorie van de boeren tram. Bovendienwordt een ”negentiende eeuwse”klompenmaker verwacht.

Het Dirkslandse Sas

[weetj

e]Het voormalige

gemeentehuis vanMelissant

Naast de kapel in Melissant werd in1858 een gemeentehuis gebouwd, meteen eigen torentje en een eigen klokje.De gemeente Dirksland kent drie voor-malige gemeente- of raadhuizen, alle-maal te herkennen aan het torentje.Deze torentjes hadden een specialefunctie. In het (open) koepeltje hingeen klok of bel die werd geluid om hetvoorlezen van officiële berichten aante kondigen. De kapel in Melissantbiedt tegenwoordig ruimte aan tweewoningen. Ook het raadhuis is een par-ticuliere woning geworden. Ter gele-genheid van Open Monumentendag2010 is het voormalige gemeentehuistoegankelijk voor publiek. U kuntonder meer het originele glas-in-lood-raam met het wapen van Melissantbewonderen.

11

Aan het einde van het havenkanaal van Dirksland ligt het Dirkslandse Sas. Dezesluis is een Rijksmonument. Samen met de door particulieren gerestaureerdesluiswachterswoning en het opgeknapte rij- en trekpad van het Sas naar hetHaringvliet, vormt de sluis een aantrekkelijk cultuurhistorisch en landschappe-lijk geheel.

De sluis en de sluiswachterswoning zijn gebouwd in 1790. Omdat het havenka-naal last had van verzanding, moest er een einde komen aan de werking van eben vloed. Een sluis zou het havenkanaal afsluiten van het Haringvliet en zo deverzanding tegengaan. Dirksland was afhankelijk van haar haven, dus schepenmoesten het dorp nog wel kunnen bereiken. Daarom werd er een schutsluisgebouwd. Deze sluis zou ook dienst doen als keersluis en uitwateringssluis.

Het idee voor de bouw kwam van Cornelis van der Valk, schout en dijkgraaf vanDirksland. Hij wilde het bestaande havenkanaal verlengen en aan het eindeafsluiten met een schutsluis. Ook wilde hij een rij- en trekpad langs het haven-kanaal aanleggen. Langs het pad kwamen laad- en losplaatsen. De overheid enandere eigenaren van aangrenzende polders betaalden mee. Het hele projectkreeg de naam ‘Gemeene Uitwatering’. Het was een gemeenschappelijkeinspanning.

Het ontwerp van het Sas kwam van Teunis Blanken, de broer van de bekendewaterstaatkundige Jan Blanken, die in Hellevoetsluis het eerste stenen droog-dok van Nederland liet bouwen.

De eerste steen van het Sas werd gelegd door het zoontje van Cornelis van derValk. De zilveren troffel die hij hierbij gebruikte, is te zien in het Streekmuseumin Sommelsdijk. De bouw van het Sas was voor die tijd een groot project, 600werklieden bouwden de sluis en de sluiswachterswoning. De woning kreeg denaam ‘Dirkslands welvaren’, maar werd al snel ‘het Sashuis’ genoemd. Hierwoonde de sluiswachter.

Eind 1790 was de schutsluis klaar. Om dit te vieren werden er aan de buitenkantvan de sluis (aan de kant van het Haringvliet) twee stenen gedenkplatengeplaatst. Op de ene gedenkplaat staan de namen van de polderbestuurdersdie bij de aanleg van de sluis betrokken waren. Op de andere wordt herinnerdaan de eerste steenlegging.

De eerste sluiswachter van het Sas wasJillis Cornelisz van den Doel. Hij bedien-de de sluis. Tegen betaling kondenschepen het havenkanaal in en uit.Maar rond het Sas was meer bedrijvig-heid. Zo onderhield de sluiswachterverschillende veerdiensten. Passagiersen vracht werden naar de overkant vanhet Haringvliet gebracht en terug.

Mensen vanuit het hele eiland maaktengebruik van deze veren. Reizigers dieop het Sas aankwamen, konden doorde sluiswachter met paard en wagennaar Dirksland worden gebracht. In hetSashuis was een wachtruimte waar rei-zigers wat konden drinken en kondenwachten op het vertrek van de veer-boot.

De post die bestemd was voor de dor-pen op het eiland kwam aan op hetSas. In het hoofdpostkantoor aan deVoorstraat in Dirksland werd de postgesorteerd en verder verspreid.

Door de komst van de stoomboot aanhet einde van de negentiende eeuw,werd het veer voor het vervoer van per-sonen en post minder belangrijk, maarde sluis bleef voor de haven vanDirksland nog een hele tijd van grootbelang.

12

men op de toren een open vuur gingstoken ten behoeve van de scheep-vaart. In 1833 is op de toren een lan-taarn geplaatst en in 1909 kreegGoedereede een draailicht. In 1911 werd de Ouddorpse lichttorengebouwd en in 1912 verhuisde hetGoerees licht definitief naar het West-hoofd. Thans exploiteert de Stichting Goe-reese Gemeenschap een kleinschaligarcheologisch museum in de toren.Tevens worden door deze stichting con-certen georganiseerd (de ruimte heefteen geweldige akoestiek!) en wordt demogelijkheid geboden huwelijken inde toren te voltrekken. Daarvoor heeft het bestuur een schit-terende hardstenen trouwtafel latenvervaardigen, met daarop in alle talenvan de Europese Unie het woord“JA”. De wens van de stichting eenbeiaardluisterplaats te creeëren doorhet verbinden van toren en de daar-achter gelegen ruimte, die kort in deachttiende/negentiende eeuw alsbegraafplaats in gebruik is geweest,zal met medewerking van het kerkbe-stuur en de Rijksgebouwendienst wel-licht spoedig gerealiseerd kunnenworden. Zo blijkt de prachtige torengeen “fossiel” uit een grijs verleden tezijn, maar elke keer weer met nieuwefuncties het kloppende hart vanGoedereede te vormen!

Door: André Kastelein, voorzitterStichting Open MonumentendagGoedereede

De Goereese Toren

Op 11 september zal in Goedereedehet met twee zware klokken uitgebrei-de carillon in gebruik worden geno-men. Na een lange periode van restau-ratie van de toren zal dit het hoogte-punt van de dag vormen. Dat de restauratie veel langer heeftgeduurd dan verwacht, werd vooralveroorzaakt door een aantal tegensla-gen. In de muren waren tijdens de bouwin de zestiende eeuw kettingankers(horizontale met dwarsstangen aanelkaar verbonden ijzers in het muur-werk die de wanden van de toren dien-den te versterken) aangebracht. Dezezijn in de loop der eeuwen gaan roestenen begonnen het muurwerk, vooral inhet trappenhuis, te ontwrichten. Daarnaast bleek de bonte knaagkeverhuis te houden in de eeuwenoude bal-ken en werd het voegen van het muur-werk van de toren ernstig vertraagddoor te lage temperaturen gedurendede winter.Naast deze post onvoorzien (ten lastevan het Rijk) is ook het hekwerk ver-hoogd en zijn de vier wijzerplaten ver-nieuwd en voorzien van energiezuinigeLed-verlichting. De Goereese toren iseen Rijksmonument, omdat hij tot 1912als vuurtoren dienst heeft gedaan. DeGoereese toren heeft al een zeer lange

geschiedenis. Van 1466 - 1512 is hijgebouwd. Recent archiefonderzoekheeft aangetoond dat de bouw werdgerealiseerd door het beroemdekathedralenbouwersgeslacht Kelder-mans uit Mechelen. Deze familie lever-de architecten, toezichthouders, bouw-lieden en materialen. Ook de grote luidklok uit 1519 - zevenjaar na de oplevering van de toren - isin Mechelen gegoten. Uiteraard was detoren tot 1708 onlosmakelijk verbon-den met de Sint-Catharinakerk (de hei-lige Catharina was de beschermheiligevan zeevaarders). De kerk van Brielle isook aan haar gewijd. In 1708 echterwerd vanwege bouwvalligheid van degrote kerk besloten tot sloop van eengroot gedeelte van het gebouw en degehele zijbeuk, waardoor ze sinds diedatum een gescheiden bestaan leiden.De klok is eigenlijk nog de enige ver-binding: er wordt geluid voor de kerk-diensten. De restauratie 2009-2010 is uiteraardniet de enige die heeft plaatsgevon-den. De meest ingrijpende is die uit dejaren ‘70 van de vorige eeuw, waarbijde verminking van de toren uit 1894-1895 ongedaan is gemaakt. In denegentiende eeuw had men immerseen aantal steunberen gesloopt, waar-bij veel Gotische onderdelen van detoren op de stortplaats belandden. Of op de toren ooit een spits heeftgestaan is eigenlijk nooit bewezen.Wellicht was het wel de bedoeling,maar had men onvoldoende middelenof heeft er kort een spits opgestaan,maar moest die het veld ruimen toen

Het streekmuseum te Sommelsdijk

De sfeer van de negentiende eeuw

13

Het orgel van de Rooms-Katholiekekapel in Melissant

Het orgel van de St.-Jozefkapel teMelissant is gebouwd in 1843 door deAmsterdamse orgelbouwer H.Knipscheer. Knipscheer was eenbekende bouwer, die zowel kerk- alshuisorgels maakte. Het orgel in Melissant is een van zijnhuisorgels. Naar de vorm van de kastwordt dit type ook wel secretaire-orgel genoemd. Het werd in 1920 aangekocht voor dekapel. Tot die tijd werden de kerk-diensten begeleid door de muziekvan een harmonium. Organist was dejonge Aegidius (Gides) Buijs, die hetorgel nog ruim zeventig (!) jaar zoubespelen.Knipscheer bouwde vele huisorgels,maar die bleven lang niet allemaalbewaard. Alleen al daarom is hetorgel van Melissant een bijzonder-heid. Het is bovendien in de loop vanzijn bestaan niet of nauwelijks veran-derd. De enige wijzigingen aan het instru-ment vonden plaats rond 1935, toende pijpen zogenaamde stemringenkregen, en in 1975, toen er een elek-trische windmotor kwam en de balgwerd hersteld. Sindsdien hoeft deorganist niet meer te trappen, maarde motor maakt wel veel lawaai...

Wanneer u de sfeer wilt proeven van de negentiende eeuw is een bezoek aan hetStreekmuseum te Sommelsdijk bijzonder aan te bevelen. Het museum geeft eengoed beeld van hoe men woonde en werkte op het eiland Goeree-Overflakkee.Diverse facetten van het dagelijks leven zijn er te zien. De nadruk ligt hierbij op detweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Op deafdeling klederdracht kunt u zien hoe de kleurige streekdracht van rond 1850 inde tweede helft van de negentiende eeuw versoberde en versomberde. De kledingverloor haar kleur en alles werd zwart. Op de afdeling landbouw blijkt dat hetlandwerk nog handwerk was. Eind negentiende eeuw kwamen de eerste dorskas-sen, waarin het graan machinaal werd gedorst, op het eiland. Een miniatuur vaneen dorskas wordt geëxposeerd. Ook zijn er voorwerpen van de meekrapteelt tezien. De meekrap was tot 1870 het belangrijkste landbouwproduct voor het eilandmaar de teelt ervan was daarna niet meer lonend.In een compleet ingerichte woning krijgt u een idee hoe de mensen woonden.De enige luxe kwam van de plattebuiskachel, die niet alleen warmte verschaftemaar tevens diende als fornuis. De woonkamer was klein en donker. Verlichtingging met een gas- of olielamp en waterleiding was er voor het eerst in 1934.Voor de veelal grote gezinnen was het worstelen met de ruimte. In de kamerwaren twee bedsteden en was dit niet genoeg, dan sliep een deel van de kinde-ren op zolder.Daarnaast zijn er in het museum allerlei oude beroepen te bezichtigen, zoals eensmid, een wagenmaker en een klompenmaker. Ook is er een compleet ingerich-te winkel. Het waren de plaatselijke middenstanders, die naast hun ambacht ookeen winkelnering begonnen. Zij geven bovendien een beeld van een tijd waarinhet tempo van het leven een paar tandjes lager stond. De veelal geromantiseer-de goede oude tijd, maar dat is slechts schijn. In het Streekmuseum zijn niet voorniets ook enkele armenbussen te vinden.

Dit seizoen is er extra aandacht voor de Tweede Wereldoorlog in het museum.De Stichting WO2GO heeft een afdeling ingericht over de luchtoorlog en vlieg-tuigcrashes op en om Goeree-Overflakkee. Verder kunt u een speciale expositieover het lot van de Flakkeese Joden bezichtigen.

Open Monumentendag in Ooltgensplaat

Ook dit jaar staat Ooltgensplaat weer in hetteken van het Franse thema. De reden hiervanis dat er wordt toegewerkt naar een grootfeest in het jaar 2013. Dan is het namelijk 200jaar geleden dat Ooltgensplaat bevrijd werdvan de Fransen. Naast het landelijke thema“De smaak van de 19e eeuw” zullen daarom

ook zeker andere facetten uit het Franse verleden te proeven zijn.Vanaf 11.00 uur staan de Voorstraat en de Kaai weer bol van de activiteiten.Diverse panden zullen voor het publiek geopend zijn en iedereen kan wetens-waardigheden opdoen over het verleden. Om ook op een actieve manier van dehistorie van het dorp te genieten is het mogelijk om aan een fotospeurtocht deelte nemen. Tijdens deze tocht, die wandelend gedaan kan worden, komen veelverborgen bijzonderheden aan het licht.Kinderen kunnen, onder het toeziend oog van een “Franse bakker” boven eenvuur zelf stokbrood bakken.Het historische zeilschip de Vrouwe Elisabeth geeft in de haven een demonstratiein het hijsen van de mast en de zeilen.Oude tijden herleven: een echte dorpsomroeper zal iedereen laten horen wat erop deze dag plaatsvindt.

Het thema van de Open Monumentendag is dit jaar ‘De smaak van de negentien-de eeuw’. In het Ouddorps museum is daar geen specifieke tentoonstelling aangewijd, maar in figuurlijke zin echter kan in het museum de smaak van het verle-den wel geproefd worden: van de tijd van vóór de jaartelling tot het recente ver-leden. Het is een veelzijdig museum, waarin het specifieke landschap vanOuddorp met zijn stranden, duinen, haaygemeten, akkers, schurverlingen enhaogten centraal staat. In dat landschap werd ook gewoond en gewerkt en dehistorie daarvan is tentoongesteld. Het is door dit alles een typisch Ouddorpsmuseum geworden, in een prachtig pand gevestigd: het voormalige raad- en pol-derhuis van de gemeente Ouddorp. Tot de gemeentelijke herindeling in 1966 hadhet die functie.Als in 1966 Ouddorp, Goedereede en Stellendam samengevoegd worden tot éénnieuwe Gemeente Goedereede, verliest het gebouw zijn functie als gemeente-huis. Tot begin jaren ‘80 van de vorige eeuw wordt het gebruikt door een banken een administratiekantoor. In 1982 wordt het pand aangekocht door de heerT. H. Tanis, die er een antiekzaak in vestigt. In het gebouw zou hij ook graag eenmuseum zien en hij is bereid de bovenverdieping voor een dergelijke bestem-ming te verhuren. Een aantal personen richt de stichting ‘Museum OuddorpsRaad- en Polderhuis’ op en in het voorjaar van 1983 al gaat het museum open.Begin jaren ‘90 wordt het pand teruggekocht door de gemeente Goedereede endeze stelt nu het hele gebouw voor het symbolische huurbedrag van ƒ 1,-beschikbaar aan de museumstichting. Het gebouw wordt in overleg met demuseumconsulent voor Zuid-Holland volgens een ontwerp van Bureau Extravertte Amsterdam aangepast en ingericht als een professioneel museum.

Een nieuwe opzet16 oktober 2006 leek een rampdag voor het museum. Er brak toen ’s nachtsbrand uit in het kantoor. Het gevolg was een ontzettende rook- en roetschadein het gehele pand. Het einde van het museum leek nabij… Met grote inzet vanhet bestuur, de gemeente Goedereede en een aantal vrijwilligers is het museumechter op een geweldige wijze als een Fenix uit de as herrezen. Het werd eigen-lijk een nieuw museum, met een totaal andere inrichting. Zo werd op de eersteverdieping een ruimte geschikt gemaakt voor wisseltentoonstellingen, die daar-voor altijd in de voormalige raadzaal georganiseerd werden. Omdat het muse-um sinds 2004 door de gemeente is aangewezen als huis der gemeente, werd deraadzaal opnieuw ingericht tot een stijlvolle trouwzaal. Op de zolder werd doorvrijwilligers met onder andere gelden van het Rabostimuleringsfonds een educa-tieve natuurzolder gerealiseerd met interactieve hulpmiddelen. Het museum is inseptember geopend op donderdag en zaterdag, van 14.00 tot 16.30 uur. Op OpenMonumentendag is de toegang gratis! Adres: Raadhuisstraat 4 te Ouddorp.

Museum ’Ouddorps Raad- en Polderhuis’

[weetj

e] Hervormde Gemeente

Goedereede

Tijdens Open Monumentendag wordtin Goedereede de inmiddels traditio-nele Monumentenmarkt georgani-seerd. Rond de 300 jaar oude kerkvindt u bloemen en diverse locale enambachtelijke producten. De opbrengst is voor onderhoud enrestauratie van de kerk. In de kerkwordt het pas gerestaureerde orgelde hele dag volop bespeeld. Ook zaltussen 14.00 uur en 15.00 uur hetMauritskoor zingen. Kom en genietervan in alle rust. In het verenigingsge-bouw is er een expositie: “Zoals het wasin de negentiende eeuw”. Er is gele-genheid voor koffie met...

Oude beeldenvan Melissant

in Vollenhoven

In Woon-/zorgcentrum Vollenhoven,Pieterstraat 14 te Melissant, wordtvoor de tweede keer een powerpoint presentatie vertoond met oude foto’svan Melissant. Deze presentatie zaldoorlopend vertoond worden enduurt zo’n dertig minuten. De ervaring van vorig jaar is dat zo’nvoorstelling heel wat herinneringenen verhalen los kan maken, waardoorde presentatie wat langer zal duren!Aan de hand van foto’s kan men ziendat er wel veel veranderd is in de loopder jaren. Van een klein dorpje waarde tram doorheen reed met nauwe-lijks verharde wegen, ziet men nu eendorp waar in de zestiger jaren eenheuse nieuwbouw wijk werdgebouwd. Om bij het thema van ditjaar te blijven zal er koffie of theemet een overheerlijk kruudplaetjegeserveerd worden. Bent u vorig jaar niet in de gelegen-heid geweest om naar de presentatiete gaan, dan is dit uw kans.

14

Het Blaeuwe HuusHet Blaeuwe Huus aan de Bosweg in Ouddorp is een van de oudste duinboerderijen van Nederland, eenzogenaamde langsdeelboerderij. Deboerderij staat op de overgang van hetverstoven duingebied en het door dezee afgezette kleidek. De boerderij iseen uitbreiding van een houten boer-derij uit de vijftiende eeuw. De funde-ring bestaat waarschijnlijk uit kloos-termoppen van het verdwenen dertiende eeuwse kasteel Spreeuwen-stein. Muurankers aan de gevel vormen het jaartal 1650. Sinds 1990 isin het karakteristieke pand deOuddorpse VVV gevestigd. De naamBlaeuwe Huus komt van de helblauwekleur. Die ontstond door het gebruikvan blauwsel dat vroeger, voor veledoeleinden, werd gebruikt. Huis-vrouwen gebruikten zakjes Recketblauwsel om de witte was op te helderen. De drogist kon ook groterehoeveelheden leveren. Het is onbe-kend wanneer men is begonnen methet blauw kleuren van de boerderij.VVV Ouddorp aan Zee, Bosweg 2,3253 XA Ouddorp, (0187) 68 17 89www.vvvzeeland.nl.

15

Molens en spreekwoordenWe mogen aannemen dat rond 1850 in ons land ongeveer 9000 windmolensaanwezig waren, het grootste aantal dat heeft bestaan. Ze werden gebruiktvoor het leveren van drijfkracht aan de industrie, voor het wegmalen van wateren het malen van graan. Hoewel daarna nog windmolens zijn gebouwd is ditaantal eerst langzaam en daarna sneller gedaald tot een kleine 1000 molens inNederland nu. Vroeger werd de molenaar (mulder) niet betaald in geld maar in natura (goe-deren). Hij schepte uit iedere zak die hij gemalen had wat meel voor eigengebruik of voor verdere verkoop (het scheprecht). De mulders met een boeren-gemaal hadden het in de winter, als het vee op stal stond, erg druk. Als er dangenoeg wind stond, werd er dag en nacht gemalen. Tijdens windstille periodeswaren er geen inkomsten en werd de tijd nuttig gevuld met bijvoorbeeldonderhoud of reparaties aan de molen of de maalstenen. Vaak ook had de mul-der ter aanvulling op zijn inkomen een nevenberoep zoals kastelein, bakker,kolenhandelaar of hield hij er wat varkens of kippen bij.

Spreekwoorden- Daar is wat in de molen: daar is welvaart;- Door de molen halen: een zeer uitgebreide procedure ondergaan;- Dat is allang in de molen geweest: daarover is allang beslist;- Dat hangt als een molensteen rond zijn nek: dat is een zware last;- Dat is koren op zijn molen: dat komt hem goed van pas;- Een stille molen maalt geen meel: men bereikt niets zonder te werken;- Hij vecht tegen windmolens: hij vecht tegen een vijand die er niet is;- Met molentjes lopen of hij heeft een klap van de molen gekregen: niet

goed bij zijn verstand zijn;- Wie het eerst komt, die het eerst maalt: wie het eerst ergens is, wordt het

eerst geholpen.

Een bezoek aan één van de elf molens van de Molenstichting is zeker de moeitewaard, de molenaar zal u graag ontvangen (meer informatie: www.gomolens.nl).

Cyrano de BergeracHet Roesttheater speelt van 11 tot enmet 25 september september op eengeheime locatie in Ouddorp hetnegentiende eeuwse “Cyrano deBergerac” van Edmond Rostand in eenhedendaagse bewerking van regisseurHans Keijzer. Meer informatie:www.hetroesttheater.nl en kaartverkoop bij VVV Ouddorp.

Op 18 oktober 1981 onthulde toenmalig burgemeester Van der Harst een pla-quette van Oeltgen de Pieper, stichter van Ooltgensplaat. Dit deed hij samenmet mevrouw Baars-Lierefeld. Samen zijn zij te zien op de foto die genomen isaan het Weespad in Ooltgensplaat. Het beeld is geschonken ter gelegenheidvan het 500-jarig bestaan van St. Adolfsland in 1981. De legende is, dat Oeltgen een schipper was, die op een plaat is neergestreken.Waarschijnlijk is hij daar schaapherder geworden. Vandaar dat er in het wapenvan Ooltgensplaat een bootje en een zandplaat staan. Zijn naam, Oeltgen dePieper, dankt hij aan het Engelse woord ‘pipers’. ‘Pipers’ waren in die tijd liedendie muziekmakend en dansend door het land trokken. Op de plaquette is daar-om een musicerende, op een ezel gezeten, Oeltgen te zien.Toen aan het Weespad in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuween supermarkt werd gebouwd, was er voor Oeltgen geen plaats meer en ver-dween de plaquette uit het zicht. Nu, jaren later, is de plaquette weer terechten gerestaureerd. Tijdens Open Monumentendag 2010 wordt het om 10.30 uuronthuld aan de Kaai in Ooltgensplaat.

Vocaal Ensemble Magnificat op reisHet vocaal ensemble reist op Open Monumentendag langs vier “kerken in deRing” met een geestelijk programma. Op het programma staan een feestelijkeprelude door de organist, “Drie Geistliche Lieder” van Felix Mendelsohn, “Psalm100” van R. Vaughan Williams, “I Was Glad When They Said Unto Me” van C.H.H.Parry en “Lord, let me know mine end” van M. Greene (programma onder voor-behoud). Dirigent: Rinus Verhage met medewerking van organist WimDiepenhorst. Op haar reis doet Magnificat de volgende kerken aan: Sommelsdijk(9.45 uur), Dirksland (10.50 uur), Middelharnis (12.10 uur) en Ouddorp (13.45 uur).

EstampidaHet Mandolineorkest Estampida be-staat sinds 1982. Oprichter en eerstedirigent was Coby Born-Bernard. Zijenthousiasmeerde oud-leerlingen vanhaar zelf en van haar vader om weerte gaan musiceren. Op het programmavan Open Monumentendag staanstukken die speciaal voor een mando-line orkest gemaakt zijn. Estampidastaat tegenwoordig onder leiding vanMarco Ludemann. Het orkest speeltop de boerenhofstede Lust en Last teSommelsdijk omstreeks 14.30 uur.

[weetj

e]

OoltgensplaatOeltgen in ere hersteld

Colofon

GEMEENTE DIRKSLAND

Deze uitgave ter gelegenheid van deEilandelijke Open Monumentendag ismogelijk gemaakt met medewerking van:

- Stichting Open Monumentendag Goedereede

- Stichting Podium Goeree-Overflakkee- Molenstichting Goeree-Overflakkee- Stichting BOOG Ooltgensplaat- De afdelingen voorlichting van de

gemeenten Dirksland, Goedereede, Middelharnis en Oostflakkee

- Streekarchief Goeree-Overflakkee- VVV Ouddorp aan Zee- VVV / ANWB Middelharnis- en de lokale organisatoren

RedactieJan Trompper, Gerda van den Boogert,Patricia Stoel en Caroline Blokland.

TekstbijdragenJan van den Broek: Rhetorica in de 19de eeuwHein Mijs: Hofstede Lust en LastAndré Kastelein: De Goereese TorenJan Both: Anders nog iets en De Sfeer van de19de eeuw in het streekmuseumMartina Westdorp: Dirkslandse Sas

Fotoverantwoording:Met dank aan diverse fotografen.

Fotopuzzeltocht Goedereede: Leo VerkleijDirksland: Patricia Stoel, Caroline Blokland,Gerda van den Boogert, met dank aan deDorpsraad Dirksland.

Drukwerk / vormgevingRooij & Van der Velde - Grafisch Goed -

Oplage en verspreiding21.500 stuks, verspreiding: TNT post in opdracht van de gemeenten.

Reageren?Wilt u in een mogelijke volgende uitgave deactiviteiten van uw organisatie opgenomenzien meldt dan uw initiatief aan bij de redac-tie. De organisatie heeft zich ingespannenom alle eilandelijke initiatieven voor OpenMonumentendag te inventariseren. Heeft uopmerkingen en/of suggesties dan kunt uzich wenden tot de redactie.

Correspondentieadres redactie Podium@hetdiekhuus.nl of via de receptievan het Diekhuus, Beneden Zandpad 7,Middelharnis, telefoon 0187-482400, ondervermelding van Open MonumentendagGoeree-Overflakkee.

Deze uitgave is mogelijk gemaakt doorfinanciële bijdragen van- Stichting Podium Goeree-Overflakkee

(Actieprogramma Cultuurparticipatie G-O)- Gemeenten Dirksland, Goedereede,

Middelharnis en Oostflakkee.

Meer informatie - www.openmonumentendag.nl - www.zuid-hollandse-eilanden.nl- www.vvvzeeland.nlOf op de website van uw gemeente.

[weetj

e]Jaarmarkt in de

smaak van denegentiende eeuw

De Jaarmarkt van de Hervormdegemeente is een jaarlijks terugkerendspektakel rondom de Grote Kerk aande Ring te Middelharnis. Dit jaar heeftde Jaarmarktcommissie besloten demarkt aan te passen aan het thema vanOpen Monumentendag.Diverse commissieleden gaan gekleedin de kledingstijl van de negentiendeeeuw. Daarnaast worden in de eetkra-men gerechten gepresenteerd in destijl van vroeger. In de kerk zelf worden oude filmpjesvertoond: filmfragmenten over debrand van 1949 en andere historischefragmenten. De Jaarmarkt wordt nu al voor dezeventiende keer georganiseerd. Eengroot aanbod in circa zestig kramenlevert een fleurig geheel op rondom dekerk en in de Ring. Boekenkramen,gebruikte spullen, creakramen, kortomvoor elk wat wils. Maar zoekt u ietsspeciaals... vergeet dan niet de boedel-veiling om 13.00 uur te bezoeken.

[weetj

e]Wisseltentoonstelling in

Ouddorps Raad- enPolderhuis

Drie succesvolle wisseltentoonstellingenzijn er inmiddels geweest, in bijna allegevallen mogelijk gemaakt doorsamenwerking met maatschappelijkeen cultuurhistorische instanties. Dit jaar zijn er twee wisseltentoonstel-lingen: één over het dagelijks leven inde Tweede Wereldoorlog en één over de Atlanticwall. Deze expositieszijn georganiseerd in nauwe samen-werking met de actieve en enthousias-te Stichting WO2GO. Bij deze tentoon-stellingen is een leerzame speurtochtontwikkeld die geschikt is voor kinde-ren vanaf tien jaar. Inmiddels zijn reedsdrie schoolklassen enthousiast ‘Op oorlogspad’ geweest. Bij de speurtochtis een antwoordblad met daarop nog een korte wandeling door hetOuddorpse landschap. Het Ouddorps museum biedt meer danu doet vermoeden. Het museum is inseptember geopend op donderdag enzaterdag, van 14.00 uur - 16.30 uur. Detoegang op Open Monumentendag isgratis! Kijk ook eens op onze website:www.raadenpolderhuis.nl.

Hoofdsponsor