Algemene gegevens PPS-nummer KV1409 012 Titel Groen voor Grijs Thema Groen voor een gezonde leef- woon- en werkomgeving Uitvoerende kennisinstelling(en) Wageningen Environmental Research (Alterra) team

biodiversiteit en beleid/natuur en samenleving Projectleider onderzoek (naam + emailadres)

Jana Verboom Jana.verboom@wur.nl

Penvoerder (namens private partijen)

Albert Haasnoot (Royal FloraHolland)

Contactpersoon overheid Elze Hemke Startdatum 01.09.2015 Einddatum 31.12.2018 Goedkeuring penvoerder / consortium De jaarrapportage dient te worden besproken met de penvoerder/het consortium. De TKI’s nemen graag kennis van evt. opmerkingen over de jaarrapportage. De penvoerder heeft namens het consortium de jaarrapportage

X goedgekeurd � niet goedgekeurd

Evt. opmerkingen over de jaarrapportage:

Korte omschrijving inhoud/doel PPS Interventiestudie naar de effecten van een groene infrastructuur in de wijk op kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen en hun mantelzorgers, en de besparingen voor de samenleving die dit oplevert. Resultaten De PPS loopt volgens planning. 2016 was het jaar van bewonersparticipatie, plannen maken, en aanleg en ingebruikname van groen. Er waren wijkschouwen (telkens een stuk van de wijk bekijken met de direct betrokken bewoners) en “tentmomenten” waarbij wensen en ideeën zijn opgehaald. Die ideeën zijn uitgewerkt in ontwerpschetsen die met de gemeente zijn besproken en vertegenwoordigers van de bewoners, en uiteindelijk leidden tot vastgestelde ontwerpen. Daarvoor is financiering gezocht en gevonden. Er is groen aangeplant en ingezaaid op één veld bij een speeltuintje, en daarnaast is op diverse plekken snippergroen aangelegd zoals geveltuintjes en een vergroende brandgang. Dit alles voor, door, en met de bewoners. Er zijn groepen gevormd die het onderhoud ter hand nemen. Daartoe zijn doorgeefschoffels geschonken door Van Helvoirt groenprojecten en er is een WhatsApp groep gemaakt om te waken over het groen en onderhoud te coördineren. Er is een openingsfeest georganiseerd waarbij de wethouder een openingshandeling verrichtte en een kerstfeest. Diverse media hebben hier aandacht aan besteed.

PPS-jaarrapportage 2017 De PPS-en die van start zijn gegaan onder aansturing van de topsectoren dienen jaarlijks te rapporteren over de inhoudelijke en financiële voortgang. Voor de inhoudelijke voortgang dient dit format gebruikt te worden. Voor PPS-en die in 2017 zijn afgerond is een apart format “PPS-eindrapportage” beschikbaar. De jaarrapportages worden integraal gepubliceerd op de websites van de TKI’s/ topsector. Zorg er svp voor dat er geen vertrouwelijke zaken in de rapportage staat. De PPS-jaarrapportages dienen voor 1 maart 2018 te worden aangeleverd bij de TKI’s bij info@tkitu.nl of info@tki-agrifood.nl. Voor Wageningen Research loopt de aanlevering via een centraal punt.

Zie bijlage voor volledig overzicht van de resultaten. Drie studentes zijn afgestudeerd op deelprojecten binnen Groen voor Grijs en een nieuwe groep HAS studenten is aan de slag gegaan om te kijken naar lessen die getrokken kunnen worden uit het project en naar de effectiviteit van de communicatie. Hoe kun je de communicatie nog verbeteren? Met de HAS zijn verder afspraken gemaakt over een nieuwe groep studenten die in de eerste helft van 2018 binnen Groen voor Grijs aan de slag gaat. Jasperina Venema van Van Helvoirt Groenprojecten en de Nature Assisted Health Foundation gaat ze intensief begeleiden. Er zijn samen met partners uit verschillende landen gedetailleerde plannen gemaakt over opschaling van het project binnen Noord-Brabant en de rest van Europa, maar het voorstel NATURETURNS (over de baten – returns – van groen – natuur) heeft het helaas niet gehaald. Wat levert het project op? Het project moet er toe bijdragen dat de kwaliteit van leven toeneemt voor de kwetsbare, oudere bewoners van de wijk Waterhoef in Oisterwijk, via de routes sociale cohesie (groen heeft een aantoonbaar effect op sociale cohesie), bewegen (een groenere wijk heeft aantoonbare effecten op bewegen) en andere routes (groen heeft aantoonbare effecten op welzijn: frisse lucht, zonlicht, buiten zijn, en het groen zélf heeft een effect op tegengaan van depressie). Het project levert ook een grote hoeveelheid publiciteit op over de vele baten van groen. Wat is het effect hiervan?

(1) Het effect voor de samenleving is dat ouderen meer welzijn ervaren, en de zorgkosten omlaag gaan terwijl mantelzorgers en professionals minder worden belast: kwaliteit van leven hangt samen met zorgbehoefte.

(2) Als wij aantonen dat er vele baten zijn van groen in de omgeving van mensen wordt groen niet langer gezien als sluitpost, en wordt er minder gefocust (door gemeenteambtenaren e.d.) op kosten van aanleg en onderhoud maar verschuift de focus naar: wat levert het op?

Aantal opgeleverde producten in 2017 (geef in een bijlage de titels en/of omschrijving van de producten of een link naar de producten op openbare websites) Wetenschappelijke artikelen

Rapporten Artikelen in vakbladen

Inleidingen/ workshops

Nog niet, wel bijdrage aan wetenschappelijk congres, zie https://www.researchgate.net/publication/320298317_Can_a_neighbourhood_greening_intervention_improve_the_health_and_wellbeing_of_older_residents

Drie MSc theses van studenten, zie onder

artikel over Groen voor Grijs een jaar later in VHG nieuwsbrief oktober 2017

Bijdrage aan Diverse workshops, zie lijst in bijlage

Bijlage: Titels van de producten of een link naar de producten op een openbare website

• Participatie in NATURETURNS Horizon2020 aanvraag met Groen voor Grijs als Urban Living Lab en Oisterwijk als Frontrunner (afgewezen, op plaats 8 geëindigd terwijl er maar geld was voor 4)

• Groen voor Grijs presentatie op internationaal congres in Bonn: BfN/ENCA 2017 conference ’Biodiversity and Health in the Face of Climate Change’ . Zie https://www.researchgate.net/publication/320298317_Can_a_neighbourhood_greening_intervention_improve_the_health_and_wellbeing_of_older_residents

• Lezingenmiddag 20 juni in Oisterwijk over natuur en dementie, bijdragen Jana en studenten. • Pitch over Groen voor Grijs op bijeenkomst Samen Groen en Gezond in Brabant (12 september) • Studentenonderzoek Linde Jehee, Maartje Gerrits en Jeske Klaassen heeft drie MSc theses

opgeleverd over onderzoek binnen Groen voor Grijs:

- Linde Jehee: Beleven van bereikbaarheid; Een studie naar de subjectieve bereikbaarheid van openbaar groen voor ouderen; Universiteit Utrecht: Master thesis Urban Geography

- Maartje Gerrits: Groene versus grijze wandelroute. Effect op het loopvermogen, niveau van fysiek functioneren en fysieke activiteit bij (pre) kwetsbare ouderen van 65+; Thesis Mei 2017. Master of Specialised Physical Therapy (MSPT), Avans+, Breda, Afstudeerrichting Master Geriatric Physical Therapy

- Jeske Claassen: Motiverende en belemmerende factoren om fysiek actief te zijn voor thuiswonende kwetsbare ouderen (65+) die wonen in een dorp;, Mei 2017, Master Geriatric Physical Therapy (MGPT), Avans+, Breda.

• VHG artikel over Groen voor Grijs (een jaar later) VHG nieuwsbrief oktober 2017 • Brabants Dagblad: 26 september groot artikel (zie bijlage) en klein artikel

https://www.bd.nl/oisterwijk/waterhoef-moet-in-oisterwijk-duidelijk-maken-of-grijs-van-groen-vitaler-wordt~ad442d78/

• Nieuwsklok Oisterwijk(pagina 17): https://issuu.com/uitgeverij/docs/nk_20170302/1?e=4988217/45151243 (Jeske) • Oisterwijk nieuws http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/04/hoe-maken-we-groen-beter-

bereikbaar-voor-ouderen/ (Linde) • Nieuwsklok https://issuu.com/uitgeverij/docs/nk_20161103/7 (Maartje) • Ingezonden brief Joop van Hezik “smart is niet altijd slim” Brabants Dagblad 09/10 (zie bijlage) • Natuurprijs 'de groene eekhoorn' van het B-team Oisterwijk aan de Wijkraad Waterhoef

uitgereikt en gebruikt voor financiering geveltuintjes (6000€) (30 juni), zie ook http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/07/eerste-groene-eekhoorn-voor-groen-voor-grijs-oisterwijk/

• Subsidie van de gemeente (250€) om feestelijke opening te organiseren (30 juni) • Realisatie groen, ontwerp met buurtbewoners:

- Burgtakkerdreef (speeltuintje met groen eromheen): samen ontworpen, aangelegd (01/04 en 08/04) en onderhouden met de buurtbewoners. Feest(en) georganiseerd (30 juni, opening, en 16 december, kerst). Nieuwe naam (prijsvraag): Trefpunt. Zie ook http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/04/groen-voor-grijs-van-start-in-waterhoef/

- WhatsApp groep en doorgeefschoffels voor onderhoud (en brandweer geeft water bij extreme droogte)

- Geveltuintjes: Rijpperdapad, Kuiperstraat, ...; Brandgang kleine flat Terburghtweg etc. • Wijkschouwen, “tentmomenten”, overleg met doelgroep/bewoners op diverse tijdstippen, flyers,

brief voor alle deelnemers aan de nulmeting • Over de geveltuintjes (Oisterwijk Nieuws): http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/11/ze-

blijven-komen-die-geveltuintjes-in-oisterwijk/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=facebook • En http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/11/film-bewoners-planten-groen-in-de-waterhoef/ • En het bijbehorende filmpje: https://youtu.be/VXym3-1aUQE • Joop van Hezik was op 6 november 2017 aanwezig op een bijeenkomst ‘Nature based solutions

for more sustainable and resilient societies’ in Brussel, georganiseerd door IUCN Europa en DG Research and Innovation van de Europese Commissie, hij pitchte daar over Groen voor Grijs.

• Groen voor Grijs is onder de aandacht gebracht van de Brabantse Health Deal van de 5 grootste gemeenten in Brabant en de City Deal (Eindhoven en Dordrecht) Klimaatadaptatie, die een werkgroep ‘nature based solutions’ heeft (waar VHG lid van is).

• Op 25 september 2017 heeft Joop van Hezik Groen voor Grijs gepresenteerd op het symposium Dear Future van de European Social Innovation Week. En naar aanleiding daarvan heeft de Brabantse Health Deal besloten om natuur en dementie op te nemen binnen de Deal.

• Filmpje over tentmoment: http://www.oisterwijknieuws.nl/2017/12/film-groen-voor-grijs-tentmoment/ (Oisterwijk in Beeld) en http://www.oisterwijkinbeeld.nl/tentmoment-groen-voor-grijs-waterhoef/

• Vermelding op Nieuwe Oogst: https://www.nieuweoogst.nu/nieuws/2017/02/16/kweker-staat-aan-zijlijn-bij-groen-in-zorg (Kweker staat aan zijlijn bij groen in zorg 16/02/2107)

• en er is een videofilmpje over de rol van groen in de stad gemaakt dat is vertoond op de bijeenkomst Blooming Cities 4, Pakhuis de Zwijger, Amsterdam, 4-12-2017.

•